Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси - Ботаника - Презентации

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси

Загружено в:

24.08.2024

Скачано:

0

Размер:

4623.4130859375 KB

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси РЕЖА: 1. Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, уларни ишлатилиши ва ўстириш агротехникаси. 2. Бир йиллик гулли ўсимликларнинг гуруҳланиши. 3. Бир йиллик гулли ўсимликларнинг қисқача таърифи. 4. Икки йиллик гулли ўсимликлар ва уларнинг қисқача таърифи. Таянч иборалар: манзара, гуруҳ, кўчат, ўсимлик, тупроқ, ҳимояланган майдон, яшик, пайванд, очиқ ер, кўчатзор.

Маърузачи: доцент Л.М.КарахановаБир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси Бир мавсум давомида ўзининг манзаравий қийматига эга бўлувчи пишган уруғлар берувчи ва ўсувчи ўсимликлар бир йилликлар дейилади. Ўзининг биологик хусусиятлари бўйича улар фақатгина бир йиллик эмас, балки кўп йиллик ҳам бўлиши мумкин. Айрим ҳолларда бир йиллик сифатида икки йилликлар ҳам қўлланилади. Масалан, январ, феврал ойида экилган виола ўсимликнинг ранги, гулининг ва тупининг шакли, гулаш давомийлигининг хилма- хиллиги, унинг ривожланиши, кўчириб ўтқазишнинг турли даврларида яхши тутиб кетиши ва ҳоказолар туфайли бир йилликлар гулчиликда асосий ўринлардан бирини эгаллайди. Бир йилликлар гуруҳига кўп йиллик гулдонлардан қўлланувчи гиламли ўсимликлар ҳам киради, уларнинг она туплари ойнавон иссиқ бинода қишлайди ва ҳар йили вегетатив кўпаяди, уларга альтернатера, гелиотроп, геран, иризине, клиния ва бошқалар киради.

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси Кўпгина бир йилликлар бизнинг юртимизда географик минтақалардан интродукциялангандир. Бир йилликларнинг келиб чиқиши турлича бўлганлиги учун уларнинг ўсиш шароитларига муносабати ҳам турлича бўлади. Кўпгина бир йилликлар узоқ кун ўсимликларидир (василек, хушбўй нўхат, настурция ва бошқалар), аммо қўқонгул, хрезантемалар қисқа кунларда яхши гуллайди. Кўпгина бир йилликларнинг бошқа гуруҳ ўсимликлари сингари энг қимматбаҳо хусусияти – гулларининг серяпроқлигидир. Бир йилликлар баландлиги билан ажралиб туради. Баландлиги бир метр бўлган ўсимликлардан (космия ва канакунжут), бўйи унча катта бўлмаган ер устидан салгина кўтарилиб турадиган ўсимликларгача (портулак, лобилия ва бошқалар) бўлади. Бир йилликлар ўсиш хусусияти бўйича фарқланади. Бунга ампел (настурция, чирмашувчи хушбўй нўхат ипомия)дан тортиб то тик турувчи ўсимликлар дельфинум, люпин, канакунжут ва бошқаларни мисол қилиб кўрсатиш мумкин.

Хушбуй нухат, люпин, космея, дельфиниум, васелёк

Настурция, сальфия, портулак, петуния

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси Барча бир йилликлар асосан уруғ билан кўпаяди, лекин баъзиларини қаламча билан кўпайтириш ҳам мумкин (петуния, хушбўй нўхат, сальфия ва бошқалар) жуда кўп бир йилликларни бевосита очиқ ерга экиш мумкин. Бу эса кўчат билан етиштиришга нисбатан гул маҳсулоти қийматини маълум даражада арзонлаштиради. Кўчат етиштиришда бир йилликлар вегетация муддатларининг турлича эканлигини ҳисобга олиб, уларни экиш турли вақтларда шундай амалга ошириладики, ёзги мавсум бошида ўсимликлар гуллашга тайёрланган бўлишлари керак. Шунга кўра уларни январ феврал ойида экиш керак, бунинг учун хўжаликда иссиқхоналар мавжуд бўлиши зарур. Кечки қўқонгул, агератум, левкой, шероғиз, духобагул, хрезантема сингари бир йилликларда экилгандан гуллаш бошлангунгача 100-120 кун бўлади. Шунга кўра уларни март ойида экиш керак. Годеция, дельфинум, календула, люпин, тагетис ва бошқаларда бу давр 70 кунча давом этади, шунга кўра уларни март – апрел ойига экиш керак. Совуққа чидамли бир йиллик кўчатларни очиқ ерга мартнинг охири апрел бршларида, совуқдан зарар кўрувчи ўсимликлар кўчатлари эса 5 -10 апрелдан сўнг экилади. Ўсимликларнинг ҳаммасини кўчириб ўтқазишга мойил эмас, кўкнори, матиола, резеда ва бошқаларнинг уруғлари бвосита ерга, сопол идишларга ёки торф чириндили 7 см дан 9 см гача ўлчамли тувакларга сепиш билан етиштирилади. Кўчатлар очиқ ерга 3-4 чинбарг ҳосил бўлган даврда кўчириб ўтказилади. Экиш учун учта мавсум қўлланилади: куз, қиш ва баҳор. Уруғлар октябр охири ноябр бошларида шундай ҳисоб билан экиладики улар совуқ тушгунча унуб чиқмасин. Уларни олдиндан тайёрланган 1-3 см чуқур жўякка экилади ва тайёрланган мўлча органик материаллар билан ёпилади. Очиқ ерда экишда уруғлар сарфи кўчат етиштиришдан уч баробар кўпдир. Қишда гул қор қатлами 15-20 булганда декабр январ ойларда экилади. Участка кузда яхшилаб тайёрланади. Мўлчалаш материали музламайдиган биноларда сақланади уруғлар қўлда экилади бир вақтнинг ўзида мўлча ҳам солинади.

Барча бир йиллик ўсимликлар ишлатилиши бўйича бир неча гуруҳларга бўлинади. 1. Чиройли гулловчи бир йилликлар – турли гулли композициларни тузиш учун клумбалар, рабаткалар, миксбордерлар, гуруҳли экиш, кесиш учун ва ҳоказо. Уларнинг катта қисми гуллаш давомийлиги, гуллар ёки гулбаргларнинг ёрқинлиги ва шакли учун қадрланади. 2. Чирмашувчилар – вертикал кўкаламзорлаштириш учун деворлар, айвонлар, ишкомлар, равоқлар, пирамидалар, устунлар ва ҳоказо. 3. Қуруқ гуллар – гулбарг баргчалари қуруқ, ёрқин ранглидир. Бу ўсимликларнинг катта қисми қишки гулдасталарни ясаш учун қўлланилади. 4. Гилам ҳосил қилувчи ўсимликлар – “гиламлар” ва манзарали композициялар яратиш учун (клумбалар, рабаткалар, ва бошқалар). 5. Баргли манзарали ўсимликлар – амарант, гречиха, манзарали карам, ёзги кипарис, канакунжут, каноп, маккажўхори, лаватера, лебеда, мангольд, паслен, перилла, эрмон ва бошқалар. Кичик гуруҳлар ва ягона ўсимлик кўринишида экиш учун қўлланилади. кохич осон кесилади, бу эса ундан турли шаклдаги паст манзарали тўсиқлар ёки солитерлар ясаш имконини беради. Перилладан – яшил баргли шойигуллар аирофида баланд тўқ-қизил хошиялар ҳосил қилинади ёки ёрқин гулловчи паст ьир йилликлар учун фон яратилади. 6. Тувак ўсимликлар, ёз вақтида очиқ ерда қўлланилади – минтақа пеларгонияси, туганакли бегония, гелиотроп ва бошқалар.

Клумбалар ва манзарали декоратив гуллар

Хона гуллари

Бир йиллик гулли ўсимликларнинг гуруҳланиши К ўпгина бир йиллик ўсимликларни экилган вақти ва гуллаш муддатларига кўра уч гуруҳга бўлиш мумкин. 1. Экилгандан 8-9 ҳафтадан кейин гулловчи ўсимликлар. Бу бир йилликлар очиқ ерга экилганда манзарали қимматга эга бўлади ва пишган уруғ берадилар. Булар – аллиссум, василек, ёзги дильфиннум, диморфотека, хитой чиннигули, кларкия, календула, ёзги люпин, ёзги гипсофилла, космея, иберис, линум, эшшольциялардир. 2. 10-12 ҳафтадан сўнг гулловчи ўсимликлар. Улар вегетация даврида тўлиқ манзарага эришади ва қисман пишган уруғ беришга ҳам улгуради, булар – годенция, матрикария, резеда, силена, хушбўй нўхат, мускус василек, скабиоза, гелихризум, акрокленнум, сальпиглосис, роданте, шер оғиз, эртанги қўқонгул, паст тегеттасдир. 3. Экилгандан 13-14 ҳафтадан сўнг гулловчи бир йилликлар. Очиқ ерга экилганда гуллаши мумкин, лекин қоидага кўра пишган уруғ бермайди. Вербена, левкой ва кечки нав қўқонгуллар, баланд тагетес, ёзги флокс, цинния, лобелия, духобали петуния, сальвия ва бошқалар шулар жумласидандир. Учинчи гуруҳ ўсимликларини очиқ ерга экиш тавсия қилинмайди, яхшиси уларнинг кўчатларини етиштириш маъқул. Бир йилликларни бу сингари бўлиш шартлидир. Етиштириш жойи, об- ҳаво шароитларига кўра гуллаш ва пишиш муддатлари ўзгаради.

Бир йиллик гулли ўсимликларнинг қисқача таърифи Бир йиллик гулли ўсимликлари қуйидагилар жуда кенг тарқалган. Агератум, долгоцветка – биологик хусусияти бўйича кўп йиллик ўсимлик, аммо бир йиллик сифатида қўлланилади. Қўқонгуллилар оиласига мансуб. Марказий Америкадан келтирилган. Нав таркиби унча катта эмас, турлари 30 тача. Мексика агератуми энг кўп тарқалган. Унинг тупи ихчам, баландлиги 20-35 см дан юқорироқ ҳам бўлиши мумкин. Барглари чўзиқроқ тўмтоқ. Гулчалари майда, диаметри 0,4-0,6 см кўпгулга йиғилган, гулбарглари тахминан шарсимон ёки зонтик кўринишидадир. Барча гулбарглар тупнинг юқори қисмида жойлашган. Ранги оқ, зангори кўк ва зангори бинафша. Сўнгги ранг гулчиликда алоҳида қимматга эгадир, чунки бундай ранг ўсимликлар орасида камдир. Июннинг иккинчи ярмидан то совуқ тушгунча гуллайди. Гуллаб сўлиган гулбарглар ўсимликнинг манзарали кўринишига зарар етказмайди. Антирринум, шер оғиз – биологик хусусиятга кўра кўп йиллик ўсимлик, лекин ўрта минтақада бир йиллик, Қрим ва Кавказнинг Қора денгиз соҳилларида эса икки йиллик ўсимлик сифатида ишлатилади. Жанубий Европа ва шимолий Африкадан келтирилган 400 га яқин навлари маълум. Пастак, тупининг баландлиги 15 дан 25 гача, ўрта бўйли – 35 дан 50 см гача (энг кўп тарқалган) ва баланд бўйли – 55 дан 90 см гачабўлади. Баланд бўйли нав тупи устун сифат бўлади. Оч-яшил пояларнинг асоси кузга бориб ёғочлашади. Барглари йирик эмас, тўқ яшил рангда, ингичкадир. Гуллари попукка йиғилган. Тўлиқ гуллаш даврида гулли қисми ўсимлик баландлигининг тахминан ярмисини ташкил қилади. Гулларнинг ранги тоза, ёрқин, хилма-хил, яъни оқ, сариқ, олвон ранг, пушти, қизил ва турли ранг аралашмали. Май ойи охиридан ноябр ойигача гуллайди. Сўлиган гуллар ўсимлик манзарасига бир-мунча таъсир кўрсатмайди, шунинг учун гуллагандан сўнг марказий поя олиб ташланади.

Агератум, Антирринум

БИР ЙИЛЛИК ГУЛЛИ ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ҚИСҚАЧА ТАЪРИФИ Гулижавҳар (бархатец), тагетес – қўқонгуллилар оиласига мансуб бир йиллик ўсимлик. Марказий Америкадан келтирилган. Ўсимликнинг шундай тур ва навлари мавжудки улар баландлиги, тупининг тузилиши, гулбарглари шакли ва ҳоказолар бўйича фарқи катта. Ўсимлик баландлиги 15 дан 120 см гача, туплари зич ёки тарвақайлаган, поялари кучли шохланган. Гулбарглар тупнинг юқори қисмида жойлашган бўлиб, гул оёқчалари узундир. Оддий ва серяпроқдир, гулбаргларнинг диаметри 2 дан 12 см гача сариқ, олов ранг ва жигар рангларини турли тусларидаги навлари бор. Гулчиликда қуйидаги турлари экилади: тўғри гулижавҳарлар , баланд бўйли; тарвақайлаган гулижавҳарлар , шохланган, баландлиги 40-45 см оддий япроқлари кам ва серяпроқ гулбаргли; пастак гулижавҳарлар , баландлиги 15-20 см ихчам тупга эга. Майдондан октябр ойи охиригача гуллайди. Сўлиган гулбаргларни юқори шохлардаги новдалар беркитгани учун ўсимликнинг манзаралилиги камаймайди. Ўсимлик ўзига хос ўткир ҳидга эга. Уруғларни яшиклар ёки иссиқхона ерига апрел ойи бошларида экиш билан кўпайтирилади. Яшикларга, иссиқхона ва кўчатзор ерларига кўчириб ўтқазилади. Сальвия, шалфей (маврак) – биологик хусусиятига кўра кўп йиллик ўсимлик, аммо бир йиллик сифатида ҳам ишлатилади, ярим бута. Жанубий Америкадан келтирилган. Манзарали брғдорчиликда ялтироқ шалфей, қизил шалфей, доривор шалфей, адир шалфейи, кумуш ранг шалфейлар кенг тарқалган. Энг кўпи я л т и р о қ ш а л ф е й д и р. Ўсимликнинг баландлиги 40 дан 80 см гача, тупи зич, ихчам. Барглари оч яшил рангда кичик, тухумсимон. Йирик бошларга йиғилган, гуллар туп баландлигининг 1/2-1/3 қисмини ташкил қилади. Гуллари оқ, пушти, қизил бинафша рангда, аммо, айниқса, ёрқин қизил рангдаги гулли навлар юқорибаҳоланади. Май ойида совуқ тушгунча гуллайди. Ўсимликлар 9-12 0 даражали уруғ иссиқхонадаги тувакларга экилганда, гуллашини узайтириш мумкин. Сўлиган гуллар ўсимлик манзарасини бузади. Асосан уруғдан айрим ҳоллардагина қаламча билан кўпайтирилади. Охирги ҳолда кузда совуқ тушгунча яхши, ихчам соғлом кўчатлар танланади, кавлаб олиниб, диаметр 11 см ли тувакларга экилади ва ёруғ, салқин иссиқхоналарда сақланади. Март ойида қаламча қилинади. Илдиз отган қаламчалар диаметри 7 см ли тувакларга кўчирилади. Уруғ феврал ойи охирида егил озуқали тупроққа сепилади, кўчатларни диаметри 7 см ли тувакларга 1 тадан кўчириб экилади. Очиқ ерга ма й ойи бошларида экилади, орасидаги масофа эса 20-25 см бўлади.

Бахмалгул, Сальвия ва уларнинг хилма хиллиги

Икки йиллик гулли ўсимликлар ва уларнинг қисқача таърифи. Гулли ўсимликлар етиштиришнинг иккинчи йилида манзарали ўсимликка икки йиллик ўсимлик деб аталади, яъни икки йилик ўсимликларни уруғи баҳорда ёки ёз бошларида экилиб кейинги йили гулловчи ўсимликлар киради. Шундай қилиб биринчи йил ўсимликларда илдиз олди барглари, иккинчи йили эса гулпоялари, гулар ва уруғлар ривожланади. Деярли барча икки йилликлар кўп йиллик ўсимликлардир, аммо учинчи ва кейинги йилларда вегетация давом этса ҳам туплари палапартиш, гуллари ва гулбарглари майда бўлади, ҳамда ўзининг манзарали кўринишини йўқотади. Икки йилликларни асосан март апрел ойларида яшиклар, иссиқхоналар, кўчатзорлар ёки очиқ ернинг жўякларга экилади. Бир йилликлари сингари янги жойга кўчириб кўчат қилинади. Доимий жойга ёки заҳирадаги жўякларга улар май июн ойларида экилади. Айрим ҳолларда виола сингари незабудка, маргариткалар ҳам эрта баҳорда гуллаши учун октябрда экилади. Ҳаётининг иккинчи йилида парвариш – тупроқни юмшатиш, ўташ, суғориш ва озиқлантиришда зарурий ҳолларда каноп ипларга тортиш ва қуриган гулларни кесишдан иборатдир. Иккинчи вегетация даврида икки марта 10 литр сувда 15 г аммиакли селитра 30 г, суперфосфат ва 8-10 г, калий хлор қўшган ҳолда (2-3 м 2 кўкаламзорлаштириш майдони) озиқлантиради. Икки йиллик ўсимликлар гулзорларни баҳорги безашда ишлатилади, чиннигул, насперстянка, ўрта қўнғироқгул кабилар. Кўпгина икки йиллик ўсимликларни эрта баҳорда тезлаштириб етиштириш учун қўллаш мумкинКенг тарқалган икки йиллик ўсимликлар.

Икки йиллик гулли ўсимликлар ва уларнинг қисқача таърифи Виола, уч рангли бинафша, анютанинг кўзлари – биологик хусусиятларига кўра кўп йиллик ўсимлик, лекин гулчиликда икки йиллик, айрим ҳолларда эса бир йиллик сифатида ишлатилади. Бинафшагуллилар оиласига мансуб. Европа ва Осиёда тарқалган 45 га яқин турлари маълум. Виоланинг боғ шакллари-уч рангли бинафша ва айрим бошқа турларини гибридлаш ва танлаш натижасида келиб чиққан. Виола – маълум дарада кенг тарқалган, эрта ва узоқ гулловчи, жуда ажойиб рангли ўсимликдир. Ўсимликларнинг қуйидагича гуруҳлари мавжуд: 1) эрта гулловчи, 2) ўрта гулли, 3) йирик гулли. Гренадин чиннигули – биологик хусусиятига кўра кўп йиллик ўсимлик, аммо гулчиликда икки йиллик ўсимлик сифатида фойдаланилади. Голландия чиннигули гуруҳига киради. Чиннигуллилар оиласига мансуб. Жанубий Европадан келтирилган. Поялари тўғри, баландлиги 25 дан 70 см гача, кучли тарвақайлаб кетгунича туплари тик туради. Барглари яшил рангда, гулларининг ўлчамлари 3 дан 6 см гача, 1 та гулбандида 3 дан 8 та гача бўлади. Ранги хилма-хил – оқ, сариқ, пушти, қизил, бинафша. Бир хил тусда ҳам, ола – була (кам) ҳам бўлади. Гуллари оддийдан кучли серяпроққача бўлади, охиргиси, қоида бўйича уруғ бермайди. Ўткир ёқимли ҳидга эга. Май ойи охиридан август ойи бошигача гуллайди. Кўп гуллагандан сўнг ўзининг манзарали кўринишини йўқотади. Турк чиннигули, гулпопук – биологик хусусиятларига кўра чиннигуллилар оиласига мансуб кўп йиллик ўсимлик, аммо гулчиликда икки йиллик ўсимлик сифатида ишлатилади. Жанубий Европадан келтирилган. Тупларининг бўйи 35-50 см. гача етади, экилган йили барглар тўплами ҳосил бўлади. Гуллари оддий, айрим ҳолларда серяпроқ, диаметри 1,5-2,5 см., четлари майда тишли, кўп гулли гулбаргларга йиғилган, унинг диаметри 10-15 см. ранги оқ, тўқ –қизил, бир тусли ва ола-була. Май- июн ойларида гуллайди. Гуллагандан сўнг ўсимлик ўз кўринишини йўқотади. Мальва, (гулхайри) штокроза – гулхайрилар оиласига мансуб кўп йиллик ўсимлик бўлиб, икки йиллик ўсимлик сифатида экилади. Ўрта Ер денгизи мамлакатлари ва Осиёдан келтирилган. Поялари тўғри, баландлиги 2-2,5 м гача боради. Барглари жуда йирик, юраксимон шаклда. Ўсимликнинг бутун танаси барг билан қопланган бўлиб гулларининг диаметри 8-12 см гача, марказий ўқда жойлашган, оддий ва серяпроқ, ранги оқ, тўқ қизил, июн ойидан сенябр ойигача гуллайди. Гуллари тўкилгач ўз манзарасини йўқотади.

Виола, мальва, турк чиннигули, греадин чиннигули

Музокара учун саволлар. 1. Бир ва икки йиллик ўсимликларнинг ишлатилиши биологик хусусиятларини айтинг? 2. Бир йиллик гул ўсимликларининг гуруҳланиши ва агротехникаси? 3. Бир йиллик гулларнинг баъзиларини таърифини айтинг? 4. Икки йиллик гулларини айтинг

Похожие

Кўп йиллик гул ўсимликлардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш

Жўкадошлар оиласи ва уларни дориворлик ҳусусиятлари

Гулларни очиқ ва ёпиқ ерларда ўстириш технологияси

Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар бўлими

Гулларни уруғидан ва вегетатив кўпайтириш усуллари