Ilk o‘spirinlik yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari - Психология - Презентации

Ilk o‘spirinlik yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

Загружено в:

07.06.2024

Скачано:

0

Размер:

76.416015625 KB

Mavzu: ILK O‘SPIRINLIK YOSHI DAVRIDA PSIXIK RIVOJLANISH XUSUSIYATLARI Reja : 1. Ilk o‘spiriklik davri psixologiyasiga umumiy tavsif (psixofiziologik rivojlanish xususiyatlari, o‘quv faoliyati xususiyatlari, ijtimoiy xulq-atvordagi umumiy o‘zgarishlar). 2. Ilk o‘spiriklik davrida intellektual va emosionl rivojlanish xususiyatlari. Ilk o‘spirinlik davrida do‘stlashish muammosining psixologik xususiyatlari. 3. Ilk o‘spiriklik davrida muhabbat. Ilk o‘spiriklik davrida o‘z- o‘zini anglashning rivojlanishi (o‘zini-o‘zi baholash, hurmat qilish, shaxsiy va ijtimoiy idensifikasiya muammosi). 4. Ilk o‘spiriklik davrida o‘quv-kasbiy faoliyatning yetakchi faoliyatga aylanishi va kasb tanlash muammosi.Ilk o‘spirinlikda kasbga yo‘naltirishning psixologik muammolari.

Ilk o‘spirinlik yoshi davriga 15-18 yoshdagilar (akademik lisey, kasb-hunar kolleji o‘quvchilari) kiradi. Bu davrda o‘quvchi jismonan baquvvat, o`qishni tugatgach, mustaqil mehnat qila oladigan, oliy maktabda o‘zini sinab ko‘radigan imkoniyatga ega bo‘ladi, ma’naviy jihatdan yetuklikka erishadi. Ilk o‘spirin 16 yoshida mamlakat fuqarosi va 18 yoshida esa saylash hamda saylanish huquqiga ega bo‘ladi. Bularning barchasi ilk o‘spiringa fuqaro sifatida ijtimoiy jihatdan voyaga yetishi, hayotda o‘z o‘rnini topishi, o‘z taqdirini o‘zi hal qilishi va yetuk shaxs sifatida ma’naviy o‘sishi uchun jamiki shart-sharoitlarni yaratadi.

• Mazkur davrning yana bir xususiyati – mehnat bilan ta’lim faoliyatining bir xil ahamiyat kasb etishidan iboratdir. Mavjud shart-sharoitlar ta’siri ostida ilk o‘spirinning aqliy va axloqiy jihatdan o‘sishida o‘ziga xos o‘zgarishlar, yangi xislat va fazilatlar namoyon bo‘ladi.

• Hayotda o‘z o‘rnini topishga intilish kasb-hunar egallash, ixtisoslikni tanlash, istiqbol rejasini tuzish, kelajakka jiddiy munosabatda bo‘lishni keltirib chiqaradi. Biroq bu davr kuch-g‘ayrat, shijoat, qahramonlik ko‘rsatishga urinish, jamoat, jamiyat va tabiat hodisalariga romantik munosabatda bo‘lish bilan boshqa yosh davrlaridan keskin farqlanadi.

• Ilk o‘spirinning psixik rivojlanishini harakatga keltiruvchi kuch jamoat tashkilotlari, o‘quv jamoasi, ta’lim jarayoni qo‘yadigan talablar darajasining oshishi bilan u erishgan psixik kamolot o‘rtasidagi ziddiyatdan iboratdir. Turli qarama-qarshiliklar, ziddiyatlar ilk o‘spirinning axloqiy, aqliy, nafosat jihatdan tez o‘sishi orqali bartaraf qilinadi.

• Ilk o‘spirinlik davri «kamolot bo‘sag‘asi» deb ta’riflanadi. Bu kamolot bosqichi fiziologik, psixologik va ijtimoiy chegaralarni o‘z ichiga oladi. Psixologiya fani o‘spirinlik muammosini kompleks o‘rganishni da’vat etadi. • Bu juda qiyin masala, chunki psixofiziologik taraqqiyot sur’ati bilan uning bosqichlari ijtimoiy yetilish muddati bilan hamma vaqt ham to‘g‘ri kelavermaydi

• Akselerasiya natijasida bugungi bolalarimizning taraqqiyoti avvalgi avlodlarga nisbatan o‘rtacha ikki-uch yil avval yetilmokda. Fiziologlar bu jarayonni 2-darajali jinsiy belgilarning paydo bo‘lishiga qarab, 3 ta bosqichga ajratadilar: • I bosqich - prepubertat; • II bosqich - pubertat; • III bosqich - postpubertat,

Pubertat davr (lotincha: pubertas — boʻyiga yetish, jinsiy yetilish) Pubertat – balog‘atga yetish davrini 12-17 yoshda kuzatish mumkin. Bu davr 5-6 yil davom etadi va o‘zgarishlar natijasida kechagi erkatoy qizaloq ulg‘ayib, ko‘rkam qizga aylanadi. Endokrin bezlari ta’siri ostida o‘smirlar voyaga yeta boshlaydi.

Prepubertat: 9-12 yoshlarda jinsiy a’zolarda o‘zgarishlar kuzatiladi va aynan shu paytda bolalikdan o‘smirlikka o‘tish kuzatiladi. Bu davrni prepubertat, ya’ni jinsiy a’zolarning yetilguniga qadar bo‘lgan palla, deb ataladi. 17-20 yoshni esa postpubertat davr deyiladi. Bu paytda inson shaxs sifatida ruhan va jismonan shakllanadi. Ammo uning yana ijtimoiy kamol topishi uchun kamida 2-4 yil kerak bo‘ladi.

• Ilk o‘spirinlik yoshi bolalarning 15 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan taraqqiyot davrini o‘z ichiga oladi. Bo‘yning o‘sishi o‘spirin qizlarda 15- 16 yoshgacha, o‘g‘il bolalarda 17-18 yoshga davom etadi. Bu yoshda muskullar kuchi tez o‘sadi. Masalan, 18 yoshli bola muskul kuchi 12 yoshli bolaga nisbatan 2 baravar ko‘p bo‘ladi.

Jismoniy taraqqiyot, asosan, to‘g‘ri ovqatlanish rejimiga va jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanishiga ko‘p jihatdan bog‘liq. Jinsiy taraqqiyot jihatdan bu yoshdagi ko‘pchilik yigit va qizlar postaubertat (tugallanuvchi) davrda bo‘ladilar. Bularning jismoniy rivojlanishi katta yoshdagi odamning jismoniy rivojlanishidan kam farq qiladi. Bo‘yning va organizmning notekis o‘sishi va rivojlanish davri tugallanadi hamda jismoniy rivojlanishning nisbatan birmuncha tekis davri boshlandi.

Psixologik ma’lumotlarning tahliliga qaraganda, kuchsiz, zaif, past bo‘yli yoki ko‘rimsiz, notekislik fenomeni mavjud ilk o‘spirinlar o‘smirlardan farqli o‘laroq injiqlik, qaysarlik qilmaydilar, tevarak- atrofdagi odamlar bilan shaxslararo munosabatlarda faqat nizoli holatlarga kirmaydilar. Vaholanki, bunday toifadagi ilk o‘spirinlar o‘zlarining asosiy diqqatlarini o‘z-o‘zini tarbiyalashga, kamol toptirishga, zaruriy shaxs xususiyatlarini shakllantirishga qaratadilar .

O‘zgarishlarning miqdoriy jihatdan ko‘rinishlariga quyidagilarni kiritish mumkin: 1. Yaqqol (konkret) va mavhum (abstrakt) ilmiy tushunchalar o‘rtasidagi munosabatlar. 2. Kognitiv faoliyatning jarayonlari, operasiyalari rivojlanganligi: taqqoslash, qiyoslash, umumlashtirish, tasniflash va hokazo. 3. Esda olib qolishning rasional usullarining mavjudligi (so‘z-mantiq xotirasiga asoslangan holda). 4. Muammoli vaziyatlar va ularning yechimini topish imkoniyatlari. 5. Ijodiylik (kreasiya) usullari vujudga kelayotganligi. 6. O‘zini o‘zi baholash va nazorat qilish uquvi shakllanayotganligi.

Materiallarning psixologik tahliliga qaraganda, ilk o‘spirinlik davrida tengdoshlar o‘rtasidagi muomala, muloqot uch xil ko‘rinishdagi funksiyani bajaradi: • 1. Axborot (informasiya) kanali. • 2. Shaxslararo munosabatlarning shakllanish jarayoni. • 3. Emosional-hissiy aloqa (kontakt) o‘rnatish vositasi (o‘zaro ta’sir yoki interaksiya).

• Ilk o‘spirinlarning ixtiyorsiz, g‘ayritabiiy, spontan guruhlari esa mazkur yosh davridagi o‘g‘il-qizlarning o‘zlari tomonidan o‘rtoqchilik, do‘stlik, tengdoshlik asosida tashkil topadi. Psixologik ma’lumotlar qiyosiy tahlilining ko‘rsatishicha, g‘ayritabiiy guruhlar ham o‘z navbatida uch xil xususiyatga, ko‘rinishga, morfologik tuzilishga ega bo‘lishi mumkin:

1) prososial guruhlar – rasmiy jihatdan hyech qaysi jamoaga, guruhga qarashli bo‘lmasalar-da, biroq ijtimoiy foydali mehnat bilan shug‘ullanuvchi, faoliyat mahsuliga ega bo‘lgan, jamoa yoki kengroq ma’noda jamiyat a’zolari bilan bir tekis qadam tashlovchi, ruhan sog‘lom, zamon nafasiga hamohang hissiyotni gavdalantiruvchi ilk o‘spirinlardan tashkil topgandir 2) asosial guruhlar - ularni muayyan muhitga ijtimoiy foydali mehnat birlashtirmaydi. Bu guruhlar deyarli biror narsa bilan umumiy tarzda qiziqmaydilar, boshqacha so‘z bilan aytganda, ularda ijtimoiy motivasiya qariyb latent holatida, biroq ularning a’zolari bo‘sh vaqtini birga o‘tkazish uchun uchrashadilar, xolos.

3) antisosial (aksilijtimoiy) guruhlar – bu ilk o‘spirinlar jamiyatning axloqiy normalariga (me’yorlariga), milliy qadriyatlarga, ma’naviy mezonlarga, belgilangan qonunlarga qarshi, zid mashg‘ulotlar bilan anglagan, goho anglamagan holda shug‘ullanadilar. O‘z sinfida, kursida yoki tengdoshlari, o‘rtoqlari o‘rtasida o‘z o‘rnini topa olmagan ilk o‘spirinlar bunday guruhni tashkil qiladi. Aksariyat hollarda bunday guruhlarning yetakchilari jinoyatchilar, resedivistlar hisoblanadilar, ularning xatti- harakatlarini ashaddiy ehtiyojdan kelib chiqqan holda boshqaradilar.

Fransuz psixologi Zazzo ilk o‘spirinlardagi, shu jumladan, o‘smirlikda kechadigan do‘stlikka ta’rif berar ekan: "Bu davr eng sidqidil va olijanob davrdir" degan edi. Keltirilgan olim fikrining asl ma’nosi shuki, ilk o‘spirinlar eng pok do‘stlikka, ya’ni sevgiga ega bo‘lib, goho undan norozi bo‘ladilar, iztirob chekadilar, chunki bu do‘stlik juda ko‘p ziddiyatlar makonidir. Ilk o‘spirinlar do‘stlikka qanchalik intilmasinlar, unga bo‘lgan ehtiyoj prinsipial jihatdan qondirilmay qolaverishi ham mumkin.

• O‘spirinlarda sevgi hissi bir qancha holatlarga bog‘liq. Birinchidan - jinsiy yetilish; ikkinchidan - ishonadigan, suyanadigan va har qanday nozik masalalar bo‘yicha gaplashish mumkin bo‘lgan do‘stga ehtiyoj; uchinchidan - bu tabiiy insoniy ehtiyoj hisoblanib, inson ko‘pincha o‘zini yolg‘iz his qilganida kuchli emosional bog‘liqlikka intiladi. Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, bunday tuyg‘u kuchaygan shaklda birinchi bor ilk o‘spirinlik davrida yuzaga keladi.

• . O‘zini anglash murakkab psixologik struktura bo‘lib, quyidagilarni o‘z ichiga oladi: • - birinchidan, bolada tashqi olamdagi predmet ta’siridan paydo bo‘lgan sezgilari o‘z tanasi bilan farq qila boshlaganda vujudga keladi; • - ikkinchidan, o‘zining shaxsiy "MEN"ligini aktiv faoliyati asosida anglashi; • - uchinchidan , o‘zining psixik xususiyati va xislatlarini anglashi; • - to‘rtinchidan , ijtimoiy, axloqiy o‘z-o‘ziga baho berishning ma’lum sistemasini anglashi.

Похожие

Kichik maktab yoshi davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. Bolalik davridagigi psixologik muammolar

O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. O‘smirlik davridagi psixologik muammolar

Chaqaloqlik va ilk bolalik davrining psixologik xususiyatlari. Maaktabgcha yosh davrda psixik rivojlanish xususiyatlari

Kichik maktab yoshi davrida bolaning ehtiyoj va qiziqishlari

Yosh davrlarni tabaqalash va yosh inqirozlari