Билиш фалсафаси - Философия - Презентации

Билиш фалсафаси

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1659 KB

MAMA ВЗУВЗУ :: www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

РЕЖРЕЖ A:A: 11 .. Гносеология фалсафий Гносеология фалсафий таълимот сифатида.таълимот сифатида. 2. 2. Билишнинг моҳияти ва Билишнинг моҳияти ва услублари. услублари. 3. 3. Гносеологияда ҳақиқат Гносеологияда ҳақиқат тушунчаси.тушунчаси. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ГНОСЕОЛОГИЯ –БУГНОСЕОЛОГИЯ –БУ ФФ алсафанинг билиш масалалари ва алсафанинг билиш масалалари ва муаммолари билан шуғулланувчи махсус муаммолари билан шуғулланувчи махсус соҳаси — соҳаси — гносеологиягносеология деб аталади.деб аталади. Инсон билиши ниҳоятда кўп киррали, Инсон билиши ниҳоятда кўп киррали, мураккаб ва зиддиятли жараёндир. мураккаб ва зиддиятли жараёндир. Гнесеология асосан, билишнинг фалсафий Гнесеология асосан, билишнинг фалсафий муаммоларини ҳал этиш билан муаммоларини ҳал этиш билан шуғулланади. Ҳар бир тарихий шуғулланади. Ҳар бир тарихий жамиятнинг ривожланиш эҳтиёжларидан жамиятнинг ривожланиш эҳтиёжларидан келиб чиқиб, гносеология олдига янги келиб чиқиб, гносеология олдига янги вазифалар қўяди.вазифалар қўяди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Билиш нима?Билиш нима? Билиш инсоннинг табиат, Билиш инсоннинг табиат, жамият ва ўзи тўғрисида жамият ва ўзи тўғрисида билимлар ҳосил қилишга билимлар ҳосил қилишга қаратилган ақлий, маънақаратилган ақлий, маъна - - вий фаолият туридир. вий фаолият туридир. Инсон ўзини қуршаб Инсон ўзини қуршаб турган атроф-муҳит тўғтурган атроф-муҳит тўғ - - рисида билим ва тасаввурга рисида билим ва тасаввурга эга бўлмай туриб, фаолиятэга бўлмай туриб, фаолият - - нинг бирон-бир тури билан нинг бирон-бир тури билан муваффақиятли шуғуллана муваффақиятли шуғуллана олмайди. олмайди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Урта аср мутафаккирлари Урта аср мутафаккирлари Форобий, Форобий, Беруний, Ибн Сино, Улугбек, НавоийБеруний, Ибн Сино, Улугбек, Навоий билиш тугрисида куйидаги фикрларни билиш тугрисида куйидаги фикрларни келтиришган:келтиришган: Инсон табиат ва жамиятни хамда узини Инсон табиат ва жамиятни хамда узини билишга кодир, инсон билиши сезги ва билишга кодир, инсон билиши сезги ва идроклардан бошланиб тафаккурга идроклардан бошланиб тафаккурга томон ривожланиб боради. Инсон томон ривожланиб боради. Инсон акли- фаол, у билишнинг асосий акли- фаол, у билишнинг асосий куролидир.куролидир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

XVII-XVIIIXVII-XVIII аср Овропо файласуфлари ҳам инсоннинг аср Овропо файласуфлари ҳам инсоннинг дунёни ва ўзини билиши ҳақида қимматли дунёни ва ўзини билиши ҳақида қимматли фикрларни билдиришади. фикрларни билдиришади. Инглиз файласуфи Инглиз файласуфи БеконнингБеконнинг фикрича: фикрича: Инсон билиши сезгилардан бошланади, Инсон билиши сезгилардан бошланади, билишнинг манбаи тажрибадир, сезгилар билишнинг манбаи тажрибадир, сезгилар орқали олинган далилларни инсон орқали олинган далилларни инсон тафаккури ёрдамида қайта ишлаб чиқади.тафаккури ёрдамида қайта ишлаб чиқади. Франсуз файласуфиФрансуз файласуфи ДекартДекарт эса эса инсоннинг дунёни ва ўзини билиши инсоннинг дунёни ва ўзини билиши масаласи ҳақида тўхталиб, бирдан бир масаласи ҳақида тўхталиб, бирдан бир тўғри билиш – тафаккурдир дейди.тўғри билиш – тафаккурдир дейди. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Билим нима?Билим нима? Инсон фаолиятининг ҳарИнсон фаолиятининг ҳар қандай тури муайян илмга қандай тури муайян илмга таянади ва фаолияттаянади ва фаолият жараёнида янгижараёнида янги билимбилим лар лар ҳосил қилинади.ҳосил қилинади. Кундалик Кундалик фаолият жарафаолият жара ёнида ёнида тажрибалар орқали тажрибалар орқали билимлар ҳосил қилиш билимлар ҳосил қилиш бутун инсониятга хос бутун инсониятга хос бўлган билиш усулидир. бўлган билиш усулидир. Билимлар бевосита ҳаётий Билимлар бевосита ҳаётий эҳтиёждан, фаровон ҳаёт эҳтиёждан, фаровон ҳаёт кечириш заруратида кечириш заруратида вужудга келган ва вужудга келган ва ривожланган. ривожланган. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

БИЛИШНИНГ МАБИЛИШНИНГ МА ҚҚ САДИ.САДИ. Илмий билимлар ҳосилИлмий билимлар ҳосил қилишдангина иборат эмас, балки қилишдангина иборат эмас, балки билиш жараёнида ҳосил қилинган билиш жараёнида ҳосил қилинган билимлар воситасида инсоннинг билимлар воситасида инсоннинг баркамоллигига интилиш, табиат баркамоллигига интилиш, табиат ва жамиятни инсонийлаштирш, ва жамиятни инсонийлаштирш, табиий ва ижтимоий гармонияга табиий ва ижтимоий гармонияга эришишдирэришишдир www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Билиш предмети бу-Билиш предмети бу- сс убъектубъект нн инг билиш инг билиш фаолияти қамрабфаолияти қамраб олгаолга н билиш н билиш объеобъе кк тинитини нн г айрим соҳалари г айрим соҳалари ва томова томо нн ларилари дд ир. Фаннинг ўрганиш соҳаси ир. Фаннинг ўрганиш соҳаси тобора конкретлашибтобора конкретлашиб боради. боради. Табиатшунослик фанларини билиш Табиатшунослик фанларини билиш предметига қараб ботаника, зоология, предметига қараб ботаника, зоология, география ва бошқа соҳалари вужудга география ва бошқа соҳалари вужудга келгандир. келгандир. ТТ адқиқот предмети фанларни адқиқот предмети фанларни бир-бирдан фарқлашга имкон берадиган бир-бирдан фарқлашга имкон берадиган муҳим белгидир.муҳим белгидир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

БИЛИШ СУБЪЕКТЛАРИ:БИЛИШ СУБЪЕКТЛАРИ: www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

БИЛИШ БИЛИШ ОБЪЕКТЛАРИ ОБЪЕКТЛАРИ www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

БИЛИШНИНГ ШАКЛЛАРИБИЛИШНИНГ ШАКЛЛАРИ Инсониятнинг анча кейинги тараққиёти давомида илмий фаолият билан ш уғулланадиган ва илмий назариялар яратувч анлигига булган билимиКундалик фаолият жараёнида тажрибалар орқали билимлар ҳосил қилиш бутун инсониятга хос бўлган билиш усулидир. Илмий билиш Кундалик билиш www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

БИЛИШ ДАРАЖАЛАРИ:БИЛИШ ДАРАЖАЛАРИ: ИНТУИТИВ БИЛИШ АКЛИЙ БИЛИШ ХИССИЙ БИЛИШ Би лишнинг олий даражаси интуитив б и л и ш, қ алба н б и лиш, ғойибона билишдир. Интуитив билиш ҳиссий ва ақлий билишга таянади. Билишининг юқори босқичи фақат инсонларгагина хос бўлиб, ақлий билиш дейилади. Бунда инсон Ўз тафаккур и воситасида нарса ва ҳодисаларнинг ички м оҳиятини билиб олади. Билишнинг қуйи даражаси барча тирик мавжудотларга хос бўлиб, ҳиссий билиш дейилади. Ҳиссий билиш сезгилар воситасида билишдир. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ХОДИСАХОДИСА МОХИЯТМОХИЯТ www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 ҲақиқатҲақиқат инсон билимларининг воқеликка мувофиқ инсон билимларининг воқеликка мувофиқ келишидир, Ҳақиқатни очиш ёки илмий ҳақиқатга эришиш келишидир, Ҳақиқатни очиш ёки илмий ҳақиқатга эришиш ҳар қандай илмий билишнинг асосий вазифаси ҳар қандай илмий билишнинг асосий вазифаси ҳисобланади. Ҳақиқат ўзининг мазмунига кўра мутлоқ ва ҳисобланади. Ҳақиқат ўзининг мазмунига кўра мутлоқ ва нисбий бўлиши мумкин. ҳақиқатни ҳамиша нисбий нисбий бўлиши мумкин. ҳақиқатни ҳамиша нисбий характерга эга бўлиб, уларнинг мажмуасидан мутлоқ характерга эга бўлиб, уларнинг мажмуасидан мутлоқ ҳақиқат вужудга келади.ҳақиқат вужудга келади.  Ҳақиқат ўз мазмунига кўра ҳамиша объективдир. Яъни Ҳақиқат ўз мазмунига кўра ҳамиша объективдир. Яъни унинг мавжудлиги айрим кишиларнинг хоҳиш-иродасига унинг мавжудлиги айрим кишиларнинг хоҳиш-иродасига боғлиқ эмасдир. боғлиқ эмасдир. Масалан, Ўзбекистоннинг миллий Масалан, Ўзбекистоннинг миллий мустақиллиги объектив ҳақиқатдир. Айрим кишиларнинг бу мустақиллиги объектив ҳақиқатдир. Айрим кишиларнинг бу мустақилликни тан олиш ёки олмаслигидан қатьий назар, мустақилликни тан олиш ёки олмаслигидан қатьий назар, бу ҳақиқат ўз мазмунини сақлаб қолаверади. Ҳақиқатни бу ҳақиқат ўз мазмунини сақлаб қолаверади. Ҳақиқатни атайин бузиш ёки сохталаштириш охир-оқибатда фош атайин бузиш ёки сохталаштириш охир-оқибатда фош бўлади ва ўз қадрнии йўқотади, Шунингдек, ҳақиқат бўлади ва ўз қадрнии йўқотади, Шунингдек, ҳақиқат ҳеч қачон мавҳум эмасдир. У ҳамиша конкретдир. Хегель ҳеч қачон мавҳум эмасдир. У ҳамиша конкретдир. Хегель сўзлари билан айтганда, нимаики воқеа бўлса, у сўзлари билан айтганда, нимаики воқеа бўлса, у ҳақиқатдир, — воқеликдир. Ҳақиқат мазмуниҳақиқатдир, — воқеликдир. Ҳақиқат мазмуни нн инг конкрет инг конкрет характери характери жой, вақт важой, вақт ва шаро шаро ии тт нини эътиборга оли эътиборга оли шнишни талаб талаб ээ тт ади.ади. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ТАРИХИЙ ХАЁТ ҲАҚИҚАТИҲАҚИҚАТ www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Тарихий хакикат - тарихда юз берган бирор ходиса ёки вокеаларнинг качон ва кандай обьектив ва субьектив шарт шароитлар асосида юз берганини илмий манбалар аник ва хакконий акс эттирган асосланган билимлардир  Хаётий хакикат – ижтимоий хаётда юз бераётган вокеа ходиса ва жараёнларнинг , улар асли кандай холда юз бераётган булса, уларнинг бизнинг билишимиз жараёнида ва билимларимизда худди шундай уз ифодасини топишига айтилади www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ТУШУН ЧА ХУКМ ХУЛОСА www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Илмий билиш методлариИлмий билиш методлари :: энг умумий методлар умумий илмий методлар хусу с ий илмий методолар Бунга анализ ва синтез умулаштириш ва м авҳумлаштириш индукция ва дедукция қиёслаш ва моделлаштириш кабиларни кўрсатиш мумкин. Хусусий илмий методлар ҳар бир фаннинг ўзига хос хусусиятларидан келиб чиқади.Масалан, суҳбатлашиш, анкета сўрови, ҳужжатларни Ўрганиш социология фанига хос бўлган илмий методлардир . www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Индукция- тажрибавий таьлим учун Индукция- тажрибавий таьлим учун таткикод усулидиртаткикод усулидир  Дедукция- махсус термин сифатидамантик Дедукция- махсус термин сифатидамантик коидаларига биноан мантикий хулосалар коидаларига биноан мантикий хулосалар хосил килиш жараёнини англатадихосил килиш жараёнини англатади  Моделлаштириш – модел билиш обьети Моделлаштириш – модел билиш обьети урнини босадиган, амалда урнини босадиган, амалда обьективлаштирилган ёки фикран тасаввур обьективлаштирилган ёки фикран тасаввур килинадиган нарсакилинадиган нарса www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

ХулосаХулоса — ақлий билишнинг — ақлий билишнинг муҳим воситаларидан бири, янги муҳим воситаларидан бири, янги билимлар ҳосил қилиш усулидир. билимлар ҳосил қилиш усулидир. Хулоса чиқариш индуктив ва Хулоса чиқариш индуктив ва дедуктив бўлиши, яъни айрим дедуктив бўлиши, яъни айрим олинган нарсаларни билишдан олинган нарсаларни билишдан умумий хулосалар чиқаришга умумий хулосалар чиқаришга ёки умумийликдан алоҳидаликка ёки умумийликдан алоҳидаликка бориш орқали бўлиши ҳам мумкин.бориш орқали бўлиши ҳам мумкин. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Гипотеза – методологияда Гипотеза – методологияда ““ Гипотеза Гипотеза ”” атамаси атамаси икки маьнода ишлатилади икки маьнода ишлатилади  1. билимнинг мавжудлик шакли сифатида1. билимнинг мавжудлик шакли сифатида  2. Гояларнинг тушунтириб берувчи . 2. Гояларнинг тушунтириб берувчи . Шакллантирувчи ёки асословчи метод сифатида Шакллантирувчи ёки асословчи метод сифатида  Гипотеза метод янги конунлар принципларни Гипотеза метод янги конунлар принципларни очиш ва назарияларни яратиш жараёнида илмий очиш ва назарияларни яратиш жараёнида илмий тадкикотнинг ижодий характерини намойиш тадкикотнинг ижодий характерини намойиш киладикилади  Эксперимент – ходисаларни ургаришда фаннинг Эксперимент – ходисаларни ургаришда фаннинг муайян максадга йуналтирилган услубдирмуайян максадга йуналтирилган услубдир www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

МАВЗУ БУЙИЧА САВОЛЛАРМАВЗУ БУЙИЧА САВОЛЛАР  1.1. Гносеология қандай таълимот? Гносеология қандай таълимот?  2.2. Билиш нима?Билиш нима?  3.3. Инсон билишининг объекти ва субъекти нима, Инсон билишининг объекти ва субъекти нима, уларнинг ўзаро муносабати қандай? уларнинг ўзаро муносабати қандай?  4. Билишнинг қандай босқичлари бор?4. Билишнинг қандай босқичлари бор?  5. Ҳиссий ва мантиқий билишнинг бирлиги.5. Ҳиссий ва мантиқий билишнинг бирлиги.  6. Ҳақиқат нима ва унинг қандай кўринишлари 6. Ҳақиқат нима ва унинг қандай кўринишлари мавжуд?мавжуд?  7. Амалиётнинг асосий мезони нимада? 7. Амалиётнинг асосий мезони нимада?  8. Илмий билиш ва унинг қандай усуллари 8. Илмий билиш ва унинг қандай усуллари мавжуд?мавжуд?  9. Ижтимоий билишнинг бошқа шаклларидан 9. Ижтимоий билишнинг бошқа шаклларидан нимаси билан фарқ қилади?нимаси билан фарқ қилади?  1010 .. Ижтимоий билишнинг объекти ва субъекти Ижтимоий билишнинг объекти ва субъекти нима ва унга мисоллар нима ва унга мисоллар келтиринг?келтиринг?www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Похожие

Француз фалсафаси

Қадриятлар фалсафаси

Табиат фалсафаси

Жамият фалсафаси

Дин фалсафаси