Кўп йиллик гул ўсимликлардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш - Ботаника - Презентации

Кўп йиллик гул ўсимликлардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш

Загружено в:

24.08.2024

Скачано:

0

Размер:

3061.5234375 KB

Кўп йиллик гул ўсимликлардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш

Кўп йиллик гул ўсимликлардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш РЕЖА: Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг ботаник ва биологик хусусиятлари. Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг қишлаш шароитлари бўйича гуруҳланиши ва ўстириш агротехникаси. Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг қисқача тавсифи ва улардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш Таянч иборалар: Кўп йиллик гуллар, илдизпоялар, пиёзчалар, туганаклар, кўчатлар, 1м 2 майдон, флокс, солидаго, дельфинум

Кўп йилликларнинг катта қисмини кўп гулловчи ўсимликлар ташкил этади. Уларнинг гул тузилиши турли – туман ва тусларга бой. Айрим кўп йилликларда (пион, пиёзли турлари ва бошқалар) вегетация даври тугагандан сўнг ер усти бир йиллик кўчатлар ва репродуктив органлари қурийди, кейинги йилда эса ўсимликда сақланган илдизлар, илдизпоялар, пиёзлар ва туганаклардан қайта кўкаради, шу ёзда гуллар ва уруғлар беради. Бошқа кўп йилликларда (судралувчи флокс, яскола, седумнинг айрим турлари ва бошқалар) кўчатлар қишда қуримайди, аммо бу даврда улардан ҳаёт жараёнлари тўхтайди. Кейинги йилнинг баҳорида уйғониб, куртакларидан кўчатлар ўсиб чиқади, гуллайди ва ҳосил беради. Кўп йиллик ўсимликлар асосан ҳаётининг 2-3 йилларида манзарали кўринишга эга бўлади, бу 3-4 йил, пионларда эса бошқа жойга кўчириб ўтқазилмаса 15 йилгача ва ундан кўп сақланади. Кўп йиллик ўсимликлар катталиги бўйича турли – тумандир. 1 м 2 майдонга қуйидаги миқдорда ўсимлик экиш мумкин: йириклари – 1 – 4, ўрталари – 6 – 8, майдалари – 15 – 25 йирик пиёзлилар – 40 – 60, жуда майда пиёзлилар – 60 донадан кўп. Барча кўп йиллик ўсимликлар гул куртакларининг ҳосил бўлиш тури бўйича тўрт гуруҳга бўлинади: Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг ботаник ва биологик хусусиятлари.

1. Н а р г и с, л о л а л а р – гул органлари кейинги йилда гуллаш учун ёзда ҳосил бўлади.

2. П и о н, и р и с, п р и м у л а, б а д а н, а р а б и с – гул органлари кейинги баҳорда гуллаши учун кузда ҳосил бўлади.

3. Д е л ь ф и н и у м, л ю п и н, а х и л л е й, а л ь п қ ў қ о н г у ли, а к в и л е г и я л а р д а – шу йилда гуллаш учун ғунчалар баҳорда ҳосил бўлади.

4. А с т и л ь б а, с о л и д а г о, г е л е н и у м, б ў р о н с и м о н ф л о к с л а р - шу йилда гуллаш учун ғунчалар ёзда ҳосил бўлади.

. Барча кўп йиллик ўсимликлар ёруғликка муносабати бўйича қуйидаги гуруҳларга бўлинади 1. Ё р у ғ с е в а р ў с и м л и к л а р – қўқонгуллар, гайллардия, кўкнори, флокс, юпина баргли пион, лола ва бошқалар. Улар учун очиқ яхши ёритилган жой зарур. 2. С о я г а ч и д а м л и ў с и м л и к л а р - аквилегия, борец, примула, хушбўй ва шохдор бинафша, астильба, гулсапсар – унча қуюқ бўлмаган сояда ва ёйилиб турувчи ёруғликда яхши ўсади. 3. С о я с е в а р ў с и м л и к л а р – спирея, папоротник, марваридгул, функиянинг яшил баргли шакллари. Уларни дарахт ва буталар тагидаги соя, қуёш нурлари кучсиз ўтувчи ерга жойлаштириш мумкин. Кўп йиллик ўсимликларни тупроққа муносабати бўйича 3 гурухга бўлиш мумкин: 1. Озуқ моддалари кам бўлган тупроқларда ўса олувчи ўсимликлар – пастак гулсапсар, кўкнори, седум ва бошқалар. 2. Унумдорлиги ўртача бўлган тупроқларда яхши ўсувчи ўсимликлар – ахвилегия, қўқонгул, гипсофилла, дельфиниум, боғ ва сибирь гул сапсари, люпин, шарқ кўкнорриси, бойчечак, фрутиллярия ва бошқалар. 3. Юқори унумдор тупроқларни талаб қилувчи ўсимликлар – гиацинт, крокус, марваридгул, лилия, наргис, пион, лола, хризантема ва бошқалар.

2. Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг қишлаш шароитлари бўйича гуруҳланиши ва ўстириш агротехникаси. Кўп йиллик ўсимликларни қишлаш шароитлари бўйича қўйидаги гурухларга бўлиш мумкин: 1. О ч и қ е р д а, у с т и ё п и л м а с д а н қ и ш л а й д и г а н ў с и мл и к л а р – аконит, аквилегия, кўп йиллик қўқонгул, вероника, чиннигул, дельфиниум, иберис, гулсафсар, лилейники, люпин, марваридгул, лютик, наргиснинг айрим навлари, незабудка, кукнори, папаротниклар, пион, примула. Рудбекия, бинафша, флокс ва бошқалар. 2. Ў р т а м и н т а қ а д а, у с т и ё п и л г а н ҳ о л д а қ и ш л а й д иг а н ў с и м л и к л а р – Генри лилияси, Регале лилияси, гортензия, тацетлар гурухидаги наргислар. 3. О ч и қ е р д а қ и ш л а м а й д и г а н ў с и м л и к л а р – георгина, канна ва ҳокоза. Уларнинг илдиз туганаклари қиш давомида омборхоналарда сақланади. Кўп йиллик ўсимликлардан юқори бадиий гулли композияцияларни яратиш учун, уларнинг барча манзарали ва биологик хусусиятлари, баландлиги, тупининг шакли, баргларнинг ранги ва хокозоларни қунт билан ўрганиш керак.

Кўп йиллик ўсимликларни баландлиги бўйича қуйидаги гурухларга бўлиш мумкин : 1. Б а ҳ а й б а т (а з и м) ў с и м л и к л а р, баландлиги 2 м. дан ортиқ. Истироҳат ва манзарали боғларга экиш, гуруҳлар, гулловчи ўсимликлар ва алоҳида экинлар учун таг ранг ташкил қилишда ишлатилади. Шу мақсадда сахалин ва япон гречихаси, боршевик, рудбекия, коровяк ва бошқалардан фойдаланилади. 2. Б а л а н д б ў й л и к ў п й и л л и к л а р, баландлиги 1 дан 2 м гача, бу жуда катта ўсимликлар гуруҳидир. Улар – борец, шпорник, солидаго, дельфиниум, кўп йиллик қўқонгул. Бу гуруҳ кўп йилликларнинг ишлатилиши турличадир. 3. Ў р т а б ў й л и к ў п й и л л и к л а р, баландлиги 0,5 дан 1 м гача. Жуда кўп сонли гуруҳ. Улар – бўронсимон флокс, пион, гипсофилла, ромашка, аквилегия, минг йиллик ва бошқа кўпгина ўсимликлар. Асосан, массивлар, рабаткалар ҳошиялар яратиш, кесиш учун ва ҳоказоларга ишлатилади. 4. П а с т б ў й л и к ў п й и л л и к л а р, баландлиги 0,24 дан 0,5 м гача. Ҳошиялар ясашда, паст клумбалар, рабаткалар ва массивларда жуда чиройли кўринади. Улар баҳорги примула, лоланинг эртаги навлари, наргис, гиацинит, пастак гулсафсар, седум, вероникалар. 5. М и т т и к ў п й и л л и к л а р, баландлиги 10 дан 25 см гача, гиламли ўсимликлар сифатида, альп тоғчаларини безаш ва бошқа экинзорлар учун ишлатилади. Улар – марваридгул, бойчечак, хушбўй бинафша, флокс, шафран ва бошқалар. Кўп йиллик ўсимликлар турли усулларда кўпайтирилади: уруғидан (дельфиниум, аквилегия), илдизларини бўлиш, пиёзи (лолалар, наргислар), илдизтуганаклар (георгина), пайванд қилиш (атиргул, дарахтсимон пион) ва бошқа усуллар билан. Кўп йилликлар қоида бўйича, бир жойга 2-5-10 йилга экилади. Шунга кўра ҳар йили кўчат тайёрлаб, экиш шарт эмас. Ўсимликларнинг ўзлари она туплардан кўпайишга тайёр бўлади. Кўп йилликлар йиллар давомида бир жойда ўсганлиги учун, улар тагига солинадиган тупроқ жуда қунт билан тайёрланиши керак. Ер 35-50 см чуқурликда ҳайдалиши ва ҳар гектарига 100-150 т. Органик ўғит солиниши мақсадга мувофиқдир. Бир вақтнинг ўзида катта миқдордаги минерал ўғитлар ҳам солинади.

Д е л ь ф и н и у м - айиқтовондошлар оиласига мансуб ўсимлик, Европа, Осиё, Шимолий Америка ва Африканинг жанубий ва ўрта қисмларида бу тур кенг тарқалган. Гулчиликда экиладиган дельфиниумнинг шакллари ёввойи ҳолда ўсувчи ўсимликларни гибридлаш натижасида олинган. Ўсимликнинг бўйи 0,8 дан 1,5 м гача гулбаргининг диаметри 2-3 см. Гулларнинг ранги оқ, зангори, кўк, бинафша. Кўпгина бу туслар ўзаро уйғунлашгн бўлади. Оддий ва серяпроқ шакллари мавжуд. Июл ва айрим ҳолларда сентябр ойларида қайта гуллайди. Гуллаб бўлгандан сўнг манзараси йўқолади. Тупларни бўлиш орқали ва уруғдан кўпайтирилади. Уруғ апрел ойида экилади, ниҳоллари салқин иссиқхона ёки кўчатзорларга кўчириб ўтқазилади. Кузда доимий ўсадиган жойига экилади. Уруғдан етиштирилган кўпгина она ўсимлик навлари ўзининг манзарали хусусиятларини йўқотади. Тупларни бўлиш кузда, айрим ҳолларда баҳорда амалга оширилади. Иссиқхона ёки кўчатзорга 6-10 см. узунликдаги поялар қаламча қилинади. Илдиз отгандан сўнг ўсимлик очиқ ердаги доимий жойига экилади.экиш пайтида туплар орасидаги масофа 30 дан 40 см гача бўлиши керак. Ўсимлик бир жойда 4 йил ўсиши мумкин. Қуёшли ва сояроқ жойларда, ишланган боғ тупроғида яхши ўсади ва гуллайди, намликка ўртача ва кам талаб қилади. Гуллаб бўлган кўчатлар кесиб ташланади. Гуруҳлар, миксбордерлар, алоҳида экинлар, бир томонлама рабаткалар учун, айрим ҳолларда кесишга, деворларни манзарали безашга ишлатилади. Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг қисқача тавсифи ва улардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш.

Дельфиниум

О қ р о м а ш к а, м о й ч е ч а к, н и в я н и к – мураккабгулдошлар оиласига мансуб ўсимлик. Ёввойи ҳолда Европа ва Осиё кенг тарқалган. Ҳозирги вақтда унинг кўпгина боғ шакллари ва навлари мавжуд. Турининг баландлиги 50-90 см га етади, маданийлаштирилган шакллари эса ундан ҳам баландроқ. Пояси кучсиз шохланган, барглари тўқ-яшил рангда, қаттиқ, асосан илдиз олдига йиғилган, поя барглари кам. Гулбаргининг диаметри 7-12 см ва ундан кўпроқ, четки гулларининг кўп қисми оқ рангда, ўртадагилари (найсимонлари) сариқ рангда бўлади. Июн – июл ойларида гуллайди. Гуллаб бўлгандан сўнг, ўсимлик манзарали кўринишини йўқотади. Ўсимлик илдиз пояларини бўлиш ва уруғини очиқ ерга сепиш орқали кўпайтирилади. Кўчатлари икки йилдан сўнг гуллайди. Экинларнинг оралиқ масофаси 30-40 см. бўлди. Ўсимликнинг илдиз пояси бўлинмаса ва бошқа жойга кўчириб ўтқазилмаса, 3-4 йил ўсиши мумкин. Совуққа чидамли, лекин ҳар йили чиринди сепиб туриш керак. Офтоб жойларда, маданийлаштирилган боғ, етарли нам тупроқларда яхши ўсади ва гуллайди. Гуллик безак бериладиган жойда гуллаб бўлган гулбарглар кесиб ташланади. Гуруҳларда, миксбордерларда экилади, фойдаланиш учун эса асосан гулшохлари кесилади.

О қ р о м а ш к а, м о й ч е ч а к, н и в я н и к

Кўп йиллик манзарали гулли ўсимликларлар кўкаламзорлаштириш ишларида ўта манзарали кўриниши боис ҳам кенг қўлланилади. Кўкаламзорлаштириш ишларида қўлланилаётган барча кўп йиллик гулли манзарали ўсимликлар нафақат кўп йиллар давомида қайта экиш ва турли агротехник тадбир ва чораларни қайта қўллаш каби ишларни ва ортиқча маблағ сарф қилишни олдини олиши билан балки ўта манзарали ташқи кўриниши билан хам самарали ҳисобланади. Музокара учун саволлар 1. Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятларини айтинг. 2. Кўп йиллик гулли ўсимликларнинг қишлаш шароитларини айтинг 3. Айрим кўп йиллик гулли ўсимликларнинг тавсифини айтинг

Икки йиллик гулли ўсимликлар ва уларнинг қисқача таърифи. Гулли ўсимликлар етиштиришнинг иккинчи йилида манзарали ўсимликка икки йиллик ўсимлик деб аталади, яъни икки йилик ўсимликларни уруғи баҳорда ёки ёз бошларида экилиб кейинги йили гулловчи ўсимликлар киради. Шундай қилиб биринчи йил ўсимликларда илдиз олди барглари, иккинчи йили эса гулпоялари, гулар ва уруғлар ривожланади. Деярли барча икки йилликлар кўп йиллик ўсимликлардир, аммо учинчи ва кейинги йилларда вегетация давом этса ҳам туплари палапартиш, гуллари ва гулбарглари майда бўлади, ҳамда ўзининг манзарали кўринишини йўқотади. Икки йилликларни асосан март апрел ойларида яшиклар, иссиқхоналар, кўчатзорлар ёки очиқ ернинг жўякларга экилади. Бир йилликлари сингари янги жойга кўчириб кўчат қилинади. Доимий жойга ёки заҳирадаги жўякларга улар май июн ойларида экилади. Айрим ҳолларда виола сингари незабудка, маргариткалар ҳам эрта баҳорда гуллаши учун октябрда экилади. Ҳаётининг иккинчи йилида парвариш – тупроқни юмшатиш, ўташ, суғориш ва озиқлантиришда зарурий ҳолларда каноп ипларга тортиш ва қуриган гулларни кесишдан иборатдир. Иккинчи вегетация даврида икки марта 10 литр сувда 15 г аммиакли селитра 30 г, суперфосфат ва 8-10 г, калий хлор қўшган ҳолда (2-3 м 2 кўкаламзорлаштириш майдони) озиқлантиради. Икки йиллик ўсимликлар гулзорларни баҳорги безашда ишлатилади, чиннигул, насперстянка, ўрта қўнғироқгул кабилар. Кўпгина икки йиллик ўсимликларни эрта баҳорда тезлаштириб етиштириш учун қўллаш мумкинКенг тарқалган икки йиллик ўсимликлар.

Икки йиллик гулли ўсимликлар ва уларнинг қисқача таърифи Виола, уч рангли бинафша, анютанинг кўзлари – биологик хусусиятларига кўра кўп йиллик ўсимлик, лекин гулчиликда икки йиллик, айрим ҳолларда эса бир йиллик сифатида ишлатилади. Бинафшагуллилар оиласига мансуб. Европа ва Осиёда тарқалган 45 га яқин турлари маълум. Виоланинг боғ шакллари-уч рангли бинафша ва айрим бошқа турларини гибридлаш ва танлаш натижасида келиб чиққан. Виола – маълум дарада кенг тарқалган, эрта ва узоқ гулловчи, жуда ажойиб рангли ўсимликдир. Ўсимликларнинг қуйидагича гуруҳлари мавжуд: 1) эрта гулловчи, 2) ўрта гулли, 3) йирик гулли. Гренадин чиннигули – биологик хусусиятига кўра кўп йиллик ўсимлик, аммо гулчиликда икки йиллик ўсимлик сифатида фойдаланилади. Голландия чиннигули гуруҳига киради. Чиннигуллилар оиласига мансуб. Жанубий Европадан келтирилган. Поялари тўғри, баландлиги 25 дан 70 см гача, кучли тарвақайлаб кетгунича туплари тик туради. Барглари яшил рангда, гулларининг ўлчамлари 3 дан 6 см гача, 1 та гулбандида 3 дан 8 та гача бўлади. Ранги хилма-хил – оқ, сариқ, пушти, қизил, бинафша. Бир хил тусда ҳам, ола – була (кам) ҳам бўлади. Гуллари оддийдан кучли серяпроққача бўлади, охиргиси, қоида бўйича уруғ бермайди. Ўткир ёқимли ҳидга эга. Май ойи охиридан август ойи бошигача гуллайди. Кўп гуллагандан сўнг ўзининг манзарали кўринишини йўқотади. Турк чиннигули, гулпопук – биологик хусусиятларига кўра чиннигуллилар оиласига мансуб кўп йиллик ўсимлик, аммо гулчиликда икки йиллик ўсимлик сифатида ишлатилади. Жанубий Европадан келтирилган. Тупларининг бўйи 35-50 см. гача етади, экилган йили барглар тўплами ҳосил бўлади. Гуллари оддий, айрим ҳолларда серяпроқ, диаметри 1,5-2,5 см., четлари майда тишли, кўп гулли гулбаргларга йиғилган, унинг диаметри 10-15 см. ранги оқ, тўқ –қизил, бир тусли ва ола-була. Май- июн ойларида гуллайди. Гуллагандан сўнг ўсимлик ўз кўринишини йўқотади. Мальва, (гулхайри) штокроза – гулхайрилар оиласига мансуб кўп йиллик ўсимлик бўлиб, икки йиллик ўсимлик сифатида экилади. Ўрта Ер денгизи мамлакатлари ва Осиёдан келтирилган. Поялари тўғри, баландлиги 2-2,5 м гача боради. Барглари жуда йирик, юраксимон шаклда. Ўсимликнинг бутун танаси барг билан қопланган бўлиб гулларининг диаметри 8-12 см гача, марказий ўқда жойлашган, оддий ва серяпроқ, ранги оқ, тўқ қизил, июн ойидан сенябр ойигача гуллайди. Гуллари тўкилгач ўз манзарасини йўқотади.

Виола, мальва, турк чиннигули, греадин чиннигули

Музокара учун саволлар. 1. Бир ва икки йиллик ўсимликларнинг ишлатилиши биологик хусусиятларини айтинг? 2. Бир йиллик гул ўсимликларининг гуруҳланиши ва агротехникаси? 3. Бир йиллик гулларнинг баъзиларини таърифини айтинг? 4. Икки йиллик гулларини айтинг

Похожие

Хона гуллари ва улардан кўкаламзорлаштиришда фойдаланиш

Гулчилик асослари

Бир йиллик ва икки йиллик гулли ўсимликларнинг биологик хусусиятлари, ўстириш агротехникаси

Раънонамолар қабиласи-Rosales

Магнолиятоифа (Magnoliophyta) ўсимликлар бўлими