Yer, uning shakli va harakati. Yerning o’z o’qi atrofida va quyosh atrofida aylanishi. Oy va uning fazalari - Астрономия - Презентации

Yer, uning shakli va harakati. Yerning o’z o’qi atrofida va quyosh atrofida aylanishi. Oy va uning fazalari

Загружено в:

13.11.2024

Скачано:

0

Размер:

2821.16796875 KB

M A V Z U : " Y E R , U N I N G S H A K L I V A H A R A K A T I . Y E R N I N G Ó Z Ó Q I A T R O F I D A V A Q U Y O S H A T R O F I D A A Y L A N I S H I . O Y V A U N I N G F A Z A L A R I

Yer Quyosh — sistemasidagi Quyoshdan uzoqligi jihatdan uchinchi (Merkuriy, Venera sayyoralaridan keyin) sayyora. U o z o qi atrofida ʻ ʻ va aylanaga juda yaqin bo lgan ʻ elliptik orbita bo yicha Quyosh ʻ atrofida aylanib turadi.

Hajmi va massasi jihatidan Yer katta sayyoralar ichida (Yupiter, Saturn, Uran, Neptundan keyin) beshinchi o rinda. ʻ Yerda hayot borligi bilan u Quyosh sistemasidagi boshqa sayyoralardan farq qiladi. Biroq, hayot materiya taraqqiyotining tabiiy bosqichi bo lganligi ʻ sababli Yerni koinotning hayot mavjud bo lgan yagona. ʻ kosmik jismi, hayotning Yerdagi shakllarini esa mavjudotning yagona shakllari deb bo lmaydi. Astronomik ʻ belgisi . — ﬁ

Hozirgi zamon kosmogoniya nazariyalariga ko ra, ʻ Yer Quyosh atrofidagi fazoda gazchang holatda bo lgan kimyoviy ʻ elementlarning gravitatsion kondensatlanishi (birbiriga qo shilishi) yo li ʻ ʻ bilan 4,7 milliard- yil muqaddam paydo bo lgan. ʻ

Yer tarkib topib borayotgan vaqtda radioaktiv elementlarning parchalanishi natijasida ajralib chiqadigan issiqlik hisobiga Yerning ichki qismi asta-sekin qizib, Yer moddasining differensiyalanishiga olib kelgan, oqibatda Yerning konsentrik joylashgan turli qatlamlari kimyoviy tarkibi, agregat — holati va fizik xossalari jihatidan bir- biridan farq qiladigan geosferalari hosil bo lgan. Yer ichki qismining tuzilishi, ʻ seysmik to lqinlarning yer sirti va butun ʻ hajmi bo yicha tarqalishini tadqiq etish ʻ asosida aniqlangan. Bu to lqinlar bo ylama ʻ ʻ va ko ndalang to lqinlar bo lib, ularning Yer ʻ ʻ ʻ ichki qismini tashkil etgan qattiq, suyuq qatlamlarida tarqalishi turlicha ko rinish kasb etadi. Bu zamonaviy metodlar ʻ asosida Yer ichki qatlamlarini o rganish ʻ quyidagi natijalarni berdi.

Yer po sti deb ʻ ataluvchi qatlam o rtacha 30 km ʻ qalinlikka ega bo lib, ʻ uning ostidagi Yer mantiyasi 2900 km chuqurlikkacha boradi. Undan pastda — 5500 km li chuqurlikkacha suyuq tashqi yadro joylashgan bo lib, markazda ʻ diametri 1500 km chamasidagi qattiq sub yadro yotadi. Y ʼ

Yer po sti deb ataluvchi ʻ qatlam o rtacha 30 km ʻ qalinlikka ega bo lib, ʻ uning ostidagi Yer mantiyasi 2900 km chuqurlikkacha boradi. Undan pastda 5500 km li — chuqurlikkacha suyuq tashqi yadro joylashgan bo lib, markazda diametri ʻ 1500 km chamasidagi qattiq sub yadro yotadi. ʼ Yerdan tashqarida tashqi geosferalar suv — sferasi (gidrosfera) va havo sferasi (atmosfera) joylashgan.

13,1 Yer yuzasining katta qismini Dunyo okeani egallaydi (361,1 million km2 yoki 70,8 %), quruqlik 149,1 million km2 (29,2 %)ni tashkil etadi (quruqlik olti katta materik va ko pdan-ko p ʻ ʻ orollardan iborat). Yevrosiyo materigi ikki qit aga: Yevropa va ʼ Ocue ra bo linadi, ʼ ʻ Shimoliy va Janubiy Amerika materiklari esa bir qit a hisoblanadi, ʼ ba zan Tinch okean ʼ orollari Okeaniya deb ataladi va odatda uning maydoni Avstraliya bilan qo shib qisoblanadi. ʻ

Materiklar Dunyo okeanini Tinch, Atlantika, Hind va Shimoliy Muz okeanlariga ajratib yuborgan, ba zi ʼ tadqiqotchilar Atlantika, Tinch va Hind okeanlarining Antarktida yonidagi qismlarini Janubiy okean deb alohida ajratadilar.

Yerning Shimoliy yarim shari, asosan, qit alardan (quruqlik ʼ 39 %), Janubiy yarim shari okeanlardan (quruqlik — atigi 19 %) iborat. G arbiy yarim sharning ʻ ko p qismi suv, Sharqiy ʻ yarim sharning ko p ʻ qismi esa quruqlikdir. Yerning eng baland nuqtasi bilan eng past nuqtasi orasidagi farq qariyb 20 km ga yetadi, dunyodagi eng baland Jomolungma (Everest) cho qqisi (Hi-molay ʻ tog larida) 8848 m ʻ bo lsa, eng chuqur ʻ Mariana suv osti botig i (Tinch okeanda) ʻ 11022 m dir.

Yer gravitatsion (tortish), issiqlik, magnit va elektr maydonlariga ega. Yerning gravitatsion kuchi Oy va sun iy yo ldoshlarni ʼ ʻ Yer orbitasida tutib turadi. Yerning sferik (dumaloq) shaklda bo lishi, Yer usti ʻ relyefining ko p xususiyatlari, daryolar oqimi, ʻ muzliklar siljishi va b. jarayonlar ham gravitatsion maydon oqibatidir. Magnit maydoni Yer yadrosi va mantiyadagi turli jarayonlardan kelib chiqadi (qarang Yer magnetizmi). Yerning elektr maydoni ham magnit maydoni bilan chambarchas bog liq ʻ (qarang Atmosfera elektri). Atmosfera va magnitosferada birlamchi kosmik omillar katta o zgarishga uchraydi. Kosmik nurlar, ʻ quyosh shamoli, quyoshning rentgen, ultrabinafsha, optik va radio nurlari yutiladi va b. o zgarishlarga uchraydi, bu esa ʻ Yer yuzasidagi jarayonlar uchun muhim ahamiyatga ega.

Yer Quyoshdan 1,7-1017 J/s miqdorida nur energiyasi oladi, lekin uning atigi 50 % Yer yuzasigacha yetib keladi va Yer yuzasidagi ko p ʻ jarayonlarning energiya manbai bulib xizmat qiladi. Yer yuzasi, gidrosfera, shuningdek, atmosfera va Yer po stining yer yuzasiga yaqin ʻ qatlamlari geografik qobiq yoki landshaft qobig i degan umumiy nom bilan ataladi. Hayot ʻ geografik qobiqqa paydo bulgan. Tirik modda ayni paytda geologik kuch ham bo lib, ʻ geografik qobiqni tubdan o zgartirib ʻ yuborgan. Yerning hayot va bio-gen mahsulotlar tarqalgan sohasi biosfera deb ataladigan bo ldi. ʻ

Uzoq-yillar Yer Koinot markazi — deb qaraldi. Faqat 16-asrga kelib, sayyoralarning yulduzlar fonidagi sirt-moqsimon harakatlarini tushuntirish asosida polyak astronomi N. Kopernik Yer Quyosh atrofida aylanuvchi oddiy sayyoralardan biri ekanligini isbot qildi. 17-asr boshlarida nemis astronomi I. Kepler tomonidan sayyoralar qarakati qonuni kashf etilib, 1687-yil da I. Nyuton tomonidan Butun olam tortishish konuni isbot qilinganidan so ng ʻ geliotsentrik sistema nazariyasi uzil-kesil karor topdi. Qattiq Yer tuzilishi, „ “ asosan, 20-asr da seysmologiya yutuklari tufayli aniqlandi.

20-asr 2-yarmida raketa va sun iy ʼ yo ldoshlardan foydalanib, atmosferaning yuqori ʻ qatlamlari va magnitosfera haqida tasavvurlar shakllandi. Yerning massasi 5976 6021 kg, bu esa Quyosh – massasining 1/330000 qismiga teng. Quyoshning tortish kuchi ta sirida Yer Quyosh ʼ sistemasidagi boshqa sayyoralar kabi, Quyosh atrofida doiradan juda oz farq qiladigan elliptik orbita bo ylab aylanadi. Quyosh ʻ Yerning elliptik orbitasi fokuslaridan birida turadi. Shuning uchun ham Yer bilan Quyosh orasidagi masofa-yil davomida 147,117 million km dan (perigeliylya) 152,083 million km gacha (afeliyaa) o zgarib turadi. Yer orbitasining ʻ 149,6 million km ga teng katta yarim o qi Quyosh ʻ sistemasi doirasida masofalarni o lchashda ʻ birlik deb qabul qilinadi (qarang Astronomik birlik).

Atmosfera. Atmosfera yoki Yerning havo qobig i ʻ deganda qattiq Yerni o rab olgan va u bilan „ “ ʻ birga aylanadigan gaz muhiti tushuniladi. Atmosferaning massasi, zichligi, qatlami tuzilishi, atmosferadagi dissotsilanish, ionlanish va b. haqida atmosfera maqolasida yoritilgan. Yerning geografik po stida yuz beradigan fizik, ʻ kimyoviy va biologik jarayonlar uchun asosiy energiya manbai, ya ni Quyoshdan tarqaladigan ʼ elektromagnit nurlar Yer sirtiga atmosfera orqali o tadi. Atmosfera rentgen va gamma- ʻ nurlar (qisqa to lqinli nurlar) ni yutib, ʻ biosferani zararli ta sirlardan saqlaydi. ʼ Atmosferada karbonat angidrid va suv bug lari ʻ bo lgani uchun Quyosh nurlanishi energiyasining ʻ 48 % Yer sirtiga yetib keladi. Atmosferada bug , ʻ tomchi va muz kristallari ko rinishida (1,3 ʻ — 1,5)1016 kg suv bor. Atmosfera bo lmaganda Yer ʻ sirtining yillik o rtacha temperaturasi 23° ʻ — bo lar edi (aslida bu temperatura 14,8° ga ʻ teng).

E TIBORINGIZ UCHUN ’ TASHAKKUR!

Похожие

Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi va kattaligi

Yerning quyosh atrofida aylanishi va uning oqibatlari

Yerni o’z o’qi atrofida aylanishi

Oy va Yer umumiy og’irlik markazi atrofida aylanishi

Yerning shakli va o'lchamlari