Ҳар хил психология мактабларидаги шахс назариялари - Психология - Презентации

Ҳар хил психология мактабларидаги шахс назариялари

Загружено в:

13.07.2023

Скачано:

0

Размер:

364 KB

Ҳар хил психология мактабларидаги шахс назариялари

Режа: • К.ЛЕВИННИНГ ШАХС НАЗАРИЯСИ, ПСИХОЛОГИК МАЙДОН НАЗАРИЯСИ • ЭПИГЕНЕТИК НАЗАРИЯ • ПСИХОСИНТЕЗ. • Э.ФРОММ НАЗАРИЯСИ • Г. САЛЛИВЕН ШАХСГА ЁНДАШУВИ • Э.БЕРН НАЗАРИЯСИ

• К.ЛЕВИННИНГ ШАХС НАЗАРИЯСИ, ПСИХОЛОГИК МАЙДОН НАЗАРИЯСИ

АСОСИЙ ТУШУНЧА • Э ҳтиёж- шахснинг бирор бир мақсад ва ҳаракатни амалга оширишида вужудга келувчи, динамик ҳолати (фаоллиги).

Ҳақиқий эҳтиёж • Мақсадлардан келиб чиқувчи, инсоннинг муаммоли вазиятларида қарор қабул қилишига олиб келувчи эҳтиёждир. • Барқарор эҳтиёжлар ҳисобланади. Бунга мисол сифатида меҳнатга эҳтиёж.

• Зўриқишлардаги динамик ҳолатлар психик фаолиятнинг ҳал этувчи, асосий детерминацияловчи омили ҳисобланди.

ПСИХОЛОГИК МАЙДОН • ВАЛЕНТЛИК-СУБЪЕКТНИНГ ФЕНОМЕНАЛ МАЙДОНИДАГИ ЖАЛБ ҚИЛУВЧИ (ТОРТУВЧИ) ЁКИ ЎЗИДАН ИТАРУВЧИ ПРЕДМЕТ. • ХУЛҚ-АТВОР МАЙДОНИ-ВАЗИЯТЛИ ШАРТЛАНГАН ХУЛҚ-АТВОР.

КВАЗИЭҲТИЁЖ • ПРЕДМЕТЛАР ВАЛЕНТЛИГИ КВАЗИЭҲТИЁЖЛАР БИЛАН ЎЗАРО ТАСИРЛАШИБ, ИНСОН ХУЛҚ-АТВОРИНИ ШАКЛЛАНТИРАДИ.

КВАЗИЭҲТИЁЖЛАР • АЙНИ ДАМДА ВУЖУДГА КЕЛАДИГАН СОЦИАЛ ЭҲТИЁЖЛАР. КВАЗИЭҲТИЁЖЛАР ЎЗИНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИ ВА МЕХАНИЗМИГА КЎРА ҲАҚИҚИЙ ЭҲТИЁЖЛАРДАН ФАРҚ ҚИЛМАЙДИ.

АСЛ ЭҲТИЁЖ • ШАХСНИНГ МУАММОЛИ ВАЗИЯТДА ҚАРОР ҚАБУЛ ҚИЛИШИНИ ТАЪМИНЛОВЧИ МАҚСАДЛАР АСОСИДА КЕЛИБ ЧИҚУВЧИ ЭҲТИЁЖЛАР.

Майдон формуласи • B = f(PE) • В-ХУЛҚ-АТВОР, • Р-ИНСОН ИЧКИ ОМИЛЛАРИНГ ИХТИЁРИЙ ФУНКЦИЯСИ; • Е-ТАШҚИ АТРОФ-ОЛАМ.

ЭРИК ЭРИКСОН (1902-1994)НИНГ ЭГО-ПСИХОЛОГИЯ

• ЭРИКСОН ФРЕЙДНИНГ ТАЪЛИМОТИНИ ИНКОР ЭТМАГАН ҲОЛДА, УНИНГ ОНГСИЗЛИК ТЎҒРИСИДАГИ ТАЪЛИМОТИДАГИ ОНО ДАН КЎРА, ЭГО АҲАМИЯТИНИ ШАХС ТАРАҚҚИЁТИ УЧУН МУҲИМ ДЕБ ҲИСОБЛАГАН. БУ ОНО БИЛАН ИНСТИНКТЛАР ПАРАЛЛЕЛ РИВОЖЛАНИШИДА СОЦИАЛ АДАПТАЦИЯГА ЭРИШИШДА ЭГОНИНГ РИВОЖЛАНИШ ЙЎНАЛИШИ. ЎЗИНИНГ ТАБИАТИГА КЎРА УШБУ ЙЎНАЛИШ ЭГО-ПСИХОЛОГИЯ ДЕБ АТАЛАДИ. • ЭРИКСОННИНГ КОНЦЕПЦИЯСИ ШАХСНИНГ ПСИХОСОЦИАЛ РИВОЖЛАНИШ КОНЦЕПЦИЯСИ ДЕБ АТАЛАДИ. УНГА КЎРА ШАХС ПСИХИКАСИ БИЛАН У ЯШАЁТГАН ЖАМИЯТ ХУСУСИЯТИ ЧАМБАРЧАС БОҒЛИҚ. • ИНСОН ЎЗИНИНГ ҲАЁТИ ДАВОМИДА БАРЧА ИНСОНИЯТГА ХОС БИР НЕЧА БОСҚИЧЛАРДАН ЎТАДИ.

• ЭГО НИНГ РИВОЖЛАНИШИ МАДАНИЙ ВА СОЦИАЛ КЎРСАТМАЛАР ҲАМДА ҚАДРИЯТЛАР ТИЗИМИНИНГ ХУСУСИЯТЛАРИНИНГ ЎЗГАРИШИ БИЛАН ЧАМБАРЧАС БОҒЛИҚДИР. У ОҚ ТАНЛИ АМЕРИКАЛИКЛАР БИЛАН ҲИНДУЛАРНИНГ БОЛАЛАРНИ ТАРБИЯЛИШИНИ ҚИЁСЛАДИ. УНИНГ ҚИЁСЛАШИ ОҚИБАТИДА ҲАР БИР МАДАНИЯТ ЎЗИНИНГ ТАРБИЯ УСЛУБИГА ЭГА: У ОНАНИ ЯГОНА ҲАҚИҚАТ СИФАТИДА ҚАРАДИ. БУ УСЛУБ БОЛАДАН У ЯШАЁТГАН ЖАМИЯТ НИМА КУТАЁТГАНЛИГИНИ БЕЛГИЛАЙДИ.

• Инсон ривожланишининг ҳар бир босқичи ўзига хос социумга мос келади, уни инсон оқлаши ҳам, оқламаслиги ҳам мумкин. Шу сабабли Эриксон боланинг дунёга келган биринчи кунидаёқ шаклланадиган “социал идентиклик” деган тушунчасини киритди: дунёни тушуниш, ушбу гуруҳга мансублиги билан боғлиқ бола ўзининг бирор бир социал гуруҳга киришига йўналганлиги.

• СЕКИН-АСТАЛИК БИЛАН “ЭГОМДЕНТИКЛИК” ШАКЛЛАНАДИ ВА БУ ШАХС МЕНИ ШАКЛЛАНИШИДА УЗОҚ ДАВОМ ЭТАДИГАН ЖАРАЁН. У БИР НЕЧА БОСҚИЧЛАРДАН ИБОРАТ. ҲАР БИР БОСҚИЧ МАЪЛУМ ЁШГА ХОС ВАЗИФЛАР БИЛАН ХАРАКТЕРЛАНАДИ. УЛАР ЖАМИЯТГА ИНТИЛАДИ. АММО ВАЗИФАЛАРНИ ҲАЛ ЭТИШ ШАХС ЯШАЁТГАН ЖАМИЯТДАГИ МУҲИТ ВА ИНСОН ПСИХИК ТАРАҚҚИЁТ ДАРАЖАСИГА ЭРИШГАНЛИК БИЛАН БЕЛГИЛАНАДИ.

• ИНСОН РИВОЖЛАНИШИНИНГ БУ БОСҚИЧЛАРИ ЕТИЛИШНИНГ ЭПИГЕНЕТИК ПРИНЦИПЛАРИГА МУВОФИҚЛИКДА ТАРТИБГА СОЛИНАДИ. • ЭПИГЕНЕТИК ПРИНЦИП ШАХС БИР БОСҚИЧДАН БОШҚАРИ РИВОЖЛАНИШ ОРҚАЛИ ЎТАДИ, БУ ОРҚАЛИ РИВОЖЛАНИШНИНГ КЕЙИНГИ БОСҚИЧИГА ТАЙЁРГАРЛИК КЎРАДИ. БУ РИВОЖЛАНИШ ЖАРАЁНИДА ГЕНЕТИК МЕРОС “ШАХС РЕЖАСИ”НИ ТЕЗЛАШТИРИБ ЮБОРАДИ .

• Инсон ҳаёти инқирозлар кузатиладиган 8 босқичдан иборат.

Инсон ҳаёти инқирозлар кузатиладиган 8 босқичдан иборат: БИРИНЧИ ДАВР - ГЎДАКЛИК. ИККИНЧИ ДАВР- ИЛК БОЛАЛИК. УЧИНЧИ ДАВР - ЎЙИН ЁШИ. ТЎРТИНЧИ ДАВР - МАКТАБ ЁШИ. БЕШИНЧИ ДАВР – ЎСПИРИНЛИК. ОЛТИНЧИ ДАВР – ЁШЛИК. ЕТИНЧИ ДАВР - ЕТУКЛИК ДАВРИ. САККИЗИНЧИ ДАВР- ҚАРИЛИК.

Роберто Ассаджиоли (психосинтез) • Онгсизлик шахснинг гармоник ўрганишга етарлича хизмат қила олмайди. • Ассаджиоли бўйича шахс тузилиши: Қуйи онгсизлик (5), ўрта онгсизлик (3- онголди), бқори онгсизлик (6- суперонгсизлик), онг майдони (2), Онгли Мен (1), Олий Мен (4), коллектив онгсизлик (7), Субшахс ёки шахс ост (8)

Роберто Ассаджиоли (психосинтез) • Шахснинг функционал моделиИ нтуиция ф икр Хаёл Эм оция, ҳиссиёт сезги И м пульс, хоҳиш Мен ирода

ИЖТИМОИЙ ФАНЛАР ФАКУЛЬТЕТИ ПСИХОЛОГИЯ КАФЕДРАСИ 5210205-ПСИХОЛОГИЯ: ЁШЛАР ПСИХОЛОГИЯСИ МАВЗУ. ҲАР ХИЛ ПСИХОЛОГИЯ МАКТАБЛАРИДАГИ ШАХС НАЗАРИЯЛАРИ 2-маъруза А.Расулов МИРЗО УЛУ ҒБЕК НОМИДАГИ ЎЗБЕКИСТОН МИЛЛИЙ УНИВЕРСИТЕТИ

ГАРРИ САЛЛИВЕННИНГ ШАХС НАЗАРИЯСИ

• Унинг ғоясига кўра шахс шаклланиши ва ривожланишида шахслараро муносабат ҳал этувчи аҳамиятга эга; • Шахс структураси:динамимз тизими, ўзлик тизимига, персонификация тизимига ва когнитив жараёнларга қамраб олади; • Динамизм тизими: айнан шахсга тегишли бўлган ҳаётий қувватларни ўзгартириш усуллари; • Ўзлик тизими:маълум хулқ-атвор намуналарини амр этувчи ва чекловчи шахс босқичи • Персонификация тизими: болаликда шаклланадиган ва катта кишининг шахслар ўртасидаги муносабати белгилайдиган ўзининг ва атрофдагиларнинг образлари йиғиндиси.

• Когнитив жараёнлар-боланинг нутқни ўзлаштириш жараёнида шаклланадиган синтаксик тажриба. У ўзида: прототаксис- болага хос тасаввурларнинг боғлиқсиз кечиши; • Паратаксис-воқеа-ҳодисалар билан вақтдаги ўзаро боғлиқлик сабабларини қайд этиш; • Синтаксис-социумда аҳамиятни ажратувчи символлар билан иш кўриш. • Психотерапиянинг асосий мақсади-шахсларда ҳимоя механизмларини шакллантириш, унинг муҳитга мувофиқ тарзда мослашувини таъминлаш.

• Айнан объект, ҳодисалар ўртасидаги ўхшашлик ва фарқларни когнитив кузатиш жараёни шахслилик конструктларнинг шаклланишига олиб келади. Бунинг учун учта элемент керак экан (ҳодиса ёки предмет): улардан иккитаси бир бирига ўхшаш, учинчиси эса бу иккаласидан фарқ қилади. Шу сабабли барча шахслилик конструктлари биполяр ва дихотомикдир, инсон тафаккури ҳаёт тажрибасини кулранг тонда эмас, оқ ёки қора тонда англайди.

ЭРИХ ФРОММ (1900-1980)НИНГ ШАХС КОНЦЕПЦИЯСИ

• Э.Фроммнинг назарияси “гуманистик психоанализ” деб номланади. • Э.Фромм назариясининг асосий ҳолати қуйидигача: • Инсон мавжудлигининг бош зиддияти-атроф оламдан мустақиллик ва эркинликка интилиш, хавфсизликка ва социумга мансубликка интилиш ўртасидаги зиддиятдир

• Инсон озодлик ва автономликка интилади, аммо у бу курашда ўзини табиат ва жамиятдан ўзини бегона ҳис этади. • Инсон бегоналик ва ёлғизлик туйғусини бартараф этиш учун ўзининг хулқ атворида авторитаризм, деструктивлик ва конформлик тенденцияларини намоён қилади.

• АВТОРИТАРИЗМ- БУ ТЕНДЕНЦИЯ ИНДИВИДУАЛ МЕН БИЛАН ЙЎҚОЛГАН КУЧНИ ЭГАЛЛАШДА ТАШҚИ НИМА БИЛАН БИРЛАШТИРИШДИР. АВТОРИТАРИЗМ МАЗОХИСТИК ЁКИ САДИСТИК ТЕНДЕНЦИЯЛАРДА НАМОЁН БЎЛАДИ. • ДЕСТРУКТИВЛИК-БУ КИМНИДИР ЁКИ НИМАНИДИР ЭГАЛЛАШ, ЙЎҚ ҚИЛИШ ВА ВАЙРОН ҚИЛИШ. • КОНФОРМЛИК-ХУЛҚ-АТВОРНИ ТАРТИБГА СОЛИШ, СОЦИАЛ НОРМАЛАРГА ТЎЛИҚ БЎЙСУНИШ ТЕНДЕНЦИЯСИ. • ИЖОБИЙ ЭРКИНЛИК-БУ ЭРКИНЛИ ТУРЛАРИДАН БИРИ БЎЛИБ, ИНСОН ЎЗИНИНГ ОЛАМНИНГ БИР БЎЛАГИ ҲИС ЭТАДИ ВА ШУ БИЛАН БИРГА УНГА БОҒЛИҚ БЎЛМАЙДИ. ИЖОБИЙ ЭРКИНЛИК ИНСОНЛАРДА ҲАЁТИДА СПОНТАН ФАОЛЛИКНИ ТАЛАБ ЭТАДИ.

• ИЖОБИЙ ЭРКИНЛИКНИНГ РИВОЖЛАНИШИНИ МЕҲНАТ ВА СЕВГИ ТАЪМИНЛАЙДИ. • Э.ФРОММ БЎЙИЧА ОЛТИТА СЕВГИ (МУҲАББАТИ): ОНАЛИК, ОТАЛИК, ОТА-ОНАГА МУҲАББАТ, АКАЛИ МУҲАББАТИ, ЭРОТИК МУҲАББАТ, АЛЛОҲГА МУҲАББАТ. УЛАРНИНГ БАРЧАСИ ОНГСИЗЛИКДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИ.

Э.Фромм бўйича шахс типлари: • РЕЦЕПТИВ ТИП:БОШҚАЛАРГА БОҒЛИҚ ВА НАФАОЛ, ИШОНУВЧАН ВА ҲИССИЁТГА БЕРИЛУВЧАН, СЕВИШДАН КЎРА СЕВИМЛИ БЎЛИШГА ИНТИЛУВЧАН. • ЭКСПЛУАТАЦИЯ ҚИЛУВЧИ. ЎЗИГА ИШОНГАН, ТАЖОВУЗКОР, БОШҚАЛАРДА ЎЗЛАШТИРИШГА ИНТИЛИШ, ЎЗИИ ЯРАТА ОЛМАЙДИ. • ТЎПЛОВЧИ ТИП. КЎПРОҚ МОДДИЙ ФАРОВОНЛИК, БОЙЛИК, ҲОКИМИЯТ ВА СЕВГИГА ЭРИШИШГА ИНТИЛАДИ, РИГИДЛИК, ШУБҲАЛАНУВЧИ, ЎЖАР, ЭҲТИЁТКОР, ТЎҒРИЛИК, ЎЗИНИ ТУТА БИЛИШ, ВАЗМИНЛИККА ҲАМ ЭГА БЎЛАДИ.

• БОЗОР ТИПИ. МЕНИ ҚАНДАЙ КЎРИШНИ ХОҲЛАСАНГИЗ, ШУНДАЙ ИНСОНМАН ҚОИДАСИГА АМАЛ ҚИЛАДИ. ЎИНИ ТОВАР СИФАТИДА НАМОЁН ЭТАДИ ВА БОШҚАЛАРГА ТОВАРГА СИНГАРИ ЁНДАШАДИ, МАСҚАДЛАРГА ЭРИШИШДА ЯХШИ-ЁМОННИ ФАҚРЛАМАЙДИГАНДИК НАМОЁН БЎЛАДИ, ШУ ҚАДАР ОЧИҚ ВА БИЛИШГА ҚИЗИҚУВЧАН. • ПРОДУКТИВ ТИП.ҚОЛГАН ТЎРТА ТИПДАН ФАРҚ ҚИЛГАН ҲОЛДА ИНСОН РИВОЖЛАНИШИ УЧУН МАҚСАДГА ЯКУНИ МАҚСАДНИ ЎЗИДА ИФОДАЛАЙДИ. ЎЗИНИНГ МУСТАҚИЛЛИГИ, ПОКЛИГИ, ХОТИРЖАМЛИК, БОШҚАЛАРГА МУҲАББАТЛИЛИГИ, ИЖОДГА ИНТИЛУВАЧАН ВА СОЦИАЛ ФОЙДАЛИ ХУЛҚ-АТВОРГА ЭГА.

Э.Берн шахс назарияси • У Адлер ғоясининг давомчиси сифатида иш тутиб, инсонлар оламда ёрдамга мухтож ва ўзининг атрофига тўлиқ боғлиқ бўлади. Аммо уларнинг айримлари эса ёрдамга мухтожликдан мустақилликка эришишда муваффақиятли эришиб олганликлари боис, муваффақият қозонувчилар ҳисобланади. Бошқа типлари эса мағлубиятга учровчилар, яъни маълум вақтда ҳаёти учун масъулиятдан қочадилар, бошқаларнинг бошқарувига буйсуниб, кун кўрадилар. Ўзларидан ва ўзларининг омадсиз турмушларидаги масъулиятни бошқаларга юклайдилар. Бошқаларни айблаб, ўзларини оқлаш уларнинг хулқига хосдир.

Э.Берн шахс назарияси • У АДЛЕР ҒОЯСИНИНГ ДАВОМЧИСИ СИФАТИДА ИШ ТУТИБ, ИНСОНЛАР ҲАЁТИ ДАВОМИДА ЁРДАМГА МУХТОЖ ВА ЎЗИНИНГ АТРОФИДАГИЛАРГА ТЎЛИҚ БОҒЛИҚ БЎЛАДИ. • УЛАРНИНГ АЙРИМЛАРИ ЭСА ЁРДАМГА МУХТОЖЛИКДАН МУСТАҚИЛЛИККА ЭРИШИШДА МУВАФФАҚИЯТГА ЭРИШИБ ОЛГАНЛИКЛАРИ БОИС, МУВАФФАҚИЯТ ҚОЗОНУВЧИЛАР ҲИСОБЛАНАДИ. • БОШҚА ТИПЛАРИ ЭСА МАҒЛУБИЯТГА УЧРОВЧИЛАР, ЯЪНИ МАЪЛУМ ВАҚТДА ҲАЁТИ УЧУН МАСЪУЛИЯТДАН ҚОЧАДИЛАР, БОШҚАЛАРНИНГ БОШҚАРУВИГА БУЙСУНИБ, КУН КЎРАДИЛАР. ЎЗЛАРИДАН ВА ЎЗЛАРИНИНГ ОМАДСИЗ ТУРМУШЛАРИДАГИ МАСЪУЛИЯТНИ БОШҚАЛАРГА ЮКЛАЙДИЛАР. БОШҚАЛАРНИ АЙБЛАБ, ЎЗЛАРИНИ ОҚЛАШ УЛАРНИНГ ХУЛҚИГА ХОСДИР.

ТРАНСАКЦИЯ • ЭРИК БЕРН МАШҲУР ТУШУНЧАНИ ТАКЛИФ ҚИЛДИ. • УНИНГ ИЛДИЗЛАРИ ПСИХОАНАЛИЗГА БОРИБ БОҒЛАНАДИ. ШУ БИЛАН БИРГА, БЕРН КОНЦЕПЦИЯСИДА ПСИХОДИНАМИК ВА ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРНИНГ ҒОЯЛАРИ ВА ТУШУНЧАЛАРИ ҲИСОБГА ОЛИНГАН БЎЛИБ, ШАХСНИНГ ЎЗИ ВА БОШҚАЛАР БИЛАН ЎЗАРО МУНОСАБАТЛАРИНИ ДАСТУРЛАШТИРАДИГАН ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРНИНГ КОГНИТИВ ҚИРРАЛАРИНИ АНИҚЛАШГА ҚАРАТИЛГАН.

ТРАНСАКЦИЯ • ТРАНСАКЦИЯ — СТИМУД ВА РЕАКЦИЯДАН ИБОРАТ МУОМА БИРЛИКЛАРИ. • МАСАЛАН, стимул : «АССАЛОМУ АЛАЙКУМ!», реакция: «ВААЛАЙКУМ АССАЛОМ! АҲВОЛЛАРИНГИЗ ЯХШИМИ?» • МУОМАЛА ШАРОИТИДА (ТРАНСАКЦИЯЛАР АЛМАШИНУВИ ) БИЗНИНГ ЭГО-ҲОЛАТИМИЗ СУҲБАТДОШИМИЗНИНГ ЭГО-ҲОЛАТИ БИЛАН ЎЗАРО ТАЪСИРЛАШУВДА БЎЛАДИ.

ТРАНСАКЦИЯ ТУРЛАРИ • ТЎЛДИРУВЧИ , ЁКИ ПАРАЛЛЕЛ , ( англ. reciprocal/complementary ) —БУ ТРАНСАКЦИЯ БИР КИШИДАН ЧИҚАДИГАН СТИМУЛ БОШҚА ИНСОННИНГ РЕАКЦИЯСИ БИЛАН ТЎЛДИРИЛАДИ. МАСАЛАН, стимул: «ҲОЗИР СОАТ НЕЧА БЎЛДИ?», реакция: «ОЛТИДАН ЎН БЕШ ДАҚИҚА ЎТДИ». БУ ҲОЛАТДА БИР ХИЛ ЭГО- ҲОЛАТГА ЭГА БЎЛГАН ИНСОНЛАР ЎРТАСИДА КЕЧАДИ (КАТТА ЁШДАГИ). • КЕСИШУВЧИ ( англ. crossed ) — СТИМУЛ ВА РЕАКЦИЯ ЙЎНАЛИШЛАРИ КЕСИШАДИ. БУ ТРАНСАКЦИЯ ЖАНЖАЛ УЧУН АСОС ҲИСОБЛАНАДИ. МАСАЛАН, ТУРМУШ ЎРТОҒИ СЎРАЙДИ: «МЕНИНГ ГАЛСТУГИМ ҚАЕРДА?», РАФИҚАСИ АСАБИЙЛАШИБ ЖАВОБ БЕРАДИ : «МЕН ҲАР ДОИМ ҲАММАСИ УЧУН АЙБДОРМАН!». БУ ҲОЛАТДАГИ СТИМУЛ КАТТА ЁШДАГИ ТУРМУШ ЎРТОҚДАН КАТТА ЁШДАГИ РАФИҚАСИГА ЙЎНАЛТИРИЛГАН. РЕАКЦИЯ ЭСА БОЛАДАН ОТА-ОНАГА ТАРЗДА КЕЧАДИ. • ЯШИРИН ( англ. duplex/covert ) ТРАНСАКЦИЯЛАР ИНСОН БИР НАРСА ҲАҚИДА СЎЗЛАЙДИ, АММО У БОШҚА БИР КЎРИНИШДА БЎЛАДИ. БУ ҲОЛАТДА ИФОДАЛАНАДИГАН СЎЗЛАР, ОВОЗ ТОНИ, ЮЗ ИФОДАСИ, ИМО-ИШОРАЛАРИ ВА МУНОСАБАТЛАР БИР БИРИ БИЛАН КЎПИНЧА МОС КЕЛМАЙДИ. ЯШИРИН ТРАНСАКЦИЯЛАР ПСИХОЛОГИК ЎЙИНЛАРНИНГ РИВОЖЛАНИШ УЧУН ЗАМИН ҲИСОБЛАНАДИ. ЎЙИНЛАР ТАҲЛИЛИ –ТРАНСАКЦИОН ТАҲЛИЛЧИЛАР ФОЙДАЛАНАДИГАН МЕТОДЛАРДАН БИРИ.

СЦЕНАРИЙЛАР НАЗАРИЯСИ • ТРАНСАКЦИЯ ТАҲЛИЛИНИНГ БИР ҚИРРАСИ –СЦЕНАРИЯЛАР НАЗАРИЯСИ ҲИСОБЛАНАДИ. • Сценарий — БУ «БОЛАЛИКДА ҲОСИЛ ҚИЛИНГАН ҲАЁТ РЕЖАСИ». Сценарий ОТА-ОНА ЁКИ ЖАМИЯТ ТОМОНИДАН ТАКЛИФИ АСОСИДА ТАНЛАНАДИ. СЦЕНАРИЙНИНГ ТАНЛАШГА ТАШҚИ ОМИЛЛАР, БОЛАНИНГ ИРОДАСИ ТАЪСИР КЎРСАТАДИ. Э.БЕРН ИККИ АКАУ-УКАГА ОНАСИ ТОМОНИДАН БИЛДИРИЛГАН ФИКР КЕЛТИРИЛАДИ; «СИЗ ИКААЛАЛАРИНГИЗ АЛБАТТА ЖИННИ БЎЛАСАНЛАР». ОҚИБАТДА АКА-УКАЛАРДАН БИРИ СУРУНКАЛИ РУҲИЙ КАСАЛ, ИККИНЧИСИ ЭСА –ПСИХИАТР БЎЛАДИ. СЦЕНАРИЙ НАЗАРИЯСИГА КЎРА ҲАР БИРИМИЗ БОЛАЛИКДАНОҚ ВАЗИЯТЛАРНИНГ СЦЕНАРИЙ УЧУН МУҲИМЛИГИНИ БИЛАМИЗ. МАСАЛАН, НЕЧТА ФАРЗАНДЛИ БЎЛИШ. • Контрсценарий — С Ц ЕНАРИЙДАН "ХАЛОС БЎЛИШ" ГА ОЛИБ КЕЛАДИГАН ҲАРАКАТЛАРНИНГ МАЪЛУМ БИР КЕТМА-КЕТЛИГИ. • Антисценарий

Э.БЕРН БЎЙИЧА ШАХС ТУЗИЛМАСИНИ ИФОДАЛОВЧИ ҲОЛАТЛАР • “ МЕН” ва “ЭГО ҲОЛАТ”НИНГ УЧ ЖИҲАТИНИ АКС ЭТТИРАДИ: 1. ОТА-ОНА (ОО) 2. БОЛА (Б) 3. КАТТА КИШИ (К)

“ ОТА-ОНА” ҲОЛАТИ • БУ ОТА-ОНАСИ ЁКИ БОЛАЛИГИДА У УЧУН АҲАМИЯТЛИ БЎЛГАН ОДАМЛАРНИНГ ФИКРЛАШИ, ҲАРАКАТ ҚИЛИШИ, РЕАКЦИЯСИ, МУЛОҲАЗА ЮРИТИШ ТАЖРИБАСИНИ ЎЗЛАШТИРИШ.

• “ ОТА-ОНА "-" ЭГО ҲОЛАТ "МАЖБУРИЯТЛАР, ТАЛАБЛАР ВА ТАҚИҚЛАРНИНГ ИЧКИ РАЦИОНАЛ НОРМАЛАРИ БИЛАН." ОТА-ОНА "БУ БОЛАЛИКДА ОТА-ОНАДАН ВА БОШҚА ВАКОЛАТЛИ ШАХСЛАРДАН ОЛИНГАН МАЪЛУМОТЛАР: ХУЛҚ-АТВОР ҚОИДАЛАРИ, ИЖТИМОИЙ МЕЪЁРЛАР, ТАҚИҚЛАР, БУ ҚАНДАЙ БЎЛИШИ МУМКИН ЁКИ КЕРАК. БИРОР КИШИГА ОТА-ОНАНИНГ ИККИТА АСОСИЙ ТАЪСИРИ БОР: ТЎҒРИДАН-ТЎҒРИ: "МЕН НИМА ҚИЛСАМ, ҚИЛАВЕРИНГ!" ШИОРИ ОСТИДА АМАЛГА ОШИРИЛАДИГАН ВА БИЛВОСИТА: "ҚАНДАЙ БАЖАРИШНИ БИЛМАЙМАН, ЛЕКИН МЕН ҚАНДАЙ БАЖАРИШНИ БУЮРАМАН!"

• ОТА-ОНА (НАЗОРАТ, ТАҚИҚ, САНКЦИЯ) ВА ҒАМХЎРЛИК (МАСЛАҲАТ, ЁРДАМ, ВАСИЙЛИК) БЎЛИШИ МУМКИН. "ОТА-ОНА" ДИРЕКТИВ ИБОРАЛАР БИЛАН ТАВСИФЛАНАДИ, МАСАЛАН: "СИЗ ҚИЛА ОЛАСИЗ"; "КЕРАК"; «Й Ў Қ"; "ШУНДАЙ ҚИЛИБ ЭСЛАНГ"; "ҚАНДАЙ БЕМАЪНИЛИК"; "ЁМОН НАРСА" ... • “ ОТА-ОНА” ҲОЛАТИ ТЎЛИҚ БЛОКИРОВКА ҚИЛИНГАН ВА ИШЛАМАЁТГАН ШАРОИТДА ОДАМ АХЛОҚИЙ ПРИНЦИПЛАРДАН МАҲРУМ БЎЛАДИ.

• ОТА-ОНА (НАЗОРАТ, ТАҚИҚ, САНКЦИЯ) ВА ҒАМХЎРЛИК (МАСЛАҲАТ, ЁРДАМ, ВАСИЙЛИК) БЎЛИШИ МУМКИН. "ОТА-ОНА" ДИРЕКТИВ ИБОРАЛАР БИЛАН ТАВСИФЛАНАДИ, МАСАЛАН: "СИЗ ҚИЛА ОЛАСИЗ"; "КЕРАК"; «ЙЎҚ"; "ШУНДАЙ ҚИЛИБ ЭСЛАНГ"; "ҚАНДАЙ БЕМАЪНИЛИК"; "ЁМОН НАРСА" ... • “ ОТА-ОНА” ҲОЛАТИ ТЎЛИҚ БЛОКИРОВКА ҚИЛИНГАН ВА ИШЛАМАЁТГАН ШАРОИТДА ОДАМ АХЛОҚИЙ ТАМОЙИЛЛАРДАН МАҲРУМ БЎЛАДИ.

• "БОЛА" - БУ ОДАМДАГИ ҲИССИЙ БОШЛАНИШ. "БОЛА" УЧУН "МЕН ХОҲЛАЙМАН" КАБИ ИБОРАЛАР ХАРАКТЕРЛИДИР; "МЕН ҚЎРҚАМАН"; "МЕН НАФРАТЛАНАМАН"; "МЕНГА НИМА КЕРАК?"

• Б. "ВОЯГА ЕТГАНЛАР" ШАРТИ - БУ ХАТТИ-ҲАРАКАТ, СОҒЛОМ ФИКР, МУСТАҚИЛЛИК, САМАРАДОРЛИК, РЕАЛ ВАЗИЯТНИ ҲИСОБГА ОЛГАН ҲОЛДА, ВАЗИЯТГА ЭҲТИЁТКОРЛИК БИЛАН БАҲО БЕРИШ, БОШҚА ОДАМЛАРНИ ЭТАРЛИ ДАРАЖАДА ИДРОК ЭТИШ ВА БОШҚАЛАР. МАСАЛАН: ДЎСТЛАР, ДОЛЗАРБ МУАММОНИ АСТОЙДИЛ ҲАЛ ҚИЛИШ.

• ВОЯГА ЕТГАН "МЕН-ДАВЛАТ" - БУ ШАХСНИНГ ЎЗ ТАЖРИБАСИ НАТИЖАСИДА ОЛИНГАН МАЪЛУМОТЛАРДАН ВОҚЕЛИКНИ ОБЪЕКТИВ РАВИШДА БАҲОЛАШ ВА ШУ АСОСДА МУСТАҚИЛ, АДОЛАТЛИ ВАЗИЯТЛАР, ҚАРОРЛАР ҚАБУЛ ҚИЛИШ ҚОБИЛИЯТИ. ВОЯГА ЕТГАН ДАВЛАТ ИНСОННИНГ БУТУН ҲАЁТИ ДАВОМИДА РИВОЖЛАНИШИ МУМКИН. "ВОЯГА ЕТГАНЛАР" ЛУҒАТИ ҲАҚИҚАТГА ЗАРАР БЕРМАСДАН ТУЗИЛГАН ВА СИЗ ОБЪЕКТИВ ВА СУБЪЕКТИВ ВОҚЕЛИКНИ ОБЪЕКТИВ РАВИШДА ЎЛЧАШИНГИЗ, БАҲОЛАБ, ИФОДАЛАШИНГИЗ МУМКИН БЎЛГАН ТУШУНЧАЛАРДАН ИБОРАТ. "ВОЯГА ЕТГАН" ҲОЛАТИГА ЭГА БЎЛГАН ОДАМ ОҚИЛОНА, ОБЪЕКТИВ, ЭНГ МОСЛАШУВЧАН ХАТТИ-ҲАРАКАТЛАРНИ АМАЛГА ОШИРИШГА ҚОДИР.

• Агар "вояга етган" ҳолати блокланган ва ишламаса, унда бундай одам ўтмишда яшайди, у ўзгарувчан дунёни англай олмайди ва унинг хатти- ҳаракати "бола" ва "ота-она" хатти-ҳаракати ўртасида ўзгариб туради. • Агар "ота-она" - бу ҳаётга оид тушунча бўлса, "бола" бу ҳислар орқали ҳаёт тушунчаси, "вояга етган одам" бу маълумот тўплаш ва қайта ишлашга асосланган фикрлаш орқали ҳаёт тушунчаси. Берннинг "вояга этгани" "ота" ва "бола" ўртасидаги ҳакам ролини ўйнайди. У "ота-она" ва "бола" журналларида ёзилган маълумотларни таҳлил қилади ва ушбу ҳолатлар учун қайси хатти-ҳаракат энг мақбул, қайси стереотиплардан воз кечиш кераклигини ва қайси бирига қўшилиши кераклигини танлайди. Шунинг учун, тузатиш доимий катталар хулқ-атворини ривожлантиришга қаратилган бўлиши керак, унинг мақсади: "ҳар доим катталар бўлсин!" Учта эго ҳолатлари орасида бу учта "ички одам" орасида "маҳаллий" аҳамиятга эга бўлган жанжаллар мавжуд, низолар келиб чиқади. Улардан бири бошқасини ёълдан оздириши, уни бошқариши мумкин.

• БЕРН АЛОҚАДА БЎЛГАН ОДАМЛАР ЎРТАСИДА РЎЙ БЕРАДИГАН ВОҚЕАЛАРНИ НАЗАРДА ТУТАДИГАН МАХСУС ТЕРМИНОЛОГИЯ БИЛАН АЖРАЛИБ ТУРАДИ. • БИТИМ ИККИ (ЁКИ УНДАН ОРТИҚ) ЖИСМОНИЙ ШАХСЛАР ЎРТАСИДАГИ ҲАР ҚАНДАЙ ОҒЗАКИ ЁКИ ОҒЗАКИ БЎЛМАГАН АЛОҚА ҲИСОБЛАНАДИ. У ИККИТА ЭГО ҲОЛАТИ ЎРТАСИДАГИ ОГОҲЛАНТИРУВЧИ (С) ВА РЕАКЦИЯДАН (Р) ИБОРАТ. • СКРИПТЛАР ЁКИ СЦЕНАРИЙ ДАСТУРЛАРИ ИЖТИМОИЙ ТАЖРИБА ТАЪСИРИ ОСТИДА БОЛА СИФАТИДА УНГА КИРИТИЛГАН ВА "БОЛА" ЭГО-ҲОЛАТИДА БЎЛГАН ШАХСНИНГ ҲАЁТ ЁЪЛИНИНГ СЦЕНАРИЙЛАРИ. СКРИПТЛАРНИ ШАХС ТОМОНИДАН ТУШУНИШ ВА УНИ ҲАЁТ ДАВОМИДА ЭТАКЧИЛИК ҚИЛИШ ҚИЙИН. • ПСИХОЛОГИК ЎЙИН - БУ СУҲБАТДОШДАН БИРОН БИР УСТУНЛИККА ЭРИШИШ УЧУН АЛДАМЧИ СТРАТЕГИЯ БИЛАН ЯШИРИН НИЯТ (НИЯТ) БИЛАН ҚИЛИНГАН ШАХСНИНГ ХАТТИ-ҲАРАКАТИ. ҲАМКОР УЧУН БУНДАЙ ЎЙИННИНГ ОҚИБАТЛАРИ УНИНГ АХЛОҚИЙ ХУСУСИЯТИНИ БЕЛГИЛАЙДИ. МИСОЛЛАР: "ДУНЁВИЙ ЎЙИНЛАР", "ОИЛАВИЙ ЎЙИНЛАР", "СИЗГА АЙТДИМ (А)" ВА ҲОКАЗО.

ШАХС • Э.БЕРНИНГ ҒОЯСИЧА ИНСОН БУГУНИНИ МУЛОҲАЗАЛАБ, КЕЛАЖАГИНИ ЭСА РЕЖАЛАШТИРАДИ. ҲАТТОКИ ИНСОН БОЛАЛИГИДАЁҚ ЎЗИНИНГ КЕЛАЖАГИ ҲАҚИДА ОНГСИЗ ТАРЗДА ЎЙЛАЙДИ ВА ЎЗИНИНГ ҲАЁТИЙ СЦЕНАРИЙСИНИ ШАКЛЛАНТИРАДИ. • СЦЕНАРИЙ-АСОСИДА ОТА-ОНАНИНГ ТАЪСИР БЎЛГАН, ИЛК БОЛАЛИКДАЁҚ ШАКЛЛАНАДИГАН ҲАЁТ РЕЖАСИНИ СЕКИН- АСТА КЕНГАЙТИРИБ БОРИЛИШИ.

• БУ ПСИХОЛОГИК ИМПУЛЬС ИНСОНННИНГ ЭРКИН ТАНЛАШ ВА ҚАРШИЛИГИГА ҚАРАМАЙ ОЛДИНГАН ЎЗ ТАҚДИРИ БИЛАН УЧРАШИШГА, УНДАЙДИ. СЦЕНАРИЙ НИМА ВА У ҚАЕРДА ОЛИНАДИ. ИЛК БОЛАЛИК ДАВРИДАЁҚ ОТА-ОНАДАН БОЛА КЎРСАТМА, ЙЎРИҚЛАР, ЧЕКЛОВ ВА РУХСАТЛАРНИ ЎРГАНАДИ. УЛАР ЙИҒИЛИБ, УНИНГ ҲАЁТ СЦЕНАРИЙСИГА АЙЛАНАДИ.

• КЕЧИНМАЛАР-ҚАРОР ҚАБУЛ ҚИЛИШ- ПСИХОЛОГИК ПОЗИЦИЯ-ХУЛҚ-АТВОРНИ МУСТАҲКОМЛОВЧИ, СЦЕНАРИЙ. • Э.БЕРННИНГ ТРАНЗАКТ КОНЦЕПЦИЯСИГА МУВОФИҚ СЦЕНАРИЙ ИЛГАРИ СУРИЛАДИ: • ОТА-ОНА КЎРСАТМАСИ • МОС КЕЛУВЧИ ШАХС РИВОЖЛАНИШИ • БОЛАЛИК ДАВРИДА ҚАРОР ҚАБУЛ ҚИЛИШ • МУВАФФАҚИЯТ ЁКИ МУВАФФАҚИЯТГА ХОС БЎЛМАГАН МАВЖУД БИРОР БИР УСУЛНИ ҚЎШИШ.

ТЎРТА АСОСИЙ СЦЕНАРИЙ • “ МЕН ЯХШИ, УЛАР ЯХШИ, ҲАЁТ ЯХШИ”; ҒОЛИБЛАР СЦЕНАРИЙСИ. • “ МЕН ЁМОН, УЛАР ЁМОН, ҲАЁТ ЁМОН” ОМАДСИЗ ҒОЛИБНИНГ СЦЕНАРИЙСИ. • “ МЕН ЯХШИ, АММО УЛАР ЁМОН, ҲАЁТ ЁМОН”-ДАРҒАЗАБ, ПЕССИМИСТНИНГ СЦЕНАРИЙСИ. • “ МЕН ЁМОН, УЛАР ЯХШИ” НОМУКАММАЛИК КОМПЛЕКСИ СЦЕНАРИЙСИ.

ҒОЛИБЛАР СЦЕНАРИЙСИ. • “ МЕН ЯХШИ, УЛАР ЯХШИ, ҲАЁТ ЯХШИ”;

ОМАДСИЗ ҒОЛИБНИНГ СЦЕНАРИЙСИ • “ МЕН ЁМОН, УЛАР ЁМОН, ҲАЁТ ЁМОН”

ДАРҒАЗАБ, ПЕССИМИСТНИНГ СЦЕНАРИЙСИ • “ МЕН ЯХШИ, АММО УЛАР ЁМОН, ҲАЁТ ЁМОН”

НОМУКАММАЛИК КОМПЛЕКСИ СЦЕНАРИЙСИ • “ МЕН ЁМОН, УЛАР ЯХШИ”

МАҒЛУБИЯТГА УЧРОВЧИЛАР • ҲЕЧ ҚАЧОН БУГУН БИЛАН КАМДАН КАМ ЯШАЙДИЛАР; • УЛАР КЎПРОҚ ЎТМИШИ БИЛАН ЯШАЙДИЛАР: МАСАЛАН, АГАР КИМГАДИР УЙЛАНГАНИМДА. АГАР БОЙ БЎЛИБ ТУҒИЛГАНИМДА., БОШҚА ИШГА ЭГА БЎЛГАНИМДА . • ЁКИ КЕЛАЖАКДАН МЎЪЖИЗА КУТИБ ЯШАЙДИЛАР: МАСАЛАН, АГАР МЕН БОЙИБ КЕТСАМ... МЕН МАКТАБНИ ТУГАТСАМ.. ЁКИ КЕЛАЖАКДАН ҚЎРҚАДИЛАР.ИШИМНИ ЙЎҚОТИБ ҚЎЙСАМ-ЧИ. ХАТОГА ЙЎЛ ҚЎЙИБ ҚЎЙСАМ-ЧИ.

Э.БЕРН БЎЙИЧА ШАХС ТУЗИЛМАСИНИ ИФОДАЛОВЧИ ҲОЛАТЛАР • “ МЕН” ва “ЭГО ҲОЛАТ”НИНГ УЧ ЖИҲАТИНИ АКС ЭТТИРАДИ: 1. ОТА-ОНА (ОО) 2. БОЛА (Б) 3. КАТТА КИШИ (К)

• ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ !

Похожие

Ҳар хил эмоциялар ва ҳисларнинг тавсифи

Эмоция назариялари

Мотивациянинг психологик назариялари

Когнитив психология

Гуманистик психология