Chaqaloqlik va ilk bolalik davrining psixologik xususiyatlari. Maaktabgcha yosh davrda psixik rivojlanish xususiyatlari - Психология - Презентации

Chaqaloqlik va ilk bolalik davrining psixologik xususiyatlari. Maaktabgcha yosh davrda psixik rivojlanish xususiyatlari

Загружено в:

07.06.2024

Скачано:

0

Размер:

148.1845703125 KB

Chaqaloqlik va ilk bolalik davrining psixologik xususiyatlari. Maaktabgcha yosh davrda psixik rivojlanish xususiyatlari Reja : 1.Chaqaloqlik davrining psixologik xususiyatlari (tug‘ma reflekslar, jonlanish). 2.Ilk bolalik davrida psixik va nutqning rivojlanish xususiyatlari. 3.Bolaning psixik o‘sishida o‘yinning ahamiyati. 4.Maktabgacha yosh davrdagi bolalar psixologiyasi 5. Bolalar o‘sishining umumiy shart-sharoitlari. O‘yin bog‘cha yoshidagi bolalarda etakchi faoliyat. O‘yin faoliyati nazariyalari.

Bolaning go‘daklik (chaqaloqlik) davri jismoniy jihatdan juda tez rivojlanish davridir. Odatda odamning yoshi tug‘ilgan kunidan boshlab hisoblanadi. Lekin aslida odamning dunyoga kelishi, rivojlanishi tug‘ilmasdan ilgarigi, ya’ni ona qornidagi davridan boshlanadi. Bola onaning qornidaligi davri da, ya’ni to`qqiz oy mobaynida juda tez va juda murakkab taraqqiyot yo‘lini bosib o‘tadi.

Shuning uchun bolaning tug‘ilgunga qadar bo‘lgan taraqqiyotiga ham diqqat-e’tibor bilan qarash lozim, chunki tug‘ilgunga qadar ham bolaga tashqi muhit ta’sir qila di. Lekin bu ta’sir faqat ona orqali, onaning organizmi orqa li bo‘ladi. Homiladorlik davrining har jihatdan normal o‘tishi bolaning ona qornidagi normal taraqqiyotini va har jihat dan yetuk tug‘ilishini ta’minlaydi. Bolaning tug‘ilgandan keyin bir yoshgacha bo‘lgan davri nisbatan kam harakat va «nutq- siz» taraqqiyot davridir.

Chaqaloq bolalar ichki organlarining holati va faoliyati ham katta odamlarnikidan anchagina farq qiladi. Masalan, o‘pkadagi havo kiradigan mayda pufakchalarning soni miqdor jihatidan katta odamlarniki bilan barobar bo‘lsa ham, ular juda mayda bo‘ladi (katta odamlarnikiga nisbatan uch barobar kichik bo‘ladi).

Shuning uchun chaqaloq bolalar katta odamlarga nisbatan uch barobar tez nafas oladilar. Chaqaloq bola bir daqiqada 50—60 mar ta nafas olsa, katta yoshdagi odam xuddi shu vaqt ichida 14— 16 marta nafas oladi. Chaqaloq bola jismoniy jihatdan juda tez o‘sayotganligi tufayli sof havoga ayniqsa muhtoj bo‘ladi. Ilk yoshdagi bolalarning taraqqiyotida buni albatta hisobga olish zarur. Agar chaqaloq bola o‘ringa o‘ng‘ay holatda yotqizilmasa, siqib yo‘rgaklansa va ochiq havoga olib chiqilmasa, uning nafas olishida qo‘shimcha qiyinchilik vujudga keladi.

Bola bir oyga to‘lgach, o‘zini parvarish qilayotgan odamga intiladi, o‘ziga yaqin insonini aft basharasiga qarab ijobiy his tuyg‘ular uyg‘onadi. Ta’sirga berilishi va ta’sirlanishning bu shakli bola bilan kattalar o‘rtasidagi aloqaning boshlang‘ich ko‘rinishidir.

Masalan, yuqorida ko‘rsatib o‘tganimizdek, katta odamlar miyasining o‘rtacha vazni 1400 g bo‘lsa, yan gi tug‘ilgan chaqaloq miyasining vazni 350—400 g bo‘ladi. Bundan tashqari, chaqaloq bolalar bosh miya yarimsharlari po‘stining burmalari katta odamlarnikiga qaraganda juda kam bo‘ladi. Yangi tug‘ilgan chaqaloq bolalar bosh miya katta ya rimsharlari po‘stidagi nerv hujayralarining soni katta odamlarnikidan kam bo‘lmaydi, ya’ni 14—15 mlrd bo‘ladi.

Ko‘pgina psixologlar bolalarda kattalar bilan bo‘lgan munosabatda yuzaga keladigan emotsional reaksiyalarni jonlanish kompleksi deb ataganlar. Bunda bola uning bilan munosabatda bo‘layotgan odamga muloyim tikilib jilmayadi, qo‘l va oyoqlari bilan ovoz chiqaradi. Bolada qandaydir kuchli mamnunlik hissi yuzaga keladi.

Keyinchalik, ya’ni ikki-uch oylik bolalarda analizatorlar faoliyatining takomillashuvi natijasida ta’sir qilayotgan qo‘zg‘atuvchilarni farqlash qobiliyati yuzaga kela boshlay di. Uch oylik bola oldiga kelgan odamga tikilib, emotsional munosabatda bo‘la boshlaydi. U odamga uzoq vaqt tiкilib qaraydi. Lablarini harakatlantirib, tilini aylantirib, go‘yo odamning nutqiga taqlid qilmoqchi bo‘ladi.

6 oylikdan oshganda bolaning yaxshi ko‘radigan o‘yinchoqlari bo‘ladi, yaxshi ko‘rgan o‘yinchoqlari yo‘qolib qolsa xarxasha qiladilar. Bu davrda estetik hislarning boshlang‘ich elementlari paydo bo‘ladi. Muzika, ashula, chiroyli o‘yinchoq bolani qiziqtiradi va quvontiradi. 9-10 oylik bola ashula va muzikaga qarab, qo‘llarini o‘ynatadi, chapak chaladi. Bu davrda bolaning hislari tez va ochiq oydin paydo bo‘lishi hamda tez y bo‘lib ketishi bilan xarakterlanadi.

S. Fayans tajribasida go‘dakka chiroyli va jozibador o‘yinchoqlar 9 sm dan masofadan ko‘rsatilgan, u butun vujudi bilan ularga intilgan, keyinchalik oraliq 60 sm bo‘lganda bolaning intilishi sustlashgan va nihoyat ular 100 sm dan ko‘rsatilgan bolaning intilishi mutlaqo o‘chgan.

U o‘yinchoq bilan bir qatorda ko‘rgan katta kishiga ham ana shunday befarq qaragan, masofa qanchalik qisqarsa, bolaning unga intilishi shunchalik kuchaygan. Ko‘pgina psixiologlar bolalarda kattalar bilan bo‘lgan munosabatda yuzaga keladigan emotsional reaksiyalarni jonlanish kompleksi deb ataganlar.

Go‘daklik davrida nutqning o‘sishi. Bolaning atrofidagi katta odamlar — onasi, otasi, akasi, opasi kabilar qaysi tilda gaplashsalar, bola ham shu tilni o‘rganadi. Nutqni egallashdek juda ham qiyin jarayonni bola qisqa muddat davomida uddasidan chiqa boshlaydi. Yangi tug‘ilgan bolada nutqi bo‘lmasada ularda qandaydir ovoz chiqarish, ya’ni yig‘lash xususiyati bo‘lib, bu xususiyat tashqi va ichki muhitdan keladigan signallarga (ochlik, tashnalik) bog‘liq bo‘ladi.

Olti-yetti oylik bolalarda taqlid qilish harakatlari paydo bo‘la boshlaydi. Bola psixikasining taraqqiyotida taqlid ning roli juda kattadir. Bola juda ko‘p harakatlarni va nutqni asosan taqlid qilish orqali egallaydi.

Tadqiqotchi F.I. Fratkina kattalarning go‘dakka qaratilgan nutqidan quyidagicha ta’sirlanish holatlarini aniqlagan: nomi aytilgan bo‘yumga javob tariqasida burilib qarash. (7—8 oyligida); turmush tajribasida egallagan harakatlarini kattalar eslatishi bilan bajarishga intilish (8—9 oyligida); kattalarning nutq orqali ko‘rsatmasidan oddiy nutq topshiriqlarini bajarish (9—10 oyligida); kattalarning nutqi orqali ko‘rsatmasi bo‘yicha zarur predmetni tanlab olish 10—11 oyligida); mumkin emas taqiqlovchi so‘z yordamida harakatni to‘xtatish (12 oyligida).

1.Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi Bolaning 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan maktabgacha yoshi bolalik davrining katta bir qismini tashkil etadi. Asosan mana shu davrdan boshlab bolaning mustaqil faoliyatlari rivojlanadi hamda shaxsiy individual xususiyatlari (shaxsiy fazilatlari) tarkib topa boshlaydi. Rus pedagoglaridan P.F. Lestgaftning fikricha, insonning maktabgacha yoshidagi davri shunday bir davrki, ana shu davr mobaynida kelgusida qanday xarakter xislatlari paydo bo‘lishi belgilanadi va axloqiy sifatlarining asoslari yuzaga keladi.

Insonning kamol topib borishida maktabgacha yoshdagi davrning ahamiyatiga doir P.F. Lestgaftning bu fikri rus pedagogi A.S. Makarenkoning quyidagi fikriga to‘la mos keladi. A.S. Makarenko bolalarni juda kichik davridan boshlab tarbiyalash zarurligi haqida gapirib, tarbiyaning eng muhim asoslari bolaning besh yoshgacha bo‘lgan davri mobaynida yuzaga keltiriladi. Mana shu davrda qilingan butun tarbiya, tarbiya jarayonining 90% ini tashqil etadi, de gan edi.

Bola ilk yoshdan maktabgacha davrga o‘tgach, uning bu tun yashash sharoitida jiddiy o‘zgarishlar yuz beradi. Birinchidan, bola bog‘cha yoshiga o‘tgach, uning faoliyat doirasi ancha kengayib, mustaqilligi yanada ortadi. Uning o‘yinlari, xatti harakatlari ham boshqacha mazmunga ega bo‘la boshlaydi. Ikkinchidan , bolaning butun faoliyatida nutqning roli orta bora di. Uchinchidan , bola maktabgacha yoshga o‘tgach, muayyan dastur asosida maxsus pedagog tomonidan tarbiyalana bosh laydi

Maktabgacha yoshdagi bolaning yashash sharoitida yuzaga kelgan bu o‘zgarishlar uning jismoniy va psixik jihatdan o‘sib kamol topishniga ta’sir etmay qolmaydi. Maktabgacha yoshdagi bolaning jismoniy jihatdan rivojlanishi. Yuqorida aytib o‘tganimizdek, bolaning jismoniy jihatdan eng tez o‘sadigan davri bir-ikki yoshligiga to‘g‘ri keladi. Bola uch yoshga to‘lib maktabgacha yoshiga o‘tgandan so‘ng uning jismoniy jihatdan o‘sishi bir qadar sekinlashadi. Bolaning jis moniy jihatdan o‘sishidagi notekislik bu davrda ham davom etaveradi.

Maktabgacha yoshdagi bolaning tanasi, xususan, oyoqlarining uzayishi tufayli gavdasidagi umumiy mutanosiblik o‘zgaradi. Maktabgacha yosh davrida bolaning oyoqlari nis batan ko‘proq o‘sadi. Biroq shunday bo‘lsa ham 6-7 yosh gacha bo‘lgan bolaning suyaklari hali yaxshi qotmagan, ya’ni tog‘aysimon holatda bo‘ladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning pay va muskullari hali baquvvat emasligiga qaramay juda harakatchan bo‘ladilar.

O‘yin bog‘cha yoshidagi bolalarda etakchi faoliyat. O‘yin faoliyati nazariyalari . Bog‘cha yoshidagi bolaning jismoniy jihatdan o‘sishi . Bog‘cha yoshidagi bolaning jismoniy jihatdan o‘sishini harakterli tomoni shundan iboratki, bu davrda ham bolaning tanasi bilan qo‘l-oyoqlari barobar mutanosiblikda o‘smaydi.Bog‘cha yoshidagi bolalarnig oyoqlari nisbatan ko‘proq o‘sadi. Biroq, shunga qaramay, 6 yoshgacha bo‘lgan bolaning suyaklari hali yaxshi qotmagan, ya’ni tog‘aysimon bo‘ladi.

Bog‘cha yoshidagi bolalar hamma narsalarga bir xilda qiziqavermaydilar, ayrim narsalarga esa kamroq qiziqadilar. Lekin bog‘cha yoshidagi bolalarning qiziqishi, katta odamlardagi kabi, bir narsaga nisbatan qat’iy va mustaxkam bo‘lmaydi. Bu yoshdagi bolalarni qiziqishlari hali turg‘un emas, bir narsadan ikkinchi bir narsaga tez-tez ko‘chib turadi. Bolaning kamol topishi uchun qiziqishning ahamiyati shundaki, bola qiziqqan narsasini mumkin qadar chuqurroq bilishga tirishadi va binobarin, uzoq vaqt davomida qiziqqan narsasi bilan shug‘ullanishdan zerikmaydi (toqati chidaydi).

3. Bog‘cha yoshida mehnat va o‘quv faoliyatining xususiyatlari Bog‘cha yoshida mehnat faoliyatining xususiyatlari. Bolalarning mehnat faoliyatlarini o‘zida qamragan mashg‘ulotlar asosan bog‘cha yoshidagi davrdan boshlanadi. Bu yoshda bolalarning mehnatlari juda sodda va elementar bo‘lsa ham ularning psixik taraqqiyotlarida juda katta ahamiyatga egadir. Bog‘cha yoshidagi bolalar bilan o‘takaziladigan suhbatlar natijasida bolalarda mehnatga nisbatan ijobiy munosabat, mehnat qilish dastavval bolalrning o‘yinlarida namoyon bo‘ladi.

Sharq halqlarida bir maqol bor: “Bolaga ish buyur, ketidan o‘zing yugur”. Bu juda to‘g‘ri, xayotiy gap. Bu bolalarga biron yumush bajarilganda, uni qanday bajarayotganliklaridan ko‘z-quloq bo‘lib turishlari kerak, degan ma’noni bildiradi. Bolalarda, xususan, kichik yoshdagi bog‘cha bolalrida hali mehnat malakalari yo‘q, qo‘l muskullari yaxshi rivojlanmagan bo‘ladi. Ana shuning uchun bolalar qasddan yoki anqovliklaridan emas, balki eplay olmasliklaridan biror narsani tushirib, sindirib yuborishlari mumkin. Ana shunday “falokat” yuz bergan paytda bolani “anqov, merov, ko‘zinga qarasang bo‘lmaydimi” deb urinishi yoki koyish yaramaydi . Buning o‘rniga bolaga shu mehnatni qanday qilib bajarishni ko‘rsatib berish lozim.

Ayni vaqtda ko‘pincha ta’lim olishga tayyorlikning quyidagi tarkibiy qismlari ajratiladi: 1. Tafakkur qila olish kabi faoliyatning umumlashganligi. 2. Amaliy va so‘z mantiqiy tomonlarining o‘zaro muvofiqligini belgilovchi tafakkurniing anglanilganligi. 3. Tafakkur faoliyatining elastikligi. 4. Tafakkur faoliyatining barqarorligi.

Похожие

Ilk bolalik davri psixologik xususiyatlari

Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. Bolalik davridagigi psixologik muammolar

Yetuklik davrining psixologik xususiyatlari

Ilk o‘spirinlik yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. O‘smirlik davridagi psixologik muammolar