Когнитив психология - Психология - Презентации

Когнитив психология

Загружено в:

19.07.2023

Скачано:

0

Размер:

2921.5 KB

Когнитив психология Режа: 1. Конитив психологияга кириш 2. Конитив психологиянинг аосий тушунчалари 3. Ульрих Найсернинг психология фанига қўшган ҳиссаси 4. Конитив психологияда психик жараёнлар тавсифи

Когнитив психология предмети ва мақсади • Когнитив психология - Лотин тилидан таржима қилинганда «Cognitio» билим деган маънони англатади. Ушбу йўналишнинг асосий вазифаси - билимларнинг шахснинг хатти-ҳаракатларидаги ҳал қилувчи ролини исботлашдир. Инсон танаси ахборотни фаол излаш ва маълумотларни қайта ишлаш билан шуғулланадиган тизим сифатида тан олинади. • Когнитив психология – инсонларнинг атроф - дунё ҳақидаги маълумотни қандай қабул қилишини ва ушбу маълумотларни шахс қандай тақдим этишини шунингдек, маълумотлар хотирада қандай сақланади ва билимга айланишини ҳамда ушбу билимлар бизнинг онгимиз ва хатти-ҳаракатларимизга қандай таъсир қилишини ўрганадиган фан ҳисобланади. • Когнитив психология – 1950- йилларнинг бошида мустақил илмий йўналиш сифатида Ақшда вужудга келган илмий мактаб саналади. Уларнинг мақсади хотира, идрок, тафаккур, тасаввур каби психик жараёнларнинг моҳиятини билишдан иборат эди. Яъни бихевиоризмга қарши шаклланган таълимот саналади. ( Когнитив психология вакиллари - У. Найсер, Д. Бродбент, Ж.Пиаже, Дж.Брунер, Дж.Фодор. Г.Бауэр, А.Пайвио, Р. Шепард. С. Шехтер, Л. Айзенк, Дж. Келли, М.Махони, С. Стернберг, Дж.Сперлинг, Ж. ).

-Когниция - • Когниция – ахборотни қайта ишлаш ва ўзгартиришга хизмат қилувчи психик жараёнлар мажмуидир . У ташқи муҳитдаги ўз шахсини тушуниш ва баҳолашни, шунингдек, воқеликнинг индивидуал расмини қуришни, яъни шахснинг хатти-ҳаракатлари учун асос бўлган ҳамма нарсани ўз ичига олади. Шундай қилиб, мияга кирадиган сенсорли маълумотларни турли хил турдаги (тасвирлар, рамкалар, сценарийлар) ақлий тасвирларга айлантиришни ўз ичига олган барча жараёнлар - когниция - деб аталади. (касб , ҳаёт, оила, қонунлар, соҳалар, иш, соғлиқ, давлат органлари ҳақида, фанлар ҳақидаги билимлар ҳаммада бор). • Яъни, билиш жараёни ахборотни бир тузилишдан иккинчисига қайта ишлаш ва ўзгартириш ҳаракатидир.

-ИЖТИМОИЙ КОГНИЦИЯ- • Ижтимоий когниция - ижтимоий психологияда жамият аъзоси сифатида одамлар, уларнинг фаолияти ва хулқ-атвори тўғрисидаги маълумотларни, шунингдек, улар натижасида ҳосил бўлган билимларни кодлаш, декодлаш, сақлаш ва қайта ишлашга қаратилган жараёнлар мажмуи сифатида таърифланади. • Ижтимоий билиш , шунингдек, ижтимоий ҳодисаларнинг когнитив асосларини ўрганадиган психологиядаги тегишли фаннинг номи. (Жамоа, гуруҳ, қадриятлар, тарихий ҳодисалар, урф-одатлар, комформизм, энос, миллат, туй –маросимлар, раҳбар, ходимлар, бошқарув, ҳокимият –каби ижтимоий тизимлар ҳақида билимларимиз бор)

Дж. Брунер америкалик психолог, педагог, когнитив психология асосчиларидан бири • Когнитив психологиянинг асосий тушунчаси бу - "схема" тушунчаси бўлиб, у маълумотларни йиғиш режасини, ахборотни қайта ишлаш дастури кабиларга хизмат қилади. Барча ақлий жараёнлар ўз фаолият схемаларига эгадир. • Организмнинг яшаш фаолияти ирсият билан белгиланса, ташқи дунёни ўзлаштириш идрок, хотира, фикрлаш, ҳис-туйғулар схемалар билан белгиланади.

Дж. Брунернинг категориязация назарияси (Атроф –муҳитни идрок қилиш қонуни) Идрок - бу тоифаларга бўлиниш жараёнидир. (яъни тасвирга маълум бир маъно бериш ёки категориялашдан иборат) Туркумлаш - якка идрок қилинадиган объектларни хусусиятларига кўра, умумийроқ объектлар синфига киритиш жараёнидир. Туркумлашнинг турлари: 1.Бирламчи хусусиятлар бўйича аниқлаш (фазовий ўрни, вақти, миқдори ) 2.Бирламчи туркумлаш б ўйича; БУ НИМA? Овоз, ҳаракат ва ҳоказо) - онгсиз равишда содир бўлади. 3.Белгиларни қидириш - қўшимча белгилар (ҳажм, ҳид, ранг ва бошқалар) – бирор нарсанинг дастлабки гипотезасини шакллантириди. 4.Тасдиқловчи текширув - дастлабки гипотезани тасдиқлай оладиган белгилар (тоифа) 5.Якуний тасдиқлаш - муҳим бўлмаган қўшимча хусусиятлар бекор қилинади, якуний тоифалаш шаклланади. (яхлит акс эттириш яъни идрок қилиш содир бўлади).

Дж.Брунернинг категориязациялаш назарияси 1. Ўтмиш тажрибаси - бу аниқ маълумотлар тўплами. 2. Турли тоифаларни - аниқлашга тайёрлик даражаси (перцепция ва апперцепция) 3. Объектни таниб олиш муаммоси (яхлит образ)

Когнитив психология Идрок Идрок Тил Ривожланиш Тафаккур ва масалаларнинг ечими Инсон интеллекти Сунъий интеллект Тасаввур Сезги Диққат Хотира

Ульрик Найссернинг идрок назарияси Унинг фикрича, билиш жараёнлари инсон фаолиятининг ҳар қандай турида ўз ўрнига эга. У.Найсер таъкидича, когнитив психологиянинг асосий вазифаси бу - инсон томонидан идрок этилаётган теварак-атрофдаги олам қандай қилиб яхлит образлар ва хулқ-атвор қўзғатувчиларига айланишини аниқлашдан иборат.

Когнитив схема –билиш схемаси Когнитив схема - бу янада мураккаб шаклланиш, бу билимлар тўпламидир. Когнитив схемалар семантик тармоқларни тўлдиради, бу ҳаётнинг маълум бир соҳаси ҳақидаги билимлар мажмуасидир. Идрок - ташқи стимуллар ва ички омиллар билан белгиланади. Идрок - бу схемалар бўйича бошқариладиган маълумотларни қидириш ва танлашнинг циклик жараёнидир. Схема - бу идрок этувчининг ички компоненти бўлган циклнинг бир қисми. Схема тажриба асосида шакллантирилади.

У.Найсер бўйича когнитив схема Ташқи маълумотлар сезгилар орқали келади ва билиш жараёнларига таъсир этади. (сезги) Схема ўзгаришлари, маълумотларига асосланиб, субъектнинг диққат фаолиятини маълум режа бўйича бошқаради. (диққат) Шу карта орқали - ахборотни қандай йиғиш керак? Oбъектни қандай аниқлаш мумкин? Қандай реакцияга киришиш керак? (фикрлаш) Локомодация бу - ҳаракатлантириш, жойдан кўчириш. Когнитив карта бу - фазовий муҳитнинг тасвири

У.Найсер бўйича идрокнинг ўзига хос хусусиятлари 1) Ҳар қандай когнитив фаолият тажриба орттириш орқали кўриб чиқилиши керак. 2) Идрокни инсон яшайдиган реал шароитларда ўрганиш керак (атроф-муҳит, инсонлар, мулоқот, янгиликлар, дўстлик, айрилиқ). 3) Идрокни узлуксиз таълим жараёни маҳсули сифатида ўрганиш керак. 4) Идрок - бу фаол билиш жараёни (когнитив схемалар томонидан бошқарилади). 5) Идрок - бу узлуксиз ривожланиб борувчи жараён (шахснинг дунё ҳақидаги билииларининг ривожланиши билан).

Жан Пиаженинг когнитив назарияси ва унинг моҳияти Жан Вильям Фриц Пиаже - 1896 -1980. Швецариялик психолог ва файласуф. Когнитив психология ва ирсий психология асосчиси. Ж.Пиаже - болалар ҳаётнинг турли босқичларида хар хил фикр юритишини аниқлади. Барча одамлар ўзгарувчан кетма-кетликда тўртта сифат жиҳатидан фарқ қиладиган босқичлардан ўтади, деб ҳисобларди. Вариативлик дегани бу- одам ушбу босқичларни ўтказиб юбориши ёки уларни қайта кечиши мумкин эмас. Яъни ёшни ва унга хос ривожланишни қайтариб бўлмайди.

Когнитив ривожланишнинг тўрт босқичи (Ж.Пиажега кўра) 1. Сенсор-мотор - туғилишдан 2 ёшгача; 2. Операциядан олдинги даври - 2 ёшдан 7 ёшгача; 3. Аниқ операциялар вақти - 7 - 11 ёш; 4. Расмий операциялар даври (мавҳум фикрлаш) - 11 ёш ва ундан катта

Ҳар бир босқичда бажарилиши керак бўлган асосий когнитив вазифалар мавжуд: 1–Босқич. Интеллект ривожланишининг сенсор-мотор босқичи, асосан, аниқ объектлар билан ўзаро алоқада ўзлаштиришга эришиш билан боғлиқ. 2 –Босқич. Белгиларни манипуляция - қилиш қобилияти опэрациядан олдинги босқичда содир бўлади. 3 –Босқич. Интеллект ривожланишининг сенсор-мотор босқичи, асосан, аниқ объектлар билан ўзаро алоқада ўзлаштиришга эришиш билан боғлиқ. 4 –Босқич. Белгиларни манипуляция қилиш қобилияти опэрациядан олдинги босқичда содир бўлади.Асосий когнитив вазифалар мавжуд: ўқиш, ёзиш, тажриба ва ҳоказо.

Ж.Пиаженинг хулосалари Ж.Пиаженинг когнитив назариясининг марказий нуқтаси шундаки, ҳар қандай жараёнларда ўқувчиларнинг фаол иштироки талаб этилади. Билим олиш ва ўрганиш шунчаки иш эмас ёки фақат оғзаки узатилмайди, балки уни ўқувчининг ўзи ўоганиши ҳам керак. Ж.Пиаженинг таъкидлашича, дунёни билиш учун бола объектга таъсир қилиши керак ва бу ҳолат объектларни билишни таъминлайдиган Бундай таъсир орқали: - Мия ҳақиқатни тартибга солади ва унга амал қилади. - Ўқувчи доим фаол бўлади; - Инсон фактлар билан тўлдириладиган идиш эмас. У билувчи, яратувчи, ривожланувчи, такомиллашувчи мавжудот.

Когнитив жараёнлар (Сезги ва идрок) 1. Сезги аъзолари – сенсор канал - сезги нервлари - марказий асаб тизимига интеграция - сезги - идрок 2. Идрок тасвирлари - маъно ва шахсий маъно тўйинган. 3. Биз дунёқарашимиздаги бўшлиқларни фаол равишда тўлдирамиз. Яъни идрокимиз давом этаверади.

Идрок ва сезги 1. Идрок - ҳар доим субъективдир. 2. Идрок - англашда муҳим аҳамиятга эгадир. 3. Идрок - мотивацияга боғлиқ санаолади. 4. Диққат - тегишсиз нарсаларни чегаралайди.

Идрок жараёни тавсифи Идрок - сезгилар томонидан қабул қилинган маълумотларнинг яхлит тасвирни шакллантириш жараёни. Перцепция - содда идрок Апперцеция - тажрибага ўтган идрок Идрокнинг хсусиятлари : 1. Селективлик; 2. Яхлитлик; 3. Тузилиши; 4. Доимийлик; 5. Константлилик.

Диққатнинг когнитив таҳлили 1. Aхборот филтрланади 2. Танланган эътибор (мехнат-партия ҳодисаси) 3. Қайта ишлаш чуқур ишлай олиш 4. Диққат чекланади тўлиқ 5. Фазовий ёндашув 6. Объектга ёндашув 7. Ўлчовли ёндашув 8. Вақтинчалик танлов

Хотира когнитив жараён сифатида 1. Сенсор хотира; 2. Ишлайдиган хотира; 3. Узоқ муддатли хотира; 4. Декларатив; 5. Епизодик; 6. Семантик; 7. Aвтобиографик ва ҳоказо.

Хотира эффектлари • Бирламчилик эффекти • Четлашиш эффекти • Эслатма эффекти • Такрорлаш • Элементларни бирлаштириш • Зейгарник эффекти • Унутиш чизиқли эмас • З.Фрейд қонуни • Смирнов қонуни • Рибо эффекти

Когнитив диссонанс Когнитив диссонанс - бу шахснинг онгида қарама-қарши тасаввурлар, ғоялар, эътиқодлар, қадриятлар ёки ҳиссий реакциялар тўқнашуви натижасида юзага келган руҳий ноқулайлик ҳолатидир. Концепция биринчи марта 1957 йилда Леон Фестингер томонидан киритилган. Когнитив диссонанс - бу субъектда бир хил нарса ҳақида иккита психологик қарама-қарши билим (идрок) бўлганда юзага келадиган ички таранглик ҳолатидир. У субъектив равишда ноқулайлик сифатида бошдан кечирилади, улар билишлардан бирини бошқасига нисбатан бўрттириб юбориш ёки зиддиятларни бартараф этадиган янгисини қабул қилиш орқали ундан халос бўлишга интилади. Диссонанс қанчалик кучли бўлса, уни камайтириш ёки консонансга келиш истаги шунчалик аниқ бўлади. Консонанс - ички мувофиқлик ( барқарорлик) Диссонанс - ички қарама-қаршилик, номувофиқлик

Когнитив диссонанснинг келиб чиқиш сабаблари қуйидагилардир: (Инсон фикрлашида - ички номувофиқликларнинг келиб чиқиш сабалари) - Муайян жараён ёки ҳодиса ҳақидаги мулоҳазалар ёки билимлар ўртасидаги мантиқий номутаносиблик; - Шахснинг индивидуал тушунчаси ва уни ўраб турган кўпчилик субъектларнинг позицияси ўртасидаги номувофиқлик; - Илгари олинган тажриба ва такрорланадиган вазият ўртасида юзага келадиган зиддият; - Ўз ғоясига зид бўлган анъанавий хулқ-атвор ёки маданий урф-одатларга риоя қилиш оқибатида.

Когнитив терапия Когнитив психотерапия ёки когнитив терапия - бу психотерапиянинг кенг тарқалган шакли бўлиб, инсоннинг психологик муаммолари ва руҳий касалликларнинг марказида руҳий хатолар ётади, деган тахминга асосланган ва инсоннинг мантиқсиз ёки ноўрин фикрлари ва еътиқодларини ўзгартиришга қаратилган. унинг тафаккури ва идрокининг дисфункционал стереотиплари сифатида. Когнитив психотерапия курсида бемор ўз фикрини қайта кўриб чиқади ва тузатади, муаммоларни ҳал қилишни ва илгари унга енгиб бўлмайдиган бўлиб туюлган вазиятлардан чиқиш йўлларини топишни ўрганади. Когнитив терапевт беморга кўпроқ реал ва мослашувчан фикрлаш ва ҳаракат қилишни ўрганишга ёрдам беради ва шу билан безовта қилувчи аломатларни йўқ қилади. Когнитив терапия - бу маълум руҳий касалликлар ёки дисфункционал хатти-ҳаракатларнинг когнитив моделига асосланган директив, тузилган, мақсадга йўналтирилган ёндашув бўлиб, кўплаб усулларни бирлаштиради - ўзига хос ва бошқа психотерапевтик ёндашувлардан олинган: гесталт терапияси, психодрама, хулқ-атвор ва мижозга асосланган терапия. Когнитив терапия унинг терапевтик тамойиллари асосланган барча назарий тузилмаларни синчковлик билан экспериментал синовдан ўтказиш ва унинг самарадорлигини тўлиқ баҳолаш билан тавсифланади.

Тавсия этиладиган адабиётлар 1.Солсо Р.Л. Когнитивная психология. М.: "Либерея", 2002.- 600с 2.Андерсон Д. Р. Когнитивная психология. 5-е изд. СПб. : Питер, 2002. 3.Когнитивная психотерапия расстройств личности / Под ред. А.Бека и А.Фримена. СПб.: Питер, 2002. — 544 с. 4. Величковский Б.М. Когнитивная наука: Основы психологии познания: В 2-х т. – Т.1. – М.: Смысл; Издательский центр «Академия», 2006. – 448 с.

Похожие

Ижтимоий ва маданий-тарихий психология

Ижтимоий психология тўғрисидаги замонавий тасаввурлар

Ҳар хил психология мактабларидаги шахс назариялари

Ijtimoiy psixologiyaning asosiy zamonaviy yo’nalishlari

Касбий психология фанининг предмети, мақсад, вазифалари ва илмий-тадқиқот методлари