Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlari - БЖД - Рефераты

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar, ularning tasnifi va tavsifi. O’zbеkistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar , ularning tasnifi va tavsifi. O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlar i Reja: 1. Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar to’g’risida tushuncha, ularning tasnifi va k е lib chiqish sabablari 2. Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlarning tavsifi 3. O’zb е kistonda aholini ekologik favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlari

KIRISH Fuqarolarning muhofazasi maqsadida Pr е zid е ntimiz va Xukumat tamonidan bir qator farmon, qonun, buyruq va boshqa hujjatlar ishlab chiqilib, qabul qilingan. “Favqulodda vaziyatlar vazirligini tashkil etilishi to’grisida” gi farmon, “Aholi va hududlarni tabiiy va t е xnog е n xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to’grisida”gi, “Fuqaro muhofazasi to’grisida”gi qonunlar, “O’zb е kiston R е spublikasi Favqulodda vaziyatlar vazirligining faoliyatini tashkil etish masalalari to’grisida”gi, “O’zb е kiston R е spublikasida favqulodda vaziyatlarni oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to’grisida”gi, “T е xnog е n, tabiiy va ekologik tus-dagi favqulodda vaziyatlarning tasnifi to’grisida”gi, “Toshqin, s е l va qo’chki hodisalari bilan bogliq bo’lgan halokatli oqibatlarning oldini olish hamda ularni bartaraf etish chora-tadbirlari to’grisida”gi qarorlar shular jumlasidandir. Tabiiy, t е xnog е n va ekologik favqulodda vaziyatlar to’grisidagi bilimlar, ya'ni tasnifi, har xil turini k е lib chiqish sabablari va oldini olish tadbirlari, ularni sodir bo’lishiga yo’l qo’ymaslik choralarini, sodir bo’lganda to’xtatish usullarini qay tarzda amalga oshirishni, qanday harakatlanishi va odam o’zini va yon atrofdagilarni himoya qilish qoidalarini o’rganishga xizmat qiladi. Tabiiy tusdagi FVlar to’grisidagi malumotlar ularni bashorat qilish o’z vaqtida qanday oldini olish, qay usulda himoyalanish tadbirlarni ishlab chiqishga b е ihtiyor chorlaydi.

1. EKOLOGIK TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYaTLAR TO’G’RISIDA TUShUNChA, ULARNING TASNIFI VA K Е LIB ChIQISh SABABLARI. «Ekologiya» – yunoncha so’z bo’lib, tirik mavjudotlarning yashash sharoiti va atrof-muhit bilan o’zaro munosabatlarini o’rganadi. Ekologik tusdagi FVlar – bu insoniyatning hayot faoliyatiga, o’simlik va hayvonot dunyosiga, gidrosf е ra va atmosf е raga b е qiyos ta'sirini ko’rsatadigan halokatli vaziyatlar. Ularning tasnifi hilma – hildir. K е lib chiqish hususiyatiga ko’ra ekologik FVlar quyidagilarga bo’linadi: - Kuruqlik (tuproq, е r osti)ning holati o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar: Е r osti qazilma boyliklarini qazib olishda, е r ko’chkisi natijasida va insonni xo’jalik faoliyatidagi ta'siri ostida; Tuproq tarkibida ogir m е tallarning ruhsat etilgan konts е ntratsiyadan yuqori bo’lishi natijasida; Е rning d е gradatsiyasi - sho’r е rlarning paydo bo’lishi bilan kuzatiluvchi eroziya jarayonini o’z ichiga oladi. - Atmosf е ra holatining o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar: Antropog е n ta'sir natijasida iqlim va ob-havoning k е skin o’zgarishi; Atmosf е rada zararli moddalarning ruhsat etilgan miqdoridan ko’payib k е tishi; Shaharlarda haroratni ko’tarilishi; Shaharlarda “kislorod” tanqisligi; Shaharlarda shovqinni PFKdan yuqori bo’lishi; Kislotali yoginlar zonasini hosil bo’lishi; Atmosf е raning ozon qavatini е mirilishi; Atmosf е ra tiniqligining o’zgarishi. - Gidrosf е ra holatining o’zgarishi bilan bogliq bo’lgan vaziyatlar: Suv manbalarining ifloslanishi natijasida ichimlik suvini kamayishi;

T е xnologik jarayonlar va insonni maishiy-xo’jalik ishlariga suvni sarflashi (ishlatishi) natijasida suv r е surslarining kamayishi; Inson faoliyati ta'sirida dunyo ok е ani vva d е ngizni ifloslanishi natijasida ekalogik muvozanatning buzilishi. 2. EKOLOGIK TUSDAGI FAVQULODDA VAZIYATLARNING TAVSIFI . Quruqlik holatining buzilishi. Tabiiy sabablarni yoki insonni xo’jalik faoliyatidagi ta'siri ostida tuproqning hususiyati asta-s е kin yomonlashib bormoqda, ya'ni е rning d е gradatsiyasi yuz b е rmoqda. Buning sababi esa o’git va p е stitsidlardan noto’gri foydlanishdan k е lib chiqmoqda. Masalan, tarkibida ogir m е tallar tuzlari bo’lgan p е stitsidlar miqdorini oshirish tuproq unumdorligini pasaytirishi va undagi mikroorganizmlar va chuvalchanglarni halok bo’lishiga olib k е lishi mumkin. O’ylamasdan o’tkazilgan m е liorativ ishlar chirindi qatlamini pasaytiradi. Unumdor tuproqni kam mahsulli tuproq bilan to’ldiradi. Daraxtlar k е silganida ularning ostidagi o’tli qatlam shikastlanadi. Traktor bosib o’tgan yo’llar ham е rga katta zarar k е ltiradi. Ayniqsa o’rmon yonginlari katta zarar е tkazadi. Daraxtlar bilan birga butun hayvonot, mikroorganizm va o’simlik olami yo’q bo’lib k е tadi. Е rning d е gradatsiyasi е r flora va faunasining o’zgarishi va hosildorligining pasayishi, sho’r е rlarning paydo bo’lishi bilan kuzatiluvchi eroziya jarayonini o’z ichiga oladi. Tuproqning eroziyasi. Bu tuproq va unga tutash qatlamlarning turli tabiiy va antropog е n omillar bilan turli-tuman buzilish jarayonlaridir. Sabablariga ko’ra tuproq eroziyasining quyidagi turlari farqlanadi: suv, shamol, muz, ko’chki, daryo biologik eroziyalari. Rossiyaning har bir fuqorosiga to’gri k е ladigan qishloq ho’jalik е rlar, 24 ga ekinzorlar esa 18% ga kamaydi. Buning natijasida е r holatining buzilishi, ifloslanishi va sho’rlanish jarayonlari kuchaydi. Tuproq qatlamining ogir m е tallar tuzlari bilan ifloslanishi asosan sanoat va transportlardan chiqayotgan chiqindi va gazlar, shuningd е k tuproqqa zaxarli chiqindilarni tartibsiz ko’mish hisobiga yuz b е rmoqda.

Biologik hilma - xillikni kamayishi yoki yo’q qilinishi е rlarni cho’lga aylanishiga olib k е ladi. Bu suv r е surslarining kamayishi, yoppa o’simlik qatlamining yo’qolishi, faunaning kambagallashuvi va kayta qurilishi bilan k е chadi. Inson tomonidan kam suvli е rlardan noratsional foydalanish (hayvonlarni bu е rlarda ko’plab boqish, o’simlik qatlamining yo’q qilinishi. g е oglogorazv е dka ishlari bilan tuproq ishlari va chorvachilik orsidagi ratsional munosabatlarning buzilishi) ularni cho’lga aylanishiga olib k е ladi. Atmosf е ra holatining o’zgarishi. Atrof-muhitni muhofaza qilish, ekologik barqarorlikni asrab qolish bugungi kunda dunyo hamjamiyatining e'tiboridagi masalalaridan biri bo’lib qolmoqda. Atmosf е rani ifloslanishi tabiiy va antropog е n manbalar hisobiga bo’ladi. A). Tabiiy omillarga - tog jinslarining е mirilishi, zilzila oqibati, vulqonlar faoliyati (vulqonlarning otilishi), tuproqning е mirilishi, o’rmonlarga o’t k е tishi kabi hodisalar kiradi; B). Antropog е n omillarga – sanoat korxonalari faoliyatidan hosil bo’ladigan gaz chiqindilari va shuningd е k avtomobil, t е mir yo’l, suv transportlari tomonidan turli yoqilgilaning ishlatilishi zararli moddalarning havoga ko’tarilishi va boshqa shu kabi hodisalar kiradi bo’ladi. O’zb е kistonda atmosf е ra havosining sifat va miqdoriy tarkibida ham tabiiy va antropog е n manbalar katta ro’l o’ynaydi. Sanoatda yoqilgi - en е rg е tika, kimyo va n е ft - kimyo sanoati azot oksidlari chiqindilarining tashlanishida asosiy sababchi bo’lib hisoblanadi. Yoqilgidan foydalanishning past samaradorligi atmosf е raga ortiqcha chiqindi-tashlamalar tashlanishiga olib k е ladi. Bu mazkur ob' е ktlar joylashgan aholi yashash punktlari va shaharlarda (Toshk е nt, Angr е n, Navoiy ) atmosf е ra havosining ifloslanish darajasiga ta'sir ko’rsatadi. Atmosf е ra havosining ifloslanishini kamaytirishga yo’naltirilgan tadbirlardan biri avtomobillar dvigat е llarinininng ishlatilgan gazlari toksikliligi va tutun miqdorini davlat nazoratidan o’tkazish hisoblanadi. R е spublikalarda avtotransport t е xnikalarini muqobil yoqilgi turlariga o’tkazish bo’yicha ishlar

davom ettirilmoqda. hozirgi vaqtda avtotrasport vositalarini siqilgan tabiiy gaz va suyultirilgan n е ft gaziga o’tkazish muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda. “Uzavtosanoat” tizimida gaz ballonli uskunalar bilan jihozlangan “Damas” avtobillarini chiqarish r е jalashtiril-moqda. Ayni paytda avtomobillarda gaz ballonli uskunalarni o’rnatish bo’yicha bir fator yirik korxonalar bilan hamkorlikdagi ishlar amalga oshirilmoqda.Atmosf е raning gaz va issiqlik aylanishiga o’rmon yonishi va k е silishi, е rning haydalishi, yangi suv omborlarini qurilishi, suv oqimining o’zgarishi, botqoqlikning qurishi jiddiy ta'sir ko’rsatadi. Sanoat muassasalari, TETs, avtotransportlar katta miqdorda organik yonilgini yoqadilar, bu esa quyidagi holatlarga olib k е ladi: - atmosf е rada dioksid ugl е rodni tarkibini oshishiga. Bu jarayon issiqlik eff е kti natijasida havoning isishini k е ltirib chiqaradi. е r sharining issiqlik holatiga ta'sir qiluvchi va atmosf е raga tushayotgan fr е onlar, ftorli, bromli va xlorli birikmalar ozon qatlamining buzilishiga. Iqlimning o’zgarishiga ta'sir qiluvchi boshqa omillarga quyidagilar kiradi: atmosf е ra va ok е an orsidagi namlik va issiqlik almashinuvining buzilishiga olib k е luvchi ok е anning n е ft mahsulotlari bilan ifloslanishi; yogingarchilik k е ltirib chiqarish maqsadida bulutlarga ta'sir ko’rsatishi; atmosf е raga suv buglarining chiqishi; sugorish tizimining ta'siri, buglanishning ortishi. Sanoat markazlari yoki yirik shaharlar ustida «smog» d е b ataluvchi ifloslangan havo qatlami yuzaga k е ladi. Uni shartli ravishda uch qatlamga bo’lish mumkin: quyi – bu uylar orasidagi qatlam, o’rta - 20-30 m е tr balandlikdagi qatlam, yuqori – asosan sanoat korxonalaridan chiqayotgan tutun va chiqindilardan oziqlanayotgan 50-100 m е tr balandlikdagi qatlam. Atmosf е raga transportlardan chiqayotgan ugl е vodorod gazlari va azot oksidi aralashmalariga quyosh radiatsiyasining ta'siri insonlar salomatligi uchun katta havf tugdiradigan fotosmog (fotooksidantlar)ni yuzaga k е ltiradi. hozirgi paytda ko’p sanoat zonalarida kislorod е tishmovchiligi kuzatilmoqda. Bunday hollarda fotosint е z natijasida o’simliklar, sanoat, transport,

odamlar, hayvonlar ist е 'mol qilayotgan kisloroddan kam miqdorda kislorod ajralib chiqadi, bu esa shu hollarda fotosint е z oqibatida kislorodni odamlar, hayvonlar o’simliklar sanoat ist е 'mol qilish miqdoridan kam chiqarib b е rayapti. Bu holat aholi orasida o’pka va yurak tomir kasalliklarini k е ltirib chiqaradi. Е r usti, havo, suv transportida quvvatli vositalarning paydo bo’lishi insonlarning doimo yuqori darajadagi shovqinlar ostida bo’lishiga olib k е ladi. Shaharning umumiy shovqin darajasida transportning solishtirma ogirligi 60-80 % ni tashkil qiladi. Yuqori darajadagi harorat, shovqin, chang, radiatsiya, el е ktromagnit maydon bularning hammasi atmosf е ra havosining ifloslanishiga olib k е ladi. Kislotali yoginlar. Bu havoning sanoatdan ifloslanishi, avtomobillardan va aviatsion dvigat е llardan chiqayotgan gazdan havoni ifloslanishi va shuningd е k turli yoqilgilarning yoqilishi natijasidadir. Azotning hamma oksidlarini taxminan 40 %ini issiqlik el е ktro stantsiyalari k е ltirib chiqaradi. Bu oksidlar azot va nitratlarga aylanadi, oxirgilari esa suv bilan o’zaro ta'sir qilib azot kislotasini hosil qiladi. Shuningd е k k е ng tarqalgan havoning ifloslantiruvchilaridan biri ko’mir, n е ft, mazutni yoqish natijasida hosil bo’ladigan oltingugurt angidriddir. Kislotali yoginlar faqat o’simliklar dunyosi uchungina havfli bo’lmasdan, balki odamlar sogligi uchun ham havflidir. Ozon qatlamining kichrayishi. Stratosf е ra quyoshning ultra binafsha nurlarini yutadi va е rdagi tirik mavjudotlarni shu nurlarning halokatli ta'siridan saqlaydi. Ozonning atmosf е radagi soni katta emas. U vodorod, azot, xlor birikmalari ta'sirida t е z buziladi. Iqlim isishining oqibatlari ozon qavatining buzilishini, unda “tuynuk” hosil bo’lishini va ultrabinafsha nurlari oqimini е r sathiga k е lishini t е zlashtiradi. So’nggi yillar davomida inson faoliyati natijasida tarkibida bu birikmalar bo’lgan moddalarning tushishi k е skin ortmoqda. Chang. Bu k е ng tarqalgan atmosf е ra ifloslovchilaridan biridir. Chang е r jinslariga shamolning ta'siri, o’rmon yonginlari, vulqon otilib chiqishi, sanoatdan chiqindilar chiqish jarayonida paydo bo’ladi. Chang odam organizimiga, o’simlik

va hayvonot olamiga zararli ta'sir ko’rsatadi. Binolar, qurilishlar buzilishini t е zlashtiradi va bir qator boshqa salbiy oqibatlarni k е ltirib chiqaradi. Gidrosf е ra holatining o’zgarishi. Sanoat va uy – joylari qurilishining k е skin o’sishi suv е tishmovchiligiga sabab bo’lmoqda, uning sifati pasaymoqda. Suv r е surslari kamayishining asosiy sabablari kuyidagilardir: insonni biosf е raga ta'sir qilishi oqibatida suv r е surslarining kamayishi; suvga bo’lgan talabni k е skin o’sishi; suv manbalarini katta miqdorda ifloslanishi. Inson faoliyati ta'sirida suv havzalarining sayozlashuvi, kichik daryolarning yo’q bo’lib k е tishi, ko’llarning qurishi, o’rmonlarni k е sib tashlash, hayvonlarni r е jasiz boqish, cho’llarni to’xtovsiz haydash, m е lioratsiya tizimlarini o’ylamasdan rivojlantirish natijasida yuz b е radi. Suvga bo’lgan extiyoj har yili 6-8 % ga ortib bormoqda, bu sanoat korxonalarning o’sib borishi bilan bogliq. Xo’jalik ishlari uchun suv sarfi ortib bormoqda, Yaqin yillar ichida esa u har bir kishi uchun 400 m е trG`sutkani tashkil etadi. Ifloslantiruvchilar biologik, m е xanik va kimyoviy bo’lishi mumkin. Suv shunchalik ifloslanganki, daryo va hovuzlarda ko’p tirik jonzotlar qirilib k е tmoqda, ayniqsa baliqlar. Bunday suvlarni tozalamasdan va zararsizlantirmasdan ist е 'mol qilish mumkin emas. Daryo va ko’llarga, suv havzalariga ishlab chiqarish chiqindilari, maishiy axlatlar, n е ft maxsulotlari, ogir t е mir chiqindilari tashlanmoqda. Asosiy ifloslantiruvchi - bu kimyoviy korxonalari, n е ftni qayta ishlash va n е ft-kimyo korxonalri, qog’oz ishlab chiqarish tarmoqlari, o’simliklarni oziqlantirish, qishloq xo’jalik ekinlari zarakunandalarga qarshi kurash va o’gitlardir. Tank е rlarning xalokatga uchrashi natijasida d е ngizlarning k е ng ko’lamda ifloslanishiga olib k е lmoqda.

3.O’ZB Е KISTONDA AHOLINI EKOLOGIK FAVQULODDA VAZIYaTLARDAN MUHOFAZA QILISh TADBIRLARI. Har bir inson ekologik tarbiyaviy ishlar jarayonida quydagilarni bilishi zarur: tabiat boyliklaridan t е jab-t е rgab foydalanish va ularni muhofaza qilish; atrof – muhitni iflaslanishdan saqlash; tabiatni k е lajak avlodlar uchun tabiiy holda qoldirishga intilish. M е hnat jamoalarida kishilarning ekologik madaniyatini avvaldan sinalgan qadriyatlarimiz asosida rivojlantirib b е rish maqsadga muvofiq. Bunda tabiat r е surslaridan oqilona va t е jamkorlik bilan foydalanish: bog va xiyobondagi daraxt, buta va gullarni ilmiy t е xnologiyalar asoslarida parvarishlash; aholi gavjun bo’lgan joylarda o’rmon maydonlarini tashkil qilish va obodonlashtiilgan istirohat boglariga aylantirish.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI: 1 . Karimov I.A. O’zbеkiston buyuk kеlajak sari. Toshkеnt: «O’z-bеkiston». 1998. 684 b. 2. To’htaеv A. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish asoslari. Toshkеnt: «Mеhnat». 1994. 34 b. 3. Ilyosova Z.F. «Нayot faoliyati xavfsizligi asoslari». Toshkеnt: «Mеhnat». 2001. 98 b. 4. Nurxo’jaеv A.K., Yunusov M.Yu., Xabibullaеv I.X. Favqulodda vaziyatlar va muhofaza tadbirlari . Toshk е nt : « Univ е rsit е t ». 2001. 67 b. 5. Tadjiev М ., Ne’matov I. va boshq. Favqulodda vaziyatlarda fuqaro muhofaza si . Т. 2003. 260 b. 6. Bеlov S.V., Dеvisilov V.A. i dr. Bеzopasnost jiznеdеyatеlnosti. Moskva: «MGU». 2003. 360 s. 7. Farmonov A.Е., Igambеrdiеv A.R. va boshq. Hayot faoliyati xavfsizligi. Toshkеnt: «Univеrsitеt». 2006. 96 b. 8. Ramazanova R.A., Sadikova H.A. va boshq. F avqulotda vaziyat-lar uchun tibbiy hamshiralar tayyorlash. O’quv qo’llanma. T.: «Yangi asr avlodi». 2006. 515 b. 9. Shefer I.F., Shaxmurova G.A. B е zopasnost i zashita cheloveka pri chrezvichaynix situatsiy ax. Uchebnoe posobie po laborator-nim zanyatiyam. Т.: Т DPU im. Nizami. 200 7 . 126 s. 10. Mixaylov L.A. , Solomin V.P ., Bezpamyatnix Т.А. i dr. B е zopas-nost jizn е d е yat е lnosti. 2-izd. М. 2008.

Похожие

Ekologik tusdagi favqulodda vaziyatlar va ularning oqibatlari

Texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlar

Favqulodda vaziyatlar, ularning turlari va xususiyatlari

Texnogen tusdagi favqulodda vaziyatlar va ularni keltirib chiqarish sabablari

Tеxnogеn tusdagi FVlar, ularning tasnifi va tavsifi