Yuk tashuvchi transport vositalarini tanlash va ularni hisoblash - Транспорт - Рефераты

Yuk tashuvchi transport vositalarini tanlash va ularni hisoblash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55 KB

Yuk tashuvchi transport vositalarini tanlash va ularni hisoblash. Reja. 1.Yuk avtomobillarini tanlashga qo‘yiladigan asosiy talablar . 2.Universal (bortli) va samosval (o‘zi agdaruvchi yoki uzi ortuvchi) avtomobillardan foydalanish . 3. Avtopoyezd va yakka avtomobillardan foydalanish . 4. Avtomobillarni yonilgining solishtirma sarfi bo‘yicha tanlash . 5. Avtomobillarni yuk ko‘taruvchanlik bo‘yicha tanlash . 6. Moki usulida avtomobillarda yuk tashishni tashkil etishda zarur bo‘lgan tyagach va tirkama (yarim tirkama)lar sonini aniqlash.

Transport vositalari turlarini tanlash deyilganda, avtomobil transporti saroyiga yuk va passajirlar tashish xarakteriga ko‘proq moslangan avtomobil (avtobus), yarim tirkamalar olish tushuniladi. Transport vositalarini tanlashda ularning yuqori samara bilan ishlashi uchun zarur texnik-ekspluatatsion va iqtisodiy jihatlarga e’tiborni qaratish lozim. Ayniqsa, yuklarni tashishda ular miqdori va sifatini kamaytirmasdan, tashish tannarxining iloji boricha arzon bo‘lishiga erishish lozim. Yuk avtomobillarini tanlashga qo‘yiladigan asosiy talablar . Yuk avtomobilini tanlashda undan eng samarali foydalanishni nazarda tutish hamda qo‘yidagilarni hisobga olish lozim: - tanlanayotgan yuk avtomobilining tashiluvchi yuk turi va uning upakovkasiga mosligi; - yuk oqimi yoki yuk partiyasi miqdori (hajmi) xarakteri, tarkibi va tashish masofasi; - har xil, ayniqsa alohida sharoitni talab etuvchi yuklarni tashishda avtomobillarni ishlatish yo‘l va iqlim sharoitlari; - ortish-tushirish operatsiyalarini bajarish usullari. Mexanizatsiyalashtirilgan usullarni qo‘llashda avtomobil yuk ko‘taruvchanligining orti sh -tushirish vositalari turi va quvvatiga mosligi; - yuk oboroti tarkibini hisobga olgan holda ayni tashishning kelajakda rivojlanishi; - yuklarni tashib berish muddati; - transport vositasining aniq sharoitlardagi ish unumi; - har xil turdagi transport vositalarini qo‘llashdagi tashish tannarxi. Avtomobillarni tanlashda ularning konstruksiyasiga e’tibor berish muhim. Bunda, bir tomondan, avtomobilning tortish-dinamik va iqtisodiy xususiyatlarini, ikkinchi tomondan, ayni kuzov turining tashiladigan yuk turi (upakovkasi),

solishtirma ogirligi va gabaritlarini hisobga olgan holda tashish xususiyatlari inobatga olinishi lozim. Universal (bortli) va samosval (o‘zi agdaruvchi yoki uzi ortuvchi) avtomobillardan foydalanish . Samosval avtomobili ishlatilganda yukni tushirish jarayoni mexanizatsiyalanadi, o‘zi ortuvchi avtomobillar (samopogruzchiklar) qo‘llanilganda esa yuklarni ortish va tushirish ishlari mexanizatsiyalashganligi hisobiga, bunday operatsiyalarda ishlovchilar mehnati yengillashadi. Samosval va o‘zi ortuvchi avtomobillardan foydalanishda ularning ortish- tushirish operatsiyalarida turish vaqti keskin qisqarishi va tashish jarayonining o‘zida esa ko‘proq bo‘lishi hisobiga ish unumi ancha oshadi. Bir xil vaqt ichida samosval yoki o‘zi ortuvchi avtomobillarni qo‘llashlik universal bortli avtomobillarga nisbatan yukli qatnov sonlarini oshiradi. Samosval yoki o‘zi ortuvchi avtomobillarga o‘rnatilgan ortkich yoki agdaruvchi mexanizmlari hisobiga ayni bazadagi avtomobilga nisbatan ularning yuk ko‘taruvchanligi va ish unumi kamayadi. Demak, avtomobilning ortish- tushirish operatsiyasida turish vaqti kamayishi hisobiga uning ish unumi ortadi, yuk ko‘taruvchanlikning bir muncha kamayishi esa uning ish unumini kamaytiradi. Shuning uchun ham samosval yoki o‘zi ortuvchi avtomobillarni qayerda ishlatish maqsadga muvofiqligini aniq bilish lozim. Tashish masofasi oshib borgan sari samosval va o‘zi ortuvchi avtomobillarni qo‘llash afzalligi kamayib boradi, chunki ularning yuk ko‘taruvchanligi, qo‘shimcha mexanizmlar o‘rnatilishi hisobiga, universal bortli avtomobildan birmuncha kam (masalan, KrAZ-256B samosvalining yuk ko‘taruvchanligi 11 t, universal bortli KrAZ-225 avtomobiliniki esa 12 t), o‘z navbatida, tashish uchun sarflanuvchi umumiy vaqtdagi orti sh -tushirish operatsiyasiga sarflanuvchi vaqt ulushi ham kamayadi. Yuqorida aytilganlarga ko‘ra, universal bortli va samosval

avtomobillarini ishlatishning shunday tashish masofasi borki, unda ularning ish unumi o‘zaro teng bo‘ladi. Bunday masofa teng baholi masofa deb ataladi. Demak, universal bortli, samosval yoki o‘zi ortuvchi avtomobillarni tanlashda asosiy e’tibor yuqorida keltirilgan teng baholi masofa (1) ni aniqlashga qaratiladi. Ba’zi bir matematik o‘zgartirishlardan so‘ng:, . .            бто б т бт t q t q V l  km (1) Universal bortli avtomobilni samosval (o‘zi ortuvchi) avtomobil bilan taqqoslab tanlashda teng baholi masofa (1) formulaga binoan topiladi. Agar tashish masofasi topilgan teng baholi masofadan katta bo‘lsa, universal bortli avtomobillardan, agar kichik bo‘lsa, samosval (o‘zi ortuvchi) avtomobildan, foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Avtopoyezd va yakka avtomobillardan foydalanish . Avtomobillarda tashishni tashkil etishdagi eng ilgor usullardan biri avtopoyezdlardan foydalanishdir. Avtomobillarga tirkama qo‘shib ishlatish, transport vositasi birligining yuk ko‘taruvchanligini oshirish hisobiga uning unumini oshiradi. Bunda tyagach avtomobilning dvigateli quvvatidan to‘laroq foydalanish hamda tyagachlarning almashinuvchi tirkamalar bilan ishlatilishi ortish-tushirish operatsiyalarida bo‘lish vaqtini kamaytirish imkoni bo‘ladi. Avtopoyezdlar qo‘llanilishi natijasida transport ishi birligining tannarxi yakka avtomobildagiga nisbatan ancha arzon bo‘ladi. Shuning bilan birga, qayd qilish lozimki, bir sharoitda avtopoyezd qo‘llash samarasi oshsa, boshqa sharoitda kamayishi mumkin. Ba’zi hollarda esa transport vositasining yuk ko‘taruvchanligini oshirish, boshqa ish ko‘rsatkichlarining kamayishiga ham olib kelishi mumkin. Natijada transport vositasi ish unumi oshmaydi va xatto kamayishi ham mumkin, tashish ishi tannarxi esa oshib ketadi. Yakka avtomobilni avtopoyezd bilan takkoslab tanlashda teng baxoli tashish masofasi (2) formula bilan aniklanadi

q a t o-T.an – q an t o-T. a 1 T.b = ßV Ta V Tap ————————, km (2) q an V T.an – q a V T.an Agar tashish masofasi aniklangan teng baxoli tashish masofasidan katta bulsa, avtopoyezddan foydalanish, agar kichik bulsa, yakka avtomobildan foydalanish tu g‘ ri buladi Avtomobillarni yonilgining solishtirma sarfi bo‘yicha tanlash . Transport vositalari turi yoki modelini ularning yonilgi sarf etish solishtirma ko‘rsatkichi bo‘yicha ham tanlash tavsiya etiladi. Bunda taqqoslanuvchi transport vositalarining bajargan har 1 tkm ishiga to‘gri keluvchi va litrda o‘lchanuvchi yonilgi sarfi qo‘yidagicha aniqlanadi:        100 100 к м н а М q М g  , l / tkm (3) bunda: M a -har 100 km bosib o‘tilgan yo‘lga sarflangan asosiy yonilgi meyori, l; M q - qo‘shimcha bajarilgan ishga sarflangan yonilgi meyori, l. Avtomobil (avtopoyezd)larni solishtirma yonilgi sarfi bo‘yicha tanlashning ahamiyati katta, chunki yonilgi sarfining tashish tannarxidagi umumiy sarflardagi ulushi 55-65 foizni tashkil etmoqda. Misol . Yonilgi sarfi bo‘yicha GAZ-53A va ZIL-130-76 avtomobillarining qaysinisi samaraliligi aniqlansin. GAZ-53A avtomobili kuzovi sigimiga ko‘ra yuk ko‘taruvchanlikdan foydalanish  =0,8, ZIL-130-76 avtomobilida  =0,7, yo‘ldan foydalanish koeffitsiyenti  m =0,5, ya’ni tashish bir tomonlama. Har 100 km masofaga belgilangan yonilgi sarfi meyori GAZ-53A avtomobilida 25 litr, ZIL-130- 76 avtomobilida 30 litr. Bajarilgan har bir 100 tkm transport ishiga belgilangan qo‘shimcha meyor har ikkala avtomobil uchun 2 litr. Yechimi: yonilgining solishtirma sarfi:

ткм л g А ГАЗ / 176,0 100 0,2 5,0 8,0 4 100 25 53             ткм л gЗИЛ / 163,0 100 0,2 5,0 7,0 6 100 30 76 130             ayni yechimdan ma’lum bo‘ldiki, berilgan vaziyatda ZIL-130-76 avtomobilidan foydalanish GAZ-53A avtomobiliga nisbatan afzal ekan. Avtomobillarni yuk ko‘taruvchanlik bo‘yicha tanlash . Avtomobillar turi va modelini ularning yuk ko‘taruvchanliklari bo‘yicha tanlash usuli ham bor. Bunday usul eng sodda usuldir. Transport vositasining yuk ko‘tauvchanligi kattasi har qanday tashish masofasida ham unumliroqdir. Chunki yuk ko‘taruvchanligi katta avtomobillarning ortish-tushirish operatsiyasida turish vaqtlarining o‘sishi ularning yuk ko‘taruvchanligi o‘sishiga nisbatan har doim kam bo‘ladi. Bunda afzallik chegarasi sifatida harakatda bo‘lish vaqtining ortish- tushirish vaqtiga nisbatining birdan ortiqligi hisoblanadi, ya’ni: 1   т о х t t  Harakatda bo‘lish vaqti , т м юк х V l t   ni yuqoridagi formulaga qo‘yilsa: 1   то т м юк t V l   bo‘ladi. Avtokorxonada yuk ko‘taruvchanligi har xil avtomobillar mavjud bo‘lganida  yuk ko‘taruvchanligi eng katta avtomobillar uchun aniqlanadi. Agar uning qiymati birdan katta chiqsa, avtomobilning shu markasi tanlanadi va keyingi hisoblashlar to‘xtatiladi. Misol . Yuk 10 km masofaga bir tomonlama (  m  0,5) tashilayotir. Avtotransport korxonasida yuk ko‘taruvchanligi 7,4 va 2,5 t bo‘lgan 3 xil marka (modelli) avtomobillar bor. O‘z navbatida, ortish-tushirish operatsiyalarida bo‘lish

vaqt (t o-t )lari 1,1; 0,7 va 0,5 soat. Texnik harakat tezligi 7 t li avtomobillarda 20 km / soat, qolganlarida esa 22 km / soat. Yechimi: 7 t yuk ko‘taruvchi avtomobillar uchun:9,0 1,1 20 5,0 10 7     т  Topilgan miqdor birdan kichik bo‘lganligi uchun yuk ko‘taruvchanligi 4 t bo‘lgan avtomobillar uchun yechimni davom ettiramiz: 3,1 7,0 22 5,0 10 4     т  4 t li avtomobillar uchun  4t birdan ortiq bo‘lganligi uchun ayni tashishda yuk ko‘taruvchanligi 4 t li avtomobildan foydalaniladi. Moki usulida avtomobillarda yuk tashishni tashkil etishda zarur bo‘lgan tyagach va tirkama (yarim tirkama)lar sonini aniqlash . Tashishning moki usuli deyilganda, tyagach avtomobillarning mayatnikli marshrutlarda o‘zlariga ulangan bir tirkama (yarim tirkama)ni uzib chiqarish va boshqasini uning o‘rniga ulab jo‘natish usuli tushuniladi. Tashishni bunday usulda tashkil etganda tirkamalarni ortish-tushirish operatsiyalarida tyagachlar bekor turib qolmasligi lozim. Ammo bunday usulni joriy etish uchun tirkamalar soni tyagachlar soniga nisbatan ancha ko‘p bo‘lishi zarur. Binobarin tirkamalarning umumiy soni:                    т уу юк уу то т т т о х ум V t l t t V А Т Т Т Т 2 2 1 (4) bunda: t o-t -bir yukli qatnov uchun ortish joydagi yuklash va tushirish joyidagi yukdan bo‘shatish vaqtlari yigindisi. Misol. Yukli qatnov masofasi l yuk =10 km, texnik harakat tezligi V t =20 km / soat, tirkamani yuklash vaqti t 0 =0,26 soat, tushirish vaqti t t =0,2 soat, bir tirkamani uzish va ikkinchisini ulash uchun sarflanadigan vaqt t uu =0,4 soat. Agar marshrutdagi

tyagachlar soni A t =40 ta bo‘lsa, ularning beto‘xtov (uzluksiz) ishlashi uchun nechta tirkama kerakligi aniqlansin. Yechimi:46,0 20,0 26,0       т о то t t t soat. Zarur tirkamalar soni: 62 ) 20 4,0 10(2 )1,0 2 46,0( 20 1 40             ум Т

Adabiyotlar 1. Xo‘jayev B.A. Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari.T.:«O‘zbekiston», 2002. -240 b. 2. Xodjayev B.A. Avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1991. -400s. 3. Xodjayev B.A. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1984. 4. Xo‘jayev B.A. Avtomobil transporti iqtisodiyoti. T.: «O‘qituvchi», 1992. 5. Xodosh M.S. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. M.:«Transport»,1986- 208s. 1. L. L. Afanasev, N. B. Ostrovskiy, S. M. Sukerberg “Yedinaya transportnaya sistema i avtomobiln i ye perevozki”. M. “Transport”, 1984 g. 2. E. Karimov “ Avtomobil larda yuk tashish va uni tashkil qilish” T.: Sharq, 2002 y . 3. A. I. Paliy, Z. V. Polovin shikova “ Avtomobilniye perevozki ” (zadachnik), M. “Transport” 1982 y. 4. N. Arifjanova, M. Yoqubov “Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari” fanidan masalalar to‘plami, TAYI 2006 y.

Похожие

Yuk tashuvchi transport vositalarini tanlash va ularni hisoblash

Transport vositalarini texnik ishlatish bo’yicha asosiy tushunchalar.

Transport vositalarini ta`mirlash bo’yicha asosiy tushunchalar.

“Transport vositalarini ishlatish va ta`mirlash” yo’nalishi bo’yicha umumiy ma`lumot.

Piyodalar va yo`lovchilarning vazifalari maxsus transport vositalarini harakatni tartibga solish