Yumaloq chuvalchanglar. Xususiy yumaloq chuvalchanglar - Зоология - Рефераты

Yumaloq chuvalchanglar. Xususiy yumaloq chuvalchanglar

Загружено в:

23.10.2023

Скачано:

0

Размер:

242.5 KB

Yumaloq chuvalchanglar. Xususiy yumaloq chuvalchanglar Reja: 1. Trixinella, trihinellez qo'zg'atuvchisi 2. Rishta, drakunkulez qo'zg'atuvchisi 3. Vuhereriya, vuhererioz (filyariatoz) qo'zg'atuvchisi

Trixinella (Trihinella spiralis) - trihinellez qo'zg'atuvchisi. Parazitning yashash joyi. Yetuk shakllari odamning ingichka ichagida, lichinkalar i - ko'ndalang targ'il mushaklarda. Geografik tarqalishi. Sporadik holatlari hamma joylarda uchraydi, tabiiy manbali antropozoonoz. Morfologiyasi. Mayda biogelmintlarga kiradi. Urg'ochisining uzunligi - 3-4 mm. Erkagining uzunligi 1,5-2 mm dan oshmaydi. Urg'ochilarining jinsiy naychalari toq bo'lishi va tirik lichinkalar tug'ishi trixinellalarning xarakterli xususiyatlaridir. Hayot sikli. Lichinkalari ham, yetuk shakllari ham bir organizmda rivojlanadi. Trixinellalarning xo'jayinlari yirtqich, hamma narsa bilan ovqatlanuvchi hayvonlar va odamlar hisoblanadi (rasm). Odamga trixinellez bilan kasallangan hayvonlar go'shtni iste'mol qilganda yuqadi. Parazitlarning asosiy manbalari yowoyi go'shtxo'r hayvonlar va cho'chqalar hisoblanadi. Invazion bosqichi - qobiqga o'ralgan lichinkalardir. Odam ichagida lichinkalarning qobig'i erib ketadi va 2-3 kundan keyin yetuk shaklga aylanadi. Otalanganidan keyin tirik lichinkalarni tug'adi. Lichinkalar qon tomirlari orqali ko'ndalang targ'il mushaklarga boradi (ko'proq deltasimon, qovurg'alararo, chaynash, ikrasimon mushaklarga, diafragmaga). Mushaklarda lichinkalar qobiqqa o'raladi, so'ngra qobiqda ohak moddasi to'planadi. Shunday holatla lichinkalar 20- 25 yilgacha tirik saqlanadi. Boshqa organizmga tushganidan keyin yuqorida ko'rsatilgan sikl yana qaytariladi.

Trixinellezning tarqalishida o'limtiklar bilan ovqatlanuvchi hashoratlar katta rol o'ynaydi. Odam trihinellez tarqalishida boshi berk yo'l hisoblanadi. Patogen ta'siri. Trixinellezda allergik reaksiyalar kuzatiladi, mushaklar faoliyati buziladi, harorat ko'tariladi. Laboratoriya tashhisi. Anamnez (kasallardan so'rab ma'lumotlar yig'ish) ma'lumotlari, biopsiya, immunologik, allergologik tekshirishlar asosida tashhis qo'yiladi. Profilaktikasi. Shaxsiy profilaktika - veterinar nazoratidaii o'tmagan go'shtni iste'mol qilmaslik. Jamoat profilaktikasi - cho'chqalar, va boshqa hayvonlar go'shtlarini veterinayariya-sanitariya ekspertizasini to'g'ri yo'lga qo'yish yo'li bilan amalga oshiriladi. Zararlangan go'shtni har qanday qaynatganda ham lichinkalar o'lmaydi. Zararlangan go'sht yo'qotiladi yoki tehnik maqsadlarda ishlatiladi. Rishta (Dracunculus medinensis) - drakunkulez qo'zg'atuvchisi Parazitning odamda joylashishi. Parazit odamning teri osti yog' kletchatkasida yashaydi. Geografik tarqalishi. Arab mamlakatlarida, Hindistonda, Eronda, Tropik Afrikada tarqalgan. 20 asrning 30-yillarigacha drakunkulez Buxoroda keng tarqalgan edi. L. M. Isaev rahbarligida o'tkazilgan choralar natjasida Buxoroda drakunkulez batomom tugatilgan. Antroponozoonoz kasallik hisoblanadi. Morfologiyasi. Yirik biogel'mint bo'lib, urg'ochisining uzunligi 1,5m, erkaginiki esa 15-30 mmga yaqin. Tirik lichinkalar tug'uvchi gijjalar guruhiga kiradi. Hayot sikli. Definitiv xo'jayini - odam va hayvonlar (maymunlar, uy hayvonlari, yowoyi hayvonlar), oraliq xo'jayini esa tuban qisqichbaqasimonlar - sikloplardir. Invazion bosqichi lichinkalar hisoblanadi. Odamga lichinkalar bilan zararlangan siklopli suvni ichganda yuqadi. Odam ichagida lichinkalar qon tomirlariga o'tib migraciyalanib, teri osti yog' kletchatkasiga boradi va yetuk shaklga aylanadi.

Urg'ochilari tirik lichinkalar tug'adi, lichinkalar suvga tushganida sikloplar tomonidan yutiladi (rasm). Rishtaning hayot sikli 1 yilgacha cho'zilishi mumkin. Patogen ta'siri. Drakunkulezda bo'g'imlar harakatlanishi susayishi, teri qichishi, allergik reaksiyalar kuzatiladi. Laboratoriya tashxisi. Parazit teri ostigajoylashganligi uchun unga tashxis qo'yish qiyin emas. Parazitning atipik joylashishi holatlarida immunologik, allergologik reaksiyalardan foydalaniladi. Profilaktika. Shaxsiy profilaktika - faqat qaynatilgan suvni ichish, jamoat profilaktikasi - suv havzalarini qo'riqlash, vodoprovodlashtirish, kanalizatsiyalashtirish, kasallarni aniqlash va davolash, aholi o'rtasida sanitariya- oqartuv chora-tadbirlarini yo'lga qo'yish orqali amalga oshiriladi. Vuhereriya (filyariya) - (Wuchereria bancrofti) - filyarioz (vuhererioz) qo'zg'atuvchisi Parazitning joylashishi. Yetuk shakllari limfa tomirlari va tugunlarida, biriktiruvchi to'qimada, lichinkalari esa - qon tomirlarida yashaydi. Geografik tarqalishi. Tropik va subtropik mamlakatlarda tarqalgan. Morfologiyasi. Urg'ochisining uzunligi 10 sm, erkagini esa 3-4 smga teng, lichinkalari (ularni mikrofilyariyalar deyiladi) - 0,3 mmdan oshmaydi (rasm). Filyariyalar shakli ipsimon, oldingi va keyingi uchlari o'tkirlashgan bo'ladi. Ular tirik turuvchi biogel'mintlardir. Hayot sikli. Definitiv xo'jayini - faqat odamlar, oraliq xo'jayinlarni esa Culex, Anofeles, Aedes, Mansoni avlodlariga kiruvchi chivinlar hisoblanadi.

Invaziya manbai kasal odamlardir (antroponoz). Chivinlarga qon so'rish paytida yuqadi, keyin mikrofilyariyalar chivinning xartumiga o'tadi. Chivin odamni chaqayotganida mikrofilyariyalar hartumni yorib, teriga faol harakatlanib kiradi, keyin limfa sistemasiga o'tib, rivojlanib voyaga yetadi. Mikrofilyariyalar kunduzi yirik qon tomirlarida, kechasi esa periferik qon tomirlarida joylashadi. Patogen ta'siri. Limfa oqimi qiyinlashishi natijasida og'ir "fillik" kasalligi (elefantiaz) rivojlanadi. Laboratoriyada tashxis qo'yish uchun qon surtmasi tekshiriladi. Tahlil uchun qon kechasi olinadi. rasm. Vuhereriya. a - gilof; b-ekskretor teshik; c-anal teshik; d-jinsiy hujayralar. Profilaktikasi. Shaxsiy profilaktika - chivinlar chaqishidan saqlanish. Jamoat profilaktikasi - kasallarni aniqlash, davolash, tashib yuruvchi chivinlarga qarshi kurashish orqali amalga oshiriladi. Ovogel'mintoskopiya Har xil gelmintozlarni laboratoriyada aniqlashning asosiy usuli bemorning axlatidan, balg'amidan, siydigidan va boshqa tana suyuqliklaridan gijjalarning tuxumini tekshirishdir. Vrach kasallik qo'zg'atuvchi gijjalar tuhumlarining tuzilishni va ularni aniqlash usullarini yaxshi bilishi shartdir. Bolalar muassasalari (bog'cha, yasli, bolalar uyi, oromgohlar, sanatoriylar, oziq-ovqat korxonalari va kasalxonalarda) xizmat qilayotgan har bir shaxs muntazam ravishda ovogelmintoskopik tekshiruvdan o'tishi shart. Tibbiy muassasalarda (kasalxona va poliklinika, vrach va feldsherlar punktlarida) parazit gijjalar tuxumlarini aniqlash keng yo'lga qo'yilgan.

Ovogel'mintoskopik usullarning quyidagi uch turi amaliy tibbiyotda keng qo'llaniladi: Nativ surkash usuli. Bu usulda qo'llanilganda buyum oynasiga bemorning yangi axlatidan kichik bir bo Так olinadi va ustiga glitserinning suvdagi 50%li eritmasidan yoki natriy xloridning izotonik eritmasidan bir tomchi tomiziladi. Axlat glitserin eritmasi bilan aralashtirilib, shisha tayoqcha yordamida buyum oynasiga surkaladi. Qoplagich oynacha bilan yopilib, mikroskop ostida tekshiriladi. Mazkur usul juda oddiy, uni barcha laboratoriyalarda keng qo'llash mumkin, lekin uning kamchiligi - ko'p hollarda kutilgan natijani bermasligidir. Cho'ktirish usuli. Bemor yangi axlatining har er-har eridan namunalar olib, probirkaga solinadi. Probirkalarga barobar miqdorda efir va to'yingan xlorid kislota quyiladi. Chayqatib aralashtiriladi. Aralashma qil elakdan o'tkazilib, boshqa probirkaga qo'yiladi, 3-5 minut sentrifugada aylantiriladi. Natijada eritmada uchta qatlam hosil bo'ladi. Ustkisi efir qatlami, o'rtadagisi kislota qatlami va eng ostiga gijja tuxumlari qatlami cho'kib tushadi. Axlat massasi esa efir va kislota ta'sirida parchalanib, yuqori qatlamlarida qoladi. Pipetka yordamida cho'kmadan namuna olinib, buyum oynasiga tomiziladi, qoplagich oyna bilan yopiladi va mikroskop ostida tekshiriladi. Bu usul awalgi usulga nisbatan ancha samarador bo'lib, tuxumlarni aniqlash imkoniyatini ancha oshiradi. Bu usulning kamchiligi engil, may da tuhumlarni aniqlash qiyinligidir. Qalqitib chiqarish (flotatsyja). Mazkur usul (Fyulleborn usuli deb ham ataladi) keng qo 'llaniladi, chunki doimo aniq natija beradi. Bemorning yangi axlatidan ozgina namuna olinib, chinni idishga solinadi. Ustiga to'jingan osh tuzi eritmasi quyiladi. Eritma bilan axlat yaxshilab aralashtirilib, 60-90 minut tindirib qo'yiladi. Gijja tuxumlarining solishtirma og'irligi eritmanikiga nisbatan kichikroq bo 'lganligi uchun tuxumlar qalqib, eritma yuzasiga chiqadi. Alohida tayyorlangan kichkina sim chovli yordami bilan qalqitmasdan namuna olinib, buyum oynasiga tomiziladi, qoplagich oynacha bilan yopiladi va mikroskop ostida tekshiriladi. Mazkur usulni tezlatish maqsadida osh tuzi eritmasi o'rniga natriy nitrat (NaNCb) tuzining to'jingan eritmasidan foydalanish mumkin (Kalantaryan usuli). Bu usulda tindirish uchun 15-20 minut muddat kifoya. Bu usul mayda sestodalar,

nematodalar tuxumlarini aniqlash uchun qulaydir. Askarida tuxumlari og'ir bo'lganligi uchun bu usul askarida tuxumlarini aniqlashda yaxshi natija bermaydi. Yuqorida bay on etilgan barcha usullarda mikroskop ostida topilgan gijja tuxumlarini aniq tanib olish uchun maxsus jadvallarda aks ettirilgan gijja tuxumlariga solishtirib k о 'riladi (rasm).

Adabiyotlar : 1. Abduraxmanov G.M., Lopatan I.K., Ismailov Sh.I. Osnovo’ zoologii i zoogeografii. Uchebnik dlya studentov vo’sshix pedagogicheskix uchebno’x zavedeniy. M., Izdatelskiy tsentr «Akademiya» 2001. 2. A buladze K.I. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni selskoxozyaystvenno’x jivotno’x. Uchebnik d lya studentov VUZov po spetsialnosti "Veterinariya". M., 1990. 3 . Akbaev M.Sh. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni jivotno’x. Uchebnik dlya studentov VUZov po spetsialnosti «Veterinariya». M. KOLOS, 2000. 4. Biologiya. Bolshoy entsiklopedicheskiy slovar. Nauchnoe izdatelstvo "Bolshaya Rossiyskaya entsiklopediya". M. 1998. 5. Burdelev T.E. i dr. Osnovo’ veterinarii. Uchebnik. M.,1978. 6. Genis D.E. Meditsinskaya parazitologiya. M. 1991.

Похожие

Yumaloq chuvalchanglar (Asl yumaloq chuvalchanglar)

Yumaloq chuvalchanglar tipi

Ipsimon chuvalchanglar yoki yumaloq chuvalchanglar tipi. (Nemathelminthes)

Yassi chuvalchanglar (Tasmasimon chuvalchanglar)

Yassi chuvalchanglar