Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida dalil (fakt)

Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida dalil (fakt)

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

991.6455078125 KB

Ilmiy tadqiqot va ijod tizimida dalil ( fakt) Reja: 1. Dalil falsafiy kategoriya sifatida. Dalil turlari. 2. Dalilning ilmiy tadqiqotdagi o‘rni va ahamiyati 3. Dalil sub’yekt va ob’yektning faollig natijasi sifatida

Dalil falsafiy kategoriya sifatida. Dalil turlari Ilmiy ijodda dalillar o’ta muhimdir. Dalil bu - fakt ma’nosida ishlatiladi. Biz bu mavzuni yoritar ekanmiz, fakt so’zini dalil deb qabul qildik. Dalil bu - haqiqatni tasdiqlovchi, inkor etib bo’lmaydigan narsa va hodisalar haqidagi bilimlar majmuasi. Dalilning asosan ikkita xususiyati bor: 1. Hayotiy bo’lgan real voqealar, xususiyatlar, munosabatlar, aloqadorliklar, o’zgarishlar, jarayonlarni o’zida ifoda etadi. 2. Haqiqatni isbotlovchi fikrlarning to’laqonliligini, inkor etib bo’lmasligini, reallikka mosligini qaror toptiradi.

Dalil bu voqelik haqidagi ob’yektiv holda olingan va isbotlangan, o’zgarmaydigan haqiqiy bilimdir. Dalilning turlari qo’yidagilar: 1. Haqiqiy dalil; 2. Yolg’on dalil; 3. To’liq dalil; 4. To’liq bo’lmagan dalil; 5. Taxminiy dalil; 6. Isbotlanmaydigan dalil; 7. Isbotlangan dalil; 8. Ilmiy dalil va boshqalar

Dalil turlari voqelikdagi narsa va hodisalarning xarakteridan kelib chiqadi. Dalil alohida-alohida olingan narsa va hodisalarni o‘zida aks ettiradi. Umumiy dalil bo’lishi mumkin emas. Dalil – konkret-aniqdir. Dalillar farazlarni tahlil qilish uchun ham asosdir. Chunki farazlar hali haqiqiy ilm emas. Farazlar ham bilishning ma’lum chegarasi bo’lsada, inson farazlarga asoslanib faoliyat ko’rsatmaydi.

Dalilning ilmiy tadqiqotdagi o’rni va ahamiyati Ilmiy tadqiqotda dalil to’plash bir qancha usullar orqali amalga oshiriladi. Bu usullarga: kuzatish, tajriba o’tkazish, qiyoslash, analiz va sintez qilish, umumlashtirish, formallashtirish, bahs qilish va boshqalar kiradi. Ana shu usullar orqali dalillar to’planganda ob’yekt ob’yektiv holda tavsiflanadi. Ob’yektiv holda to‘plangan dalil ilmiy ijodda yuqori baholanadi. Dalillar ilmiy tadqiqotning turli metodlarini ongli ravishda hamda ijodiy qo’llanilishi natijasida olinadi. Ijodiy faoliyat murakkabligi sababli, bu murakkablik dalillar olishda ham namoyon bo’ladi. Ta’kidlash lozimki, dalillar mavhum bo’la olmaydi. Har qanday dalil aniqdir. Bu aniqlik dalillar natijasidir. Fanlarda dalillar o’z holicha ko’zga tashlanavermaydi. Ob’yektiv real narsa va hodisalarni o’nlab, yuzlab chig’iriqdan o’tkazish natijasida paydo bo’ladi.

 Dalillar to’plashda uslublarni to’g’ri tanlay bilish katta ahamiyatga ega bo’lib, to’g’ri uslub tanlanganda xatolardan xoli bo’lishi mumkin. Aniqrog’i, ilmiy tadqiqotning ravnaqi, kelajagi uslub tanlashda mujassamlashgan. Ilmiy tadqiqotga dalillar hayot baxsh etadi. Natijada fan taraqqiyoti ham jadallashadi. Uning tizimida yangi sohalar paydo bo’ladi.  Dalillar to’plash fan nuqtai nazarida cheksizdir. Sababi, bilishning o’zi ham cheksizdir. Bu cheksizlik olamdagi narsa va hodisalarning bitmas-tuganmasligiga olib boradi. Ana shu tariqa dalillar to’plash inson faoliyatidan doimiy o’rin olgan .  Ilmiy tadqiqot olib borayotgan izlanuvchi o’z ijodida dalil aytmasligini sezgan holat ijobiy holatdir. Ushbu yetishmaslik olimning ilmiy salohiyatini, dunyoqarashini oshirishga majbur qiladi. Bundan har qanday fan ham, izlanuvchining o’zi ham foyda ko’radi, xolos. Dalillarni izlash jarayonida yangi dalillarga duch kelinadi. Bu esa o’z navbatida yanada yangi dalillarni ochishga imkon yaratadi.

Dalil sub’yekt va ob’yektning faolligi natijasi sifatida Sub’yekt va ob’yekt ham falsafiy kategoriyalardir . Sub’yekt – bu ob’yektiv olamdagi narsa va hodisalarning mohiyatini bilish va ularni nisbatan o’zgartirishga ta’sir etadigan faoliyat egasidir. Ob’yekt – bu sub’yektning izlanish manbai bo’lib, sub’yektga bilim beradigan voqelikdir. Sub’yekt deganda, ko’proq shaxs, inson faoliyati tushuniladi. Shu bilan birga ilmiy izlanishda ishtirok etadigan zamonaviy texnik vositalarni ham, insonning o’zini ham sub’yekt qatoriga kiritish mumkin. Asosiy sub’yekt boshqa jonli mavjudotdan o’zining amaliy faoliyati bilan farq qiladi.

Har bir ob’yektda dalillar alohida-alohida bo’lishi mumkin. Ob’yekt o’z faoliyatida jiddiy e’tibor berishni talab etadi. Bunda sub’yekt ob’yektga nisbatan aniq yondashadi. Ya’ni, tabiat va jamiyat hodisalarini inson(sub’yekt) o’z hayotiga yaroqli shaklda o’zlashtirib olish uchun turli vositalardan, qo’l va oyoq, ong va ko’z, quloq va hid bilish organlari, harakat hamda boshqa jarayonlardan foydalanadi, ularni ishga soladi. Shu sababli sub’yekt ob’yektga nisbatan tubdan farq qiladi.

Sub’yekt va ob’yektning o’zaro ta’siri dalilning zaruriy tomonlaridir. Ta’kidlash lozimki, sub’yekt ob’yektning o’rni, aloqalari, munosabatlari, qonuniyatlari haqida tegishli bilimga ega bo’lmasa dalil to’play olmaydi. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, yakkalangan ayirim shaxs olamni bilish va o’zgartirishga qaratilgan faoliyatning sub’yekti bo’la olmaydi. Sub’yektning ijodiy harakatining natijasi dalillarning paydo bo’lishidir. Sub’yekt va ob’yekt hodisa va narsalar umumiy harakatining, tomonlarining bir qismidir. Narsalar sub’yektsiz, jonsiz tabiatlidir. Tabiat va jamiyatni o’zgartirish sub’yekt dalillariga bog’liqdir.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. О`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. -T. “О`zbekiston”, 2009 2. Karimov I.A. О`zbekiston: milliy istiqlol, iqtisodiyot, siyosat, mafkura. 1-jild, - T. “О`zbekiston”, 1996. 3. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild, -T. “О`zbekiston”, 1996. 4. Karimov I.A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild, - T. “О`zbekiston, 1996. 5. Karimov I.A. Bunyodkorlik yо`lidan. 4-jild, -T. “О`zbekiston”, 1996. 6. Karimov I.A. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot. 6-jild, -T. “О`zbekiston”, 1998. 7. S. Xantington “Stopknoveniye sivilizatsiy ? // Polis, M, 1994.

Похожие

Falsafaning tadqiqot doirasi, axloqning kelib chiqishi

18-19 asrlar yangi davr falsafasi

Farazning (gipoteza) fan va ijoddagi xususiyatlari.

XVIII-XIX asr falsafasi

Tafakkur o’zgarishi va ma’naviy yangilanishda milliy g’oyaning roli