Noinersial sanoq tizimlari. Inersiya kuchi. Inersial sanoq tizimlari. Galiley almashtirishlari. Eynshteyn postulatlari - Физика - Презентации

Noinersial sanoq tizimlari. Inersiya kuchi. Inersial sanoq tizimlari. Galiley almashtirishlari. Eynshteyn postulatlari

Загружено в:

26.11.2024

Скачано:

0

Размер:

379.490234375 KB

Noinersial sanoq tizimlari. Inersiya kuchi. Inersial sanoq tizimlari. Galiley almashtirishlari. Eynshteyn postulatlari. Lorens almashtirishlari. Relyativistik mexanikada tezliklarni qoʻshish. Lorens almashtirishlarining harakat tenglamasi bilan invariantliligi.

Noinersial sanoq tizimlari. Жисмнинг ҳаракати ва тинч ҳолати биз кузатаётган саноқ тизимла рига нисбатан нисбий тушунчалардир. Бир-бирига нисбатан текис ва тўғри чизиқли ҳаракат қилаётган саноқ тизимларнинг бирида Ньютон қонунлари бажарилса, бундай саноқ тизимлар инерциал саноқ тизимл ари деб аталади. Оддий мисолда бир инерциал тизимдаги нуқта координаталаридан иккинчи тизимдаги координаталарга ўтиш формулаларини келтириб чиқаришга ҳаракат қиламиз. Шартли тинч ҳолатда бўлган К саноқ тиз имига нисбатан 0Х ўқи бўйлаб υ о = const тезлик билан ҳаракатланаётг ан К′ саноқ тизимини оламиз. t = 0 моментда икки саноқ тизими бир - бирининг устига тушади.

t вақтдан сўнг К - тизимдаги қандайдир М нуқтанинг координатала ри М (х, у, z) бўлсин. К′ - саноқ тизимида эса, бу нуқтанинг координаталари (1)

Натижада га эга бўламиз. Ҳар икки тизимда вақт бир хил ўтади t = t ′ . Булар Галилейнинг координаталарни алмаштириш ифодалари ёки классик механиканинг координаталарни алмаштириш ифодалари деб аталади. (2) (2)– ифодалардан t бўйича ҳосила оламиз: ёки вектор кўринишда: (3) Бу ифода классик механикада тезликларни қўшиш ифодаси деб аталади.

Бир саноқ тизимидан иккинчи саноқ тизимига ўтишда координатала рни алмаштириш (1) – ифода билан, тезликларни алмаштириш эса (3) – ифода билан амалга оширилади. (3) – ифодадан t вақт бўйича ҳосила о лсак: га эга бўламиз. Барча саноқ тизимларида тезланиш бирхил бўлиб, бир инерциал саноқ тизимидан иккинчи саноқ тизимига ўтиш инвариант бўлади.

Эйнштейн постулатлари. Лоренц алмаштир ишлари Эйнштейннинг махсус нисбийлик – релятивистик назарияси иккита постулатга асосланган: 1. Нисбийлик принципи: барча инерциал саноқ тизимлари тенг ҳ уқуқлидир, бу тизимларда табиат ҳодисалари бир хилда ўтади ва қо нунлар бир хил ифодаланади. Бошқача қилиб айтганда, барча физи к ҳодисалар турли инерциал саноқ тизимларида бир хил содир бўли б, механик, электромагнит, оптик ва шу каби тажрибалар ёрдамида , берилган инерциал саноқ тизимининг тинч турганлигини ёки тўғр и чизиқли текис ҳаракатланаётганлигини аниқлаб бўлмайди.

2. Ёруғлик тезлигининг инвариантлик принципи: ёруғликнинг б ўшлиқдаги тезлиги барча инерциал саноқ тизимларида бир хил бўл иб, манба ва кузатувчининг нисбий ҳаракат тезлигига боғлиқ эмас. Аммо, иккала постулатнинг бир вақтдаги тадбиқи Галилей алмаштиришларига зиддир. Бу иккала постулат барча экспериментал фактлар билан тасдиқлангани учун, бу зиддият постулатлар орасида эмас, балки постулатлар билан Галилей алмаштиришлари орасида мавжуддир. Чунки Галилей алмаштиришларини ёруғлик тезлигига яқин тезликдаги ҳаракатларга тадбиқ этиб бўлмайди.

Эйнштейн шундай алмаштиришларни топдики, бу алмаштириш лар махсус нисбийлик назариясининг иккала постулатига ҳам, Гали лей алмаштиришларига ҳам мувофиқ келади. Бу алмаштиришлар олдинроқ Лоренц томонидан юзаки топилганлиги учун – Лоренц алмаштиришлари деб аталади: (4)

Лоренц алмаштиришларига бир неча мисоллар келтирамиз: 1) Бирор бир тизимнинг ҳар хил нуқталарида бир вақтда содир бўлаёт ган ҳодисалар, бошқа тизимда бир вақтда содир бўлмаслиги мумкин. Расмда К′ саноқ тизимида, координаталари бўлган А ва В нуқталарда бир вақтда t’ 1 =t’ 2 иккита лампа ёришган бўлсин. К - саноқ тизимида t 1 ва t 2 вақт моментлари (4)– ифодага биноан қуйидагича бўлади:

яъни К – саноқ тизимида иккита лампа ҳар хил вақтларда ёришади. Бир-бирига нисбатан текис ва тўғри чизиқли ҳаракат қилаётган саноқ тизимларида содир бўладиган ҳодисаларнинг вақт моментлари

2) К саноқ тизимида 0Х ўқи бўйлаб координаталари х 1 ва х 2 бўлган с тержень ётган бўлсин . К саноқ тизимида стерженнинг узунлиги l 0 =x 2 -x 1 бўлади, К′ - тизимд а эса бу ерда t’ 1 =t’ 2 . (4) - Лоренц алмаштиришларига асосан ёки

Бир-бирига нисбатан ҳаракатда бўлган саноқ тизимида узунлик ўлчамининг ўзгариши Стержень тинч ҳолатда бўлган К - саноқ тизимига нисбатан – тезлик билан ҳаракатланаётган К′ - саноқ тизимида стерженнинг узунлиги марта кичикдир. Тизимнинг v 0 – тезлиги, ёруғлик тезлигига яқинлашиши билан, стерженнинг узунлиги нолга тенглашади ва унинг ҳақиқий узунлиги йўқола боради.

3) К′ тизимда координаталари x 1 ′ ≠ x 2 ′ бўлган А – нуқтада лампа t 1 ′ – вақтда ёришиб, t 2 ′ – моментда ўчади К′ - тизимда лампанинг ёниш ва қти га тенг. Лоренц алмаштиришларидан фойдаланиб К – тизимда ёниш вақтини ифодалаб кўрамиз:

Бир-бирига нисбатан ҳаракатда бўлган саноқ тизимида вақтнинг ўзгариши Ҳодиса содир бўлаётган тизимнинг тезлиги ёруғлик тезлигига яқинлашиши билан К – тизимда ёниш вақти чексизликка интилади ва ўз маъносини йўқотади.

4) (3) - ва (4) - формулалардан фойдаланиб тезликларни қўшишн инг релятивистик ифодасини келтириб чиқариш мумкин. Юқоридаг и формулаларнинг ҳосилаларини келтирамиз

5) Классик механикага асосан, жисмнинг массаси ўзгармасдир. Ам мо, заррачалар тезлигининг ортишида ўтказилган тажрибаларда масса нинг тезликка боғлиқлиги кузатилган бу ерда m о – тинч ҳолатда турган электроннинг массаси, m – релятивистик масса деб аталади. Ньютоннинг динамикасига асосан:

Моддий нуқта релятивистик динамикасининг асосий қонунини шу ндай ёзиш мумкин: ёки Бу моддий нуқтанинг релятивистик импульсидир.

Похожие

Noinersial sanoq tizimlardagi inersiya kuchlari

Inersiya kuchlari. Noinersial sanoq tizimi

Moddiy nuqta dinamikasi. Kuch. Massa. Impuls. Nuyutonning birinchi qonuni va inersiyal sanoq tizimlari

Lorens almashtirishlari 2

Freonli sovutish tizimlari