Baho kategoriyasining ingliz va o`zbek tillarida ifodalanishi - Английский язык - Презентации

Baho kategoriyasining ingliz va o`zbek tillarida ifodalanishi

Загружено в:

24.08.2022

Скачано:

0

Размер:

347 KB

BAHO KATEGORIYASINING INGLIZ VA O`ZBEK TILLARIDA IFODALANISHI

М У Н Д А Р И Ж А 1 боб. БАҲОЛАШ К A ТЕГОРИЯСИНИНГ ТИЛШУНОСЛИКДАГИ ЯНГИ ЁНДАШУВЛАРДАГИ ТАЛҚИНИ Баҳолаш категориясининг умумий белгилари Баҳолаш категориясини тадқиқ қилишда янгича ёндашувлар i боб бўйича хулосалар 2 боб.ШАХСНИ БАҲОЛОВЧИ НОМИНАЦИЯЛАРНИНГ ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИ МИСОЛИДА ҚИЁСИЙ СТРУКТУР-СЕМАНТИК ТАҲЛИЛИ 2.1. Семантик майдон тушунчаси 2.2. Шахсни баҳоловчи номнацияларнинг семантик-стилистик типлари қиёсий планда 2.3. Баҳоловчи номинатив бирликларнинг стилистик маъносининг лисоний моҳияти 2.4. Баҳоловчи номинатив бирликларнинг структур типларининг қиёсий таҳлили Ii боб бўйича хулосалар

3 боб. БАҲОЛОВЧИ НОМИНАТИВ БИРЛИКЛАРНИНГ МИЛЛИЙ-МАДАНИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ 3.1. Инглиз ва ўзбек тилларидаги баҳоловчи номинатив бирликларни прагматик характеристикаларига кўра категориялаш 3.2. БНБнинг миллий-маданий ўзига хослиги 3.3. Шахсни баҳоловчи номинацияларнинг миллий-маданий ўзига хослиги Учинчи боб бўйича хулосалар ХУЛОСА ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ

Дунё тилларини билиш ҳам амалий жиҳатдан, ҳам назарий жиҳатдан инсонни баркамолликка етаклаши шубҳасиздир. Шу нуқтаи назардан тилнинг когнитта аспектда ўрганиш, уни когнитив фаолият, инсон онгининг ажралмас таркибий қисми сифатида ўрганиш бугунги кун тилшунослигининг долзарб масалаларидан бири сирфатида илгари сурилмоқда. Ушбу ишимиз шахсни баҳоловчи номинацияларни когнитив аспектда ўрганишга бағишланган. Бу мавзунинг танланиши ҳам бежиз эмас. Ҳозирги замон тилшунослигининг тилда инсон омилини ўрганишга, жумладан билишга интилаётган субъектни ифодаловчи, ташқи оламни билиш жараёнининг марказида турган шахсни номинациялаш масаласини инглиз ва ўзбек тиллари мисолида қиёслаб ўрганиш бугунги кун тилшунослари қизиқтириб келаётган энг долзарб муаммолардан биридир

Мавзунинг долзарблиги ҳозирги замон тилшунослик фанининг когнитив семантика ва номинация назариясига боғлиқ мууаммоларга тобора ортиб бораётган қизиқиши билан изоҳланади. Масаланинг назарий асослари жаҳон тилшунослари Н.Д.Аруютунова, Ван Дейк, Н.Р.Вольф, В.Р.Гак, В.Н.Телия, Е.С.Кубрякова, Дж.Лакофф, М.Джонсон, Ю.Д.Апресян, Ш.Балли, А.Вежбицкая, Э.Бегматов, Д.У.Ашурова, Ш Сафаров сингари кўплаб олимларнинг тадқиқот объекти бўлган ва масала атрофлича ўрганилган.

Тадқиқот объекти сифатида инглиз ва ўзбек тилларидаги шахсни баҳоловчи номинатив бирликларни семантик майдонини танладик. Тадқиқот предмети сифатида шахсни баҳоловчи номинатив бирликларнинг когнитив, прагматик, этнолингвистик хусусиятларини аниқлашни белгиладик. Магистрлик диссертациямизнинг мақсади - шахсни баҳоловчи номинатив бирликларнинг семантик майдонини когнитив, семантик ва қиёсий-типологик аспектда ўрганишдир.

Қўйилган мақсаддан келиб чиққан ҳолда ишимизда қуйидаги вазифаларни ҳал қилишни белгиладик: Ишимизда қўлланилган асосий тушунчаларни: когнитив семантик, прагматик, семантик майдон, лисоний бирликларнинг миллий- маданий хусусиятлари тушунчаларининг моҳиятини аниқлаш;

Ишимизнинг илмий аҳамияти . Масалага когнитив ёндашув орқали эришилган натижалар инглиз ва ўзбек тилларидаги шахсни баҳоловчи номинатив бирликларнинг семантикасига доир анъанавий қарашларни янада тўлдиради ва бу борада баҳолаш категориясига доир тўпланган тажрибаларни янада бойитади. Ишимизнинг амалий аҳамияти . Тадқиқотимиз натижаларидан номинация назариясидан, қиёсий тилшуносликдан, когнитив лингвистикадан стилистика ва лексикология фанларидан махсус курслар ташкил қилишда, масалага доир курс ишларни бажаришда, шунингдек инглизча-ўзбекча, ўзбекча-инглизча луғатлар тузишда фойдаланиш мумкин.

Тадқиқотни амалга оширишда қуйидаги илмий - тадқиқот методларидан фойдаландик: 1.Таҳлилимиз турли тизимларга тилларга мансуб тил материаллари асосида шахсни баҳоловчи номинатив бирликлар тадқиқига бағишланганлиги ва улардаги универсал ва ўзига хос белгиларни аниқлашга йўналтирилганлиги учун қиёслаш-таққослаш методидан; 2.Шахсни баҳоловчи номинатив бирликларнинг идентификация қилишга ва семантик майдонини аниқлашга йўналтирилган кўпбосқичли дефиницион таҳлилни ўз ичига олган компонент таҳлил методидан ;

Диссертация ишимизнинг тузилиши : Иш - кириш, уч боб, ҳар бир боб учун хулосалар, тўққиз параграф, хулоса ва фойдаланилган адабиётлар рўйхатидан иборат

Баҳолаш категориясининг умумий белгилари Баҳолаш категорияси узоқ пайтлардан бери фалсафа , мантиқ , тилшунослик фанларининг илмий текшириш объекти бўлиб келмоқда . « Баҳолаш » тушунчаси фалсафа ва мантиқда « айрим объектларнинг муайян қадриятлар асосидида характерланиши » дея талқин қилинади . [ Ивин 1970 :] Баҳоловчи мулоҳаза одатда модаль рамка шаклида вужудга келиб , у қуйидаги қисм ёки компонентлардан ташкил топади : айрим қиёсланаётган объектларнинг қадриятларини белгиловчи « баҳолаш субъекти – шахс ( ёки шахслар гуруҳи ); баҳолаш объекти ; баҳолашнинг характери - баҳолашнинг абсолют ёки қиёсий асоси - объектнинг ижобий ёки салбий баҳоланиши . [ Ивин 1970 :] .

Биринчи боб бўйича хулосаларБиринчи боб бўйича хулосалар Мавзуга доир адабиётлар таҳлили шахсни Мавзуга доир адабиётлар таҳлили шахсни номинациялашнинг умумий ва қисман баҳоловчи номинациялашнинг умумий ва қисман баҳоловчи номинациялар бўйича ўз ечимини кутаётган номинациялар бўйича ўз ечимини кутаётган муайян муаммолар мавжудлигини кўрсатди. муайян муаммолар мавжудлигини кўрсатди. Ишимизнинг ушбу бобида шахс номинациясини Ишимизнинг ушбу бобида шахс номинациясини унинг баҳоловчи потенциали нуқтаи назардан унинг баҳоловчи потенциали нуқтаи назардан ўрганишимиз: ўрганишимиз: а)бу лисоний бирликларнинг юқори даражада а)бу лисоний бирликларнинг юқори даражада баҳоловчи потенциалга эгалигини;баҳоловчи потенциалга эгалигини; б)баҳоловчи номинатив бирликлар эмоционал б)баҳоловчи номинатив бирликлар эмоционал характерда бўлишлигини; характерда бўлишлигини; в) баҳоловчи номинатив бирликлар когнитив в) баҳоловчи номинатив бирликлар когнитив асослар натижасида вужудга келишлигини; асослар натижасида вужудга келишлигини; г)баҳолашнинг прагматик характерда г)баҳолашнинг прагматик характерда бўлишлигини;бўлишлигини; д) баҳолашнинг ижтимоий ва миллий омилларга д) баҳолашнинг ижтимоий ва миллий омилларга боғлиқ бўлишлиги ҳақидаги хулосаларга олиб боғлиқ бўлишлиги ҳақидаги хулосаларга олиб келди. келди.

II БОБ . БАҲОЛОВЧИ НОМИНАТИВ БИРЛИКЛАРНИНГ СТРУКТУР-СЕМАНТИК АСПЕКТДА ИНГЛИЗ ВА ЎЗБЕК ТИЛЛАРИ МАТЕРИАЛЛАРИ АСОСИДА ҚИЁСИЙ ТАҲЛИЛИ 2.1. Семантик майдон тушунчаси Баҳоловчи номинатив бирликларнингг структур –семантик таҳлил қилишдан олдин ўрганилаётган бирликларни таксомоник таҳлил қилиш зарур. Бундай вазифа умуман семантик майдон муаммосига ва айни пайтда баҳоловчи номинатив бирликлар семантик майдонига ҳам тааллуқлидир.Маълумки ҳозирги замон тилшунослигида семантик майдон тушунчаси маъно ва функцияларининг бирлашган лисоний воситаларни йиғиндиси сифатида талқин қилинади. «Майдон»атамасининг таърифи масаласи унинг асосини аниқлашдаги турлича атамалар билан боғлиқ. Кўпчилик тадқиқотчилар майдон тушунчасини аниқлашда биринчи навбатда тилнинг луғат таркибидаги икки омилни, экстралингвистик ва соф лингвистик факторни ҳисобга оладилар.

Шахсни баҳоловчи номнацияларнинг семантик-стилистик типлари қиёсий планда Бу пландаги лисоний материал таҳлили инглиз ва ўзбек тилларидаги баҳоловчи номинатив бирликларнинг лексик- семантик гуруҳларини аниклаш имкониятини беради. Аниқланган лексик-семантик гуруҳларни аниқ репрецентация қилиш мақсадида уларни жадвалларда ифодалашни маъқул кўрдик. Инглиз ва ўзбек тилларидаги шахсни баҳоловчи номинацияларнинг лексик семантик гуруҳлари Лексик-семантик гуруҳ номи Инглиз тилида Ўзбек тилида 1.БНБларнинг шахмни характерловчи лексик- семантик гуруҳи (ЛСГ ) а) миллатига кўра б)Этник келиб чиқишига кўра: Одамни биологик жинсига кўра характерловчи баҳоловчи номинцияларнинг ЛСГ a) Frenchy, jap, wop, chine, chinawomen, schnorrer, Nip, hogen-mogen etc. b) Nigger, neger, nigra, gtgress, red, spade, yellow etc. Hen, mouse, whippet, willy- boy, woman, miss, Judi etc. Лўли Аёл , муштипар , ёсуман , йигитча ва б .

Иккинчи боб бўйича хулосалар 1. Баҳоловчи номинатив бирликларни семантик-стилистик таҳлили семантик умумийлик асосида жамланган бу лексик бирликларнинг барчасини семантик майдон ичида талқин қилиш имкониятини беради. Тўпланган лисоний материал бундай семантик майдонни бир неча семантик белгиларига кўра муайян лексик-семантик гуруҳларга бўлиб тасниф қилишга ёрлам беради. Бунда семанимк- стилистик майдоннинг асосий семаси- идентификатори сифатидп «шахс» семаси ва стилистик семалар- «яхши» «ёмон» баҳоловчи семалари олдинга планга чиқади. Лексик-семантик гуруҳлар таснифи асосида юқорида кўрсатилганлардан ташқари лексик семантик гуруҳнинг типига кўра « жинс», «ёш», « касб» каби қўшимча семалар ҳам иштирок этишади. 2. Баҳоловчи номинатив бирликларнинг семантик майдони чегараларини аниқлаш идентификасциялашнинг комплекс ва кўпзинали методлари орқали амалга оширилади. Бунда қуйидаги усуллар қўлланилади: а) луғат белгилари асосида идентификациялаш; б) луғат дефинициялари орқали таҳлил қилиш;

в) бунда ассоциатив майдон методидан фойдаланиш; г) уларни кўпзинали таҳлилга тортиш. 3. Баҳоловчи номинатив бирликларни лексик-семантик гуруҳларга бўлиб категориялаш инсонни характерловчи ЛСГларни қуйидаги типлрга бўлиб ўрганиш имкониятини берди: 1) миллатига ва этник гуруҳга мансублигига кўра; 2) ёшга кўра; 3) жинсга кўра; 4) ташқи кўриниш хусусиятларига кўра; 5) ижтимоий мавеига кўра; 6) даромад манбаларига кўра; 7) ақлий қобилият даражасига кўра; 8) характер ва хулқ-атвор белгиларига кўра; 9) шахслараро мунасабатлар белгиларига кўра; 10) қариндошлик ва оилавий муносабатлар белгиларига кўра; 11) диний эътиқод ва сиёсий қарашларига кўра; 12) мифик образлар номларига қиёслдангишщига кўра; 13) шуғулланадиган машғулотнинг турига кўра .

Учинчи боб бўйича хулосалар БНБларнинг прагматк маркерланиши лугат дефиницияларини таҳлил қилиш прагматик ахборотнинг вербал кўрсаткичлари ҳисобланмиш махсус луғат пометаларини орқали аниқланади. Прагматик ахборотнинг маркерлари сифатида луғат белгилари (помета) ишлатилади. Масалан, инглиз тили луғатларида қуйидаги луғат белгилари қўлланилали: «esp. working class», «now only in working class use», «esp. middle class», «now commomly applied to workmen», «used chiefly of men», «applied familiarly to men of any age», «esp. of a men, «a nerm used mostly by males», « in college or university use», « in colloq use with schoolboys,studerts, crimenals» , «from the country», «at scjool», «university teacher», «a high position in an organization», «of low rank 0r position in relation to another » , « the most important ». Ўзбекча луғатларда эса қуйидаги луғат белгилари ишлатилади : « имтиёзли табақаларга мансуб , « зоджоганларга мансуб », « таги паст », « биринчи ўринда бўлувчи », « кекса киши », « ўсмир », « аёллар ҳақида », « болаларга нисбатан », « набирага нисбатан » , « оддий кишиларга нисбатан », « бойларнинг қизи ҳақида .» ва б.

Тадқиқотимизда шахсни баҳоловчи номинацияларнинг семантик майдонини когнитив, семантик-стилистик, прагматик ва миллий-маданий аспектларда ўрганишга ҳаракат қилдик. Қўйилган мақсад ва вазифаларга кўра ишмизда баҳолаш категорияси тилшуносликда, семантик майдон назариясида тадқиқ қилиниши даражасини, шунингдек БНБларнинг турли структур типлари орқали орқли ифодаланган шахсни баҳоловчи номинацияларнинг когнитив моҳиятини, лисоний бирликларнинг , жумладан шахсни баҳоловчи номинацияларнинг миллий-маданий ўзига хослигини аниқлашга уриндик. Шахс номнациясини юқорида кўрсатилган йуналишларда ўрганиш бундай лисоний бирликларнинг стилистик потенциалини, уларнинг когнитив моҳиятини, прагматик маъноларини шунингдек уларнинг миллий-маданий аҳамиятига боғлиқ бўлган қатор муаммоларни янгича ёндашув асосида талқин қилиш имкониятини берди. Тадқиқотимизда шахсни баҳоловчи номинацияларнинг юқори даражадаги баҳоловчи потенциали аниқланди ва бундай ижобий ва салбий баҳоловчи характеристикалар онтологик жихатдан лисоний шахсга йўналтирилганлигига боғлиқ.

Похожие

Ingliz va o`zbek tillarida so`zlarni bo`g`inga bo`linish qoidalari va bo`g`in hosil bo`lishi muammolari

Ingliz va o’zbek tilida fonetik stilistik metodlar va frazeologizmni uslubiy qo’llash

Ingliz tili darslarida zamonaviy pedtexnologiyalarni qo’llash samaradorligini oshirish metodi va vositalari

“Need” so’zining ko’p ma’nolilik xususiyatlari

So’roq gaplarning funksional semantik xususiyatlari