Ўзбекистоннинг ноёб ва йўқолиб кетиш хавфи остидаги ўсимлик турлари - БЖД - Рефераты

Ўзбекистоннинг ноёб ва йўқолиб кетиш хавфи остидаги ўсимлик турлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Ўзбскистоннинг ноёб ва йўқолиб кетиш хавфи остидаги ўсимлик турлари Жамиятимиз тараққиѐтининг хозирги босқичи табиат ва унинг компонентлари хисобланган тирик мавжудотларга, жумладан ўсимликлар дунѐсига ташаѐтган антропоген таъсуротларнинг кенг миқиѐси билан характерланмоқда. Энг хавфли томони шуки, бу жараѐн умумбашарий тус олмоқда. Узбекистоннинг флораси хилма-хил бўлиб, ундаги турларнинг маълум қисми ҳозирги пайтда халк хўжалигининг баъзи тармоқларида хамда махаллий қишилар томонидан доривор ва манзарали ўсимлик сифатида интенсив равишда фойдаланиб келинмоқда. Натижада, айниқса, ноѐб, эндем ва реликт (маълум майдонлардагини қадимдан сақланиб келаѐтган ўсимликлар) турларнннг майдонларн (ареали) қисқариб, уларнинг сони эса тобора камайиб бормоқда. Флорамизнинг тўла сақланиб қолиниши келажакда хом-ашѐ базасини таъминлайди, хамда техникавий ва доривор ўсимликлардан тайѐрланадиган препаратларнинг ассортиментини кенгайтиради. Шу нарсаларни хисобга олган холда ва мамлакатимизнинг камѐб ва ноѐб ўсимлик турларини сақлаб қолиш мақсадида 1978 йилда Узбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг илмий кенгаши Узбекистон "Қизил китоб"ини таъсис этди. Республикамизда мухофазага мухтож ўсимликлар генофондини сақлаб қолиш мақсадида Узбекнстон ССР Министрлар Совети 1983 йил 3 майда "Ўзбекистон ССР Олий Совети Президентининг 1983 28 февральдаги "Ноѐб ва йўқолиб кетиш хавфи остида турган ѐввойи ўсимлик турларини ижозатсиз йиғувчиларга нисбатан маъмурий жавобгарлик ҳақидаги" фармонини қўллаш тартиби тўғрисида қарор қабул қилди. Унда ўзбошимчалик билан ўсимликни ѐки унинг маълум қисмини йиғиб олувчиларга нисбатан чиқарилган жарималар миқдори келтирилди.

Ўзбекистон Рсспубликаси "Қизил китоби"нинг иккинчи (ўсимликларга бағишланган) жилди 1984 нашр этилди ва унга Давлат мухофазасига олинган ѐввойи холдаги 163 тур ўсимликлар киритилди. Ушбу Қизил китобдаги ўсимлик турлари табиатни мухофаза қилиш ҳалқаро уюшмаси томонидан ишлаб чиқилган таснифотга биноан 4 тоифага ажратилди, улар қуйидагилардан иборат: 1. Йўқолиб кетган ѐки йўқолиб кетиш арафасидаги турлар; Ноѐб турлар (чекланган майдонлардагина сақланиб қолган ва йўқолиб кетиш хавфи бўлган, шу боис жиддий назоратни талаб этувчи турлар): 2. Йўқолиб бораѐтган турлар; 3. Камайиб бораѐтган турлар "Қизил китоб"нинг аҳамияти ва моҳиятн шундаки, у ўсимлик ва ҳайвонот олами вакилларининг ареаллари қисқариб, табиий захиралари қисқариб бораѐтган турлар тўғрисида маълумотлар берувчи мухим хужжатдир. Унинг вазифаси кенг жамоатчилик ва давлат ижроия муассасаларини табиат муҳофазаси муаммосига жалб этиш ва турлар генофондини, яънн биосферанинг қимматли компонентлари ҳисобланган ўсимлик дунѐсини сақлаб қолишга, уларни кўпайтиришга кўмаклашишдан иборат. Ўзбекистон Республикасининг "Қизил китоби"га (биринчи нашри) 163 турдан иборат ўсимликлар киритилган. Унда ўсимлик турининг номи, расми қайси оилага мансублиги, тарқалиши ҳақида маълумотлар берилган. Энг мухими шуки, ҳар бир турнинг схематик харитада унинг ўсиш жойи аниқ берилган. Шунингдек илмий маълумотлар асосида табиатдаги турларнинг миқдори, уларнинг салбий ўзгаришларига таъсир этувчн омиллар, уларнинг олдини олиш, кўпайтириш йўллари. мухофаза қилиш чора-тадбирлари хакида қимматли маълумотлар баѐн этилган. Республикамиз "Кизил китоби"ни ҳар беш йилда янгилаб туриш кўзда тутилган. Шунга қарамасдан ушбу мухим ҳужжатнинг иккинчи нашри, орадан 14 йил ўтгандан кейнн, 1998 йилда босиб чиқарилди. Унда мамлакатимизнинг етук систематик олимлари иштирок этди:

И.В.Белолипов, А.Я.Бутков, Е.М.Залевская, И.Г.Левичев, А.М.Махмедов. Р.М.Мурзова, М.М.Набиев, Т.Насимова, Т.О.Одилов, Ў.П.Пратов, О.А.Титова. А.Х.Шарипов, Ғ.М.Шерматов, Р.И.Қозоқбоев ва .бошқалар. Китоб республимизнинг кўзга кўринган ва етук систематик олими профессор Ў.П.Пратовнинг умумий тахрири остида чиққан. "Қизил китоб"нинг муқаддамисида қуйидагилар таъкидланган. "Атрофмуҳитни ўсимликлар оламини мухофаза қилиш инсоният учун жуда катта ҳаѐтий аҳамиятга эга. Кишилар табиатдан фойдаланиб, унинг асрлар давомнда ташкил топган табиий манзарасини ўзгартирмоқда, унга салбий таъсир кўрсатмоқда. Саноат тармоқлари ва қишлоқ ҳўжалигининг ривожланиб бориши ва табиий майдонларнинг кенг миқиѐсда ўзгартирилиши экологик мувозанатнинг бузилишига олиб келмоқда. Натижада ўсимлик ва ҳайвонот турларининг камайиб кетиш ҳавфи туғилмоқда. Бу эса ўсимлик ва ҳайвонот оламидаги генофонднинг камайишига сабаб бўлмокда. Ҳар кандай турнинг йўқолиши уни тиклаб бўлмайдиган оқибатларга олиб келади, бинобарин ѐввойи ўсимликлар қишлоқ ҳўжалигида экиладиган маданий навларни барпо этишда манба сифатида жуда катта роль ўйнайди". Ўзбекистон Республикасн мустақилликка эришгач, атроф-мухитни, ҳанвонот ва ўсимлик дунѐсининг мухофаза қилишга алохида эътибор берилди. 1992 йил 9 декабрда "Табиатни муҳофаза қилиш тўғрисида" 1993 йил 7 майда "Алохида мухофаза қилинадиган ҳудудлар тўғрисида" ва ниҳоят 1997 йил 26 декабрда "Ўсимликлар дунѐсини мухофаза қилиш ва ундан фойдаланиш тўғрисида" қонунлар қабул қилинди. Бу қонунлар барча ўсимликлар турларини сақлаб қолиш, унн асраб-авайлаш ва муҳофаза қилишда мухим хужжатлар бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистон "Кизил китоби" ни биринчи нашри чиққандан кейин йиллар мобайнида олиб борилган кузатишлар шуни кўрсатдики, айрим турларнинг табиатдаги сони ва майдонлари нисбатан кенгайди.

Кейинги йилларда олиб борилган изланишлар ўлкамиз флорасидан яна 138 ўсимлик турини Қизил китобга киритиш лозимлигини кўрсатди. Шундай қилиб қизил китобнинг 2007 йилда босилиб чиққан учинчи нашрига 306 тур ўсимлик киритилди. Хулоса. Жамиятимиз тараққиѐтининг ҳозирги босқичи янги иқтисодий ривожланиш йўлига ўтишни тақозо этмоқда. Бу йўл ягона тўғри йўл бўлиб, жахон иқтисодиѐтининг тараққиѐти заруриятидан келиб чиқади. Буни мохияти шуки, табиат ва унинг ресурсларидан одилона фойдаланиш, табиат тақдирини инсон тақдири эканлиги бош мезон қилиб олишдир. 2005 йилда БМТ нинг хомийлигида дунѐ мамлакатлари лидерларининг юқори даражадаги Саммити бўлиб, унда уч мингинчи йил учун ривожланиш концепцияси ва стратегнк вазифалари белгилаб берилди. Бу планнинг асосий мақсади инсонни яхши яшаши ва фаровон хаѐт кечириши учун дунѐнн яхшилашдир. Белгиланган вазифалар орасида экологнк барқарорликнинг таъминлаш алохида ахамият касб этади. Чунки экологик хавфни бартараф қилмасдан туриб тараққиѐт ва ривожланишни кафолатлаб бўлмайди. Бу устивор муаммолар орасида атмосфера ҳавосини, сув ма нбалари, хамда тупроқ ресурсларидан одилона фойдаланиш. Ўсимликлар ва бошқа моддаларни ўзида алюминни, титанни, оловани, мисни, кумушни, симобни сингдирадилар. Бу жихатларидан улар биоиндикаторлик ролини қам ўтайдилар. Биз келгусида антропоген ва техноген омилларнинг таъсири ва миқиѐсни ошиб бораѐтганлиги ҳисобга олган, холда, ўсимликлардаги мавжуд қонуниятларга асосланган холда барқарор ва сермахсул агроценозлар. ландшафтлар та шкил қилишимиз мумкин бўлади. Булардан ташқари хар бир саноат корхонасинннг (металлургия заводларн, тог саноати, пахта заводлари, рангли металларни қайта ишлаш, кимѐ саноати ва бошқаларнинг) санитария гигиена зоналари учун махсус турларни ўстиришини тавсия қилишимиз керак. Бунинг учун ботаника ва экологияда

азалдан мавжуд бўлган конкуренция, хаѐт учун кураш, экологик ниша ва толерантлик каби ҳодисаларни хисобга олиниши лозим. Ушбу фаннинг назарий, амалий фойдаси ўлароқ, хар хил мухитларга бардошли, чидамли, хаѐтчан ва албатта юқори хосилли турларни танлаб уларни интродукция ва акклимитизация килишдир. Худди шу долзарб муаммоларни хал қилишда бизнинг "саноат ботаникаси" фанимиз ҳам ўзининг хиссасини қўшиши лозим. Бизнинг мохияти шундан иборатки, ўсимликларнинг чангни, хар хил чиқинди кимѐвий, бирикмаларнинг, газларнинг ва оғир металларнинг ўзларига сингдириб олишдек ноѐб функциялари мавжуд. Яъни ўсимликлар туфайли атроф-мухитдаги чиқинди моддалар нейтраллаштирилади, зарарсизлантиради. Демак, ўсимликлар бизлар учун атроф-мухитни соф холатга келтиришда, тозалаш ва уни мухофаза қилишда бенихоя катта вазифаларни бажаради. Албатта хар бир турнинг биоэкологик хоссаларига бевосита боғлик равишза юқоридаги ишлар бажарилади. Уларнинг хусусиятларидан келиб чиққан холда, айрим турлар атмосфера хавоси таркибидаги чангни, кимѐвий бирикмалар ѐки хар хил моддалар - металларни ўзларига сингдирадилар. Қайсилари кўргошинни, қайсилари. рухни, марганец ва бошқалар. Хуллас "Саноат ботаникаси" фани замон талабларига хозиржавоб предмет саналиб, талабалар ва барча табиат билан шуғулланувчи кишилар учун мухим услубий қўлланма саналади.

Адабиётлар 1. Бутник А.А., Нигманова Р., Пайзиева С.А., Саидов Д.К. «Экологическая анатомия пустынных растений». Из. «ФАН», Ташкент, 1991. С. 147 2. Васильев А.Е., Воронин Н.С., Еленевский А.Г., Серебрякова Т.И., Шорина Н.И. «Ботаник морфология и анатомия растений». Из. просвещение. Москва. 1988. с. 480. 3. Вехов В.Н., Лотова П.И., Филин В.Р. «Практикум по анатомии и морфологии растений». Из. МГУ. Москва. 1980. С.190. 4. Воронин Н.С. «Руководство к лабораторным занятиям по анатомии и морфологии растений». Москва. Из. Просвещение. 1981. С.154. 5. Жизнь растений. Том I. 1974. Из. Просвещение. С. 487. 6. Грин Н., Стаут У., Тейлор Д. «Биология». Из. Мир. Москва. 1990. С.368. 7. Рейвн П., Эверт Р., Айкхорн С. «Современная ботаника» Из. Мир. Москва. 1990. С. 347. 8. Хржановский В.Г. «Курс общей ботаники» Из. Высшая школа Москва. 1976. с. 272. 9. Эсау К. «Анатомия растений». Из. Мир. Москва. 1969. С. 564. 10. Эзау К. «Анатомия семенных растений». Т. I, 2. Из. Мир. Москва. 1980. С.218. 11. Яковлев Г.П., Челембитько В.А. “Ботаника”. Из. Высшая школа, Москва. 1990. С.367.

Похожие

Фавкулодда вазият хавфи тугилганда ва содир бўлганда ахборот

Фавкулодда вазият хавфи тугилганда ва юз берганда хабар бериш ва ахборот узатиш

Фавкулодда вазиятлар, улардан ахолини ва худудларни мухофаза килиш

Ахолини ва худудларни техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш

Ишлаб чиқаришда электр хавфсизлиги