Lorents almashtirishlari - Физика - Презентации

Lorents almashtirishlari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

811.0693359375 KB

Lorents almashtirishlari Reja: 1. Lorents almashtirishlari 2. Vaqt oralig’ining nisbiyligi 3. Uzunlikning nisbiyligi 4. Tezliklarni qo’shishning relyativistik qonuni

Lorents almashtirishlari Bir inertsial sanoq sistemasidan boshqa inertsial sistemaga o’tganda koordinatalar va vaqtni almashtirishning yangi to’g’ri formulalarini yuqorida bayon etilgan ikki pastulot asosida keltirib chiqarish mumkin. Faraz qilaylik, K 1 sistema (platforma) K sistema (er)ga nisbatan OX o’q bo’ylab o’zgarmas v tezlik bilan xarakatlanayotgan bo’lsin. Bu xolda OY va OZ o’qlar bo’ylab ko’chish yo’q. Shuning uchun o’sha yo’nalishlarda koordinatalar almashtirishi qo’yidagicha bo’lishi kerak: y'=y va z'=z (a) Koordinatalarni to’g’ri almashtirish - Galiley almashtirishlari (x'=x-vt ) va ( x=x'v' t' ) dan x'= k(x-vt) , x=k(x'-v't') Bu formulalardagi k koeffitsientning bir xil bo’lishi shart, bu maxsus nisbiylik printsipining talabidir. Lekin k'- sistema k- sistemaga nisbatan xarakatlansa, k- sistema k' sistemaga nisbatan chapga tomon xarakat qiladi.

Bu yerdagi k koeffitsient faqat ikkala inertsial sanoq sistemaning nisbiy tezligiga bog’liq bo’lishi kerak. Bu fikrni yorug’lik tezligining domiylik printsipiga tayanib isbotlash mumkin. Aytaylik, vaqtning t=t'=0 paytida K va K' sistemalarning koordinatalar boshi, ya’ni O va O' nuqtalar ustma-ust tushgan bo’lsin. Xuddi shu paytda O nuqtadan OX yo’nalishida yorug’lik impulsi yuboraylik. Bu impuls t va t' vaqt o’tgach P nuqtaga o’rnatilgan ekranni yoritadi. Ikkinchi pastulotga muvofiq ikkala sanoq sistemasi uchun xam yorug’likning c tezligi bir xildir. Shuning uchun voqeaning, ya’ni ekran yoritilishining K va K' sistemalardagi koordinatalari tegishlicha qo’yidagi tenglamalar bilan ifodalanadi: x=ct, x'=ct'

Vaqt oralig’ining nisbiyligi Lorents almashtirishlari bir vaqtlilik tushunchasining nisbiy xarakterda ekanligini miqdor jixatdan aniqlashga imkon beradi. Aytaylik, biror K' sisetamaning X 1 va X 2 nuqtalarida vaqtning t' paytida ikki voqea ro’y bergan (mas. ikki chiroq yonib o’chgan) bo’lsin. Klassik mexanika nuqtai nazaridan bir inertsial sistemada (K' sistemada), bir vaqtda ro’y bergan ikki voqea boshqa xamma inertsial sistemalarda jumladan K sistemada xam ayni shu vaqtda yuz beradi. Nisbiylik nazariyasi nuqtai nazaridan esa boshqacha xulosa kelib chiqadi: bir inertsial sistemada bir vaqtda yuz bergan ikki voqea, boshqa inertsial sistemada bir vaqtda yuz berishi mumkin emas. Tabiatda o’zaro aloqador voqealarning biri, albatta sabab, ikkinchisi esa, albatta oqibat bo’lib keladi. Masalan, qorong’i xonani yoritish uchun avvalo chiroq yoqish zarur. Bu yerda chiroq yonishi sabab, xonaning yoritilishi oqibat bo’ladi.

Nisbiylik nazariyasi isbotlaydiki, soatning yurishi yoki nisbiylik jarayonlarining o’tishi xarakat xolatiga bog’liq. Xarakatlanayotgan K 1 sistemadagi soat xarakatsiz K sistemadagi soatlardan orqada qoladi boshqacha aytganda, xarakatlanayotgan sistemada vaqtning o’tishi sekinlashadi. Bu xodisani vaqtning sekinlashishi deyiladi. Bu qonuniyatlarni aniqlash uchun Lorents almashtirishlaridan foydalanamiz. Aytaylik, xarakatlanayotgan K 1 sistemaning (M-n, kosmik kemaning) biror X' nuqtasida t 1 vaqtda qandaydir voqea boshlansin-u, t 2 vaqtda tamom bo’lsin. Masalan, chiroq yonsin-u, o’chsin. Shu sistemada chiroqning yonib o’chishi uchun ketgan vaqt, ya’ni voqealar davom etadigan vaqt oralig’i qo’yidagicha bo’ladi:

Uzunlikning nisbiyligi Nisbiylik nazariyasiga asosan uzunlik xam nisbiydir. Xar qanday jismning uzunligini Lorents almashtirishlari nuqtai nazaridan aniqlash kerak. Chizg’ich K' sanoq sistemasida O'X o’q bo’ylab tinch yotgan bo’lsin. Bu sistemadagi chizg’ichning uzunligi qo’yidagiga teng: K' sistema K sistemaga nisbatan o’zgarmas v tezlik bilan xarakatlanadi. Chizg’ichning K sistemadagi uzunligini o’lchash uchun shu sistemaga tegishli vaqt bo’yicha ayni bir paytda chizg’ich uchlarining K sistemadagi x 1 va x 2 koordinatalari o’lchab olingan bo’lishi zarur: Bu koordinatalar ayirmasi K' sistemada chizg’ich uchlarining koordinatalari Lorents almashtirishlaridan topiladi:

K' sistema K sistemaga nisbatan o’zgarmas v tezlik bilan xarakatlanadi. Chizg’ichning K sistemadagi uzunligini o’lchash uchun shu sistemaga tegishli vaqt bo’yicha ayni bir paytda chizg’ich uchlarining K sistemadagi x 1 va x 2 koordinatalari o’lchab olingan bo’lishi zarur: Bu koordinatalar ayirmasi Chizg’ichning K sistemadagi uzunligi bo’ladi: l=x 2 -x 1 (b)

Tezliklarni qo’shishning relyativistik qonuni Bu qonun Lorents almashtirishlaridan keltirib chiqariladi. Aytaylik K' sanoq sistemasida (raketada) biror jism OX o’q bo’ylab o’zgarmas v 1 tezlik bilan xarakatlanayotgan bo’lsin. K' sistema (raketa) K sistemaga (erga) nisbatan xuddi o’sha yo’nalishda v nisbiy tezlik bilan xarakatlanadi. Jismning K sistemaga nisbatan tezligi qo’yidagiga teng: Bu tezlik K sistemadagi (Erdagi) kuzatuvchi o’lchaydigan natijalovchi tezlikdir.

Bu tezliklarni qo’shishning relyativistik qonunidir. Bu qonun umumiy xarakterga ega bo’lib, tabiatdagi kattayu-kichik tezliklarni qo’shishda aniq natija beradi. Dunyoda yorug’likning c tezligidan katta tezlik yo’q. Qo’shiluvchi v' va v tezliklarning qiymati xar qancha katta bo’lganda, ya’ni yorug’lik tezligiga juda yaqin bo’lganda xam, bari bir, natijalovchi tezlik yorug’lik tezligidan kichikligicha qolaveradi. Misol. Yerga nisbatan v tezlik bilan uchib barayotgan raketadan, xuddi shu yo’nalishda yorug’lik signali uzatilmoqda. Bu signalning Yerga nisbatan tezligi qanday? Yechilishi: Tezliklarni qo’shishning relyativistik qonuniga muvofiq (v' = C bo’lganidan):

Adabiyotlar: 1. Matveev A.N. “Elektrodinamika” 24-34-betlar 2. Rumer Yu.B., M.S.Rivkin “Teori osnositelnosti” Uchpedgiz, Moskva 1960g. 5-10 betlar. 3. Raximov A.U., Otaqulov B.O. “Elektrodinamika va nisbiylik nazarisi” 1-kitob 12-16 betlar 4. Bolotonskiy B.M “Svechenie Vavilova-Cherenkova” Moskva “Nauka” 1964g.

Похожие

Lorens almashtirishlari 2

Zeyeman effekti

Metallarda xoll effekti va uning qo’llanilishi

Nisbiylik prinsipi va undan kelib chiqadigan xulosalarlar

Nisbiylik nazariyasi elementlari