Yassi chuvalchanglar (So'rg'ichlilar) - Зоология - Рефераты

Yassi chuvalchanglar (So'rg'ichlilar)

Загружено в:

23.10.2023

Скачано:

0

Размер:

366 KB

Yassi chuvalchanglar ( So'rg'ichlilar) Reja: 1. Jigar so'rg'ichi, fassiolyozning qo'zg'atuvchisi 2. Mushuk so'rg'ichi, opistorhozning qo'zg'atuvchisi 3. Qon so'rg'ichi, siydik tanosil shistosomatozining qo'zg'atuvchisi

Yassi chuvalchanglar (Plathelminthes) tipi Tipning xarakterli xususiyatlari: bilateral simmetriya, dorso-ventral yassilashgan, homila uch qavatdan rivojlanadi, teri-muskul qopchasi mavzhud, mushak, ayirish, hazm, nerv va jinsiy sistemalari nvojlangan. Tipning ko'pchilik vakillari parazit hayot kechiradi, ko'p turlar obligat parazitizmga moslanishi natijasida tuzilishi soddalashgan. Tiprning o'ziga xos xususiyatlari: reproduktiv (ko'payish) qobiliyati kuchli rivojlangan, ko'p yassi chuvalchanglar lichinkalari partenogenez yo'li bilan ko'payadi. Ularning ko'pchiligi germafroditlardir. Yassi chuvalchanglar 3ta sinfga bo'linadi: kipriklilar (Turbellaria), so'rg'ichlilar (Trematodes) va tasmasimon chuvalchanglar (Cestoda.S.Cestodiea). Tibbiyot ahamiyatiga ega sinflar so'rgichlilar va tasmasimonlardir. So'rg'ichlilar (Trematodes) sinfi. Sinfning hamma vakillari parazit hayot kechiradi. 4000 ga yaqin turlari ma'lum. Tanasi yaproqsimon, og'iz va qorin so'rgichlari mavjud. Og'iz so'rgichi hazm nayi bilan bog'langan, qorin so'rg'ichi xo'jayinga yopishish uchun xizmat qiladi. Hazm sistemasi halqum, qizilo'ngach va ikkiga tarmoqlanib yopiq tugallanuvchi ichakdan tashkil topgan. Anal teshigi yo'q. Trematodalarda nafas va qon aylanish sistemalari taraqqiy etmagan. Ayirish sistemasi protonefndial tipda tuzilgan, butun tanasi bo'ylab tarqalgan kiprikli hujayralardan tashkil topgan, bu hujayralardan ketgan naychalar tashqariga ochiladigan yirik ekskretor nayga birikadi. New sistemasi halqum atrofi nerv tolalaridan tashkil topgan. Jinsiy sistemasi. Shistosomalardan boshqa hamma turlar germafroditlardir. Erkaklik jinsiy sistemasi juft urug'donlar, urug' yo'llari, urug' to'quvchi kanal va kopulyativ a'zo (sirrus)dan tashkil topgan. Urg'ochilik jinsiy sistemasiga toq tuxumdon, sariqdon, urug' to'plagich va ootip kiradi. Otalangan tuxumhujayralar bachadonga tushadi va tashqariga chiqariladi.

Yetuk bosqichlari faqat umurtqalilarda, lichinka bosqichlari esa – umurtqasizlarda parazitlik qiladi. Ularning birinchi oraliq xo'jayini albatta yumshoq tanlilar (mollyuskalar) vakillaridan biri hisoblanadi. Tuxumdan miratsidiyalar chiqib, mollyuskalar organizmida partenogenez yo'li bilan sporotsistalar va rediyalar hosil bo'ladi. Keyin serkariyalar hosil bo'ladi va asosiy xo'jayinga o'tib yetuk shaklga aylanadi. Ko'p turlarda 2 yoki 3 oraliq ho'jayinlari mavjud. Sinfning 40ga yaqin turi odam parazitlari hisoblanadi. Trematodalar qo'zg'atadigan kasallik trematodozlar deyiladi. Jigar so'rg'ichi (Fasciola hepatica) – fasciolez qo'zg'atuvchisi Xo'jayin organizmida joylashishi. Jigarning o't yo'llarida, o't pufagida, ba'zan oshqozon osti bezida parazitlik qiladi. Geografik tarqalishi. Parazit hamma hududlarda tarqalgan. Morfologiyasi. Uzunligi 3-5 sm gacha yetadi. Bachadoni qorin so'rgichi orqasiga joylashgan. Urug'donlari, sariqdonlari vatuxumdoni o'ta shohlangan (1- rasm). Hayot sikli. Asosiy xo'jayini o'simlikxo'r hayvonlar va odam, oraliq xo'jayini esa kichik hovuz mollyuskasi (Limnea truncatula) hisoblanadi. Fassiolalarda juda ko'p tuxum hujayralar hosil bo'ladi va ular axlat bilan tashqariga chiqariladi. Tuxumlar rivojlanishi suvda davom etib, tuxumdan kiprikli lichinkalar - miracidiyalar chiqadi. Miratsidiyalar - oraliq ho'jayinlar uchun invazion bosqichlardir. Mollyuska organizmda miratsidiyalarda partenogenz yo'li bilan sporotsistalar, rediyalar va serkariyalar rivojlanadi. Serkariyalar mollyuskalardan chiqib, sistaga o'raladi va adoleskariyalarga aylanadi. Adeleskariyalar - asosiy xo'jayin uchun invazion bosqichlaridir. Odamga adoleskariyalar qaynatilmagan suv, yuvilmagan sabzavot, ko'katlar orqali o'tadi (rasm). Patogen ta'siri. Jigar hujayralari jarohatlanadi, sirroz, mexanik sariqlik rivojlanadi.

Laboratoriya tashhisi - axlatda tuxumlarni topishga asoslangan. Ba'zan jigar bilan ovqatlangan shaxslar tekshirilganda axlatida tuxumlar (tranzit tuxumlar) aniqlanishi mumkin, bunday holatlarda tahlilni 3-4 kundan keyin qaytadan o'tkaziladi. l-rasm. Jigar so'rg'ichi. 1-og'iz so'rg'ichi; 2-shoxlangan ikki tormoqli ichak; 3-qorin so'rgichi; 4-sirrus xaltasi; 5-tuxumdon; 6-bachadon; 7-urug' eltuvchi nay; 8-sariqdon naylari; 9 - urug'donlar; 10-sari'donlar.

Jigar so'rg'ichining taraqqiyot sikli. Profilaktikasi. Faqat qaynatilgan suvlarni ichish, sabzavot va ko'katlarni yahshilab yuvilganidan keyin iste'mol qilish, kasal hayvonlarni davolash orqali parazit yuqishi oldini olish mumkin. Mushuk (Sibir') so'rg'ichi (Opisthorchis felineus) – opistorxoz qo'zg'atuvchisi. Xo'jayin organizmida joylashishi. Oshqozon osti bezi, jigar, o't pufaklarda yashaydi. Geografik tarqalishi. G'arbiy Evropa, G'arbiy Sibir va Sharqiy Qozog'iston hududlarida tarqalgan. Morfologiyasi. Uzunligi 0,5-1,0 mmdan oshmaydi. Ichagi tarmoqlanmagan, tuxumdoni yumaloqlashgan, juft urug'donlari shoxlanmagan va tanasini keying qismiga joylashgan. Tanasining oldingi qismi orqa qismiga qaraganda ingichkaroq.

Hayot sikli. Parazitning asosiy, oraliq va qo'shimcha xo'jayinlari mavjud. Asosiy xo'jayinlari - odam va go 'shtxo 'r hayvonlardir, (it, mushuk, tulki, shimol tulkisi va boshqalar). Oraliq xo'jayinlari - chuchuk suv mollyuskalaridir. Qo'shimcha hojayinlarga - karpsimonlar oilasiga kiruvchi baliqlar kiradi (rasm). Suvda tuxumlarni (oraliq xo'jayin uchun invazion bosqich) mollyuskalar (Bithynia Leachi) yutadi va ularning organizmida tuxumdan miratsidiyalar chiqadi. Ular partenogenez yo'li bilan sporotsistalar, rediyalar va serkariyalarga aylanadi. Serkariyalar (oraliq xo'jayinlarning invazion bosqichi) mollyuskalarni chiqib baliqlarga o'tadi va metatserkariyalarga (asosiy xo'jayin uchun invazion bosqich) aylanadi. Odamga yaxshi pishirilmagan, yaxshi qovurilmagan, yaxshi tuzlanmagan, yoki yaxshi dudlanmagan baliq iste'mol qilinganda yuqadi. Opistorxoz tabiiy manbaili kasallik. Patogen ta'siri. Jigar va boshqa ichki a'zolari faoliyati buzilishi natijasida o'limga ham sabab bo'luvchi og'ir parazitar kasallikdir. Laboratoriya tashxisi. Axlatda yoki 12-barmoqli ichak suyuqligida parazitning tuxumlarini topishga asoslangan. Profilaktikasi. Shaxsiy profilaktika - xom, yaxshi pishirmagan, qovurilmagan kam tuzlangan, yaxshi dudlanmagan baliqlarni iste'mol qilishdan saqlanish, jamoat proflaktikasi - sanitariya-oqartuv ishlari, suv havzalarini axlatlar bilan ifloslanishi yo'l qo'ymaslik choralari orqali amalga oshiriladi.

rasm. Mushuk so'rg'ichining taraqqiyot sikli. Shistosomalar - qon so'rg'ichlari. Shistosomozlarning qo'zg'atuvchilar hisoblanadi. Xo'jayin organizmida joylashishi. Shistomomalar (Shistosoma haematobium, Shistoma mansoni, Shistosoma yaponicum) - qon tomirlarida parazitlik qiladi. Geografik tarqalishi. Tropik va subtropik iqlimli mamlakatlarda (Afrika, Osiyo, Janubiy Amerika) keng tarqalgan.

Morfologiyasi. Ayrim jinsli parazitlar bo'lib, erkagining uzunligi 1,5 sm, urg'ochisiniki esa 2,0 sm ga yaqin. Urg'ochilar erkagining ginekofor nayida joylashadi. Tuhumida o'tkir o'simtasi mavjud (rasm). Hayot cikli. Shistosomalarning asosiy ho'jayini - odam, oraliq xo'jayinlari - chuchuk suv mollyuskalari hisoblanadi. Tuxumlari qon tomirlarini o'tkir o'simtasi bilan teshib, siydik yo'llariga o'tadi va suvga siydik orqali tushadi. Tuxumdan suvda miratsidiyalar chiqadi. Miratsidiyalar oraliq xo'jayin uchim invasion bosqichma hisoblanadi. Miratsidiyalar birlamchi va ikkilamchi sporotsistlarga va serkariyalarga aylanadi. Serkariyalar asosiy ho'jayin uchim invazion bosqichdir. Odamga serkariyalar cho'milayotganda, suv sug'orayotganda, sholi plantatsiyalarida, suv inshootlarida ishlayotganda yuqadi (rasm). S.haematoborm - siydik-tanosil shistosomozini, S.mansom - ichak shistosomozini S. japonicum -yapon shistosomozini qo'zg'atadi Yapon shistosomozi - tabiiy manbali kasallikdir, chunki u odamdan tashqari yowoyi hayvonlarda ham uchraydi. Patogen ta'siri. Kasal a'zolardan qon oqishi, yaralar, poliplar hosil bo'lishi, allergik reaktsiyalar kuzatiladi. Laboratoriya tashxisi. Siydikda tuxumlarni tekshirishga asoslangan. Tuxumlar siydik orqali asosan kunning eng isigan vaqtida ko'proq ajraladi. Shuning uchun siydik shunday vaqtda analiz uchun olinadi. Profilaktika. Serkariyalar bilan zararlangan suvlarda cho'milmaslik, suv inshoatlarida ishlaydigan ishchilar, suvchilarni maxsus kiyim bilan taminlash, suv havzalarini siydik bilan ifloslanishiga yo'l qo'ymaslik, sanitariya – oqartuv choralarini amalga oshirish orqali kasallik tarqalishi oldini olish mumkin.

4-rasm. Ichak(a) va urogenital (b) shistomatoz ko'zg'atuvchilarining hayot sikllari. 1-kasallarda tuxum ajratilishi; 2-hovuzda miratsidiyalar; 3-oraliq xo'jayinlar-mollyuskalar; 4-shistosomalarning invasion bosqichlari- serkariyalar.

Adabiyotlar : 1. Abduraxmanov G.M., Lopatan I.K., Ismailov Sh.I. Osnovo’ zoologii i zoogeografii. Uchebnik dlya studentov vo’sshix pedagogicheskix uchebno’x zavedeniy. M., Izdatelskiy tsentr «Akademiya» 2001. 2. A buladze K.I. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni selskoxozyaystvenno’x jivotno’x. Uchebnik d lya studentov VUZov po spetsialnosti "Veterinariya". M., 1990. 3 . Akbaev M.Sh. i dr. Parazitologiya i invazionno’e bolezni jivotno’x. Uchebnik dlya studentov VUZov po spetsialnosti «Veterinariya». M. KOLOS, 2000. 4. Biologiya. Bolshoy entsiklopedicheskiy slovar. Nauchnoe izdatelstvo "Bolshaya Rossiyskaya entsiklopediya". M. 1998. 5. Burdelev T.E. i dr. Osnovo’ veterinarii. Uchebnik. M.,1978. 6. Genis D.E. Meditsinskaya parazitologiya. M. 1991.

Похожие

Yassi chuvalchanglar

Yassi chuvalchanglar (Tasmasimon chuvalchanglar)

Yassi chuvalchanglar tipi

Parazit chuvalchanglar yassi chuvalchanglar tipining umumiy tavsifi va sistematikasi so'rg'ichlilar (trematoda) va monogeniyalar (monogenea) sinflari

Yumaloq chuvalchanglar (Asl yumaloq chuvalchanglar)