Neft va gaz konlari geologiyasi fanining rivojlanish tarixi - Горное дело - Презентации

Neft va gaz konlari geologiyasi fanining rivojlanish tarixi

Загружено в:

11.04.2023

Скачано:

0

Размер:

501.90625 KB

Neft-gaz konlari geologiyasi

Foydalanish uchun adabiyotlar 1. Abidov A.A., Ergashev Y., Qodirov M. Neft va gaz geologiyasi. Ruscha- o‘zbekcha izohli lug‘at. Toshkent: O‘zbekiston miNiy ensiklopediyasi, 2000. 2. Ergashev Y., Qodirov A., Xalismatov I. Neft va gaz kon geologiyasi. Darslik.- Toshkent: 2008. 3. A.V.Mavlonov Neft va gaz kon geologiyasi. Darslik.- Toshkent: 2004. 4. Abidov A.A., Babadjanov T.L., Abidov X.A., Xolismatov I.X. va bosh. Neft va gaz geologining amaliy qo‘llanmasi. Toshkent: Navro‘z, 2013. 5. MBaHOBa M.M. u gp. He$Tera3onpoMbicnoBafl reonorun. YneSHUK. -M. Hegpa, 2000.

Neft va gaz konlari geologiyasi fanining rivojlanish tarixi REJA: 1. Fanning maqsad va vazifalari 2. Fanning rivojlanish tarixi 3. Fanning siyosiy-iqtisodiy ahamiyati

Neft va gaz konlari geologiyasi fanining maqsadi. Neft va gaz konlari geologiyasi fani ikki qismdan iborat: Birinchi qism neft va gaz konlarini geologiyasi, konlarini oqilona ishlatish uchun neft va gaz uyumlarini o‘rganish ham konda geologik xizmat masalalari bilan bog‘liq muammolarni o‘rganadi. Ikkinchi qism esa tabiiy rejim asosida neft, gaz va kondensatlarni olinadigan zaxiralarini hisoblash usullari bilan tanishish va ularni bilish va qo‘llash va ushbu rejimlar asosida mahsuldor qatlamlarning neft-gazberuvchanligi masalalari ko‘riladi hamda fanning rivojlanish tendensiyasi, istiqboli kabi masalalarni qamraydi.

Fanning o’z oldiga qo’ygan vazifalari. 1. Neft va gaz konlari geologiyasi rivojining tendensiyasi; 2. Neft va gaz sanoati sohasidagi respublikamizdagi ijtimoiy-iqtisodiy islohatlar natijalari, hududiy muammolar va fan yutuqlarini bilish; 3. Neft va yonuvchi gazlarning istiqbolli va bashoratli resurslari va konlar zaxiralarining tasnifi va uning ahamiyati; 4. Neft va gaz uyumlari va ularning asosiy tasnifiy alomati va parametrlari; 5. Neft va gaz uyumining o‘rganishga qaratilgan usullarni takomillashtirishning konstruktiv va texnologik metodlari; 6. Neft va gaz qazib olishni oshirish maqsadida maxsuldor qatlamlarga ilmiy asosda ta’sir qilish usullarini, qazib olish jarayonini tartibga solish haqida tushunchaga ega bo‘lishi; 7. Neft va gaz uyumlari to‘g‘risida har tamonlama axborot olish; 8. neft va gaz uyumlarini statik, dinamik va xalq xo‘jalik obyekti sifatida baholashni; 9. olingan axboratlarni umumlashtirish usullarini va ularni rivojini aniqlash; 10. neft va gaz uyumlarini ishlatish loyihalarini geologik asoslashni; 11. neft va gaz qazib chiqarish ko‘rsatkichlarini bashoratlashni o’rganish; 12. neft va gaz uyumlarini ishlatish tizimini bilish; 13. joriy va so‘nggi neft, gazokondensat va gaz beruvchanligini baholash usullarini bilish va ulardan foydalanish; 14. neft va gaz uyumlarini modelini tuzish va uni so‘z bilan xar xil chizmalar bilan modelni yaratish ko‘nikmalariga ega bo‘lish; 15. quduq kesmalarini tuzish, taqqoslash va geologik profillar tuzish; 16. maxsuldor qatlamni shifti (yuzasi) va tagi bo‘yicha tuzilmali xaritalarni xar xil (uchburchak, profil va taqlid) usullarda tuzish; 17. neft va gaz zaxiralarini hisoblash ma’lumotlarini asoslashda geologik va kongeofizik metodlar yordamida tahlil qilish; 18. neft va gaz zaxiralarini hajmiy, statistik va moddiy balans hamda bosim tushish usullarda hisoblash ko‘nikmalariga ega bo‘lish.

Fanning o'z oldiga qo'ygan vazifalari. 8. neft va gaz uyumlarini statik, dinamik va xalq xo'jalik obyekti sifatida baholashni; 9. olingan axboratlarni umumlashtirish usullarini va ularni rivojini aniqlash; 10. neft va gaz uyumlarini ishlatish loyihalarini geologik asoslashni; 11. neft va gaz qazib chiqarish ko'rsatkichlarini bashoratlashni o'rganish; 12. neft va gaz uyumlarini ishlatish tizimini bilish; 13. joriy va so'nggi neft, gazokondensat va gaz beruvchanligini baholash usullarini bilish va ulardan foydalanish;

Fanning o'z oldiga qo'ygan vazifalari. 14. neft va gaz uyumlarini modelini tuzish va uni so'z bilan xar xil chizmalar bilan modelni yaratish ko'nikmalariga ega bo'lish; 15. quduq kesmalarini tuzish, taqqoslash va geologik profillar tuzish; 16. maxsuldor qatlamni shifti (yuzasi) va tagi bo'yicha tuzilmali xaritalarni xar xil (uchburchak, profil va taqlid) usullarda tuzish; 17. neft va gaz zaxiralarini hisoblash ma'lumotlarini asoslashda geologik va kongeofizik metodlar yordamida tahlil qilish; 18. neft va gaz zaxiralarini hajmiy, statistik va moddiy balans hamda bosim tushish usullarda hisoblash ko'nikmalariga ega bo'lish.

Fanining rivojlanish d rivojlanishida hissa q mutahassisla Neft va gaz konlari geologiyasi fanining rivoji neft-gaz qazib chiqarish nazariyasi va tajribasi bilan uzviy bog’langan hamda bir qancha davrdan iboratdir. Shuni alohida qayd etmoq lozimki, ushbu fanining rivojlanish tarixini alohida bir o’lka yoki mamlakat uchun ifodalab bo’lmaydi, chunki bu vazifa umumbashar ko’lamidadir. SHu sababdan biz bu mavzuni o’tmishdagi ittifoq hududida tahlil qilamiz va tabiiyki o’sha xududdagi neft va gaz o’lkalari tarixidan kelib chiqamiz.

Neft va gaz sanoatining boshlanishi quduqlarni burg’ulashning mexanik usul bilan amalga oshirish bilan bog’liqdir. 1859-yilda Amerika Qo’shma SHtatlarida polkovnik Dreyk degan odam birinchi mexanik quduqni yurtining Ltadiana shtatida amalga oshiradi. Xuddi shunday ishni 1864-yilda Rossiyada (Kuban) kapitan Semenov bajaradi, ya’ni Rossiyadagi birinchi mexanik quduqni qaziydi. SHu sana, ya’ni 1859 va 1864 yillar AQSH va Rossiya neft sanoatining boshlanishi deb qabul qilingan.

Birinchi dastlabki Bu davr shartli ravishda neft-gaz sanoati boshlanishidan to 1918-yilgacha bo’lgan vaqt ni o’z ichiga oladi. Rossiyada 1871-yil ga qadar, ya’ni neft- gazsanoati tashkil bo’lgunga qadar - neft chiqarish faqat Boku va Moyko’p tumanlarida olib borilar edi. O’sha vaqtlarda neft asosan chelaklar orqali chuqurliga 100-150m va kengligi 1-1,5m bo’lgan qo’lda qazilgan quduqlardan olinar edi. Quduqlarni jihozlash texnikasining qoloqligi tufayli ko’pincha neft qatlami qisman ochilar, unda chiqayotgan neftni "jilovlash" va tartibga solish imkoniyati mavjud emas edi. Quduqlar aksariyat qatlamni faqat 1-3 m. gina ochar va undan olinayotgan mahsulot hech qanday qazib chiqarish negizlariga asoslanmagan holda bajarilar edi.

1888-yilda A.M.Konshin degan geolog birinchi marta neft zahiralarini hisoblashda hajm usulini qo’lladi. Quduqlardagi mahsulotning vaqt o’tishi bilan kamayishining uning asil miqdoriga bog’liqligini belgilash ("Egri chiziq usuli") maqsadi uni shunday hisoblarga olib kelgan bo’lsa ajab emas. Bunday usul Koliforniya neft konlarida 1908-yilda R.Arnold va R.Anderson tomonidan taklif qilingandir. 1905-yilda I.N.Strijev Grozniy rayonidagi neft konlari zahirasini hajm usuli bilan hisobladi. I.M.Gubkin neft geologiyasi fani rivojiga juda katta hissa qo’shgan olim bo’lib, Rossiyalik neft geologiyasi fanining asoschisi hisoblanadi.

SHu davrlarda quduqlarni o’rganishda geofiznk usullardan foydalanish ham qo’llana boshlanadi, 19061916 yillarda mashhur geolog D.V. Golubyatnikov Ozarbayjon va Dog’istonning 300 dan ortiq konlarida ulardagi quduqlar haroratini muntazam g’lchab bordi. Neft-gaz qazib chiqarishning ba’zi masalalarini hal qilishda geotermik gradientning qo’l kelishini birinchi marta shu kishi tavsiya etgan. O’sha davrlardagi neft zahiralarini aniqlash, uni qazib olish va geologik ma’lumotlarni mukammallashtirish borasida qilingan ishlar nomuntazam va uzviy emas edi.

Ikkinchi davr 1918-yildan to 1949-yilgacha bo’lgan davr ni o’z ichiga oladi. Bu vaqt davomida neft sanoati milliylashtirildi (natsionalizatsiya) va yangi texnika bilan jihozlanadi. SHu davrda neft sanoati rejali ravishda tezlik bilan rivojlana boshlaydi. 1920-yilda neft sanoatini milliylashtirilgandan so’ng ko’plab quduqlarning kovlanishi natijasida Boku va uning tashqarisidagi tumanlarda anchagina muvaffaqqiyatlarga erishildi, quduqlarning chuqurligi ham orta bordi, ko’pgina mahsuldor konlar topilishiga erishildi. Bu ishlar neft chiqarishning ortishiga olib keldi. Bu ishlar neft sanoati ishlarini ilmiy asosda tashkil etishni taqozo etardi.

Uchinchi davr • 1949-yildan to hozirgi kungacha o’tgan vaqtni g’z ichiga oladi. Bu davrning o’ziga xos xususiyati shundaki, neft sanoati shu davrda ekstensiv rivojlanish jarayoniga kiradi. Bunga asosiy sabab neft-gaz konlari mamlakatimizning turli rayonlaridan ko’plab topildi va ishga tushirildi. • Boshqirdiston, Tatariston, Belorussiya, Turkmaniston, O’zbekiston, G’arbiy Sibirlarda neft-gaz qazib chiqarish sanoati tez sur’atlarda rivojlandi. Ozarbayjon, Qozog’iston, Shimoliy Kavkaz, Ukrainadagi eski neft tumanlarada yangi-yangi konlar topildi va ishga tushirildi.

Fanning rivojlanish tarixi XX asrning boshida neftning xalq xo’jaligida energiya manbai sifatida salmog’i 2,5%, tabiiy gaz esa o’sha vaqtda deyarlik ishlatilmas edi. Bu ko’rsatkich tobora ortib boradi va XX asrning 90 yillariga kelib neftning energiya manbai sifatidagi salmog’i 39%, gazniki esa 22% ga etadi. Buning natijasida neft va gaz qolgan barcha energiya manbalaridan benihoya o’sib ketadi (ko’mir 27%, gidroresurslar 7%, atom energiyasi 6%). Hozirgi kunda bu nisbat deyarlik o’zgarmay kelmoqda.

Fanning siyosiy-iqtisodiy ahamiyati Neft va gazning xalq xo’jaligida bunday yuqori o’ringa chiqishiga va uning beqiyos rivojlanishiga asosiy sabab, birinchidan yuqori darajadagi energiya manbai ekanligida. Buni quyidagi solishtirishda ko’rishimiz mumkin: 1 kg yoqilg’i yonganda 7000 kkal energiya beruvchi yoqilg’ini shartli yoqilg’i deb qabul qilsak:

1 kg benzin yonganda 1,49 shartli yoqilg’iga teng bo’ladi 1 kg oddiy neft yonganda 1,43 shartli yoqilg’iga teng 1 kg mazut yonganda 1,37 shartli yoqilg’iga teng bo’ladi 1 m 3 tabiiy gaz yonganda 1,17 shartli yoqilg’iga teng bo’ladi 1 kg ko’mir yonganda 0,7 shartli yoqilg’iga teng bo’ladi 1 kg torf yonganda 0,35 shartli yoqilg’iga teng bo’ladi 1 kg o’tin yonganda 0,27 shartli yoqilg’iga teng bo’ladi 1 m 3 tabiiy gaz 1 kg neft va neft mahsulotlariga ekvivalent hisoblanadi.

Ikkinchidan, neft va gazni qazib olish ko’mirni qazib olishdan ancha arzonga tushadi. Chunonchi mehnat unumdorligi neftni qazib olishda ko’mirga nisbatan 6 rta, gazni chiqarishda esa bu o’rsatkich 55 marta ortiqdir!

Misol tariqasida keltiradigan bo'lsak, 1965- yilda ishlab turgan gazkondensat koni Shebelinkada 24,6 mlrd. m 3 gaz olingan (30 mln.t. shartli yoqilg'iga teng) va o'sha vaqtda shu konda 632 nafar kishi ishlagan (shulardan 64 nafar ishchi), qolganlari muhandis-texnik xodimlar. Shuncha energiya berishi mumkin bo'lgan ko'mirni qazib olish uchun 60000 shaxtyor ishlaydigan 50 ta shaxta lozim bo'lar edi. Demak, gaz kondensat konidagi 1 nafar ishchi deyarlik 100 nafar shaxtyor ishini qilar ekan.

Uchinchidan, neftni uzatish uchun ketadigan xarajat ko’mirnikiga nisbatan 1,7 marta arzon, gaz uzatish esa ko’mirga nisbatan 3,37 marta arzon kan. Sanoat korxonalarida ko’mir o’rniga neft mahsulotlari yoki gazning ishlatilishi ko’p tomondan foyda keltirishi aniqlangan.

Neft va gaz sanoati xodimlari oldiga neft-gaz konlari joylashgan yangi o’ikaiarni egallash, ishlab turgan konlarimiz bag’ridan iloji boricha q neft va gaz chiqarib olishni ta’miniash, chiqarish texnologiyasining ilg’or usullarini topgan holda, yer bag’rida qolib ketayotgan koplab miqdordagi neftlarni yuzaga chiqarish imkoniyatlarini bajarish masalalari eng dolzarb vazifa sifatida qo’yiigandir.

Yuqorida zikr qilingan vazifalar asosan Neft va gaz konlari geologiyasi xizmati zimmasiga yuklatilgan bo’lib, bu ishlarni ongli va bilimdon mutaxassis sifatida idildan bajarilishini ta’minlash hozirgi unning talabidir.

Shuning uchun ham Neft va gaz konlari geologiyasi fani konning mavjudligini aniqlagan quduqni ishga tushirishdan boshlab, to uning bag’ridagi barcha mahsulot imkoni boricha olinganligini ifodalovchi hujjatlar rasmiylashtiril- gunga qadar bo’ladigan konning davomidagi barcha jarayonlarni bilimdonlik bilan bajarilishining ishtirokchisi bo’lishi taqozo etiladi. hayot yo’li oqilona rahbari va va

Hozirgi sharoitda neft-gaz konlarining chuqurligi ortib bormoqda. Ulardan mahsulotning olinishi ancha murakkab sharoitlarda o'tmoqda, bular albatta texnika va texnologiyaning murakkablashuviga olib keladi va geologik xizmatning o'z ishida izchilligini, bilimdonligini taqozo etadi. Undan tashqari hozirgi sharoitda tabiatning zukko qudrati bilan o'nglab, yuzlab million yillar davomida hosil qilingan qimmatli mahsulot ayovsiz ishlatilmoqda va hozirgi darajada u davom etsa, yaqin kelajakda insoniyat bunday ajoyib mahsulotlarni tamomlaydi. Xuddi shu sababdan yer osti boyliklarimizni oqilona ishlatish va ularning zahiralariga nisbatan ehtiyotkorona munosabatda bo'lishlik har bir kon geologining muqaddas burchidir.

Respublikamizning mustaqallikka erishganligi natijasida neft va gaz sanoatining rivojiga hissa qo’shadigan beqiyos imkoniyatlar yaratildi. Bu borada davlatimizni neft va neft mahsulotlari bilan ta’minlashga erishish, yurtimizning eng chekka o’lkalarigacha gazlashtirish vazifalar to’o’risidagi siyosati ustuvorlik bilan olib borilmoqda. O’lkamizning yangidan-yangi imkoniyatlari namoyon bo’lmoqda. Lekin shu joyda bir narsani ta’kidlash joizki, bizning zahiralarimiz chegarasiz emas, doimo ularning isrofiga yo’l qo’ymaslik tadorikini qilmog’imiz lozim bo’ladi.

Похожие

O’zbekistonda neft va gaz sanoati

Neft va gaz konlarini ishlatish texnologiyalari

Kon neft va gaz quvurlarini hisoblash

Neft va gaz konlarini ishlash tizimlari

Neft va gaz konlarining ishlash usullari