Oy va Yer umumiy og’irlik markazi atrofida aylanishi - Астрономия - Презентации

Oy va Yer umumiy og’irlik markazi atrofida aylanishi

Загружено в:

13.04.2024

Скачано:

0

Размер:

514.44921875 KB

OY VA YER UMUMIY OG’IRLIK MARKAZI ATROFIDA AYLANISHI Reja: 1.Oy Yerning tabiiy yo’ldoshi sifatida. 2.Yerning sayyora sifatidagi ko’rinishi. 3.Oy va Yer umumiy og’irlik markazi atrofida aylanishi.

Oy –Yerning tabiiy yo‘ldoshi va unga eng yaqin osmon jismi. Yerdan 384 ming km uzoqlikdagi masofada joylashgan. Radiusi 173 8 km, o‘rtacha zichligi 3,34 g/sm 3 . Massasi Yer massasidan 81 marta kic hik. Yer atrofida ellips orbita bo‘ylab 27,32 sutkada aylanib chiqadi. Oy sovuq osmon jismi, o‘zidan issiqlik va yorug‘lik chiqarmaydi. Q uyoshdan kelgan nurni qaytargani uchun bizga yorug‘ bo‘lib ko‘rinadi. Quyosh va Oyning tortishi tufayli Yerning shakli davriy ravishda o‘zgari b turadi. Natijada Dunyo okeani, atmosfera va Yer po‘stida ritmli ravish da qalqish hodisasi ro‘y beradi. Dunyo okeanida ko‘tarilgan qalqish hodisasi Yerning o‘z o‘qi atrofi da aylanishiga teskari yo‘nalishda harakat qilib, Yerning aylanish tezligi ni kamayishiga ma’lum miqdorda sabab bo‘ladi. Oy, Quyosh va boshqa osmon jismlarining tortishi tufayli Yerning aylanishi sekinlashadi, oqiba tda Yerning qutbiy siqiqligi kamayib, sharga yaqinlashib boradi. Natijad a litosfera plitalari harakati va Yer po‘stidagi yoriqlar, tektonik harakatla r o‘zgaradi. Shuningdek, Koriolis kuchi kamayadi va, natijada havo mas salari, shamollar va okean suvlari harakati, iqlim o‘zgaradi.

Yer – Quyosh sistemasidagi sayyoralardan biri bo‘lib, uning shakli, o‘lchamlari, zichligi, mod dalar tarkibi, tuzilishi va harakatlari koinotda joylashgan o‘rniga bog‘liq. Uning shaklini Siz quyi si nflarda sharsimon deb o‘qigansiz. Bu to‘g‘ri, lekin, aslida, uning shakli geoid. Yer hech bir geometr ik shaklga yoki jismga o‘xshamaydi. Yer yuzasida geodezik-kartografi k ishlarda geoidni o‘lchash v a hisoblash qiyin bo‘lgani uchun, o‘lchash, hisoblash va tasvirlash oson bo‘lgan shar yoki ellips sha klida deb qabul qilinadi. Yerning ayrim o‘lchamlari O‘rtacha ekvatorial radiusi 6378,14 km . Ekvator uzunligi 40 075,7 km . O‘rtacha qutbiy radiusi 635 6,78 km . Hajmi 1,083 × 1012 km 3 . Qutbiy siqiqligi 21,36 km O‘rtacha zichligi 5,52 g/sm 3 . Ekvator ial siqiqligi 213 m. Massasi 5,976 × 1024 kg . Meridian uzunligi 40 008,5 km. Yer yuzasining may doni 510 mln km kv . Yerning shakli va o‘lchamlarining geografik ahamiyati quyidagilarda namoyon bo‘ladi: -Yerning sharsimon shakli Quyosh nurlari tushish burchagining ekvatordan qutblarga tomon qonuni yatli o‘zgarib borishiga sabab bo‘ladi. Bu esa geografik zonallik qonuniyatini yuzaga keltirgan; -Yerning sharsimon shakli moddalarni bir joyga to‘playdi va quyuqlashtiradi. Natijada moddalar siq iladi va zichlashadi, ichki qismida turli zichlikka ega qobiqlar hosil bo‘ladi. Yerning qobiqli tuzilishi uning asosiy xususiyatidir; - Yer yuzasi, jumladan, geografi k qobiqning dumaloq (sharsimon) shakldaligi makonning bir butun va cheksizligini ta’minlaydi; - Yerning haqiqiy shakli – geoidning shardan og‘ishi Yer ichidagi moddalarining muvozanatga intili shi tufayli yer po‘stida ko‘tarilishlar va cho‘kishlar, yer yoriqlari yuzaga kelishiga, oqibatda relyefni ng o‘zga rishiga sabab bo‘ladi. Relyef va tektonik harakatlar geografik qobiqda azonallik qonuniyat ini yuzaga keltiruvchi omillardir.

Yer zichligi va massasining kattaligi uning tortish kuchi katta bo‘lishini, bu esa o‘z atrofi da h avo va suvni ushlab turishini ta’minlagan. Yer yuzasidagi atmosfera bosimining mavjudligi suvning suyuq holda bo‘lishiga imkon beradi, aks holda suv bug‘lanib ketgan bo‘lar edi. Yerda ma’lum bir doimiy issiqlik sharoitini ushlab turishda atmosfera va gidrosferaning ahamiyati katta. Atmosfera Q uyoshdan kelayotgan zararli elektromagnit nurlarni ushlab qoladi. Dunyo okeani esa juda katta issi qlik manbayidir. Yer sayyorasi bir vaqtning o‘zida bir qancha harakatlarni amalga oshiradi. Ulardan Yer tabiati va odamlar hayoti uchun eng ko‘p ta’sir ko‘rsatadiganlari Yerning Quyosh atrofi da, o‘z o‘qi atrofi da va Yer - Oy umumiy og‘irlik markazi atrofida aylanishidir. Yer Quyosh atrofi da soat miliga teskari yo‘nalishda o‘rtacha 29,8 km/soniya tezlik bilan 934 mln km. bo‘lgan orbitani 365 sutka 6 soatda to‘la bir marta aylanib chiqadi. Yer orbitasi (Quyosh at rofida aylanish yo‘li) ellips shaklda. Shuning uchun Quyosh bilan Yer orasidagi masofa doim o‘zga rib turadi. Yer orbitasining Quyoshga eng yaqin nuqtasi – perigeliy deyiladi. Bu nuqtada Yer va Qu yosh orasidagi masofa 147 mln. km.ga teng. Yer orbitasining Quyoshdan eng uzoq nuqtasi esa afeli y deyilib, Yer bilan Quyosh o‘rtasidagi masofa 152 mln. km. bo‘ladi. Shuning uchun Yer orbita bo‘ylab turli tezlikda harakat qiladi, ya’ni perigeliyda eng tez (30,3 km/s.), afeliyda eng sekin (29,3 km/s.) aylanadi. Buning oqibatida Quyosh Shimoliy yarimsharga 1 86 kun, Janubiy yarimsharga esa 179 kun nur sochadi. Lekin bu Yerga keladigan issiqlikning miqdo riga ta’sir qilmaydi. Yer orbitasining aylanaga yaqin ellipsligi tufayli Yerga keladigan issiqlikning m iqdori o‘zgarmaydi, ya’ni doimiydir. Shu sababli Yer yuzida doimiy issiq sharoit yuzaga kelgan. Yerning Quyosh atrofida aylanishining geografik oqibatlari: yil fasllari hosil bo‘ladi, kun va tu n davomiyligi o‘zgaradi, Quyosh turishi nuqtalari (22 iyun, 22 dekabr) hamda bahorgi va kuzgi ten g kunliklar (21 mart, 23 sentyabr) bo‘ladi, Quyosh Shimoliy yarimsharga 1 hafta ko‘proq nur soch adi, yorug‘lik mintaqalari hosil bo‘ladi, doimiy issiqlik sharoit qaror topadi, musson shamollari pay do bo‘ladi, umuman, geografik qobiqda yillik ritmiklik qonuniyati yuzaga keladi.

Yer o‘z o‘qi atrofida aylanganda aylanish o‘qi orbita tekisligiga nisbatan 66,5° burchak hosil qiladi. Ye r aylanishi ning burchak tezligi 1 soatda 15°, ya’ni Yer yuzidagi har qanday nuqta (qutblardan tashqar i) 1 soatda 15° ga buriladi. Lekin sekundiga masofa hisobidagi tezlik har xil kenglikda turlicha. Ekvat ordan qutblarga tomon kamayib boradi. Ekvatorda eng katta bo‘lib, sekundiga 455 m., qutblarda esa 0 m.ga teng. Yerning o‘z o‘qi atrofida aylanishining geografik oqibatlari: sutka qaror topadi, kun va tun almas hinadi, geografi k qobiqda sutkalik ritmiklik ro‘y beradi, Koriolis kuchi hosil bo‘ladi, geografik qutbla r vujudga keladi, turli meridianlarda mahalliy vaqt har xil bo‘ladi. Koriolis kuchi Yer aylanishining buruvchi kuchi bo‘lib, uning ta’sirida gorizontal harakat qilayot gan hamma jismlar o‘z yo‘nalishidan Shimoliy yarimsharda o‘ngga, Janubiy yarimsharda chapga og‘a di. Uning ta’sirida havo massalari, siklonlar va antisiklonlar, shamollar, dengiz oqimlari o‘z yo‘nalishi ni o‘zgartiradi, daryo suvlari Shimoliy yarimsharda ko‘proq o‘ng qirg‘og‘ini, Janubiy yarimsharda cha p qirg‘og‘ini yemiradi. Yer Oy bilan birgalikda umumiy og‘irlik markazi atrofi da aylanadi. Yer–Oy umumiy og‘irlik ma rkazi Yerning ichki qismida, uning markazidan radiusining ¾ qismi masofada joylashgan. Yerning Yer –Oy umumiy og‘irlik markazi atrofi da aylanishi, Oyning tortishi oqibatida qalqish hodisasi, ya’ni Yer dagi hamma jismlar Oyga tomon tortilishi ro‘y beradi. Bu, ayniqsa, Dunyo okeanida yaqqol seziladi. S huningdek, Oyning tortishi oqibatida Yerning o‘z o‘qi atrofida aylanishi sekinlashadi. Qalqish hodisas i va Yer aylanishi sekinlashishining Yer tabiatiga ta’siri haqida yuqorida aytib o‘tilgan. Umuman, yuqorida aytilganidek, Yerning Koinotdagi o‘rni, unga osmon jismlarining ta’siri, unin g shakli va o‘lchamlari Yerda hayotning paydo bo‘lishini, tirik organizmlar uchun qulay muhitni va en g asosiysi, odamning paydo bo‘lishi va jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlagan. Bugungi sivili zatsiyani saqlab qolish esa insonning o‘z qo‘lidadir. Koinot, galaktika, Quyosh sistemasi, geoid, Yerni ng o‘lchamlari, Yerning harakatlari misolida misolida o’rganiladi

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHM AT

Похожие

Yer, uning shakli va harakati. Yerning o’z o’qi atrofida va quyosh atrofida aylanishi. Oy va uning fazalari

Yerni o’z o’qi atrofida aylanishi

Yerning o’z o’qi atrofida aylanishi va kattaligi

Yerning quyosh atrofida aylanishi va uning oqibatlari

Olam va yer haqida umumiy tushunchalar 2