Moddiy nuqta dinamikasi. Kuch. Massa. Impuls. Nuyutonning birinchi qonuni va inersiyal sanoq tizimlari - Физика - Презентации

Moddiy nuqta dinamikasi. Kuch. Massa. Impuls. Nuyutonning birinchi qonuni va inersiyal sanoq tizimlari

Загружено в:

26.11.2024

Скачано:

0

Размер:

348.830078125 KB

MODDIY NUQTA DINAMIKASI. KUCH. MASSA. IMPULS. NUYUTONNING BIRINCHI QONUNI VA INERSIYAL SANOQ TIZIMLARI. NUYUTONNING IKKINCHI QONUNI. NUYUTONNING UCHINCHI QONUNI. TABIATDA KUCHLAR. INERSIYA MARKAZI HARAKATI TO’G’RISIDAGI TEOREMA

MODDIY NUQTA DINAMIKASI Ўтган параграфларда таъкидлашимизча, кинематика жисмл ар ҳаракатини унинг келиб чиқиш сабабларини эътиборга олма й ўрганади, деган эдик. Динамика эса жисмлар ҳаракатини унинг келиб чиқиш саб абларини билган ҳолда ўрганади. Динамиканинг асосида Ньют он қонунлари ётади.

KUCH Куч (механикада) — берилган жисмга бошқа жисмлар томо нидан кўрсатилаётган механиқ таъсирнинг миқдори ва йўнали шини ифодаловчи катталик. Жисмга кўрсатиладиган таъсир 2 хил ҳодисани — жисмнинг тезлигини ўзгартириши ёки унинг дефор-мацияланишини вужудга келтириши мумкин. Иккала ҳо дисада юзага келган тезланиш ёки деформация миқдорини ўлч аш орқали таъсир этаётган кучни аниқлаш мумкин. Кучнинг д инамик ва статик ўлчаш усуллари мавжуд.

MASSA Масса ( лотинча: масса — катта тош; бўлак ) (физикада) — жисмнинг инертлик ва гравитацион хусусиятларини ифодал овчи физик катталик. М. тушунчасини фанга биринчи бўлиб И . Нютон 1687 йилда "Натурал фалсафанинг математик асослар и" номли асарида олиб кирган. Ҳар қандай жисм унга бошқа ж исмлар таъсир этмагунча тинч ёки тўғри чизиқли текис ҳарака тини сақлайди. Жисмларнинг бу хусусияти инертлилик деб ата лади. Жисм инертлилигининг ўлчови — инерсион М. Берк сис темани ташкил этувчи икки жисм фақат ўзаро таъсирлашади

IMPULS Импулс ( лот. импулсус — зарба, турт-ки ) —механикада — механик ҳаракат ўлчови; моддий нуқта деб ҳисобланиши мумк ин бўлган жисм массаси M ни унинг ҳаракат тезлиги V га кўпа йтмасига тенг бўлган катталик: Р= MV. Ҳар қандай қаттиқ жис мни N та моддий нуқтадан иборат деб қаралади. Қаттиқ жисмн инг P T уни ташкил этувчи моддий нуқталар P ларининг вектор йиғиндисига тенг . Ташқаридан F куч таъсир этаётганида жисм P T ҳам сон қиймати бўйича, ҳам йўналиши бўйича ўзгариши м умкин.

NUYUTONNING BIRINCHI QONUNI V A INERSIYAL SANOQ TIZIMLARI Ньютоннинг биринчи қонуни - жисм ўзининг тинч ҳолатин и ёки тўғри чизиқли текис ҳаракатини ташқаридан бошқа жис млар таъсир этмагунича сақлаб қолади. Жисмларнинг ўзини тинч ҳолати ёки тўғри чизиқли текис ҳ аракатини сақлаб қолиш хусусияти, жисмларнинг инерция хус усияти деб аталади. Шунинг учун, Ньютоннинг биринчи қонуни, инерция қонун и деб ҳам аталади.

Механик ҳаракат нисбийдир ва унинг хусусиятлари саноқ т изимига боғлиқ бўлади. Ньютоннинг биринчи қонуни исталган саноқ тизимида бажарилавермайди, шунинг учун бу қонун баж ариладиган саноқ тизимлари инерциал саноқ тизимлари деб аталади. Бошқа саноқ тизимларига нисбатан ўзининг тинч ҳолатини ёки тўғри чизиқли текис ҳаракатини сақлай оладиган саноқ тиз имлари инерциал саноқ тизимлари бўлаолади.

Координата боши Қуёш марказига жойлашган гелиоцентри к саноқ тизимини жуда катта аниқлик билан инерциал саноқ ти зими деб ҳисоблаш мумкин, унинг координата ўқлари ўрганил адиган планета ёки юлдузларга йўналтирилган бўлади. Худди шу ҳолат учун, Ер билан боғланган саноқ тизими ине рциал саноқ тизими бўлаолмайди, чунки Ер нафақат Қуёш атр офида, ҳаттоки ўзининг ўқи атрофида ҳам айланишини ҳисобг а олиш зарур. Аммо Ердаги механикавий ҳаракатлар учун Ер б илан боғлиқ бўлган саноқ тизимини инерциал саноқ тизими деб ҳисоблаш мумкин.

NUYUTONNING IKKINCHI QONUNI Ньютоннинг иккинчи қонуни – илгариланма ҳаракат динам икасининг асосий қонуни бўлиб, ташқи қўйилган куч таъсирида моддий нуқта ёки жисмнинг механикавий харакати қандай ўзга ришини тушунтириб беради. Моддий нуқта ёки жисмга ҳар хил кучлар таъсир этганда, те зланиш қўйилган кучларнинг тенг таъсир этувчи қийматига про порционалдир. (1)

Турли жисмларга бир хил куч таъсир этса, уларнинг олган тез ланишлари ҳар хил бўлади. Жисмнинг массаси қанча катта бўлса , унинг инертлиги шунча юқори бўлади ва олган тезланиши кичи к бўлади. (2) 1 ва 2 ифодалардан фойдаланган ҳолда, куч ва тезланиш векто р катталик эканлигини ҳисобга олиб, қуйидаги ифодани ёзишим из мумкин: (3) 3 формула Ньютоннинг иккинчи қонунини математик ифодас идир.

Ньютоннинг иккинчи қонуни фақат инерциал саноқ тизим лари учун ўринлидир. «ХБТ» да К пропорционаллик коэффициенти бирга тенг. У ҳолда: ёки вектор катталик, тезлик йўналиши бўйича йўналган бўлиб, ҳаракат миқдори – импульс деб аталади.

Моддий нуқта ҳаракат миқдорининг вақт бўйича ҳосиласи жис мга таъсир этувчи кучга тенгдир.

NUYUTONNING UCHINCHI QONUNI Моддий нуқталарнинг ўзаро таъсири характерини Ньютоннинг учинчи қонуни билан ифодалаш мумкин. Моддий нуқта ёки жисм ларнинг бир-бирига таъсири, ўзаро таъсир кучлари характерига э га, бу кучлар модули бўйича тенг бўлиб, бир - бирига қарама - қа рши йўналгандир:

Мусбат ва манфий зарядлар билан зарядланган M 1 ва M 2 масса ли жисмлар бир-бирига тортишишгандаги ўзаро таъсирни кўриб чиқайлик

F 1 ва F 2 кучлар таъсирида жисмлар a 1 ва a 2 тезланишларга эга бўладилар. Ньютоннинг иккинчи қонунини қуйидагича ёзиш мумкин: Ўзаро таъсир этувчи жисмларнинг олган тезланишлари массал арига тескари пропорционал ва бир-бирига қарама-қарши йўналг ан бўлади.

TABIATDA KUCHLAR Гравитациявий тортишиш кучи – бу иккита моддий жисмла р орасидаги ўзаро таъсир этувчи кучдир. Планеталарнинг ҳаракат ини таҳлил қилиш натижасида 1667 йилда И.Ньютон бутун дунё т ортишиш қонунини яратди. Бутун дунё тортишиш қонунига асоса н m 1 ва m 2 массали жисмлар орасидаги гравитациявий тортишиш кучи жисмлар массаларига тўғри пропорционал ва ораларидаги м асофанинг квадратига тескари пропорционал бўлиб, икки жисм м арказларини туташтирувчи тўғри чизиқ бўйлаб йўналган бўлади:

бу ерда γ - гравитациявий доимийлик. Бу таъсир гравитациявий таъсир деб аталади ва жисмларнинг массалари жуда катта бўлганда яққол намоён бўлади. Бу ифодада массалар тортишиш хусусиятини белгилагани учу н уларни гравитацион массалар деб аташади, аммо қиймати бўй ича инерцион массаларга тенгдир.

Қуёш тизимидаги барча планеталарнинг массалари Қуёш масса сининг 5 фоизидан кичик бўлгани учун, унинг атрофида ҳаракат қ иладилар. Қуёш билан Ер орасидаги тортишиш кучи 3,5*10 22 Н, Ер билан Ой орасидаги тортишиш кучи эса 2*10 20 Н га тенгдир. Планеталар ва уларнинг йўлдошлари ҳаракатларини Кеплер қон унлари тушунтирса ҳам, аммо тортишиш сабабини тушунтириб бе раолмайди.

Кулон кучи - бу иккита q 1 ва q 2 нуқтавий зарядлар орасидаги таъсир этувчи кучдир: k – пропорционаллик коэффициенти, r – зарядли нуқталар орас идаги масофа. Гравитациявий тортишиш кучидан фарқли равишда Кулон ку чи тортишиш ёки итариш хусусиятларига эга бўлиши мумкин.

Бир жинсли оғирлик кучи - бутун олам тортишиш қонунига кўра, табиатдаги барча жисмлар бир-бирини тортишиш хусусият ига эгадирлар. Бу қонунга биноан, Ер атрофидаги барча жисмлар Ернинг тортиш кучи таъсирида бўлади. Ернинг тортиш кучи таъ сирида ҳосил бўладиган куч оғирлик кучи дейилади ва бу куч ж исмларнинг эркин тушиш тезланишига боғлиқдир. Шунинг учун бу кучни жисмларнинг эркин тушиш тезланиши таъсирида пайд о бўлувчи куч ҳам дейилади

Эластиклик кучи - моддий нуқтанинг мувозанат ҳолатидан кўч ишига пропорционал ва мувозанат ҳолати томон йўналган бўлади Пружинага осилган жисмнинг мувозанат ҳолатидан силжиши

Ишқаланиш кучи - жисмнинг бошқа жисм сиртида сирпаниш ига қаршилик кўрсатадиган куч бўлиб, жисмнинг сиртига нормал бўйича берган босим кучига тенгдир. k – жисм сиртининг ҳолатига боғлиқ бўлган ишқалиш коэффицие нти. R n – жисм сиртига нормал бўйича йўналган босим кучи.

INERSIYA MARKAZI HARAKATI TO’G’R ISIDAGI TEOREMA 1. Моддий нуқталар тизимининг массаси mс ни тизимдаги мо ддий нуқталар массаларининг алгебрик йиғиндисига тенг деб ҳи соблаймиз: 2. Моддий нуқталар тизимининг масса марказини – инерция маркази деб ҳисоблаб, мазкур нуқтанинг вазиятини координата б ошига нисбатан қуйидаги радиус - вектор билан ифодалаш мумк ин:

Тизим инерция маркази радиус - векторининг Декарт координ ата ўқларига проекциялари қуйидагиларга тенг бўлади: Шуни таъкидлаб ўтиш керакки, тизимнинг инерция маркази уни нг оғирлик маркази билан устма - уст тушиши керак; 3. Моддий нуқталар тизими инерция марказининг радиус - ве кторидан вақт бўйича биринчи тартибли ҳосила олинса, инерция марказининг тезлиги келиб чиқади:

Похожие

Impuls momenti va uning o’zgarish qonuni

Termodinamikaning birinchi qonuni

Aylanma harakat dinamikasi

Noinersial sanoq tizimlari. Inersiya kuchi. Inersial sanoq tizimlari. Galiley almashtirishlari. Eynshteyn postulatlari

Dinamika