Geologiya fani uning predmeti, maqsadi, vazifalari va tadqiqot uslublari - Геология - Презентации

Geologiya fani uning predmeti, maqsadi, vazifalari va tadqiqot uslublari

Загружено в:

05.12.2023

Скачано:

0

Размер:

1376.091796875 KB

GEOLOGIYA FANI UNING PREDMETI , MAQSADI, VAZIFALARI VA TADQIQOT USLUBLARI 1

Geologiya - Yer haqidagi fan bo‘lib, yunoncha geo - Yer , logos - fan ma’nosini anglatadi. Geologiya tabiiy fanlar tizimiga kiradi va u Yerning tuzilishi, paydo bo‘lishi va rivojlanishi qonuniyatlarini o‘rganadi. « Geologiya » atamasini birinchi bo‘lib norvegiyalik olim M.P.Esholt 1657 yilda fanga kiritgan. Yer shar shaklidagi tabiiy jism bo‘lib, Quyosh tizimidagi osmon jismlaridan biri hisoblanadi. Yer shari turli tabiiy fanlarning o‘rganish ob’ektidir. Astronomiya yerning fazoda tutgan o‘rnini, geografiya, geodeziya, geomorfologiya Yer sirtining tabiati, tabiiy muhitlari, relef shakllari hamda elementlarini o‘rganadi. Biologiya esa yerda tirik hayot - o‘simlik va hayvonot olami evolyusiyasini, tuproqshunoslik Yerning eng ustki hosildor yupqa qatlamini o‘rganadi. Qurilish muxandislari Yerni qurilish materiallari manbai deb qarashadilar. Yuqorida qayd etilgan fan sohalari Yerning faqat ustki qatlamlarida sodir bo‘layotgan jarayonlar va hodisalarning rivojlanishi hamda o‘zgarishinigina o‘rganadi.

Geologiya fani esa Yerning ustki qismini o‘rganish bilan bir qatorda, uning ichki tuzilishini, tarkibini va undagi kechayotgan hodisalar va jarayonlarning rivojlanish qonuniyatlarini ham o‘rganadi. Geologlar Yerni turli mineral va tog‘ jinslaridan tarkib topgan, ichki va tashqi kuchlar ta’sirida doim o‘zgarib turadigan sharsimon tabiiy jism deb tushunadilar. Geologiya fani o‘rganadigan masalalar keng ko‘lamli bo‘lganligi sababli turli yo‘nalishlar va sohalardan tarkib topgan, ularning har biri muayyan vazifalarni echadi. Yerning moddiy tarkibini mineralogiya (minerallar haqidagi fan) va kristallografiya (kristallar haqidagi fan), petrografiya (tog‘ jinslari haqidagi fan), geokimyo (Yer kimyosini o‘rganuvchi fan), paleontologiya (qadimgi organizmlarning toshqotgan qoldiqlari haqidagi fan), tuproqshunoslik (tuproq haqidagi fan), foydali qazilmalar geologiyasi (mineral xom ashyolarni o‘rganuvchi fan), gidrogeologiya (Yerosti suvlari haqidagi fan) va boshqalar o‘rganadi. Yer yuzasining shakllari, ularning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va taraqqiyotini geomorfologiya fani o‘rganadi. Yerning yoshi va qatlamlar orasidagi munosabatlarni stratigrafiya , tektonik harakatlarni geotektonika va strukturalarni strukturaviy geologiya o‘rganadi.

Dastlabki Yer haqidagi yozma ma’lumotlar Bobil (hozigi Iroq) davlatiga mansub. Dunyoning paydo bo‘lishi to‘g‘risidagi dastlabki rivoyatlar Mesopotamiyada, miloddan avvalgi 4 - 3 ming yillikda ilk sinfiy davlatlar - Ur, Uruk Lagash va boshqalarda vujudga kelgan. Bular eramizdan avvalgi 626 - 538 y. ma’lumotlar Janubiy Mesopotamiyada hukmronlik qilgan Xaldeya dinastiyasining yangi Bobil podsholigiga qarashli shaharlarda topilgan gildan yasalgan buyumlarda yozib qoldirilgan. Dunyoning paydo bo‘lishi haqidagi Bobilliklarning qadimgi rivoyatlari yahudiylarning «Injil»iga, xristian va musulmon dinining «muqaddas» kitoblariga ham kirib qolgan. Ishlab chiqarish kuchlarining taraqqiyoti tabiiy fanlarning rivojlanishi uchun moddiy asos yaratdi. Tabiiy fanlar Xitoy, Yunoniston, Rim, Eron, O‘rta Osiyo davlatlarida (Xorazmda, Sug‘diyonada) nisbatan yuksaldi. Taxminan eramizdan avvalgi XX - XIX - asrlarda Xitoyda mualliflar jamoasi tomonidan yozilgan « San Xey Din - tog‘ va dengizlar haqidagi qadimgi rivoyatlar » degan to‘plam yozilgan. Oldinroq uning ayrim qismlari suyak, yog‘och, nefritdan yasalgan taxtalarga yozilgan. Keyingi asrlarda unga qo‘shimchalar kiritilgan va so‘nggi nusxasining yaratilishi eramizdan avvalgi 400 yillarga to‘g‘ri keladi. Bu qo‘lyozmada 17 ta mineral : oltin, kumush, qalay, mis, temir, magnetit, kuprit, aragonit, realgar, yashma, nefrit va boshqalar haqidagi ma’lumotlar berilgan.

Beruniyning zamondoshi buyuk olim, tabiatshunos va faylasuf Abu Ali ibn Sino ham geologiya fanining rivojlanishiga o‘z hissasini qo‘shgan. Ibn Sinoning geologik dunyoqarashlari uning ilmiy qomusi «Ashshifo» (Qalbni davolash) nomli kitobining «Tabiat» degan bo‘limida yoritilgan. Ibn Sinoning toshlar paydo bo‘lishida zilzila va tog‘ qulashlari, Yerlarning o‘pirilishi katta ahamiyatga egaligi, hayvon va o‘simliklarning toshga aylanishi to‘g‘risida ajoyib fikrlari bor. Ibn Sino tomonidan temir va tosh materiallarning paydo bo‘lishi haqida aytilgan fikrlari juda qiziqarlidir. Ibn Sino hozirgi aholi yashaydigan o‘lkalar o‘tmishda «hayotsiz yerlar va dengiz osti bo‘lgan» degan ilg‘or fikrlarni ilgari surgan. Abu Ali ibn Sino (980- 1037yy).

Rus olimi M.V.Lomonosov geologiya faniga ulkan hissa qo‘shgan. Uning «Yer qatlam-lari haqida» nomli asari juda katta ahamiyatga ega bo‘lgan. Uni Rossiya geologiyasining asoschisi deb bejiz ay tishmagan. V.M.Severgin esa «Mineralogiya lug‘ati» ni yaratgan. M.V.Lomonosov (1711-1765yy).

Turkiston o‘lkasida geologik qidiruv ishlari asosan XIX - asrning oxirlaridan boshlanadi. Rus olimlaridan I.V.Mushketovning 2 - tomlik «Turkiston» nomli qomusiy asari, uning G.D.Romanovskiy bilan hamkorlikda Turkistonning birinchi geologik xaritasini tuzishi muhim ahamiyatga ega bo‘lgan. O‘zbekiston hududining geologiyasini rejali o‘rganish XX - asrning 30 - yillaridan boshlangan. Jumladan, mashhur geolog X.M.Abdullaevning «Ma’danlarning intruziyalar bilan genetik bog‘liqligi», «Daykalar va ma’danlanish», «O‘rta Osiyoda magmatizm va ma’danlanish» kabi asarlari foydali qazilmalarni qidirishda doim dasturulamal vazifasini bajarib kelmoqda. H.M.Abdullaev (1912-1962yy).

Похожие

Tuproqshunoslik va geologiya

Geologiya va geomorfologiya asoslari

To'rtlamchi davr geologiyasi predmeti, ob'ekti, maqsad va vazifalari. To'rtlamchi davr geologiyasining asoslari

Nurash va uning oqibatlari

Tuproq fermentlari va uning tavsifi