Geologiya va geomorfologiya asoslari - Геология - Презентации

Geologiya va geomorfologiya asoslari

Загружено в:

13.02.2024

Скачано:

0

Размер:

15259.442382812 KB

Geologiya va GEOMORFOLOGIYA asoslari fanidan mustaqil ishi

Reja • 1. Geologiya fanining maqsad va vazifalari • 2 Geologiya fanidan kelib chiqqan fanlar • 3 Geologiya fanining rivojlanishiga hissa qo'shgan olimlar • 4 Geomorfologiya fanining kelib chiqishi va rivojlanishi • Xulosa • Foydalanilgan adabiyotlar

• Geologiya so‘zi grekcha so‘zdan olingan bo‘lib "geo"- er, logos-fa n yoki yer to‘g‘risidagi fan demakdir. Biz yashayotgan yer va uning paydo bo‘lishi, uning nimadan tuzilgani, o‘zining millionlab yillik o‘ zoq tarixida qanday o‘zgarishlarga duchor bo‘lgani to‘g‘risidagi fa n - geologiya fanidir.

• Geologiya fani asosan quyidagilarni o‘rganadi: • 1) Yer qatlamlari tarkibini, xossa va xususiyatlarini. • 2) Yerning ichki va ustki qismida sodir bo‘ladigan xodisa va (prots esslarni) jarayonlarni, ularning rivojlanish qonunyatlarini. • 3) Yer ustki ko‘rinishi o‘zgarish jarayonlarini xamda yer qobig‘ini • tashqil qiluvchi tog‘ jinslar qatlamlarini, ularning yotish xolatlarini, yotqizilish sharoitlarini, qalinliklarini, shu qatlamlarda uchraydiga n xayvon, o‘simlik qoldiqlarini taxlil qilib o‘rganish, xulosa chiqari sh natijasida ana shu tog‘ jinslar qatlamlari yoshini aniqliligi. • 4) Yer qobig‘i qatlamlarini va ana shu qatlamlarning paydo bo‘lish bilan bogliq bo‘lgan yer osti boyliklarini kishilik jamiyati m anfaatari uchun foydalanish yo‘llarini o‘rganadi.

• Umumiy geologiya fani: Yerning ichki va tashqi qismida sodir bo‘l gan va bo‘layotgan geologik protsesslarni rivojlanishi va so‘nggi konuniyatlarining kelib chiqadigan oqibatlarini o‘rganad • Geologiya fanidan kelib chiqqan fanlar • Tarixiy geologiya 2. Mineralogiya 3. Kristollografiya 4. Petrografia 5. Geotektonika 6. Paleontologiya 7. Geofizika 8. Geoximiya 9. Geomorfologiya 10. Foydali qazilmalar geologiyasi • 11. Seysmologiya 12. Gidrogeologiya 13. Injenernaya geologiya 1 4. Umumiy geologiya

• Geologiya fanining bo limlari. ‟ Geografiya: - Yer qobig‘ida (po‘stida) qattiq va yumshoq • xolda bo‘lgan tuproqlarni ularni mineral tarkibini, tuzilishini yotish shakllarini, geologik va geografik tarqalishini o‘rganadigan fan.

. • Tarixiy geologiya: - tabiatni bevosita tekshirish yo‘li bilan xar xil t og‘ jinslar yotish sharoitlarini bir biriga nisbatan joylashishlarini v a ularni birin - ketin tabaqa xamda qatlamlarning tartibini, • gorizontal va vertikal xolatda tarqalish qonunlarini, qatlamlar orasi dagi fadqa va floridani o‘rganish yo‘li bilan yoshini va qanday mu xitda paydo bo‘lganligini, yer yuzida iqlim almashinishi tufayli • tabiish jarayonlarni o‘zgarish sabablarini va boshqa xodisalarni o ‘rganadi. Din omik geologiya: - geologik jarayon ta‘sirida yer ichki tuzilishini va tarkibini o‘zgarishi, yer yuzida bo‘lgan jipslikni o‘rnidan siljish va o‘zgarish sababi paydo bo‘lgan manzaralarni o‘r ganadi

• Geofizika: - Yer qobig‘idagi tog‘ jinslarning fizik xususiyatlarini, s eyosmik to‘lkinlarning tarkalish tezligi, elektr tokini o‘tkazishi va q arshiligining o‘zgarishi, radioaktivligi, magnitli xususiyatlarini o‘rg anadigan fandir. SHu joyda tarqalgan tog‘ jinslar turini, qalinlini, Y er osti suvlari chuqurligini, ximiyaviy tarkibini, minerallashganligi ni elektrometriya, seysmometriya usuli yordamida tez va oson ani qlash mumkin. Paleontologiya: Yer qobig‘ida o‘tmish geologik dav rlarda yashagan va qatlamlar ichida qolib toshga aylangan o‘simli k (flora) va organizm (fauna) qoldiqlarini o‘rganadigan fan. • Stratigrafiya: tog‘ jinslarining yotish shakllarini, ularning bir-biriga munosabatini, gorizontal yoki vertikal yo‘nalishlarda navbatma-na vbat tuzilishini urganadi

• Geomorfologiya: Yerning ustki qismidagi rel‘ef shakllarini, ularnig paydo bo‘lishini. joylashishini, tarqalish va taqsimlanish s haroit larini, fizik xossalarini va ximiyaviy tarkibini, xamda Yer us ti suvlari bilanaloqasini o‘rganadi.

• Injenerlik geologiyasi: ko‘rilish bo‘ladigan maydonlarning tabiiy g eologik sharoitlarini, imorat va inshootlarni loyixalash, ko‘rish va ularning foydalanish davrida geologik muxitda va birinchi • navbatda tog jinslarida yuz beradigan o‘zgarishlarni o‘rganadi. • Abu Rayxon Beruniy (973 - 1048) o‘zining arab tilida yozgan bir q ator asarlarida yer, mineral rudalar, geologik jarayonlar to‘g‘risia j uda ajoyib fikrlarni aytib o‘tadi. U yerning • dumaloqligiga ishonish bilan birga, uning kattaligini ham birinchi qatorida o‘lchaydi. • Beruniyning astronomiya traktatidagi sxematik kartasi qadimgi d unyoni yaxshi bilganligidan dalolat beradi, u bu soxada g‘arb geog raflaridan oldinda turgan

. • Buyuk olim, tabiatshunos va faylasuf Abu Ali ibn Sino (980-1037) • ham geologiya fanining rivojlanishga o‘zi xissasini qo‘shdi. Ibn S inoning geologik dunyoqarashlari uning ilmiy qomusi – ― Ashshifo (Qalbni davolash) degan kitobning ―Tabiat degan bo‘‖ ‖ limida yoritilgan, shu kitobning beshinchi qismi meteorologik hod isalarga doir. Bu kismning ikki bobi jinslarga, masalan, mine rallarning paydo bo‘lish sabablariga va meteorologik hodisalarnin g kelib chiqish masalalariga bag‘ishlangan.

• Mashhur ozarbayjon matematigi astronomi Muhammad Nasriddin tabiatshunoslik sohasidagi juda ko‘p ishlari bilan birga minerallar haqida ―Javoxirnoma degan asarni yaratdi. Bu asarda 34 miner‖ al-zumrad, la‘li, shpinel‘, fero‘za, lazurit, agat, yashma va boshqa minerallarga harakteristika bergan. • 1545 yilda polyak olimi Nikolay Kopernikning ―Osmon jismlarinig aylanishi to‘g‘risida degan asari nashr kilindi. Kopernik yer o‘z o ‖ ‘qi atrofida va boshqa planetalar bilan esa birga • Quyosh atrofida aylanishini isbot etdi.

Tabiatshunoslik • Sohalarida ko‘p yangiliklar yaratagan M.V.Lomonosov (1711-1765) geologiya va mineralogiya sohasida ham salmoqli ishlar qildi. Lo monosov o‘sha vaqtgacha geologiya va mineralogiya sohasida yigilgan materiallarni to‘plab, nazariy jihatdan asosladi va uni s hunday ilmiy darajaga ko‘tardiki, g‘arbiy Yevropa tabiatshunosri b u darajaga 100 yildan keyin yetdi. • M.V. Lomonosovning 1757 yilda chikkan ―O sloyax zemnыx (―E‖ r qatlamlari haqida ) kitobida – ―Er o‘z tarixiga ega, uning bu ta ‖ rixi hamma vaqt o‘zgarib, rivojlanib turadi, paydo bo‘ladi, ular yem iriladi, yangi jinslar hosil bo‘ladi , deydi. M.V.Lomonosovning fikrl ‖ ari uning geologiya fanining asoschisi ekanligidan darak bera di.

• XIX asrning ikkinchi yarmida yashagan Vladimir Onufrievich Koval evskiy (1842-1883) paleontologiya sohasida evolyutsion nazariya ga asos soldi. U organizmlarning rivojlanishi protsessidagi o‘zviy bog‘lanishlarini tasdiqlab, ularning tashqi ko‘rinishidagi o‘zgarishlarning • sababini ko‘rsatib berdi va bunda muhitning roli katta ekanligini a ytib, organizm va muhit orasidagi o‘zaro bog‘lanishga katta ahamiyat berdi.

• XIX asrning oxirlarida atoqli rus geologi I.V.Mushketov (1850-190) 2 tomda iborat ―Fizik geologiya asarini yozib tugatdi. XIX asrng ‖ oxirlarida (1886-1888) Mushketov O‘rta Osiyo (ilgarigi Turkiston ul kasi) da geologik tadqiqotlar olib bordi va O‘rta Osiyo geologiyaga • bag‘ishlangan ―Turkiston degan ilmiy asar yaratdi. Bu asar ‖ O‘rta Osiyo geologiyasi haqidagi • birinchi ilmiy asar edi. SHu bilan birga I.V.Mushketov, G.D.Romanovskiy bilan birga 1884 yilda • Turkistonning birinchi geologik haritasini tuzdi

• V.I.Popov (1938) esa yer haqida yadro gipotezasini ishlab chikdi. V .V.Belousov • ― Geotektonikaning asosiy masalalari (1948) degan kitobida ‖ yerning rivojlanishi haqidagi radiomigratsion gipotezani t akdim etdi.

• Keyingi 10-15 yillarda O‘zbekistonda regional geologiya va geotektonika, geofizikani rivojlantirishda bir qancha yosh olimlar chikdi. SH.D.Davlatov, M.O.Axmadjonov, O.M.Borisov, • B.B.Tal‘-Virskiy, T.L.Bobojonov va boshqalar shular jumlasidandi. • A.E.Fersman, V.I.Vernadskiy, A.K.Boldiryov, A.G.Betextin, N.A.Smo l‘yaninov, A.S.Uklonskiylar mineralogiya haqida yirik monografiya va darsliklar yaratdilar. • O‘rta Osiyoda meneralogiya va petrografiyani rivojlantirishda X.M. Abdullaev, I.X.Hamroboev, I.M.Mirxojiev, X.N.Boymuhamedov va I. M.Isamuhamedovlar g‘oyat katta ish olib • bordilar.

• Geomorfologiya umumiy tabiiy geografiyaning o‘zviy qismi bo‘lib, geografik muhitning bir • bo‘lagi hisoblangan yer yuzasi va Dunyo okeanining rel‘efi, uning t araqqiyoti va kelib chiqishini o‘rganuvchi fandir.

• Geomorfologiyaning o‘zini ham mustaqil tekshirish usullariga ega bo‘lgan bo‘laklarga: umumiy, regional, planetalar, struktura, dinamik, iqlim, paleo va amaliy geomorfologiyaga bo‘linad i. • Tabiatni o‘rganuvchi fanlar qatoriga morfologik, morfometrik, morfofattsial, morfogeologiya, • morfoneotektonik, morfodinamik, morfogeografik, paleogeo-morfologik, dala ekspiditsiyasi, • stattsionar, labaratoriya va tajriba o‘tkazish usullari kiradi.

• Geomorfologiya fani yer yuzasidagi notekisliklarni o‘rganishni yer ning planeta sifatidagi shaklidan boshlaydi. Yerning shakli geoid d eb qabul qilingan, chunki u vertikal va gorizontal murakkab bo‘laklangan. Yer yuzasining maydoni 510,1 mln. km. kv. bo‘ lib, shundan Dunyo okeani 361,16 mln. km. k v, yoki 70,8 foizni quruliklar esa 148,94 mln. k m. kv, yoki 29,2 foizni tashkil • qiladi. Qurukliklar ko‘proq shimolda, suv yuzasi janubda joylashgan. Bu holat yer yuzasini 2 bo‘lakka: materi klar va okeanlar yarim shariga bo‘lishga imkoni yat beradi. Lekin materiklar yarim sharid a ham suv yuzasining maydoni qurukli klardan kattadir. Quruqliklar o‘z navbatida materik • yoki qit‘alarga bo‘linadi.

• Geomorfologiya nisbatan ancha yoshdir. Uning yoshi yuz yildan oshmaydi. Lekin yerning shakli, uning ustki tuzilishi haqidagi ilmiy fikrlar bizning eradan oldingi 3-2 asrlarda Dikear x, Eratosfen singari faylasuflar tomonidan yoritilgan edi. • Geomorfologiya faniga katta xissa qo‘shgan olimlar qatoriga Abu Rayxon Beruniy ham kiradi. Uo‘zining «Geodeziya», «Hindiston» (1025-1040) asarlarida materiklarning gorizontal harakati, • Yevrosiyo tog‘li «Umurtqa pog‘onasi» yer yuzasini ekzogen kuchlar ta‘sirida o‘zgarishi haqida. • bergan ajoyib fikrlarini Yevropa olimlari faqat 19- asrning ikkinchi yarmida tasdiqladilar.

• Port inshootlarni qurish va qirg‘oqlarni mustahkamlash, ya‘ni plyajlar, kurortlar, mayaklar, kemalar bekati barpo etishda qi rg‘oq morfologiyasi geologik tuzilishiga bog‘liqligini, dinamikasini, • kelajakda kelajakda qaysi yo‘nalishda o‘zgarishini, pasayishini y oki ko‘tarilishini, o‘sishi yoki • chyokinishini belgilash ham geomorfologiyaning vazifasidir.

• Ilmiy geomorfologiyaning asoschisi buyuk rus olimi M. V. Lomono sovdir. Uo‘zining 1763 yilda yozgan «Yer qatlamlari haqida» kitobi di rel‘efning kelib chiqishi va taraqqiyoti sabablarini • dialektik nuqtai nazardan tushuntiradi. XVII-XVIII asrlarda kartografiya va geodeziya yutuqlari, triangulyatsiya usuli ning va barometrning kashf etilishi rel‘efni kartalashga katta imko niyat • tug‘dirdi. XVIII-asrning ikkinchi yarmida geologiyaning nazariy asoslari yaratila boshlaydi. Shu vaqtda A. G. Verner o‘zinin g neptunizm, J. Gyotton «Erning nazariyasi» asarida plutonizm • nazariyalarini yaratib, yer yuzasidagi hamma o‘zgarishlarni biri suv, ikkinchisi esa olov faoliyati bilan bog‘layd

Xulosa • Geologiya fani bu yer ostidagi turli tuman jarayonlarni yerni qatla mlarini, endogen jarayonlarni, minerallarning paydo bulishi o'rgan adi. Geologiya fani qadimgi fanlar turiga kiradi va uning rivojlanish iga Beruniy, Ibn Sino, Mirzo Ulug'bek, Lomonosov, Kovalevskiy va boshqa olimlar hissa qushgan. • Geomorfologiya fani yer ustidagi relyef shakllarini paydo bulishi v a rivojlanishi o'rganadigan fan hisoblanadi.

Foydalanilgan adabiyotlar • 1.Abdug‘aniev I., Abdurahmonov A., Abdug‘aniev O. Umumiy geo morfologiya. –Farg‘ona, 2006. • 2. SHubaev L.P. Umumiy yer bilimi -T.: 1975. • 3.Jo‘liev A., Soatov A. Yusupov R., Geologiya asoslari. -Toshkent, 2001. • 4.Mamatqulov M., Nigmatov A., Yusupov R. Geomorfologiya.-T.: 2 006. • 5.Mamatqulov M. O‘rta Osiyo geomorfologiyasi. ―T.: Universitet, 2 008. • 6.Soatov A., Yusupov R. Geomorfologiya asoslari. − T.: Universitet. 2003, − 80 b. • 7.Chiniqulov X. Jo‘liev A.H., Umumiy geologiya.-Toshkent, 2001

E’tibor uchun rahmat

Похожие

Tuproqshunoslik va geologiya

Geologiya fani uning predmeti, maqsadi, vazifalari va tadqiqot uslublari

Yer haqida umumiy tushunchalar

Yerning ichki tuzilishi va geosferalar

Daryolarning geologik ishi