Yahudiy dinining udumlari - Основы культурологии - Презентации

Yahudiy dinining udumlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1406 KB

Yahudiy dinining udumlari

 Yahudiylik dunyoda keng tarqalgan dinlardan biridir. Shu kunda Isroilda 4,7 mln. (aholining 80 %), AQShda 6 mln. (40 % N ь yu Yorkda), Rossiyada 1,5 mln., G’arbiy Yevropa davlatlaridan Frantsiyada 0,6 mln., Buyuk Britaniyada 0,4 mln. va boshqa mamlakatlarda yashaydilar.

 Paydo bo’lishi  Yahudiylik miloddan avvalgi 2000 yillarning oxirlarida Falastinda vujudga kelgan, yakkaxudolik g’oyasini targ’ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo’lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos. Yahudiy so’zining kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Abu Rayhon Beruniy o’zining «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida yozishicha, yahudiylar bu so’zni somiy tillaridagi hoda – «tavba qilmoq, tavba qilganlar» so’zidan kelib chiqqan deb da’vo qilsalar-da, aslida bu fikr noto’g’ri, «yahudiy» so’zi Banu Isroil xalqi ustidan hukmronlik qilgan Ya’qub Payg’ambarning o’g’li Yahudo nomiga nisbat berilgan.

 Yahudiylik miloddan avvalgi 2000 yillarning oxirlarida Falastinda vujudga kelgan, yakkaxudolik g’oyasini targ’ib qilgan dindir. Yahudiylik millat dini bo’lib, faqatgina yahudiy xalqiga xos. Yahudiy so’zining kelib chiqishi haqida turli fikrlar mavjud. Abu Rayhon Beruniy o’zining «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida yozishicha, yahudiylar bu so’zni somiy tillaridagi hoda – «tavba qilmoq, tavba qilganlar» so’zidan kelib chiqqan deb da’vo qilsalar-da, aslida bu fikr noto’g’ri, «yahudiy» so’zi Banu Isroil xalqi ustidan hukmronlik qilgan Ya’qub Payg’ambarning o’g’li Yahudo nomiga nisbat berilgan.

 Yahudiy xalqiga nisbatan ishlatiladigan yana bir atama yevrey so’zi zamonaviy adabiyotlarda «yahudiy» so’zining aynan tarjimasi sifatida ishlatiladi. Ammo bu ikki so’zning etimologiyasi turlicha: yevrey qadimiy somiy tillardagi ibriy so’zining o’zgargan shaklidir. Ibriy so’zi (arab. ‘ abara - ya‘buru – «kechib o’tmoq» fe’lidan) «kechib o’tganlar»ma’nosini beradi. Tarixdan ma’lumki, yahudiy qabilalari Urdun (Iordan) daryosini kechib, hozirgi Falastin hududiga kelganlar. Shuning uchun ularga ibriylar yoki ibroniylar («kechib o’tuvchilar»)nomi berilgan.

 Yahudiylik ta’limoti bo’yicha Muso payg’ambar Tur tog’ida Yahve bilan uchrashganda Yagona Xudo tomonidan 10 ta lavha tushirilgan. Ushbu lavhalarda mazkur din asosini tashkil etgan 10 ta nasihat bor edi. Bu nasihatlar Tavrotning «Ikkinchi qonun» kitobidan o’rin olgan bo’lib, yahudiylar ularga qat’iy rioya qilishlari shart. Ular quyidagilardir:

Yolg’on guvohlik bermaslikYolg’on guvohlik bermaslik O’g’rilik qilmaslikO’g’rilik qilmaslik Zino qilmaslik; Zino qilmaslik; Nohaq odam o’ldirmaslik ;Nohaq odam o’ldirmaslik ; Ota-onani hurmat qilish;Ota-onani hurmat qilish; Shanba kunini hurmat qilish va uni Xudo uchun bag’ishlash Shanba kunini hurmat qilish va uni Xudo uchun bag’ishlash Bekordan- bekorga Xudo nomi bilan qasam ichmaslik;Bekordan- bekorga Xudo nomi bilan qasam ichmaslik; But, sanam va rasmlarga sig’inmaslikBut, sanam va rasmlarga sig’inmaslikYahvedan boshqani iloh deb bilmaslik;Yahvedan boshqani iloh deb bilmaslik;.Yaqinlarnin g narsalariga ko’z olaytirmaslik.Yaqinlarnin g narsalariga ko’z olaytirmaslik Yahudiylik ta’limoti bo’yicha 10 ta lavha tushirilgan .Yahudiylik ta’limoti bo’yicha 10 ta lavha tushirilgan .

Tavrot manbalari.  Yahudiy dini boshqa dinlar kabi o’zining muqaddas yozuvlariga ega. Uning asosan ikkita manbasi bo’lib, biri – mil. av. XIII asrda yashagan va Isroil xalqini Misrdan olib chiqib ketilishiga boshchilik qilgan Muso payg’ambarga Tur tog’ida berilgan Tora (Tavrot; Torah of Moses; Totah shebikhtav), ikkinchisi Tavrotdan keyinroq paydo bo’lgan yozma manba Talmuddir. Yahudiylikdagi bu ikki muqaddas sanaladigan manba xristian Bibliyasining tarkibiy qismlarini (aynan emas) tashkil etadi. Xristianlar va yahudiylar Bibliya so’zini turli tushunadilar. Yahudiylar uchun Ibriy Bibliya si (Hebrew Bible) xristianlarning Qadimiy Ahd i (Old Testament). Yahudiylar Bibliya so’zi ostida ko’pincha o’zlarining Tanax larini (Tanakh) tushunadilar. Musoga tegishli bo’lgan besh kitob «Tavrot» deb ataladi va quyidagi kitoblarga bo’linadi: 1) «Borliq» yoki «Ibtido»; 2) «Chiqish»; 3) «Levit»; 4) «Sonlar»; 5) «Ikkinchi qonun».

Yahudiylikdagi oqimlar.  Yahudiylikdagi oqimlar haqida so’z yuritganda ularni qadimiy oqimlar va zamonaviy oqimlarga bo’lish kerak. Qadimiy oqimlarga saduqiylar, farziylar, yesseylar kiradi. Zamonaviy oqimlarga esa sionizm kiradi.

Yahudiy marosimlari va bayramlari.  Yahudiylar o’zlarining Yahvega nisbatan sodiq ekanliklarini isbotlash uchun bir necha rasm- rusumlarni ijro etadilar. Ular yillik va kunlik ibodatlardan, bayramlardan, marosimlardan iborat. Ibodat uyda ham sinagogada ham birday olib boriladi. Yahudiylar sinagogasining sharqiy tomonida Toraning nusxalari saqlanadigan sandiq va ravvin uchun minbar qo’yilgan. Ayollar erkaklardan alohida ibodat qiladilar. Sinagogada ibodat xor shaklida olib boriladi.

Yahudiy marosimlari va bayramlari.  Yahudiylar o’zlarining Yahvega nisbatan sodiq ekanliklarini isbotlash uchun bir necha rasm- rusumlarni ijro etadilar. Ular yillik va kunlik ibodatlardan, bayramlardan, marosimlardan iborat. Ibodat uyda ham sinagogada ham birday olib boriladi. Yahudiylar sinagogasining sharqiy tomonida Toraning nusxalari saqlanadigan sandiq va ravvin uchun minbar qo’yilgan. Ayollar erkaklardan alohida ibodat qiladilar. Sinagogada ibodat xor shaklida olib boriladi.

O’rta Osiyodagi yahudiylar.  Ma’lumki, yahudiylar O’rta Osiyoga qadim zamonlardan ko’chib kelganlar. Ularning bu kelishlari haqida turli xil rivoyatlar mavjud. Ularning ichida umum e’tirof etilganlaridan biri shuki, yahudiylar bu mintaqaga Eron orqali kirib kelganlar. Bu xalqning O’rta Osiyoga hijrati ko’p asrlar mobaynida davom etdi. Taxminlarga ko’ra, ular Assuriya quvg’inlari paytida – mil. av. VII-VI asrlarda Eronga ko’chib kela boshlaganlar. Hatto mil. av. VIII asrlarda ba’zi yahudiylar Isroilni tark etib, Misr, Eron kabi o’lkalarda boshpana topganliklari haqida ham xabarlar bor. Fors davlati ma’lum muddat O’rta Osiyoni o’z hukmi ostida tutib turgan va xuddi shu davrda yahudiylarning ko’chib kelishi amalga oshgan.

 O’zbekiston mustaqillikka erishgandan so’ng yahudiylarning milliy, diniy erkinliklariga yo’l ochib berildi. Hozirda Toshkent, Buxoro va Samarqand shaharlarida buxorolik hamda ashkenazi (yevropalik) yahudiylarining milliy madaniy markazlari, shuningdek, sinagogalari faoliyat ko’rsatib kelmokda.  Yahudiy jamoalari mamlakatning uchta ma’muriy hududida o’zining ibodatxonalariga ega bo’lib, jami sakkizta sinagoga ro’yxatdan o’tgan.

TESTLAR  1. Yahudiylarning shabuot bayrami xo’jalikning qaysi turi bilan bog’liq?  1) Dexqonchilik. 2) Chorvachilik. 3) Xunarmandchilik. 4) Baliqchilik.  2 . Yaxudiylik dini qaerda vujudga kelgan?  1) Isroilda. 2) Falastinda. 3) Sinay tog’larida. 4) Kichik Osiyoda,  3. Din so’zining ma’nosi?  1) Haqiqqat. 2) Odil hayot. 3) Ishonch. 4) To’g’ri so’z.  4. Quyidagi dinlardan qaysi biri jahon dinlari tarkibiga kiradi?  1) Islom. 2) Induizm. 3) Sintoizm. 4) Yahudiylik.  5. O’zbekiston Respublikasida nechta diniy koifessiya bor?  1) 12 ta. 2) 13 ta. 3) 14 ta. 4) 15 ta.  6. O’rta Osiyo hududida yahudiylik qachon vujudga kelgan?  1) Mil. av.I-ming yillikda. 2) Mil. av.III-ming yillikda.  3) Milodning VI asrida. 4) Milodning V asrida.  7. “Har bir inson fikri, vijdon va din erkinligi huquqiga egadir” bu jumlalar qaysi qonundan olingan?  1) “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risida”gi qonundan  2) Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasidan  3) O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 4) O’zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksi  8 . ” O’zbekiston Respublikasida ta’lim tizimi dindan ajratilgan”. Ushbu jumla “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to’g’risidagi” qonunining qaysi moddasidan olingan?  1) 2-moddasidan 2) 5-moddasidan 3) 7-moddasidan 4) 9-moddasidan  9. Mazxab so’zining ma’nosi?  1) Oqim, ta’limot 2) Ishonch, ta’limot 3) E’tiqod, yo’l 4) Oqim, ishonch  1 0. Rasul so’zining ma’nosi?  1) Elchi 2) Xabarchi 3) E’tiqod qiluvchi 4) Bo’ysinuvchi

Похожие

Xristianlik dinining bayramlari

Yahudiylik va xristiyanlik dini manbalari

Din, dinshunoslik, din falsafasi, teologiya, teosofiya xudojo’ylik tushunchalarining ma’nosi va ularning o’zaro aloqasi

Islom dini 2

Xristianlik 2