Билишнинг мазмун ва моҳияти - Философия - Презентации

Билишнинг мазмун ва моҳияти

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

948.5 KB

1Билишнинг мазмун ва моҳияти

2 «Гносеология» - соф фалсафий категория. Унинг номи юнонча gnosis – билим, илм ва logos – таълимот, фан сўзларидан келиб чиққан. Сўзма-сўз маъноси - «билиш ҳақидаги таълимот (фан)», «онг ҳақидаги таълимот (фан)»

3Гносеология фанида ўрганилади инсоннинг дунёни билиш имконияти инсоннинг ўзликни англаш жараёни билишнинг билмасликдан билим сари юксалиши билимлар табиати ва уларда акс этувчи нарсаларнинг ўзаро нисбати

4Гносеологиянинг асосий муаммоси бизнинг барча билимларимиз тажрибада синалганми? деган «оддий» масалани ечишдан иборат рационализм эмпиризм гносеология инсонда туғма ғоялар, адолат, инсонийлик, уйғунлик ғоялари ва тажрибадан олиниши мумкин бўлмаган бошқа ғоялар мавжудлигидан келиб чиқади инсон, инсоният шахсий ёки и жтимоий тажрибага эга бўлгунга қадар бирон-бир ғоя мавжуд бўлинишни инкор этадилар

5 Фалсафада идрок этиш перцепция (лот . «perception» - идрок этиш) ўзини қуршаган дунёдаги нарсалар ва ҳодисаларни сезгилар орқали идрок этиш ап п ерцепция борлиқни ақл билан англаш, билиш, уларни ғояларда ифодалаш

6 Демокритда – образлар (эйдослар) Янги давр – сенсор сигналлари Берклида – субъектнинг сезгилари Лейбниц билиш - илоҳийлаштирилган ғоянинг инсон туғма тушунчаларига таъсири Мах, Авенариус ва б . билиш бу сезгиларнинг бўш ва тежамли алоқасини амалга оширишдирГегель – мутлақ ғояни англаш ДУНЁНИНГ ИНСОН ОНГИДА АКС ЭТИШ ТАМОЙИЛЛАРИ

7 Агностиклар , аксинча, буни рад этадилар ДУНЁНИ БИЛИШ МУМКИН - МИ?ДУНЁНИ БИЛИШ МУМКИН - МИ? Оптимистлар дунёни билиш мумкинлигини таъкидлайдилар Скептиклар билимнинг ҳақиқийлигига шубҳа қиладилар

8 Гносеологик релятивизм – борлиқ ҳодисалари ва воқеаларини билиш ўзгарувчанлиги, ўткинчилигини мутлақлаштирувчи агностицизмнинг йўналишларидан бири

9 БИЛИМ – БУ ҲАҚИҚАТГА МОС ВА АСОСЛАНГАН ИШОНЧДИР ҳақиқийлик (мувофиқлик) шарти – «агар P ҳақиқий бўлса, у ҳолда S P ни билади» ишончлилик (эътиқод, мақбуллик) шарти – «агар S P ни билса, у ҳолда S P га ишонади (унинг мавжудлигига эътиқоди комил бўлади) асослилик шарти «S P ни билади, башарти у ўзининг P га бўлган ишончини асослаб бера олса» ГНОСЕОЛОГИЯДА БИЛИМ ТАЛҚИНИ S - Субъект - P - Предмет

10ОЛАМНИ АНГЛА Ш , ЎЗЛАШТИРИ Ш УСУЛЛАР И моддий-техникавий – тирикчилик воситаларини ишлаб чиқариш, меҳнат, амалиёт маънавий (идеал) – субъект ва объектнинг билишга доир муносабатлари улар ўртасидаги кўп сонли муносабатларнинг биридир

11 Билим шакллари Ижтимои й билим Ўйин воситасидаги билим Диний билим Фалсафий билим Мифологик билим Илмий билим Кундалик билим Бадиий билим Шахсий билим

12 Кундалик билим – бу ҳар хил фаолият шакллари – жумладан ишлаб чиқариш фаолияти, эстетик фаолият, сиёсий фаолият ва ҳоказоларнинг таъсирида шаклланадиган турмуш билан боғлиқ тушунчалар мажмуи авлодлар тўплаган жамоа коллектив тажрибаси маҳсули ҳисобланади .

13 Ўйин воситасидаги билим нафақат болалар, балки катталар фаолиятининг ҳам муҳим унсури ҳисобланади. Ўйин жараёнида шахс қизғин билиш фаолиятини амалга оширади, билимларнинг катта ҳажмини ўзлаштиради, маданий бойлик – ишга доир ўйинлар, спорт ўйинлари, актёрларнинг ўйинлари ва шу кабиларни қон-қонига сингдиради.

14 Мифологик билим борлиқнинг фантастик инъикоси ҳисобланади. Мифология доирасида табиат,коинот ва одамлар, улар мавжудлигининг шарт-шароитлари, алоқа шакллари ва ҳоказолар ҳақидаги муайян билимлар шаклланган.

15 Бадиий билим б орлиқни тушуниб етиш рефлексиянинг ўзига хос шакли бўлиб, у санъат борлиғининг барча босқичларида – асар ғоясидан бошлаб унинг одамлар томонидан қабул қилинишигача – ўзига хос тарзда рўёбга чиқади.

16 Диний билим. Диннинг асосий вазифаси – инсон ҳаёти, табиат ва жамият борлиғининг мазмунини аниқлашдан иборат . Дин универсумнинг пировард мазмунлари ҳақидаги ўз тасаввурини асослаб, дунё ва инсониятнинг бирлигини тушунишга кўмаклашади.

17 Фалсафий билим . Фалсафа санъат ва дин каби, билиш вазифаларини ечиш билангина кифояланмайди. Унинг бош вазифаси санъат ва дин билан уйғун ҳолда– инсоннинг дунёда маънавий мўлжал олишига кўмаклашишдан иборат. Фалсафий билиш айни шу мақсадга Бўйсундирилган .

18Илмий билим. Билишнинг энг олий шакли фандир фаннинг асосий вазифаси объектларнинг ўзгариш ва ривожланиш қонунларини аниқлашдан иборат ижтимоий фанлар табиий фанлар техника фанлари

19 Эмпирик далил Реал эксперимент КузатишИлмий далил Мавжуд назарий билимдан фойдаланиш Гипотезаларни тажрибада текширишГипотезаларни нг шаклланишиОбразМоделли экспримент Эмпирик умумлаштиришЭмпирик тад қ и қ от натижаларини ҳ исобга олиш Фикрий экспримент Янги тушунчаларнинг шаклланиши Қ онунуларни ани қ лашУлар а ҳ амиятини ани қ лашАтама ва белгиларнинг киритилиши Назарияларни яратиш Зарурат б ў лса қў шимча гипотезаларни қў ллашНазарияни тажрибада текширишИЛМИЙ БИЛИШ СТРУКТУРАСИ

20 Шахсий билим. М.Полани . Шахсий билим концепцияси – англаш мумкин бўлган нарсаларни фаол ўзлаштириш, алоҳида маҳорат ва алоҳида воситаларни талаб қилувчи ҳаракат .

21 Ижтимоий билим асосан ўзи ўрганаётган борлиқнинг сифат томонини тавсифлашга қараб мўлжал олади . ҳодисалар сифат ва хусусийлик нуқтаи назаридан ўрганилади

22Билиш дунёнинг иккига бўлинишини назарда тутади билиш қобилиятига эга бўлган индивид микрогуруҳ, ижтимоий гуруҳ синф, жамият ҳамдир бу субъектнинг билиш фаолияти қаратилган нарса ёки ҳодиса . Субъект Объект

23 БИЛИШ инсон қўлга киритадиган ахборотнинг энг олий даражаси изчил ва ижодий фаолиятининг ижтимоий жараёни ителлектуал манбага таянишни талаб қилади билиш жараёнини тил ёрдамида амалга ошири ладиинсон қўлга киритадиган ахборотнинг энг олий даражаси янги, илгари номаълум бўлган нарсани яратишга йўналгандир

24Билиш – одам онгида ҳаёт ҳақиқатининг фаол мақсадли акс этиш жараёни. билиш жараёнида маиший ҳаётнинг ҳар хил қирралари кўринади, нарсаларнинг ички ва ташқи моҳияти очилади. Ташқи олам кўринишлари, шунингдек, билиш фаолияти субъекти одам одамни, яъни ўзини-ўзи тадқиқ қилади. Замонавий гносеология гностицизм тамойилларига асосланади. Одамнинг билиш турлари Одам ташқи оламни бевосита ўзи ёки олам учун янги нарсани кашф этади. Одам ташқи оламни билишни аждодлар билиш натижалари орқали ўрганади (китоб ўқийди, ўрганади, моддий ва маънавий маданият янгиликларига яқинлашади) Билиш масаласига қарашлар: Гностицизм тарафдорлари билишнинг ҳозирги ҳолати ва келажагига оптимистик руҳда қарайдилар. уларнинг фикрича, олам – ўрганилади, одам эса, билиш учун чексиз имкониятларга эга. Улар билишни жараён деб биладилар, бунинг натижасида онгда оламни акс эттириш билан ўз-ўзини ўрганади. Агностицизм тарафдорлари инсоннинг оламни билиш имкониятларига ёки умуман билиш мумкинлигига ишонмайди ёки оламни қисман билиш мумкин деб билади. Агностиклар орасида энг машҳури И.Кантдир. У агности- цизмнинг изчил назариясини илгари сурди. Улар билиш идеал онгнинг мустақил фаолияти деб ҳисоблаганлар.

25 Образ ва объект муносабатлари муаммоси ( XVII - XVIII ) Механик дунё қ араш механикаси «Бирламчи ва иккиламчи сифатлар ҳ а қ идаги таълимот» Ж.Локк (1632-1704), Р.Декарт (1596-1650), Т.Го б бс (1588-1679) Бирламчи сифат Иккиламчи сифат Бирламчи сифат - бу шундай ҳ иссий идрок қ илинадиган сифатларки, унда ул а р нарсаларнинг геометрик хоссалари намоён б ў лади (зичлик, кенглик, ҳ ажм, ҳ аракат, шакл). Бу сифатлар объектив ва механик математика моддалари ёрдамида ў рганилади Иккиламчи сифатлар - инсон ҳ иссий о рганлар и фаолиятининг ма ҳ сули сифатидаги субъектив иллюзиялар. Бу сифатлар (ранг, ҳ ид, таъм ва бош қ алар) субъектив, чунки улар моддий нарсаларга хос эмас, зотан материя зарралари таъсирида пайдо б ў лса ҳ ам. Улар иккиламчи, чунки нарсаларнинг сезги органларимизга бирламчи сифатлар таъсирида пайдо б ў лади. Сифатнинг – со ф математик таърифи-фаннинг ягона ҳ ал қ илувчи вазифаси, ҳ иссиёт берган далилларни манти қ ий-назарий қ айта ишлаш. Фан – со ф – математик та ҳ лил. БИЛИШНИНГ ТАБИАТИ (бирламчи ва иккиламчи сифатлар ҳ а қ идаги таълимот)

26Билиш тамойиллари Диалектик тамойил – билиш жараёнига қараш (яъни ривожланиш нуқтаи назаридан), диалектиканинг қонун, категория ва тамойилларидан фойдаланиш. Тарихийлик тамойили – тарихий юзага келиш ва ривожланиш контекстида жараёнлар ва предметлар ҳам кўриб чиқилади. Амалиёт тамойили – билишнинг бош тамойили амалиётда деб ҳисоблайди, ташқи оламни ва ўз-ўзини билишнинг асоси одам фаолиятида деб билади. Билиш тамойили – билиш имкониятларига тўла ишонч билан ёндашилади. Объективлик тамойили – онг ва иродадан ташқари предметларни Мустақил мавжуд деб ҳисоблайди. Ҳаёт ни фаол ижодий жараёнда ифодалаш тамойили Ҳақиқатнинг аниқ тамойили – аниқ шароитда индивидуал ва шубҳасиз ҳақиқатдир.

27Билувчи субъект - одам-мавжудот у одамзод тажрибасидаги билишнинг усулларини жамиятнинг бутунлигича, билишнинг натижаларини к ў тариб юрувчи моддий ва маънавий маданият бойликларини ў рганган Билиш объекти – таш қ и олам (бутун турли-туманлиги билан), таш қ и оламнинг билиш жараёнига, субъектнинг билиш жараёнига таъсириҲ а қ и қ ат - объектни субъект томонидан адекват акс эттиришдир. Янглишиши – таш қ и оламни субъект томонидан янглиш, бузилган, ҳ а қ и қ атга зид б ў лган ҳ олда ёл ғ он, адекват б ў лмаган ҳ олда акс этиш Ба ҳ олаш – таш қ и оламни субъект томонидан категория, қ онун, тушунча, олдинги қ адриятларга таянган ҳ олда мантии қ ан тушуниш Амалиётнинг асосий турлари Амалиёт – таш қ и оламни ва одамнинг ў зини ў рганиш ва ў злаштириш учун қ иладиган конкрет фаолияти Амалиёт вазифаси Моддий ишлаб чи қ ариш Бош қ арув фаолиятиИлмий эксперимент Ҳ а қ и қ ат ылчови былади Билишнинг асоси ҳ исобланади Билишнинг натижасидир Хиссий билиш – хиссиётларга таяниб, ҳ а қ и қ атни мантии ғ ига асосланади Рационал билиш онгга, унинг муста қ ил фаолиятига асосланади Рационал билишга энг я қ ин интуитив билишдир, унда ҳ а қ и қ ат муста қ ил равишда, онгдан таш қ арида дуч келади Билишнинг тузилиши

28О нтологик рационализм Гнеосологик рационализм Ахлоқий рационализм Унинг маъноси шундаки, онг ў зини тутиш этикасининг асосида турадиҲ аётнинг асосида онгли бошланиш (яъни , яшаш онгли) ётади. Бу фикр билан рационализм идеализмга я қ ин (масалан , Платоннинг « соф ғ оялари», оламга ва унинг инъик о си сифатида дунёнинг борлиги) Ҳаёт нинг бошланишида онг ётади Гносеологик рационалистлар ў рта аср теологияси ва сколастикасига қ арши чи ққ анлар, улар ў з фалса- фасида онгни инкор этиб, худонинг ҳ а қ и қ ати ни билишнинг асоси , деганлар . Эмпириклар билан муно з арадаги асосий далиллар Билимнинг асосида а қ л билан қ айта ишланмаган амалиёт ётади А қ л муста қ ил кашфиётлар қ илиш мумкин, амалиётда ҳ ам к ў риб чи қ май ҳ ам кейинчалик бу амалда синаладиЛекин рационализм идеализм билан бир нарса эмас, чунки унинг мазмуни материяга нисбатан бирламчилиги эмас, ҳ аётнинг онглилиги Шундай қ илиб, рационалистлар худонинг ёки бош қ а онгнинг ҳ аётнинг ички манти қ ининг борлигига ишонувчилардир (Демокрит, Эпикур) Рационализм ва эмпиризм фалсафанинг о қ имлари сифатида

29 Эмпиристлар, одатда, рационалистларга оппонент б ў ладиларК ў зга к ў ринар ган вакиллари - Томас Гоб б с, Джон Локк, Джон Д ьюиЭмпиризмнинг асосчиси - Фрэнсис БэконАнгли я да XVII асрда, Америкада ундан кейин кенг ривожланганРационалистлар қ аторига к ў плаб файласуфларни қў шишимиз мумкин (Платон, Демокрит, Эпикур, С уқрот , Кант), лекин рационализмнинг ривожига энг кат т а хисса қў шган ф айласуфлар - Рене Декарт, Барух Спиноза, Готфрид Лейбницдир . Эмпиризм - фалсафанинг о қ ими б ў ли б, унинг ҳ имоячилари б и лишнинг асосида тажриба ётади деб ҳисоблайди. Т ажриба дан олинганлиги билан билим – куч дир.

30 ХУЛОСА 1. Билиш доимо қандайдир янги, илгари номаълум бўлган нарсани яратишга йўналган ижоддир. Ижоднинг бош мезони (кўрсаткичи) – олинган натижа - ларнинг янгилиги ва ижтимоий аҳамиятга эга эканлиги. У жуда катта ақлий ва жисмоний ҳаракат («ижод машаққатлари» деб бежиз айтмайдилар), баъзан фуқаролик жасорати ва ҳатто жонбозлик талаб қилади. 2. Шундай қилиб, инсоннинг билиши ривожланиб борувчи, фаол жараёндир. Бу, аввало,жамиятда янги эҳтиёжларнинг туғилиши, тегишли равишда амалиётнинг ривожланиши ва такомиллашуви билан белгиланади. 3. Айни шу сабабли билиш «мангу ҳаракат, қарама-қаршиликларнинг юзага келиши ва уларнинг ечилиши жараёни» деб қаралиши лозим. 4. Билиш жараёнининг ички мантиғи (изчиллиги) қандай?

Похожие

Фалсафанинг предмети, мазмун ва моҳияти, жамиятдаги роли

Билиш фалсафаси

Фалсафа категориялари

Диалектика ривожланиш ҳақида таълимот. Фалсафада қонун тушунчаси ва турлари. Категория тушунчаси ва уларнинг турлари

O‘zаrо аlоqаdоrlik vа rivоjlаnishning qonun va kategoriyalari