Қурилишда эргономик талаблар қурилиш машиналари ва конструкцияларига эргономик талаблар - БЖД - Рефераты

Қурилишда эргономик талаблар қурилиш машиналари ва конструкцияларига эргономик талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

қурилишда эргономик талаблар қурилиш машиналари ва конструкцияларига эргономик талаблар Режа: 1.Умумий талаблар. 2.Бошқарув тизимига қўйилган талаблар. 3.Титраш даражасига қўйилган талаблар. 4.Шовқин даражасига талаблар. 5.Кўриш қулайлигини яратишга қўйилган талаблар. 6.Ёритилганликка талаблар. 7.Техникавий эстетика (нафосат)га талаблар.

Таянч иборалар: Иш шароитлари, иш ўрни, “муҳит-машина”, “ишчи- муҳит” тизими, зарарли моддалар, сунъий ёритиш, эргономика, бошқарув пульти, одамнинг физиологик тузилиши, пашанг, педаль, аскелатор, ишчи орган, “титраш касаллиги”, титраш тезлиги, титраш амплитудаси, тебраниш частотаси. 1.Умумий талаблар. Қурилиш машиналари ва механизациялашган асбоб-ускуналарда ишловчи машинистлар, моторчилар, операторларнинг иш шароитлари жуда оғир ҳисобланади. Иш шароитлари машина ёки асбоб-ускунанинг қувватига, намунасига, қўлланилиш мақсадига, иш ўрни ва ишнинг ўзига хос хусусиятига боғлиқ бўлади. Кўпчилик оддий қурилиш машиналарига мос келувчи тавсифий сифатлар қуйидагилардир: - иш ҳаракатларининг юқори цикллилиги; - ташқи ҳаво ҳароратининг +40 0 дан -40 0 кенг оралиқдалиги; - атмосфера ёғинлари ёмғир, қорнинг таъсири; - ҳаво таркибидаги чанг, зарарли моддалар, заҳарловчи газларнинг мавжудлиги; - титраш ва шовқиннинг таъсири; - сунъий ёритиш шароитида ишлашнинг кераклиги; - машинанинг ишчи органидан бошқарув пультининг узоқда жойлашуви; - иш ҳаракатларини технология ва хавфсизлик техникаси талабларига биноан аниқ бажарилишининг мавжудлиги; Инсоннинг “муҳит – машина” тизимидаги ўзаро алоқаси масалаларини эргономика фани шуғулланади (грекчадан ergon – меҳнат сўзидан олинган). У одамнинг ишчанлигига, унинг психологик ва физиологик ҳолатига машина ва муҳит таъсирини ўрганади.

Эргономикада ҳисобга олиниб ва баҳоланадиган омилларнинг энг асосийлари қуйидагилардир: -бошқарув тизимидаги пашангларга куч таъсири ва уларнинг силжиш йўли, ўриндиққа нисбатан жойлашуви; -боқарув кабинаси ичидаги микроиқлим; -иш жойининг газланганлиги ва чангланганлиги; -титраш даражаси; -шовқин даражаси; -ишчи органларининг ва иш фронтининг кўринишга қулайлиги; -кабина ўлчамлари; -ишчи органлари ва иш фронтининг ёритилганлиги. Хизмат кўрсатувчи ходимларга салбий таъсир кўрсатувчи юқоридаги омилларни йўқотиш ёки камайтириш учун, машинистнинг ишчи ўрни ва машинанинг бошқа қисмлари, агрегатлар ва тугунларига қўйиладиган муҳим талаблар ни қатъий бажарилишини тақоза қилади. Асосий талаблар жумласига қуйидагилар киради: - пашанглар (ричаглар) ни жойлашуви, ўлчамлари ва силжиши, бошқарув пульти педаллари йўл қўярли кучни ва қулайликни таъминлаши ва одамнинг физиологик тузилиши талабларига жавоб бериши керак. - бошқарув кабинасининг термоизоляцияси ва герметиклиги, иситиш қурилмаларининг, ҳамда кондиционерлар, намликни таъминловчи асбобларниг жойлашуви иссиқлик-нам режимини таъминлаши, машинистни ёғинлардан, газ ва чангдан ҳимоялаши керак;

- кабинанинг ойналаш майдони, олдидаги девори, машинист ўриндиғининг жойлашуви пультнинг жойлашуви горизонт ва тик йўналишларда кўринишга қулайлигини таъминлай олиши; - машинист ўриндиғи одамни зўриқтирмаслиги керак, уни тик ва горизонтал вазиятларга созлаш мумкинлиги; - иш жойида титраш ва шовқиннинг даражаси санитар меъёрларидан ошмаслиги лозим; - ёритилганлик ишчи органлари ва иш фронтларидаги тик ва горизонтал текисликларда ёритилганликнинг тегишли меъёрларига мос бўлиши керак. 2.Бошқарув тизимига қўйилган талаблар. Машинанинг бошқарув тизимидаги пашанг ва педалларини ҳаракат қилдириш учун, уларни силжитиш йўлига машинист энергияси кўп сарф бўлади ва айниқса юқори циклли машиналарда машинист чарчайди. Бундай машиналар сирасига бир чўмичли экскаваторлар, ортиш-тушириш ишларидаги кранлар, ортгичлар, бетон қоригичлар, бульдозерлар киради. Масалан, чўмичи ҳажми 0,4 – 0,65 м 3 бўлган тескари чўмичли экскаваторнининг ер иншооти қирғоғида ишлаётганида, машинист 1 соат вақт мобайнида бошқарув тизимининг пашанг ва педалларини 3500 маротаба қўшиб-ажратар экан. Машинистнинг аниқ ҳаракатлар қилиши ва уларни мувофиқлаштириб (иш ҳаракатларини қўшиб) бажаришига, пашанглар ва педалларнинг ҳаракатланиш йўналишларини ишчи органларининг ҳаракатлари билан мослашуви, ҳамда ўриндиққа нисбатан жойлашувидаги бошқарув асбобларига узалиб етиш имкони мавжулиги, яъни қулайлигига боғлиқ бўлади. “Қурилиш машиналари конструкциялари хавфсизлигига ягона талаблар” да машина пашанги ва педалларига таъсир кучлари ва ўлчамларининг чегаравий миқдорлари келтирилган (9-жадвал).

9 -жадвал Пашанг тури Энг катта куч, Н Педаль тури Энг катта куч, Н Домий қўлланиладиган Тез-тез қўлланиладиган Ҳар замон қўлланиладиган 20 – 30 30 - 60 120 - 200 Акселатор учун Ишчи органларини бошқариш Фаол ҳаракатларга 20 – 35 40 – 80 80 - 120 Бошқарув пашангларининг жойлашуви ва ўлчамлари қуйидаги талабларни қаноатлантириши керак. Пашангларнинг дастаси пол сатҳидан 450-700 мм баландликда, кам қўшиладиганлари – 150 мм дан кам бўлмаган баландликда жойлашиши керак; дастакдан ўриндиқнинг суянчиғигача бўлган масофа 350-650 мм бўлиши лозим. Пашанглар ўриндиқнинг орқасидан ва ёнидан 200 мм дан катта масофада бўлмаслиги керак. Бошқаришда тез-тез ишлатиладиган педаллар, ўриндиқнинг суянчиғидан 900 мм дан ортиқ масофадан ошмаслиги керак; уларнинг баландлиги пол сатҳидан 180 мм дан ошмаслиги лозим; педалнинг эни 80- 100 мм атрофида бўлади. Руль гардиши ўриндиқ четидан 250-300 мм баландда ўрнатилган бўлиши, суянчиқдан 400-500 мм масофада бўлиши талаб қилинади; руль гардиши текислигининг горизонтга қиялик бурчаги 25-60 0 ни ташкил этмоғи керак.

Ўриндиқларнинг тавсия этиладиган ўлчамлари (эни, суянчиғи ва пастки ёстиғининг баландлиги), тик ва горизонтал бўйича ўриндиқни созлаш машинистнинг ўтириш вазиятини, гавдаси ўлчамлари ва массасини ҳисобга олган ҳолда, уни қулай ва зўриқмасдан ўтиришининг шароитини таъминлашдан келиб чиқиб белгиланади. Ўриндиқларнинг ўлчамлари ва уларнинг конструкциялари Минстройдормашнинг меёрларига мос келиши керак, мм: Суянчиқ ва ўтирғичнинг эни ..................................................................... 350 ва 400 Суянчиқнинг баландлиги ............................................................................ 300 Ўриндиқнинг узунлиги ................................................................................ 400 Ўриндиқни горизонт бўйича созлаш .......................................................... ±100 Ўриндиқнинг тик йўналишда созлаш ........................................................ ±160 Суянчиқнинг баландлиги ............................................................................. 480 Кабина ичидаги иссиқлик ва намлик тартиботи Қурилиш машиналарининг кабиналарига ягона талабларга биноан, йилнинг фасллари ва қурилиш ҳудудига нисбатан микроиқлими қуйидагича ушлаб турилади: ёзда – + 28 0 С дан кўп эмас; қишда пол сатҳида - +14 0 С дан кам эмас; иссиқ ўлкаларда, ёзда - + 33 0 дан кўп эмас. Ёзда вентилятор ишлатилади; бунда ҳавонинг ҳаракатланиши 1,5 м/с ни ташкил этади.

Иссиқлик ва намлик тартиботини сақлаш учун қурилиш машиналарининг кабиналарида, кондиционер ўрнатилиши, ичимлик сувини совуқ ҳолда сақлаш учун термос бўлиши керак. Қиш мавсумида кабина ичидаги белгиланган ҳароратга, иссиқлик берувчи қурилма орқали эришилади. 3.Титраш даражасига қўйилган талаблар . Қурилиш машиналари ҳаракатланаётганида ва ишлаётганида, ҳамда механизациялашган асбоблар (бузғич болға, бетон бузғич, пефаратор, титратгич) лар ишлатилаётганида юқори частотали ва паст частотали титрашлар машинанинг ҳамма қисмида ёки унинг айрим қисмлари (кабина поли, машинистнинг ўриндиғи) да пайдо бўлади, шу билан биргаликда асбобларнинг ўзида ҳам титрашлар пайдо бўлади. Титрашнинг узоқ муддат машинист (оператор) га таъсир этиши натижасида, унинг организмида салбий ўзгаришлар содир бўлади ва бундан асаб тизимлари, қон айланиши бузилади, органлар фаолиятида функционал ўзгаришлар вужудга келади. Кўрсатиб ўтилган ўзгаришлар “титраш касаллиги” деб аталувчи касаллик келтириб чиқаради. Титрашнинг даражаси амплитудасининг энг катта қиймати ва тебраниш тезлигининг ўртача квадрат миқдорлари ёки унинг логоифмик миқдори билан баҳоланади, см/с ва дБ бирликларида ўлчанади. Кабина поли ва ўриндиқлар амплитудаси ва титраш тезлигининг йўл қўярли қийматлари, титрашнинг частотасига боғлиқ. Частотанинг ўсиши титрашнинг йўл қўярли кўрсаткичларини пасайтиради. Тирашнинг йўл қўярли кўрсаткичлари санитар меъёрларида белгиланган. Титраш тезлигининг чегаравий йўл қўярли даражаси, дБ ларда, ва уларга мос келувчи амплитудалари, см/с ларда, октава оралиғидаги ўртача геометрик ва чегаравий частоталари учун қуйида келтирилган. Машинист қўлига узатиладиган, титраш тезлигининг даражаси, 16 Гц частотали оралиқларда- 120 дБ; 32 Гц оралиғида -117 дБ; 63 Гц оралиғида- 114 дБ, ҳамда 2000 Гц да эса -99 дБ ни ташкил этади.

Иш ўрнининг титраши 11 Гц дан кичик частоталари учун титрашнинг силжиши бўйича, 11 Гц дан катта ҳолатларда – титраш тезлиги бўйича меъёрланади. Титрашни силжишининг йўл қўярли даражаси 0,6 дан 0,035 мм оралиғида ўзгаради. Титрашни силжишининг йўл қўярли даражаси октава оралиқларининг 16, 32, ва 63 қийматларида, мос равишда 0,35; 0,22 ва 0,27 см/с ларни ташкил этади. Қурилиш машиналари асосан 2 дан 63 Гц оралиқларидаги тебранишлари частоталарида ишлайди, технологик жиҳозлар ва механизациялашган асбоблар – 63 Гц дан юқори. Машиналарни ҳаракатланишида қўшимча тарзда йўлнинг нотекисликлари туфайли тебранишлар ҳосил бўлади. Тебранишларнинг титраш тезлиги ва амплитудасини камайтириш учун машинани тўғри мувозанатлаш, двигателни, ўриндиқни демферлаш, машина ғилдираклари ва шассисини ресорларга ўрнатиш орқали эришилади. 4.Шовқин даражасига талаблар. Ички ёнув двигателлари, электр двигателлари, механизмлар ва агрегатлар (чиғирлар, редукторлар, узатиш қутилари) шовқин манбалари бўлиб ҳисобланади. Шовқиннинг узоқ муддат таъсир қилиши ва унинг юқори даражаси асаб тизимини бузилишига олиб келади, одамнинг эшитиш, кўриш қобилиятини сусайтиради ва бошқа органларини иш функцияларини ўзгартиради. Шовқин даражаси иккита параметрлар билан тавсифланади: овоз босимининг даражаси ва овоз даражаси. Овоз босимининг йўл қўярли даражаси шовқиннинг частотасига, таъсирининг давомийлигига ва унинг хусусиятига боғлиқ бўлади. Санитар меъёрларида белгиланган овоз босими ва овоз даражаларига йўл қўярли чегаравий миқдорлари 6-жадвалда келтирилади. 6-жадвал

Овоз босими ва овоз даражаларига йўл қўярли чегаравий миқдорлари Кўрсаткичларнинг номи Октава оралиқларида ўртача геометрик частоталар, Гц 63 125 250 500 1000 2000 4000 8000 Овоз босимининг даражаси, дБ Овоз даражаси, дБА 99 85 92 85 86 85 83 85 80 85 78 85 76 85 74 85 Шовқинни машинистнинг иш жойида пасайтиришнинг энг яхши шароити бошқарув кабинасини шовқиндан ҳимоялашни, яъни герметиклигини оширишдан иборат. 5.Кўриш қулайлигини яратишга қўйилган талаблар. Кўриш қулайлигининг кўрсаткичлари муҳим аҳамитга эга, чунки у меҳнат унумдорлиги ва хавфсизлигига бевосита, айниқса тор иш жойларида ўз таъсирини ўтказади. Тик ва горизонтал текисликларда машинанинг ишчи органлари ва иш жойларини максимал даражада кўриш имкониятига эга бўлиш, кўришнинг қулайлиги деб юритилади. Кўришнинг қулайлиги, кўриш қулайлигининг коэффициенти билан белгиланади, бу эса ўз навбатида кўриш кенглиги (бурчаги) ни меъёрий кўрсаткичига нисбати орқали ифодаланади. Бир чўмичли экскаваторлар учун тик текислик бўйича кўриш қулайлигининг миқдорий кўрсаткичи - 120 0 бўлиб, у ишчи органнинг юқориги нуқтасидан пастга қараб йўналишда белгиланган, горизонтал текисликка – 80 0 бўлиб, у экскаваторнинг ишчи органини ҳар икки томонга бурилиши йўналишини назарда тутади.

Минорали кранларда бошқарув кабинаси ва унга ойна ўрнатилиши, юкни кўтариб ҳаракатланишининг барча траекторияларини ва охирги таянч тўсиқларини кўриш имконига эга бўлишини ҳисобидан келиб чиқиб лойиҳаланади. Кўриш имконятининг қулайлиги бошқарув пульти ва унинг кабина олдидаги деворида жойлашувига, айниқса олдинги ойнанинг кенглиги ва қиялигига жуда ҳам боғлиқ. Кўриш қулайлиги минорали кранлар кабинаси устидаги фонарлари, олдинги ойнасининг тепадан пастга қараб қиялаб ўрнатилганлиги, қисман полни ва томини ойналанганлиги, айниқса ишчи органларининг бошқа узунроқ стрелага алмаштирилиши анча қулайликни яхшилайди. Машина кабинаси ҳимоя соябони билан жиҳозланиши керак, чунки бу нарса қуёш ва электр пайванднинг кўзни қамаштирувчи таъсиридан ҳимоялайди. Кўриш ойналарини терлаш ва музлашдан сақлаш учун унга иситгичлар ўрнатилади. Кабиналарда одамнинг ўтириб ёки турган ҳолда ишлашига қулайлиги унинг ўлчамларига боғлиқ бўлади. Барча қурилиш машиналарида Ягона талабларга мос равишда қуйидаги кабина ўлчамлари белгиланган: баландлиги – 1,8 м; эни – 1,1 м ва узунлиги – 1,3 м. 6.Ёритилганликка талаблар. Қурилиш машиналарини 2 – 3 смена давомийлигида ишлатиш, шунингдек туманли кунларда ишлаганида сунъий ёруғликлардан фойдаланишга тўғри келади. Қоидага биноан қурилиш машиналари ёритиш қурилмалари билан жиҳозланади, натижада улардан кечки, қоронғи пайтларда фойдаланишнинг имкони яратилади. Умумий ишчи ва локал ёритилганликни майдондаги ёритгичлар билан ва машинадаги ёритгичлар билан эса фақат локал ёритиш ҳосил қилинади. Тик ва горизонтал текисликларида ёритилганлик юкларни қабул қилиш, узатиш, лойиҳа нуқтасига конструкцияларни ўрнатишда, забойнинг

бутун чуқурлиги, грунтни кўтариб машинага юклашда, илгакни кўтариш, грейферда, қозиқ қоқишда ва ҳ.к. ларда қўлланилади. Ёритилганликнинг йўл қўярли меъёри, ёритиш қурилмалари орқали ҳосил қилинади ва улар қурилиш майдонларини, иш участкаларини, иш жойларини ёритилиши қурилиш майдонларини электр билан ёритиш кўрсатмаларга мос келиши керак. Жумладан кўрсатмаларга мувофиқ ёритилганлик қуйидаги миқдорлардан кам бўлмаслиги керак: -машиналарни йиғиш ва монтаж қилиш, таъмирлаш, машина бўлимларида созлаш ишлари (экскаватор, кранлар, земснарядлар ва ҳ.к.) горизонтал текисликда – 50 лк; - кран ости йўлларини монтаж қилиш, горизонтал текисликда – 30 лк; - асосий қурилиш ишларини ишлаб чиқаришда горизонтал ва тик текисликларида бўйича – 10 лк; - қурилиш конструкцияларини монтаж қилиш, иккала текисликда ҳам – 30 лк; - технологик жиҳозларни монтажида ва йиғишда, иккала текисликда ҳам – 50 лк. Қурилиш машиналарига хизмат қилувчи ходимларнинг қоронғиликда тушишлари, кўтарилишлари ёки ичкаридан чиқиб кетишлари учун ҳалокатли ёритилганлик, яъни юқори даражадаги хавфлар мавжуд бўлгандаги ёритилганлик – 0,5 лк ни ташкил этиши керак. Қурилиш машиналарининг назорат-ўлчов панелларини остидан ёритилиши керак. Асбобларнинг ёритилганлиги шкалалар ва стрелкаларни тўласинча, яққол кўришни таъминлаши лозим. Ўзиюрар қурилиш машиналари (автомобиль кранлар, автомобиль шассили кранлари) ёритиш қурилмалари ва чироқлар билан жиҳозланган бўлиши, улар узоқни, яқинни, ҳамда ноқулай об-ҳаво шароитида йўлни етарли ёритилишини таъминлай олиши лозим. Узоқни ёритувчи чироқлари, кран олдидаги 100 м масофани самарали ёритиши керак.

Чироқларни қўшиб ёритиш билан бир қаторда, олдинги ва орқадаги габарит чироқлар ва давлат белгиси рақамларини ҳам чироқлари ёниши керак. Кўрсатилган кранлар хабарловчи чироқлар билан жиҳозланади ва улар орқадаги, олдиндаги ўчиб-ёнувчи чироқлардан иборат бўлади. Уларнинг вазифаси транспорт воситаларининг ҳайдовчиларини ҳаракатланиш йўналишини ўзгариш, тезлик, бурилишлар ва қувиб ўтишлар ҳақида огоҳ- лантиради. 7.Техникавий эстетика (нафосат)га талаблар. Техникавий нафосат (эстетика)га талаблар, машинани бошқаручилар учун етарли шароитлар ва ишлаб чиқаришни хавфсизлигини яратишга қаратилган. Талаблар машинанинг ташқи кўринишига, умумий ҳолда дизайнига, шунингдек унинг асосий қисмларини, бошқарув кабинаси, бурилиш қисми, ҳаракатланиш қурилмаси, ишчи органларига, машинанинг бўялиши ва алоҳида элементларига қаратилади. Машинани ташқи нафосатли кўриниши, кабинасининг шакли, капотлари хизмат қилиш ва таъмирланишига қулай, шамол эсиш томонидан кам майдонга эга бўлиши орқали унинг устворлигини таъминлаши, машинани чаққон ҳаракатланишига мос келиши керак. Машинанинг бўялиши, машинистнинг чарчашига, ишларни хавфсизлигига ва қуёш радиациясига таъсир этади. Машинанинг ишчи органлари ва қисмларининг ранги, машинистнинг кўриш кенглиги бўйича жойнинг ва иншоотнинг фонидан фарқ қилиши керак. Масалан, унинг ранги қумли, чўл шароитида сариқ рангда, ўрмон шароитида - яшил ва ер ишларида кулрангда ёки қора рангда бўлмаслиги керак. Бошқариш кабинаси томи ва машина бўлинмалари, ҳамда кабинанинг ички сиртлари ёруғроқ рангларга бўялиши лозим. Машиналарнинг хавфли жойлари: айланиш платформаларининг думи, юк илгаклари, чиқариладиган таянчлар, ҳаракатланиш қурилмаларининг ён

томонлари – оқ-қизил ёки оқ-қора йўл-йўл рангларга бўялади, ва у машинани ўраб турган муҳитдан жуда ҳам ажралиб туришини таъминлайди.

Адабиётлар рўйхати. 1.Пчелинцев В. А. и др. Охрана труда в строительстве: Учеб. для строит. Вузов и фак. – М.: Высш. Шк., 1991. – 272 с.: ил. 2.Охрана труда в строительства. Инженерные решения: Справочник/В. И. Русин, Г. Г. Орлов, Н. М. Неделько и др. – К.: Будивельник, 1990. –208с. 3.Охрана труда в строительства. Учебник для техникумов. Изд. 2-е, перераб. и доп. М., Стройиздат, 1975, 263с. 4.Йўлдошев О.Р., Рахимов О.Р., Хўжақулов Р.Т., Ҳасанова О.Т., “Меҳнатни муҳофаза қилиш”, Тошкент-2005. 5.Х.Раҳимова, А.Аъзамов, Т.Турсунов. Меҳнатни муҳофаза қилиш.Т. – “Ўзбекистон” -2003. 6.G ΄ .Yo.Yormatov, O.R.Yuldoshev, A.L.Xamrayeva. Hayot faoliyati xavfsizligi (Darslik), Toshkent, «Adolat», 2009. 7.Ў.Йулдошев, У.Усмонов, О.Қудратов. Меҳнатни муҳофаза қилиш (Ўқув қўлланма), Т. “Меҳнат”, 2001. 8. Л.Г.Дикман . «Организация, планирования и управление с троительным производством» Москва, Высшая школа, 1998 г. 480 стр . 9. Т.М.Махматкулов, Г.Ш.Шомирзаев, А.Райимкулов. «Ҳаётий фаолият хавфсизлиги» фанидан маърузалар матни. ТАТУ Самарқанд филиали. Самарқанд-2007.

Похожие

Ошхонани лойихалашга эргономик талаблар

Фаолият хавфсизлигининг эргономик асослари

Қурилиш машиналаридан фойдаланишда хавфсизликни таъминлашнинг чора тадбирлари

Эргономика асослари

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига умумий талаблар