Ахолини ва худудларни техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш - БЖД - Рефераты

Ахолини ва худудларни техноген хусусиятли фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

Ахолини ва худудларни техноген хусусиятли фавқулодда вазиятлардан мухофаза қилиш Режа. 1.Транспорт воситаларига таълуқли бўлган авария ва холатлар. 2. Кимёвий хавфли объектлардаги аврия ва халокатлар. 3. Ёнғин-портлаш хавфи мавжуд бўлган объектлардаги авария ва халокатлар. 4. Энергетика ва каммунал тизимлардаги авария ва халокатлар. 5. Бино ва иншоатларини бирдан қулаб тушиши билан боғлиқ бўлган авария ва ҳалокатлар. 6. радиоактив ва бошқа хавфли ҳамда экологик жиҳатдан зарарли моддалардан фойдаланиш ёки уларни сақлаш билан боғлиқ авария ва ҳалокатлар. 7. Гидротехник иншоатлардаги авария ва халокатлар. Техноген тавсифдаги ФВ ларга 7 хил турдаги вазиятлар киради, булар қуйидагилар.

Ҳар бир техноген фавқулодда вазиятга қисқача тариф берамиз. 1. Транспорт воситаларига таълуқли бўлган авария ва халокатлар. Техниканинг ривожланиши жадал суратлар билан ҳозирги замонда тезлик ва қулайлик билан бирга етарли хавф-хатар ҳам олиб келади. Шу сабабдан ҳозирги замоннинг асосий муаммоларидан бири транспорт воситаларини хавфсизлигини таъминлаш бўлиб қолмоқда. Транспорт воситаларининг ҳар қандай турдаги авария хавфли ҳисобланади ва фавқулодда вазиятлар ичида кўпроқ одамларнинг ҳаётдан бевақт кўз юмишига, жабрланишига, ногирон бўлиб қолишига сабаб бўлмоқда. а)Ҳаво кемаларини тўлиқ парчаланиб кетиши ёки қаттиқ шикасланиши натижасида экепаж аъзолари ва йўловчилар халок бўлиши хамда қидирув- қутқарув ишларини олиб боришини талаб қилади. б) Темир йўл транспортидаги авария ва халокатлари. Темир йўл изларини талабга, нормага жавоб бермаслиги, бошқарув воситаларнинг носозлиги, диспетчернинг хатоси, машинистнинг лоқайдлиги, эътиборсизлиги авария ва халокатларга сабаб бўлиши мумкин. в) Автомобил транспортидаги авария ва халокатлар. Барча йўл ҳаракати ҳодисаларининг 75% ҳайдовчиларининг йўл харакати қоидаларини қўпол бузиши оқибатида содир бўлмоқда. г) Магистрал қувурлардаги авария ҳалокатлар. Бу фавқулодда вазиятлар газ ва нефт магистрал қувурларида авария содир бўлиши ва катта моддий зарар етказиши билан ажралиб туради. Шу сабабдан магистрал қувурлар атрофида чайла қуриш, экин экиш қатъян тақиқланади. Улар билан боғлиқ нохуш ҳолатлардан воқиф бўлсангиз, газ таъминоти идораларига тезда хабар беринг. Ёнғин хавфи юзага келганда ва содир бўлганда аҳолининг ҳаракати. Ёнғин- инсонлар ҳаёти ва соғлигига таҳдид солувчи, моддий бойликлар йўк килиб ташланиши билан бирга келувчи назоратдан чикиб кетган ёниш жараёни бўлиб куйидаги 3 холат бирга келганда ёнғин чиқади. Ёниш манбаи, учкун Ёнувчи модда Оксидловчи кислород*Ёнғин Агар шу учаласидан бирортаси бўлмаса ёнғин келиб чиқмайди. Ёнғин чиқишига қуйидаги сабаб бўлиши мумкин: 1. Ёнғин хавфсизлик қоидаларига риоя қилмаслик. 2. Эл е кт р тармоқлари ва ускуналардаги қисқа туташув, элэктр асбобларининг қизиб кетиши. 3. Моддаларнинг ўз-ўзидан ёниб кетиши. 4. Болаларнинг шўхлиги. 5. Хавфли табиий жараёнлар ( Яшин чақнаши ва бошқалар ).

6. Қуёш нурларининг фокусланишидан. 7. Атайлаб қасддан ўт қўйиш натижасида. Агар ёнғин чиқадиган бўлса шикастловчи омиллари қуйидагилардир; 1. Ундан ажралиб чиқадиган захарли газлар, тутунлар 2. Кимёвий радиациявий зарарланишлар. 3. Бино ва иншоатларнинг бирдан қулаб тушиши. 4. Портлаш. Ёнғин вақтида қуйидагича харакат қилиш керак. 1.Оқилона ва ўйлаб тез ҳаракат қилинг. 2.Ўт ўчириш хизматига хабар беринг ва ёнғинни мавжуд воситалар ёрдамида ўчиришга киришинг. 3.Газ ва электр манбаи ўчиринг. 4. Одамлар ҳайвонлар қутқаришга ҳаракат қилинг. Агар одамнинг кийимлари ёнаётган бўлса, устига қалин мато ташлаб, ерга ётқизиб думалатинг. Тутунли хонада ерга эгилиб ҳаракат қилинг. 5.Эшик ва деразаларни очманг, ёнғин кучайиб кетиши мумкин. 6.Ёнаётган бинодан тезликда чиқиб кетинг, устингизга намланган чойшаб ташлаб олинг. 7. Электр асбобларидан чиққан ёнғинн ўчиришда, аввал уни ток манбаидан узиб қўйинг. Ёнғингача бўлган ҳаракат: 1.Ёнғин ва газ хавфсизлиги қоидаларига риоя қилинг. 2. Енгил аланга олувчи моддалар ва буюмларни иссиқлик манбаи ёнида сақламанг. 3.Болаларни оловдан эҳтиёт бўлиб фойдаланишга ўрганинг. Гугуртни болалар қўли етмайдиган жойларда сақланг. 4.Фақат чекиш учун махсус ажратилган ерда чекинг. Ўрнида ётиб чекиш, ёниб турган гугурт чўпи ва сигарет қолдиғи исталган жойга ташлаш ёнғинга сабабл бўлади. Портлаш содир бўлганда аҳолининг ҳаракати. Потлаш - қисқа вақт ичида чекланган ҳажмдаги катта миқдордаги энергиянинг ажралиб чиқиши. Портлаш сабаблари. 1.Ёнғин, газ, технологик хавфсизлик қоидаларига риоя қилмаслик. 2.Газ, нефтъ махсулотларининг ташқарига чиқиб кетиши. 3. Ускуналарининг эскириши. 4. Материалларнинг электрланиши. 5. Хавфли табиий жараёнлар. 6. Террорчилик актлари. 7. Оммавий қирғин қуроллари. Шикастловчи омиллар . 1. Зарб тўлқини. 2.Жисм парчаларининг ҳавога кўтарилиши. 3.Юқори ҳарорат. 4. Заҳарли газларнинг ажралиб чиқиши.

5. Ёнғин. 6. Бино иншоатлариниинг қулаб тушиши. 7.Кимёвий, биологик заҳарланиш, ҳалокатли сув босишлари. Портлаш вақтидаги ҳаракат. 1. Саросимага тушманг. 2.Тезликда бинодан чиқиб кетишга ҳаракат қилинг. 3.жабрланганларга ёрдам кўрсатинг. 4. Вайрона остида қолган бўлсангиз, ёрдамни кутинг. 1. Гидротехник обеъктлардаги авариялар ва ҳалокатлар. Гидротехника иншооатдаги фавқулодда вазият-муайян худуддаги аварияга олиб келиши мумкин бўлган, шунингдек гидротехника иншоотининг авария натижасида вужудга келган бўлиб одамлар қурбон бўлишига, одамлар соғлигига ёки атроф табиий муҳитга зарар етказишига олиб келган вазиятдир. Сув омборларидаги, дарёлардаги, каналлардаги гидротехника иншоотининг (ГТИ) бузилиши, баланд тоғ кўлларининг уриб кетиши натижасида сув босиши, авария ва халокатларга олиб келади ҳамда одмлар қурбон бўлишига, саноат ва қишлоқ хўжалик объектларига ишнинг издан чиқишига, сув босган зонадаги аҳолининг ҳаётий фаолияти бузилишига сабаб бўлади ва шошилинч эвакуатция тадбирлари ўтказишни талаб қилади. Республикамизда гидродинамик хавфли объектлар (ГХО) жуда кўп бўлиб, улар аҳоли ва худудлар учун хавф-хатар манбаи ҳисобланади ва муайян шароитда фавқулодда вазият ўчоғига айланиб кетиши мумкин. ГХО - бу сув оқими бўйлаб ўзидан олдинги ва ўзидан кейинги сув сатҳларида фарқ пайдо қилиб берадиган иншоот ёки табиий ҳосила. Босим гидротехника иншооатлар (сунъий тўғонлар) ва табиий тўғонлар шулар қаторига киради. Бьеф- бу дарё (канал, ирмоқ ва ҳ.к) нинг оқим бўйлаб босим иншооти (тўғон, шлюз ва ҳ.к) га туташиб (тегиб) турадиган қисми. Юқоридаги бьеф -бу дарё ( канал, ирмоқ ва ҳ.к )нинг оқим бўйлаб босим иншооти (тўғон, шлюз ва ҳ.к)дан олдинги (юқори) қисми ёки сувнинг пастки сатҳи ва у эгаллаб турган майдон. Пастки бьеф- бу дарё (канал, ирмоқ ва ҳ.к) нинг оқим бўйлаб босим иншооти (тўғон, шлюз ва ҳ.к) дан кейинги (қуйи) қисми ёки сувнинг пастки сатҳи ва у эгаллаб турган майдон. Тўғонлар сунъий ва табиий бўлиши мумкин. Сунъий тўғонлар ни одамлар ўз эҳтиёжлари учун барпо этадилар. Булар ГЭСлар, сув тортгичлар, ирригация тизимлари ва бошқа объектларнинг тўғонлари. Табиий тўғонлар табиат ходисалари (кўчкилар, селлар, қор кўчкилари, ўпирилишлар, зилзилалар ва б) нинг таъсирида ҳосил бўлади. Масалан, қаттиқ қоя жинсларининг 1911 йилдаги зилзила содир этган ўпирилиши натижасида Тожикистондаги Мурғоб дарёси ва Сарез қишлоғи ўрнида Сарез кўли пайдо бўлган. Гидротехника иншоатлаарининг турлари:

1.Қаердалигига қараб: 1. Ер усти (дарё, кўл, канал ва ҳ.к) иншоотлари: 2. Ер ости (ўтказгич қувурлар, тунеллар ва ҳ.к) иншоотлари: 2.Фойдаланиш характери ва мақсадига қараб: 1. Сув энергетика иншоотлари. 2. Сув таъминоти иншоотлари. 3. Суғориш иншоотлари. 4. Оқова чиқиндии сувлар чиқариш иншоотлари. 5. Сув– транспорт иншоотлари. 6. Балиқ хўжалиги иншоотлари. 7. Спорт иншоотлари. 8. Безак иншоотлари ва ҳ.к 3. Функионал вазифасига қараб: 1.ГЭС ва бошқа ГТИ нинг сув бўғиш иншоотлари тўғонлар, кўтармалар): 2. Сув оқиш (сув ўтказгич) иншоотлари: каналлар, тунеллар,қувур ўтказгичлар: 3. Тарновлар, сув ташламалар, осма қувурлар, шлюзлар ва ҳ.к. 4. Ташландиқ сув иншоатлари (ортиқча сувни чиқариш учун) ўзан иншоотлари, қирғоқ иншоотлари, юза ва чуқур иншоотлар ва ҳ.к 5. Тартиблаш (тўғирлаш) иншоотлари- сув оқиб кетиши шароитини ҳамда дарёлар ўзана ва қирғоқларини муҳофаза қилиш шароитини яхшилаш учун: кўтармалар, ғовлар, қирғоқ маҳкамлагичлар ва ҳ.к. 6. Балиқ хўжалиги иншоотлари- балиқ ўтказиш ва балиқ боқиш учун. Ҳар бир ГТИ да гидротехник қулф, вентил,ғов, Сурма тўсиқ ва ҳ.к сингари махсус ускуна-жиҳозлар ва турли қурилмалар бўлади. Бир қанча вазифаларнибажаришга мўлжалланиб, бир бутун қилиб бирлаштирилган ГТИ мажмуи гидроузеллар деб аталади. Гидготехника иншоотларида аварияларнинг сабаблари ва турлари. ГТИ га қуйидаги емирувчи кучлар доимо таъсир кўрсатиб туради : Сув оқими, тебраниш-зириллашлар, балчиқ чўкиндилар, ўзгарувчан ҳарорат, статистик ва динамик кучлар, металл занглаши, бетоннинг суюқликка қоришиб ювилиши, ернинг ювилиб кетиши ва ҳ.к. Марказий Осиё худудида қуйидаги ГТИ ишлаб турибди: Қайроқум, Чордара, Тўхтагул, Андижон, Каркидон, Толимаржон, Нурбек, Рагун ва бошқалар. Ўзбекистон Республикасида ҳозирги пайтда 18,9 млрд.700 млн.м3 сув сиғдира оладиган 53 сув омбори,дарё сувларини вилоят ва туманларга тақсимлаб берувчи 150 дан ортиқ сув тўғонлари 28122 км узунликдаги магистрал каналлар ва бошқа зарур сув иншоотлари мавжуд. Ҳарбий ҳолат шароитида ёки фавқулодда вазият жараёнида улар маълум хавф туғдиради. Масалан, Чорвоқ сув омборида фавқулодда вазият содир бўлиб, иншоот бузилса Тошкент вилоятининг 25 км 2 майдони сув остида қолиши мумкин, натижада шу худудда жойлашган саноат корхоналари моддий зарар кўради. Гидротехника иншоатларининг айримлари катта шаҳарлар ва йирик аҳоли яшаш жойлари яқинида бўлиб, юқори даражадаги хавфли

объектлардир. Буларнинг бузилиши жуда катта худудлар, жумладан шаҳарлар ва аҳоли яшаш жойларини сув остида қолишига олиб келиши мумкин, натижада шошилинч эвакуатция тадбирлари ўтказишни талаб этади, шунингдек ўша жойлар иқтисодига жуда каттазарар тказилишига сабаб бўлади. Гидротехника иншоатларида учраши мумкин бўлган авариялар. 1.Хавфли табиат ҳодисалари- табиий офатлар (зилзила, кўчки, ювиб кетиш, жала ва ҳ.к) 2.Ускуналарнинг табиий ейилиши ва эскириши. 3.Лойиҳалаш ва қуришдаги хатолар. 4.Ишлатиш қоидаларининг бузилиши. 5. Портлашлар (жанговор харакатлар, террористик ишлар ва ҳ.к) натижасида бузилиши мумкин. ГТИ даги характерли авариялар. 1. Тўғон тешилиши- тўғон танасидаги кичкина тешик ҳосил бўлиши. 2. Тўғоннинг бузилиши. 3.Тўғоннинг ювилиб кетиши. Кўлами ва характери қандайлигига қараб: 1. Тўғон бузилгандаги тошқин-сувнинг бир қисми тўғондан ўтиб кетиши. 2.Сувнинг босиши худуднинг аста-секин сув остида қолиши. 3.Ҳалокатли сув босиш- тўғон бузилиб, уни уриб кетган сув ҳудудни шиддат билан тез қоплаб кетиши ва тошқин содир бўлиши мумкин. Шикастловчи омиллар ва кўрсаткичлар. 1. Тўғонни уриб кетган тўлқиннинг баландлиги-2 метрдан-20 метргача, тезлиги эса 3 километр соатдан -100 километр соатгача етиши мумкин. 2. Тўғонни уриб кетган тўлқин чўққиси ва олд томонининг етиб келиш вақти (тўлқин тезлигига ва жойнинг қанча оралиқда эканига қараб) хар хил бўлиши мумкин. 3. Сув босиш зонасининг чегаралари (ер юзаси релефи қандайлигига қараб) хар хил бўлиши мумкин. 4.Сув босишининг максимал ва амалдаги чуқурлиги (релефнинг қандайлигига, тўғонни уриб кетган тўлқиннинг баландлиги қандайлигига қараб) хар хил бўлиши мумкин. 5. Сув босиш қанча давом этиши (бир неча соатдан бир неча кундузгача) бўлиши мумкин. Ҳалокатли сув босишнинг шикастловчи омиллари ва параметрлари 1. Сув омборининг ўлчамларига, 2. Тўғоннинг баландлигига, 3. Уриб кетган тўлқиннинг тезлиги ва баландлигига, 4. Ер юзасининг қандайлигига ва бошқа шароитларга боғлиқ бўлади. Сув босиш зонаси деб - худуднинг ГТИ га туташ ва сув тагида қолиши мумкин бўлган қисмига айтилади. Гидротехника иншооти билан боғлиқ ҳалокатлар ва авария содир бўлишини олдиндан тахминлаш ва унга баҳо бериш чора-тадбирлари .

Ҳамма гидродинамик хавфли объектлар (ГХО) ва эҳтимол бўлган сув босиш зоналари хариталарга (режаларга, схемаларга) туширилиб, тегишли шикастловчи омиллар ва кўрсаткичлар кўрсатилади. Бу хужжатлар фавқулодда вазиятлар бошқармалари ва бўлимларида, шунингдек ГТИ (ГХО) ни қурувчи ва улардан фойдаланувчи вазирликлар (идоралар)да ва уларнинг жойлардага бўлимларида туради. Олдиндан тахминлашда авария (ҳалокат) нинг эҳтимоллиги, кўлами ва характери ҳисобга олинади. Қуйидагилар натижасида сув уриб кетиши (бузилишлар, авариялар) юз бериши мумкин. 1. Табиий офатлар (зилзилалар, ўпирилишлар, кўчкилар, жалалар, довуллар, қорлар ялпи эриши, тошқинлар ва ҳ.к) 2. Объект қурилмаларида йўл қўйилган хатолар (лойиҳалаш, қурилиш) 3. Фойдаланиш қоидалари бузилиши. 4. Қўпорувчилик, террорчилик, жанговор ҳаракатлар ва ҳ.к Гидротехника иншоотидаги авария оқибатлари. 1 ГТИ шикастланиш ёки бузилиши ҳамда озроқ ёки узоқ вақт ўз вазифасини бажармай қўйиши. 2. Уриб кетилган тўлқин одамларга шикаст етказиши ва турли объектларни (иншоотларни) бузиб юбориши. 3. Худудни сув босиб, мол-мулкка, ер, ҳосил, экин, иншоот, иморат ва бошқа инфраструктураларга моддий зарар етиши. Содир бўлиши мумкин бўлган фалокатларнинг характер ива кўлами қўйидаги омилларга боғлиқ: Экологик фавқулодда вазиятлар. Бу турдаги фавқулодда вазиятларга қуйидагилар киради; 1. Қуруқлик ҳолатининг ўзгариши. 2. Атмосфера ҳолатиниинг ўзгариши. 3. Гидросфера ҳолатиниинг ўзгариши. 4. Биосфера ҳолатиниинг ўзгариши. Хар бирига алохида таьриф бериб ўтсак Қуруқлик ҳолатиниинг ўзгариши. 1. Тупроқ ва ернинг заҳарли моддалар ва саноат чиқиндилари билан ифлосланиши. 2. Тоғ-кон ишлари ва инсон омили нитижасида ер юзасининг ҳалокатли чўкиши, кўчки, ўпирилиш ходисалариниинг юз бериши. 3. Чўллашишнинг ҳосил бўлиши. Биосфера ҳолатиниинг ўзгариши. 1. Ҳайвонот ва ўсимлик дунёси айрим турларининг йўқолиб кетиши. 2. Йирик худудлардаги ўсимликларнинг нобуд бўлиши. 3. Табиатда кўпайиш даражасининг пасайиб кетиши. Гидросфера ҳолатининг ўзгариши. 1. Ер усти ва ер ости сувлариниинг саоат ва қишлоқ хўжалиги чиқиндилари билан ифлосланиши . 2. Сизот сувлари сатҳининг кўтарилиши . 3. Сув заҳираларининг камайиши, ичимлик суви танқислиги . Атмосфера ҳолатиниинг ўзгариши.

1.Атмосферанинг хавфли ва экологик зарарли моддалар билан ифлосланиши. 2. Кислород танқислиги. 3. Кислотали ёнғинлар. 4.Озон қатламининг емирилиши. 5. Об-ҳаво ва иқлимининг ўзгариши.

Похожие

Техноген хусусиятли ва фавкулодда вазиятлардан ахоли ва худудларни мухофаза килиш

Фавкулодда вазиятлар, улардан ахолини ва худудларни мухофаза килиш

Хорижий мамлакатларда ахоли ва худудларни фавкулодда вазиятлардан мухофаза килиш йуллари

Фавкулодда вазиятларда ахолини мухофаза килиш

Ахолини ва худудларни табиий хусусиятли фавқулодда вазиятлар мухофаза қилиш