Ошхонани лойихалашга эргономик талаблар - БЖД - Рефераты

Ошхонани лойихалашга эргономик талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

3850.5 KB

Ошхонани лойихалашга эргономик талаблар Режа: 1. Ошхона мебели ва майиший техникани жойлаштириш хусусиятлари. 2. Иш жойларини энг қулай баландлиги. 3. Ошхона шкафларини оптимал ўлчамлари.

ХХ асрни бошидаёқ америкалик архитектор Франк Ллойд Райт ошхонани уй бекасини устахонаси деб атаган ва уни ишчи зонасини одам танасини ўлчамларига қараб, яъни эргономик талабларга қараб ташкил қилишни таъкидлаган. Хозир ошхонани бир нечта лойихалаш йўллари бор. Ошхонада учта фаолият марказини бирлаштирувчи чизиқларни ишчи учбурчак деб аташади. Агар ошхона тўғри лойихаланган бўлса учбурчак чўққиларини боғловчи тўғри чизиқлар (яъни томонлар деса хам бўлади) еғиндиси катта бўлмайди. Мутахассислар фикри бўича ошхона шундай лойихаланиши керакки, уй бекасини учбурчак ичидаги харакатлари қийин бўлмаслиги лозим. Раковина –фаолият марказларидан бири, уй бекасини ошхонадаги 40-46% вақти шу ерда ўтади. Идеал вариантда у ишчи учбурчакни марказида, тахминан 120-180 см плитадан ва 120-210 см музлаткичдан нарида бўлади. Плитани овқатланиш столига яқин жойлаштириш тавсия этилади. Плита шундай жойлашиши лозимки, унга тегиб кетиш имконияти кам бўлиши керак. Ишчи столни сатхини иккига бўлмаслик учун музлаткични ошхонани бурчагига жойлаштириш максадга мувофиқ. Музлаткич эшигини очилганда одам йўлини тўсмаслиги лозим ХХ асрни 20 йилларида Германияда ўзига хос тадқиқот ўтказилган эди. Хар томонлама яхши жихозланган ошхонада уй бекасига маълум таомни тайёрлашни буюришган ва бир вақтда уй бекасини юрган йули ва шунга сарфланган вақти ўлчанган. Тадқиқотлар натижасида ошхонада жихозларни оптимал жойлашуви ва энг қисқа вақтда овқат пиширилиши аниқланган. Бу тадқиқот тарихда иплик тадқиқот номини олган, чунки уй бекасини йўли чизмада масштаб орқали ипда ўлчанган. Иплик тадқиқот натижасида учта ишчи марказ (овқат тайёрлайдиган, пиширадиган ва идиш товоқ ювадиган) аниқланган. Бу элементларни тўғри жойлашуви ошхона эргономикасининг асосий вазифаси. Замонавий қайта текширувлар олдинги натижаларни тасдиқламоқда:

эргономик тўғри лойиҳаланган ошхонада уй бекаси 30% вақтини ва 60% йўлини қисқартириш мумкин. Масалан, XX асрнинг 80 йилларида машхур немис фирмаси Bulthaup ошхона дизайнига бир қатор инқилобий ўзгаришлар киритган: ишчи стол сатхини бир оз кўтарган, айрим функционал зоналар ўртасидаги масофани қисқартирган – ошхона ўртасида плита “орол” концепциясини киритган – ошхона ўртасида плита, ишчи стол, раковина ўрнатилади. 80 йиллардан бошлаб эргономика талабларини ҳисобга олмай ошхона лойиҳаланмай қолди. Ҳозирги вақтга келиб ошхонани қуйидаги лойиҳалаш йўллари ўз ўрнини топди: Жихозлари бир томонда (қаторда) жойлашган ошхона. Энг универсал лойиҳавий ечим, айниқса кичик ва тор ошхоналар учун. Агар ошхона катта бўлса, бир томонда мебель жойлашади, қарама қарши томон овқат тайёрлаш ва овқатланиш учун ажратилади. Хамма жихозлар бир чизиқда, бир девор олдида жойлашади. Бундай лойихавий ечимда раковинани қатор ўртасида, плита билан музлаткични қаторни боши билан охирига қўйш тавсия этилади. Ишчи стол плита билан раковина ўртасида жойлашади. Ошхонани асосий элементлари раковина, плита, ишчи стол битта баландликда жойлашгани анча қулайлик яратади.

Бир қаторли ошхонани деворни узунлиги 2дан 3,6 м гача бўлганди тавсия этиш мумкин. Акс холда ишчи зоналар ўртасидаги масофа жуда кам ёки кўп бўлиб қолади. Функционал элементларни фойдали юзасини ошириш максадида бутун девор бўйлаб баланд осма шкафлар ўрнатиш мақсадга мувофиқ бўлади. Икки каторли ошхона Жихозлар суратда кўрсатилгандай жойлашиши ошхона узунасига чўзилган ёки икки томонда эшиги бўлса қўлланилади. Бу ерда жихозлар иккита паралель деворлар бўйича жойлаштирилади. Ошхонадан бошқа хонага ўтиш ташкил қилингани сабабли ишчи учбурчак томонлари доимо кесиб ўтилади. Шу сабабли энг фаол бўлган марказлар – плита ва раковина яхшиси бир томонда, музлаткич билан идиш –товоқ шкафларини –қарама қарши томонга қўйш тавсия этилади. Ишчи учбурчак сақланиб қолади ва уни ишчи сатхи анча катта бўлади. Музлаткич эшиги очиқ холатида йўлкани тўсиб кўйиши керак эмас. Параллель жойлашган мебельлар, жихозлар орасидаги масофа 120 см дан кўпроқ бўлиши шарт, чунки бир вақтда иккита қарама-қарши шкафни эшиги очилиш имконияти бўлиши керак.

Бурчакли (Г- шаклидаги) ошхона. Бундай лойихалаш амалий жихатдан хар қандай хонага тўғри келади, айниқса квадрат шаклидаги, юзаси тахминан 10 м 2 хоналарга Бу вариантда овқатланиш зонасини ишчи учбурчакдан холи қилиб ошхонани бўш жойида ташкил этиш тавсия этилади. Ошхонани бурчакли лойихалашда уй бекасини қатнов йўли қисқаради. Бажариладиган харакатлар, асосан ички бурчакни марказида содир бўлади. Бундай ошхоналарда, одатда, узун ишчи стол ташкил қилинади ва 50-60 см фартукдан сўнг уларни устига осма шкафлар ўрнатилади. Мебельни бурчакдаги секцияларига моcлаштирилган маиший техникани қўйиш тавсия этилмайди, чунки ёнидаги шкафни эшигини очиш қийинлашади. Агар бурчакли ошхонани ўлчамлари катта бўлса, ишчи марказлар (раковина, плита, музлаткич) ўртасидаги масофа катталашиб кетади, шунинг учун бу марказларни бир бирига яқин жойлаштириб орасида ишчи стол сатхини ўрнатиш лозим.

П шаклидаги ошхонана. П шаклидаги ошхонада жихозлар уч девор бўйлаб қуйилади ва учта фаолият маркази шулар орасида жойлашиб ошхонадаги харакатга халақит бермайди. Девор узунлиги камида 2,5 метр бўлиб, параллел деворлар бўйича қўйилган жихозлар ўртасидаги масофа камида 1,2 кўпи билан 2,8 метр олиш тавсия этилади. Агар ўлчамлар бундан кичиқроқ бўлса харакатланиш қийинлашади, ўлчамлар 2,8 м дан кўпроқ бўлса уй бекаси босадиган йўл узайиб кетади. Ошхонани шу шаклда лойихаланиши идишларни сақлаш, майиший техникани жойлаштириш, уй бекасини ишлаши учун жуда қулай. Ишчи столни, худди бурчакли ошхонадек шкафлар билан икки қисмга ажратиш тавсия этилмайди. Музлаткич, плита ва раковиналарни бир девор бўйлаб эмас-суратда курсатилгандай жойлаштириш яхши натижа беради. Агар ошхонани юзаси катта бўлса ишчи учбурчак периметри 7 метрдан ошмаслиги лозим.

Ярим орол ошхона Ярим орол ошхона бу Г шаклидаги ошхонада кўшимча 1,0-1,2 бар (тусиқстол) ўрнатилади. Одатда бу бар ошхонани овқатланиш хонасидан (столовая) ажратади ва бир вақда бу бардан нонушта ёки сервировка қилиш учун фойдаланилади. Барни ўрнига шу жойга плита ёки раковина жойлаштириш мумкин. Бундай лойиха ечим айниқса ошхонани кўп функционал фазога киритиш зарур бўлганда (ошхона-овқатланиш хонаси, ошхона-мехмонхона ва х.к) ва уни зоналаш керак бўлганда анча қўл келади. Купинча бар ошхонани овқатланиш хонасидан ажратиб оптик тўсиқ (перегородка) вазифасини бажаради. Бу ерда шу тўсиқ билан девор ўртасидаги йўлни эни 1 метрдан кам бўлмаслиги лозим. Орол ошхона – бу юқорида қайд этилган бир қатор ёки Г шаклидаги ошхона ўртасида қўшимча фаолият маркази жойлаштирилади. Бундай лойихалаш фақат катта хона учун тўғри келади (камида 18 м), чунки “оролдан” ошхона шкафлари тарзигача камида 1 метр бўлиши лозим. “Оролни” тархдаги энг қўлай ўлчамлари 1,2*1,2м

Орол ошхона Бундай лойихалашда оптимал ишчи учбурчагини яратиш учун кўп вариантлар хосил бўлади. Асосийси, ишчи учбурчак “орол” билан бўлиниши керак эмас. Анъанавий ечимда ошхона ўртасига раковина билан плита ўрнатилади. Бундай лойихавий ечимни амалга оширишда энг асосий муаммо плитани ва дудмўрини тармоққа улаш, ёки пол остида водопровод қувирини ўтказиш. Бошқа вариант ечимда овқатланиш столи “орол” вазифасини бажариши мумкин. Яна бир вариантда “оролда” ишчи столни жойлаштириш мумкин. 1.4 расм. Ошхона мебели ва майиший техникани жойлаштириш хусусиятлари. Раковина бу уй бекаси фаолиятининг асосий марказларидан бири, айнан шу ерда у ошхонадаги 40-60% вақтини кетказади. Идеал вариантда раковина ишчи учбурчак марказида, тахминан 11,8м плитадан нари жойлашади.

- Яхшиси раковинани идишлар турадиган шкаф ёнида ўрнатилиши керак. - Идиш ювадиган ва кир ювадиган машиналарни , сув тармоғига улаш мақсадида, раковинага яқин жойилаштириш мақсадга мувофиқ (расм 2.4) - Ишчи стол кўпинча раковина билан плита ўртасида жойлаштирилади уни эни 60см, узунаси камида 90см олинади. - Плита ва раковина ёнида, ишчи стол тагига сочиқ, қошиқ, вилка, пичоқлар қўядиган тортмалар ўрнатиш яхши натижа беради. - Плитани хонани бурчагига ёки эшикка тақаб қўйиш тавсия этилмайди, чунки девор тезда ифлосланиб қолади. Девор ва плита орасига эни камида 15см бўлган тумба қўйса яхши бўлади. - Плита дераза пардаларидан камида 30см нарида жойлашиши зарур. - Плита икки ён томонида яхшиси 40 см эркин ишчи сатх қолдирилгани маъкул. Ишчи стол сатхидан осма шкафларгача тахминан 50-70 см олиш зарур, буни фартук деб аталади. Газ плитадан 70-75 см, электр плитадан 75-80 см юқорида дудмўри зонти жойлаштирилади. Мана шу масофаларда дудмўрини ишлаши самарали бўлади. Агарда плита хона бурчагига яқин бўлса у ерда тумба қўйиш тавсия этилмайди, чунки у духовка эшигини очишга халақит беради. Духовка одам кўзи баландлигида (155-158см) жойлаштирилса ундан фойдаланиш анча осон (энгашиб қарашга тўгри келмайди), хамда болалар учун хавфсиз бўлади.

Плита билан музлаткични ёнма –ён қўйиш рухсат этилмайди. Уларни орасида камида 15см бўлиши керак. Музлатгични хона бурчагига қўйиш тавсия этилади. Уни эшиги очилган холда йўлни тўсиб қўйиши керак эмас. Агарда музлаткични эшиги деворга қараб очилса, музлаткич девордан камида 10 см қочиб туриши лозим. Акс холда музлаткич эшиги яхши очилмайди, натижада ички полкалар, тортмаларни ташқарига суриб бўлмайди. Агарда ишчи стол тагида духовка қўйилган бўлса духовка билан ишчи стол сатхи ўртасида, патнислар, лаганлар қўйиладиган тортма жойлаштирилгани маъкул. Ошхонада қулай шаройитни яратишда осма полкалар, хар хил аксессуарлар ёрдам беради. Ўтган асрни 90йиллари бошида тоталитатар давлат тизими парчаланиб кетди, мебель саноатини марказдан бошқариш ўтмишда қолиб кетди. Аммо дизайнерлик амалиётда нимага эришилган бўлса уни сақлаб қолиш зарур. Яқин ўтмишда ўтгазилган илмий изланишлар натижасида мебельлар учун ишлаб чиқилган стандартлар, меёрлар ва функционал ўлчамлар хозир ҳам ўз қадрини йўқотмади. Бу тажрибаларни, еғилган натижаларни замонавий дизайнерлик ишларда кенгроқ қўллаш керак. Охирги йилларда кўп мебель ишловчи корхоналар, фирмалар ошхона учун мебель гарнитурларини чиқаза бошлади. Аммо уларни махсулотлари, хатто энг янги кўргазма экземплярлари, функционал ўлчамларга унча мос келмаслигини кўрсатади. Лойихалаш босқичидаёқ зарур бўлган

эксплуатацион мебель сифатини таъминлаб берувчи қойида ва меёрлар бузилмоқда. Афсуски, қурилиш амалиёти ошхонани рационал ташкил қилинишига ўз хиссасини қўшмаяпди. Иссиқ ва совуқ сув трубаларини тежаш мақсадида ва лойихани бузган холда раковинани ошхонани бурчагига, иссиқ ва совуқ сув “стояклари” ўткан шахтага яқин жойлаштирилмоқда, бу қулай лойихавий ечим эмас, айниқса бир қаторли ошхоналарда. Сотувда пайдо бўлган сув ва газ учун эгилувчан шланглар раковина билан плита ўртасида оптимал бўлган масофани топишга ёрдам беради. Бироқ хозиргача мебельларни девор буйлаб қўйганда газ труба “стоякларини ”айланиб ўтиш муаммоси хал қилинмаган. Бу муаммо ечимини қурувчилар истемолчини ўзига қолдиришади. Амалиётда қурувчилар дераза пастки томонини (падоконник) полдан етарлича баландликда (булиши керак 80см) олишмайди. Натижада айрим ошхона гарнитур секцияларини, тумбаларни қўйиб қизиқарли лойихавий ечимга эришишга имкон бўлмайди. Москвада ўтказилган “ХХI аср ошхонаси” кўргазмаси бир томондан мебелларни сифати ошганини курсатган бўлса, иккинчи тарафдан айрим жихозлар функционал талабларга жавоб бермаслигини намоён қилди. Мана битта мисол: тумба, шкафларда энг юқори тортма рухсат этилган баландликдан (125см) анча, юқорида ишланган. Кўргазма натижаларини мухокама қилиш даврида экспертларда яна бир ошхона мебелларни конкурси ёки кургазмасини ўтказиш ғояси пайдо бўлди. Фақат бу кўргазмада хамма экспонатлар бир хил оқ рангда бўлиб натурал ўлчамдаги макет вазифасини бажариши керак. Агар шундай қилинса хеч қандай этирозсиз эксплуатция учун энг қўлай, эргономик талабларга жавоб берадиган моделларни танлаб олишга имкон яратилган бўлади. Хозирча буни келажакда бажариши зарур бўлган ишлар қаторига қўшиш мумкин. Уттиз йил олдин, кўп қаватли уйлар қуриш кенг кўлам олган даврда кўп илмий ташкилотлар, институтлар ошхона жихозлари (музлаткич , плита

дудмўри ва бошқа мухандислик анжомлар) ўлчамларини оптималлаштириш билан шуғулланишган. Ошхона фазосидан комфорт фойдаланиш ва уй бекаси мехнатини енгиллаштириш максадида меёрлар (стандартлар шаклида) ва қоидалар (тавсия шаклида) ишлаб чиқилган эди. Бу изланишлар, ошхона лойихаси яхши ўйланмай бажарилган бўлса, аёл киши бир нуқтага бир неча бор қайтиб, кўп маротаба энгашиб бир неча километр юрар экан. Овқат таёрлаш ва идиш товоқ ювиш учун бир яримдан тўрт соатгача вақт сарфлар экан. Шу меёрларни (нормативларни) ишлаб чиқаришда мехнатни илмий ташкил қилиш тамойиллари иш жойини рационал жойлаштириш ва ошхонадаги жараёнларни механизациялаш ва автоматлаштириш хисобга олинган. 2.5 расм. Аёл кишини ўртача бўйидан (50 перцентиль) келиб чиқан холда вертикал текислик бўйча қўл билан қулай нарса олиш чегаралари. Ўз вақтида Россияни эстетика институти (РНИИТЭ) ўз ватани ва чет эл тажрибасини ўрганган холда овқат тайёрлаш жараёнини бир нечта босқичга бўлган. Хар бир босқичга ўз иш жойини аниқлаб ва тархда уни ўлчамларини берган. Расмда хар бир иш жойини полдан баландлиги график шаклда келтирилган.

РНИИТЭ хамма иш жойини умумлаштирилган ягона баландлигини (850 мм) таклиф этган. Бу баландлик Европа аёлини ўртача бўйига қараб олинган. Бу ўлчам Европа давлатлари ва Россия томонидан қабул қилинган. Иш жойларини энг қулай баландлиги. Дизайнер ва конструкторлар шуни билиш керакки: одамни асосий параметрлари охирги йиллар орасида деярли ўзгармади. Шунинг учун меёр ва қойидаларга (тавсия келтирилган) амал қилиш лозим. Бу ерда фақат асосий меёрлар келтирилган. Буларга амал қилмаслик ошхона мебелини эргономика талабларига умуман жавоб бермайди деса бўлади. Ошхонани харқандай лойихалашдан қатъий назар уни мебель ва жихозлари қўйидаги функцияларни бажариш имкониятини бериш керак: 1. Қуруқ махсулот, идиш –товоқ ошхона асбобларини сақлаш. 2. Сабзавоб ва массалиғларни таёрлаш, ювиш, тозалаш, идишларни қуритиш. 3. Овқатни пишириш 4. Овқатни истеъмол қилиш (агар ошхона юзаси катта бўлса). Дизайнер ошхонани янги образини, рангларини топиш билан овора булиб гоҳида асосий нарсани –иш жойиларни юқорида қайд этилган функционал зоналар бўйича жойлаштиришни унутиб қўйишади. Бунинг учун овқат таёрлашни технологик этапларига риоя қилиш зарур. Албатта бир нечта функциялар бир иш жойида бажарилиши ҳам мумкин. Мисол учун замонавий зангламидиган

раковина – мойка устига қопқоқлар ишланмоқда. Бу қопқоқларни тахтакач сифатида ишлатиш мумкин. Бунақа қўшма функцияларни мини ошхоналарда қўллаш тавсия этилади. Овқат таёрлаш технологияси бўйича иш жойларни (жихозларни ) ўрнатиш тартиби. Музлаткич 1. Махсулотларни, сабзавотни дастлабки тозалаш иш жойи 2. Махсулотни, сабзавотни ювиш, бу ерда чиқинди учун идиш бўлиши керак. 3. Махсулотга сўнги ишлов бериш (тўғраш, кесиш), хамирни таёрлаш. 4. Овқатни пишириш (қовуриш, қайнатиш, димлаш). 5. Тайёр овқатни сервировка қилиш (идишларга сузиш, жойлаш) Дизайнерларни амалий ишлари замонавий стандартларни, параметрларни, тушунчаларни яна қўриб чиқиб уларни мукаммаллаштириш лозимлигини кўрсатди. Микро тўлқинли печларни ошхона мебель гарнитурларига ўрнатиш бўйича қойидалар ишлаб чиқиш зарур. Вақт ўтган сари овқатни таёрлаш, жихозларни ишлатиш бўйича электроника ва компьютер қўллана бошлайди. Бунга хам меёрлар, стандартлар ишлаш керак бўлади ва бу иш билан илмий текшириш институтлар шуғулланиши керак. Ошхона шкафларини оптимал ўлчамлари. • Полдан шкаф- ишчи стол сатхигача бўлган масофа, Н -850 мм • Полдан кушимча тортма – тахтачага булган масофа, Н 1 -620мм.

• Ишчи стол сатхидан осма шкафни пастигача бўлган масофа, Н 2 камида 450 мм (500-700 мм кўпинча олинади). • Шкафни пастки горизонтал қисмини полдан баландлиги, Н 3 –камида 100 мм  Ишчи стол шкафни эни, В 600мм. • Ишчи стол-шкафни ички ўлчами, В-камида 460 мм • Осма шкафни (юқори шкафни ) габарит эни , В 350 мм • Шкафни паст қисмини тарз сатхидан ичкарига кириши, В камида 50 мм Изоҳ • Агар осма шкафни ичига техник жихоз қўйилмаса уни ички эни В- 300 мм олинади Электр симларни, водопровод трубаларни хисобга олган холда шкаф – столни орқа тўсиғини девордан кўпи билан 40 мм ичкарига олиш мумкин. • Осма шкафни габарит эни (В) қўлланадиган материалга қараб 35 мм гача кўпроқ олиниши мумкин.

2.1. расм. Бар–тусиқни тавсия этилганўлчамлари.

расм. Ишчи жойи икки кишига мўлжалланган ошхона. Кўндаланг қирқим.

2.2. расм. Ишчи столни ва “мойка”ни тавсия этилган баландлиги.

2.3. расм. Дераза ва дудмўрини ошхонада жойлашуви.

Похожие

Қурилишда эргономик талаблар қурилиш машиналари ва конструкцияларига эргономик талаблар

Фаолият хавфсизлигининг эргономик асослари

Эргономика асослари

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига умумий талаблар

Ёнғин хавфсизлиги асослари. Ёнғин хавфсизлигига қўйилган талаблар