Иш жойларидаги ҳаво таркибидаги чанг ва унга қарши кураш - БЖД - Рефераты

Иш жойларидаги ҳаво таркибидаги чанг ва унга қарши кураш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

122.5 KB

Иш жойларидаги ҳаво таркибидаги чанг ва унга қарши кураш Режа: 1. Чангнинг турлари ва уларнинг зарарли хусусиятлари. 2. Санитар меъёр томонидан турли чангларга белгиланган энг юқори йўл қўйиладиган концентрациялар ва уларнинг хавфлилик синфлари. 3. Ҳаводаги чанг миқдорини гравиметрик (массасини ўлчаш) услубда аниқлашнинг назарий асослари. 4. Ҳаво таркибидаги чанг миқдорини талаб даражасига келтириш тадбирлари.

1. Чангнинг турлари ва уларнинг зарарли хусусиятлари билан танишиш. Сув ва қишлоқ хўжалигида бажариладиган жуда кўп технологик жараёнларни ва ишларни бажаришда инсон организмига салбий таъсир қилувчи чанг ҳосил бўлади. Масалан, чанг ер-тупроқ ишларини бажаришда, тупроққа ишлов беришда, ер текислашда, каналлар ва ариқларни актив ишчи органга эга бўлган мелиоратив машиналар билан қазишда, қурилиш ишларида, етиштирилган ҳосилни йиғиштириб олишда,транспорт ишларини бажаришда ва бошқа ишларда амалга оширшда жуда жадал равишда ажралиб чиқади. Чанг деб ҳар қандай модда ва жисмларнинг ҳавода муаллақ ҳолда учиб юрган майда заррачаларига айтилади. Ҳавода учиб юрган чанг аэрозол деб, юзага чўккани эса аэрогел деб ҳам айтилади. Келиб чиқишига қараб улар органик (ўсимлик ва бошқа тирик организмлардан ажралиб чиқадиган) ва ноорганик (турли қаттиқ моддалар, минераллар ва металлардан ажралиб чиқадиган) ҳамда юқоридаги иккисининг қўшилгани - аралаш чангларга бўлинади. Ўлчамлари бўйича чанглар қуйидагича синфланади: • кўзга кўринадиган чанглар – ўлчамлари 10 мкм катта; • микроскопик чанглар – ўлчамлари 0,25 ... 10 мкм; • ультрамикроскопик чанглар – ўлчамлари 0,25 мкм кичик. Инсон организмига чанг зарарли таъсирининг даражаси нафас олишда ютилаётган чанг миқдорига, чанг заррачалари ўлчамларига, заррачалар шаклига, чангнинг кимёвий таркибига ва эрувчанлигига боғлиқ. Нафас олишда ютилаётган чанг миқдори эса иш ўрни ҳавосининг чангланганлик даражасига боғлиқ. Чангланган ҳаво ишлаш ва ундан нафас олиш натижасида одам организмининг нафас олиш органлари, овқат ҳазм қилиш органлари, кўзи, териси ва бошқа органлари турли даражада зарарланиши мумкин. Шуларнинг ичида энг хавфлилари ўпка силикози, кўзга

қорачиғининг хиралашиши, кўзда оқ парда ҳосил бўлиши, тери яллиғланиши, қичима ва бошқа тери касалликларидир. Ўлчамлари 5 мкм дан кичик бўлган чанг заррачалари ўта хавфли ҳисобланади. Улар юқори нафас олиш органларида ушланиб қолмасдан ўпканинг ичги қисмига (альвеолга) чуқур кириб бориб силикоз (кварцли чангни ютганда), антрокоз (кўмир чангини ютганда), асбестоз (асбест чангини ютганда) ва кимёвий таркибига боғлиқ ҳолатда бошқа турдаги касалликларни келтириб чиқаради. Чанг заҳарли ва заҳарсиз бўлиши мумкин. Бу унинг кимёвий таркибига боғлиқ. Заҳарли чанглар кукунсимон пестицидлар, минерал ўғитлар ва бошқа кимёвий моддалар билан ишлаганда ҳосил бўлади. Бундан ташқари заҳарсиз чанг таркибида турли микроорганизмлар ва микроблар бўлиши мумкин. Бу ҳолат унинг зарарли таъсири оқибатини оғирлаштиради. Баъзибир чанглар инсон соғлиғи учун хавфли бўлишидан ташқари ҳаво билан маълум бир концентрацияда аралашма ҳосил қилганда портлаш хусусиятига эга. Буларга кўмир, торф, ёғоч-тахта, шакар, ун, дон, тамаки ва тери маҳсулотлари чанглари киради. Баъзибир чанглар портлашининг пастки концентрация чегараси ва хавфлилик синфи 6-иловада келтирилган. Чанглар, ўзининг абразивлик хусусиятига боғлиқ ҳолатда, машина ва механизмларнинг деталларининг ейилишини, бузилишини тезлаштиради, ишончлилигини пасайтиради. Бунинг натижасида турли авария ҳолатлари юзага келиб бахтсиз ҳодисалар содир бўлиши мумкин. Демак, ишлаб чиқариш хоналари ва иш ўринлари ҳавоси таркибидаги чанг миқдорини аниқлаш (ўлчаш), механик ва кимёвий таркибини таҳлил қилиш ва зурур ҳолатларда унинг миқдорини санитар меъёрлар талаби даражасигача камайтириш бўйича тадбирлар ишлаб чиқиш меҳнат шароитини яхшилаш бўйича ечиладиган масалаларнинг асосийларидандир. Ишлаб чиқариш хона ҳавосининг чангланиш даражасини баҳолаш учун чангнинг ҳаводаги миқдорини (чанг концентрациясини), чангнинг кимёвий

таркибини, унинг эрувчанлигини, заҳарлилиги ва чанг заррачалари шаклини билиш зарурдир. Илмий изланишнинг мақсадига кўра ҳавонинг чангланишини даражасини гравиметрик (массасини ўлчаш), кониметрик (санаш), оптик электр, фотоэлектрик ва бошқа усуллар билан аниқлаш мумкин. СН 245-71 ва ГОСТ 12.1.005-88 томонидан турли чанглар (аэрозоллар) учун, уларнинг фиброген ва заҳарлилик хусусиятларига боғлиқ равишда, ишлаб чиқариш хоналари ва иш ўринлари ҳавоси таркибида энг юқори йўл қуйиладиган концентрациялари (ЭЮК) ишлаб чиқилган ( -жадвал). Бу концентрациялар чанг таркибида эркин ҳолда бўлиши мумкин бўлган кремний икки оксидининг ( SiO 2 ) эркин ҳолдаги нисбий миқдорига боғлиқ (фоиз ҳисобида) ҳолда ҳам белгиланган. Баъзи бир зарарли моддаларнинг иш зонаси ҳавоси таркибидаги энг юқори йўл қўйиладиган концентрациялари (ЭЮК), мг/м 3 (СН 245-71 кўчирма) № Модданинг номи ЭЮК, мг/м 3 Хавфли лик синфи Агрегат ҳолати 1 2 3 4 5 Аэрозоллар (чанглар) 1 Асбест 2 4 а 2 Асбоцемент 6 4 а 3 Дон чанги 2 4 а 4 Известняк 6 4 а 5 Таркибида 70% кўп кремний бор моддалар 1 3 а 6 Таркибида 10...70% кремний бор моддалар 2 4 а 7 Кўмир ва тупроқ чанги 4 4 а 8 Таркибида 10% дан кўп SiО 2 , бўлган пахта, жун ва пух 2 4 а

чанглари 9 Таркибида 2...10 % SiО 2 бўлган пахта каноп, жун ва пух чанглари 4 4 а 1 0 Таркибида 2% кам SiО 2 бўлган пахта, каноп, жун ва пух чанглари 6 4 а 1 1 Тамаки 1 2 а 1 2 Чой 3,0 3 а 1 3 Цемент, апатит 6 4 а 1 4 Капролактам 10 3 а 1 5 Кобальт ва кобальт оксиди 0,5 2 а 1 6 Марганец 0,3 2 а 1 7 Мис 1 2 а 1 8 Молибден 2 3 а 1 9 Молибден (чанг шаклидаги) 4 3 а 2 0 Молибден (эримайдиган) 6 3 а 2 1 Никель ва оксидлари 0,2 2 а 2 2 Никель тузлари 0,005 1 а 2 Чугун 6 4 а

3 2 4 Поливинилхлорид 6 3 а 2 5 Полипропилен 10 3 а 2 6 Полиэтилен (паст босимли) 10 3 а 2 7 Полиформальдегид 5 3 а 2 . Массасини ўлчаш усули билан чанг миқдорини аниқлашнинг назарий асослари Массасини ўлчаш усули билан ҳаводаги чанг миқдорини аниқлаш статик электрлаштирилган махсус АФА-ВП фильтрлари орқали чангланган ҳавони (аэрозолни) сўриб ўтказишга ва фильтрнинг тажрибадан олдинги ва кейинги массалари фарқини сўриб ўтказилган ҳаво ҳажмига бўлишга асосланган, яъни: Cч   mч  103  m 2  m 1  103, мг/м3 (7) V 0 V 0 бу ерда: - ҳаводаги чанг миқдори, мг;  m ч m 1 - фильтрнинг тажрибадан олдинги массаси, мг; m 2 - фильтрнинг тажрибадан кейинги массаси, мг; V 0 - тажрибада фильтр орқали сўриб ўтказилган ҳавонинг нормал шароитда, яъни ҳаво температураси 0 ºС ва босим 760 мм.сим.уст. тенг бўлганда эгаллаши мумкин бўлган ҳажми, л.

Тажриба вақтидаги мавжуд босим ва температурада фильтр орқали сўриб ўтказилган ҳавонинг ҳажмини нормал шароитда эгаллаши мумкин бўлган ҳажмга келтириш қуйидаги ифода билан амалга оширилади: 273  V ф  P ф V 0    , л (8) 273  t 760 бу ерда: P ф - тажриба ўтказилаётган вақтдаги атмосфера босими мм.сим.уст. t - тажриба ўтказилаётган вақтдаги ҳаво температураси, ºС; V ф - тажриба ўтказилаётган вақтдаги мавжуд атмосфера босими ва температурасида фильтр орқали сўриб ўтказилган ҳавонинг ҳажми, л. Тажриба вақтида фильтр орқали сўриб ўтказилган ҳавонинг ҳажми қуйидагича аниқланади: V ф    W p , л (9) бу ерда: W p - реометр орқали ҳаво сўришнинг ҳажмий тезлиги, л/мин;  - тажриба вақтида фильтр орқали ҳаво сўриш давомийлиги, мин. Агарда (3) ва (2) ифодаларни (1) ифодага қўйсак, ҳар битта тажрибада ҳаводаги чанг миқдорини аниқлашнинг натижавий ифодасига эга бўламиз: C ч i  760  103(273  t )( m 2 i  m 2 i ), мг / м 3 (10) 273    W p  P ф бу ерда : i - тажриба учун олинган фильтрларнинг ( ёки тажрибанинг ) тартиб номери , ( i  1... п ). Агарда бир туркум тажрибалар вақтида ҳаво босими , температураси , реометр орқали ҳаво сўриш тезлиги ва ҳаво сўриш давомийлиги ўзгармасдан қолса (4) ифодани қуйидаги шаклга келтириш мумкин : C ч i  А  m 2 i  m 1 i  , мг / м 3 (11) 760  10 3 (273  t ) бу ерда: A - ўзгармас сон; A  273    Wф  Pф .

Ишлаб чиқаришда ҳавода чанг ҳосил бўлиш жараёни вақт бўйича ўзгарувчан хусусиятга эга бўлиб, чангнинг ҳақиқий миқдорини аниқлаш учун бир нечта тажриба ўтказиш лозим бўлади. 4. Иш ўрнида ишловчиларга чанг таъсир қилишини бартараф қилиш ёки камайтириш бўйича тадбирлар 1. Иш ёки технологик жараённи бажараётганда чанг ҳосил бўлишининг олдини олиш тадбирларини амалга ошириш. 2. Ҳосил бўлган чангнинг хона ёки иш ўрни ҳавоси таркибига тарқалишининг олдини олиш. 3. Герметик ёпиладиган машина ва механизмларда узлуксиз давом этувчи технологик жараёнларни тадбиқ этиш. 4. Технологик жарёнларни механизациялаштириш ва автоматлаштириш. 5. Ишлаб чиқариш жараёнларини ва машиналарни масофадан туриб бошқаришни жорий қилиш. 6. Мелиоратив, қурилиш ва қишлок хўжалик машиналарида герметик кабиналарни қўллаш ва унга ҳаво тозалаш-совутиш қурилмаларини ўрнатиш. 7. Машина ва механизмлар контрукциясида маҳаллий ҳаво сўриш қурилмаларини қўллаш. 8. Ишлаб чиқариш хоналарида умумий ҳаво алмаштириш қурилмаларини ишлатиш. 9. Ишловчиларни шахсий ҳимоя воситалари (махсус кийим-бош, пойафзал, қўлқоп, респиратор, газниқоб ва кўзойнаклар) билан таъминлаш.

Фойдаланилган адабиётлар 1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Тошкент. “Ўзбекистон”, 1992 й. 2. Баркамол авлод - Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори.- Тошкент. “Шарқ”, 1998й. 3. Ўзбекистон Республикасининг мехнат қонунлари кодекси. Тошкент, 1996 й. 4. Ўзбекистон Республикасининг мехнатни мухофаза қилиш тўғрисидаги қонуни. Тошкент, 1993 й. 5. Қудратов О.Қ. ва Ғаниев Т. Фавқулодда вазиятларда фуқаро муҳофазаси. Тошкент, „Янги аср авлоди”, 2005. 6. Охрана природь Справочник. Под ред. К.П.Митрошкина. М.: Агропромиздат, 1987. 7. Гоипов Х.Э. Мехнат мухофазаси. Тошкент, “Мехнат”, 2000. 8. Луковников А.В. Мехнат мухофазаси. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1984. 9. Йўлдошев У., Усмонов У., Қудратов О. Мехнатни мухофаза қилиш. Тошкент, “Мехнат”, 2001.

Похожие

Ишлаб чикариш санитарияси асослари

Қурилишда касбий зарарлантирувчи омиллар

Ишлаб чиқариш санитарияси асослари

Қурилишда ёнғин хавфсизлиги ёнғин хавфсизлиги асослари

Шахсий ҳимоя воситалари ишлаб чиқариш хоналари