R.J. Kollingvud tarix falsafasi - Философия - Презентации

R.J. Kollingvud tarix falsafasi

Загружено в:

30.09.2023

Скачано:

0

Размер:

4363.3740234375 KB

R.J. KOLLINGVUD TARIX FALSAFASI

R O B IN J O R J K O L L IN G V U D1889-22-fevral tavallud topgan. 1943-yil 9-yanvarda vafot etgan. Oksford Universitetida tahsil olgan. Eng mashxur asari –tarix falsafasiga bag’ishlangan ,,Tar ix g’oyasi” muallif vafotidan keyin nashr etilgan.

 Robin Jorj Kollingvud (1883-1943), taniqli "Tarix g'oyasi" asarining muallifi. U ratsionalizm himoyachilaridan biri, lekin uning gegelizmi eng kam pravoslavlikdir. Unda zamonaviy inson uchun jirkanch mutlaq idealizm dogmasi yo'q. Kollingvud Gegelning ba'zi g'oyalarini ijobiy xarakterini saqlab qolgan holda qayta ko'rib chiqishga harakat qiladi. Tarixda hamma narsa noyob va takrorlanmaydi. Tarix hodisalari tashqi shakl va ichki mazmunga ega bo’lib uning birinchisi - moddiylashgan hodisa, ikkinchisi - fikrdir.

 Tarixchining vazifasi "tarixiy" g'oyasiga kirib borishdir, chunki tarix, eng avvalo, tafakkur tarixi, tafakkur qiluvchi shaxs esa tarixiy jarayonning yagona sub'ektidir. Gegel falsafasining metafizik dunyo ruhi o'rniga Kollingvud "inson ruhini" qo'yadi, uning asosiy qobiliyati o'zini o'zi bilishdir. O'z-o'zini bilish tarixiy ahamiyatga ega. U individual harakatlarda mustahkamlangan.Tarixchini har qanday xatti- harakat bilan emas, balki o'z vaqtida sodir bo'lgan va fikrni ifodalovchi "voqea" qiziqtirishi kerak. Tarixiy bilimning ob'ekti tarixchi o'z ongida boshdan kechirishi kerak bo'lgan jonli tajribadir. O‘tmishni o‘rganish bilan shug‘ullangan, buning tegishli tartibini o‘zlashtirgan va uni qo‘llashni o‘rgangan, tarixchi kasbining sir-asrorlarini puxta egallagan kishigina tarixiy bilimning xususiyatlari haqida fikr yurita oladi.

 Shunday qilib, tarixiy bilim, Kollingvudning fikricha, o'tmishning oddiy takrorlanishidan farq qiladi. U tarixni "quradi" va uni sharhlaydi, fikrlash erkinligini ko'rsatib, fikrlash harakatida tushunadi va qayta ko'rib chiqadi. Fikr erkinligi uning oldindan aytib bo'lmaydiganligi, ijodkorligidan iborat bo'lib, bu o'zboshimchalikni anglatmaydi, chunki tarixchi o'zining oqilona faoliyatida o'z fikrlari va boshqa odamlarning fikrlari bilan belgilanadigan vaziyatni boshqaradi. .

 R. Kollingvud ham tarixiy taraqqiyotni o‘ziga xos tarzda tushunadi. Uning fikricha, ko'plab tarixchilarning noto'g'ri tushunchalari u yoki bu davrga "yomon" yoki "yaxshi" yorliqlarini yopishtirishda va buni taraqqiyot yoki regressiya holati sifatida ko'rishlaridadir. Holbuki, tarixiy taraqqiyotning "qo'ng'iroq kartasi" hal qilingan muammolarni to'plash jarayonidir. Binobarin, iqtisod, siyosat, huquq, fan, falsafa va hatto din sohasida ham taraqqiyot kerak, lekin san’at va axloq sohasida kerak emas, chunki san’at asarlari va axloqiy me’yorlar reflekssiz tajriba natijasidir.

K O ’R .B R U E G H E L .

 Tushunish mexanizmini ochib, Kollingvud germenevtika sohasiga kiradi. O'tmishni bilish uning kontseptsiyasida o'tmishdagi voqealarni hozirgi holat nuqtai nazaridan qayta ko'rib chiqish sifatida namoyon bo'ladi, bu hodisalarning sof takrorlanishini istisno qiladi. O'tmish va hozirgi kun o'rtasidagi bo'shliq tarixchining tasavvuri bilan to'ldiriladi. Tarixchining tasavvuri ixtiyoriy xayol emas, balki o‘ziga xos mantiqqa ega bo‘lgan ijodiy faoliyatdir. Bu mantiq, birinchi navbatda, odamlarning nazariyasi va amaliyoti, ularning hayotiy faoliyati jarayoni va natijasi bo'lgan "tarixiy" niyatni qayta qurishga qaratilgan. Tarixchining ongi proyektivdir, chunki u oldindan reja tuzish, etakchi g'oyani shakllantirish va noaniqlikka yo'naltirish qobiliyatiga ega. Hech kim xato va noto'g'ri tushunchalardan kafolatlanmagan, chunki tarixchi "o'z tasavvurining qanotlarida" boshqa vaqtga ko'chiriladi. Uning erkinligi o'zboshimchalik bilan emas. U allaqachon tarixiylikning o'zi, o'rganilayotgan muammo sohasi doirasi bilan cheklangan. Kollingvud tarixiy ong tarixiy borliq bilan mos kelishi kerak, degan xulosaga keladi, chunki "tarixiy jarayonning o'zi fikrlash jarayonidir va uning qismlarini tashkil etuvchi alohida sub'ektlar o'zlarini shunday deb bilishlari darajasida mavjuddir". Oxir oqibat, tarix "aqlning o'zini o'zi bilishi" bo'lib chiqadi.  R.J.Kollingvudning tushunish kontseptsiyasida hamma narsa shubhasiz emas, lekin uning intellektual halolligi, tarix fanining ratsionalligini himoya qilish pozitsiyasi o'ziga jalb qiladi.

Tarixchi fikrlarni o'z bilimlari kontekstida takrorlashi kerak va ularni takrorlash orqali tanqid qiladi,qiymatiga o'z bahosini beradi, ularda topishi mumkin bo'lgan barcha xatolarni tuzatadi.  1. Tarixni rivojlanish jarayoni sifatida tushunish kerak.Tarix fan sifatida inson ruhining o'zgarmas ob'ekti bilan shug'ullanmaydi, faqat "inson ongining o'z tarixining ma'lum bir bosqichidagi zabtlarini tavsifi" bilan shug'ullanadi.  2. Tarix - rivojlanish tajribasi. O'tmishdagi tafakkur tizimlari o'zining qat'iy tarixiy xarakteriga ko'ra avlodlar uchun qimmatli bo'lib qoladi. “... o'tmish o'lik emas; uni tarixan anglagan holda, biz uni zamonaviy tafakkurga kiritamiz va bu merosni rivojlantirish, tanqid qilish, taraqqiyotimiz uchun foydalanish imkoniyatini ochamiz.

 Kollingvudning keyingi asarlarining pafosi ilmiy tarixshunoslikni himoya qilish bo'lib, u tarixiy bilimlar tarixining ikki asosiy bosqichiga - to'plash va tanqidiylikka qarshi turadi. Kollingvud ilmiy tarixshunoslikka o tishni 19-asrning so nggi choragi ʻ ʻ tarixidagi “Bekon inqilobi” bilan bog laydi, bu esa ʻ asosan arxeologiya tufayli olimlarni yozma manbalar “asirligidan” ozod qilgan. Tarixchi birinchi marta o'z xulosalarini haqiqiy ma'lumotlar bilan tekshiradigan va "hokimiyat" ma'lumotlariga mutlaqo va ko'r-ko'rona bog'liq bo'lmagan tizimli fikrlash orqali muammolarni mustaqil ravishda qo'yadi va hal qila oldi. Tarixchining yagona vakolati, boshqa olim kabi, nazariy xulosalarning mantiqiy va faktik tasdig'idir.

 Olim fan belgilari triadasini ajratadi: matematika, mexanizm va materializm. Biroq, fanning mavhum tabiati ham intuitivizmni yengib chiqmaydi, ya'ni ilmiy ratsionalizm muqarrar ravishda irratsionalizm aralashmasini ochib beradi. Fan tafakkurdan xoli bo'lib, u faqat falsafada namoyon bo'ladi, u tarix sifatida amalga oshiriladi. Ikkinchisi falsafiy aks ettirishdan o'tgan san'at intuitivizmi va fanning mavhumligini o'zida sintez qiladi (bunda sub'ekt va ob'ektning o'ziga xosligi hamma narsani qamrab oluvchi printsipga aylanadi

 Tarixni mantiqiy va uslubiy ma'noda tabiatshunoslikka yaqinlashtiradigan Kollingvud hamon o'zining gnoseologik avtonomiyasini aprior tasavvurga asoslangan ruhning maxsus faoliyati sifatida himoya qiladi. U tarixiy materialdan foydalanadigan sotsiologik umumlashmalarni rad etadi, chunki u bu naturalizmni hisobga oladi. Tarixiy o'tmishni bilish mumkinligi, Kollingvudning fikricha, butun tarix tafakkur tarixi bo'lgan taqdirdagina kafolatlanadi. Ushbu tezisdan tarixiy voqealarni faqat odamlarning maqsad qo'yish faoliyati asosida tushuntirish talabi sifatida uning uslubiy individualizmi kelib chiqadi.

 Kollingvud "Metafizika haqidagi esse" (1940) kitobida metafizikaning o'ziga xos kontseptsiyasini ishlab chiqdi, ikkinchisini tarixiy bilimga va ilmiy tafakkurning mutlaq binolarini tahlil qilishga asoslangan deb talqin qildi. Mutlaq bo'lgan holda, bu binolar barcha mantiqiy mulohazalar va xulosalar asosida yotadi, ular ongli ravishda qo'yilmaydi, balki bilvosita taxmin qilinadi. Huddi ongsiz bu binolarni o'zgartirish jarayoni bo'lgani kabi va ularning o'zgarishini faqat a posteriori tarixiy tahlil asosida bilish mumkin. Mutlaq binolar tushunchasi qarashlarga ta'sir ko'rsatdi S.E. Tulmina u orqali esa fan falsafasining tarixiy maktabiga. Mutlaq binolarning yakuniy o'zgarishiga qadar ularning mazmunini tushunish mumkin bo'lmasa-da, "sivilizatsiyaning dinamik mantig'ini" tashkil etuvchi binolar tizimidagi ma'lum "kuchlanishlar" ni aytish mumkin.

 Shunday qilib, zamonaviy inqiroz G'arb sivilizatsiyasi, Kollingvudning fikriga ko'ra, uning asosiy asosini - madaniyat va ijtimoiy hayotni tashkil etishning asosi sifatidagi aqlga ishonishni bosqichma-bosqich rad etish natijasidir. Kollingvud bu rad etishning alomatini falsafiy irratsionalizmda va uning siyosiy oqibati - fashizmda ko'radi, bu uning fikricha, sivilizatsiyaga ongli ravishda qarshi kurashdir. Kollingvud fashizmning nazariy kelib chiqishini tahlil qilar ekan, gegelcha davlatga sig'inishni antik davrdan tortib to klassik siyosatga qarshi kurash sifatida keskin tanqid qiladi. J. Lokk, ijtimoiy boshqaruv printsipi sifatida siyosiy konsensus g'oyasini himoya qildi.  Kollingvudning hayoti davomida u qadar mashhur bo'lmagan g'oyalari hozirda G'arb falsafasining ehtiyotkorlik bilan "metafizikani qayta tiklash" yo'lidagi harakatida rol o'ynaydi.

E ’T I B O R I N G I Z U C H U N R A X M A T

Похожие

Islom ilohiyoti tarix falsafasi

Islom teologiyasi va tarix falsafasi

Tarix falsafasi, sivilizatsiya va madaniyat

Tarixiy jarayonda jamiyatning madaniy va ma’naviy qadriyatlari. Jamiyat va tarix falsafasi

Zardushtiylik falsafasi