Transport vositalarini ta`mirlash bo’yicha asosiy tushunchalar. - Транспорт - Рефераты

Transport vositalarini ta`mirlash bo’yicha asosiy tushunchalar.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

73.5 KB

Transport vositalarini ta`mirlash bo’yicha asosiy tushunchalar. Reja: 1. Transport vositalarini ta`mirlash, sozlash va yaroqli- yaroqsizga ajratish tushunchalari. 2. Transport vositalarini ta`mirlashda ishlab chiqarish jarayoni. 3. Trasnport vositalarini ta`mirlash korxonalari haqida tushuncha.

1. Transport vositalarini ta`mirlash, sozlash va yaroqli-yaroqsizga ajratish tushunchalari. «Ta`mirlash» deganda elementlarning yoki umuman avtomobilning normal ish qobiliyatini hosil qilish uchun bajariladigan ishlar yig’indisi tushuniladi. Bu ishlarga avtomobilni qismlarga ajratish, yuvish, defektovka qilish, yig’ish chiniqtirish, bo’yash, nazorat qilish ishlari kiradi. Detallarni nuqsonlarini tuzatishda va turli ishlov berish usullari bilan ularga dastlabki o’lchamlari, shakli va fizika-mexanikaviy xossalari kompleksi qayta berilganda «tiklash» termini qo’llanadi. Avtomobilni ta`mir qilish ishlab chiqarish protsessi uni tayyorlash ishlab chiqarish protsessidan farq kilib, ta`mirlashga tayyorlash, tozalash va ko’p marta takroriy yuvish, qismlarga ajratish, yo yilgan tutashmalar va detallarni kontrol qilish va ularni tiklash kabi texnologik protsesslardan iborat. Sirtqi katlamning yeyilishi, material xossalarining, detal’ shakli, o’lchamlari va massasining o’zgarishi – bularning hammasi uzluksiz, asta-sekin o’sib boruvchi protsesslardir. Detallarning ishida sifatiy o’zgarish sodir bo’lganda bu protsesslar sezilarli bo’lib qoladi: ko’zgalmas birikmalar ko’zg’aluvchan, jips tutashma nozi k bo’lib qoladi; ko’zg’aluvchan birikmadagi kattalashgan zazor no no rmal shovkinlar hosil bo’lishiga yoki ish ko’rsatkichlarining o’zgarishiga sabab bo’ladi. Detallarni yarokli-yaroksizga ajratish vazifasi nuqsonlarning qiymatlarini belgilashdan iborat, nuqson chegaraviy qiymatga ega bo’lganda detallar holatining va ish sharoitining o’zgarishi avtomobilning ish qobilyatining umumiy yomonlashishiga sabab bo’ladi. Yeyilgan detallarning chegaraviy o’lchami deb ularning shunday qiymatiga aytiladiki, bunda iqtisodiy yoki texnologik ko’rsatkichlarning yo’l k o’ yib b o’ lmaydigan darajada pasayib ketishligi, nuqsonlarning va avariya xavfining ortishi sababli avtomobilni ishlatishda davom ettirish maqbul b o’ lmay qoladi yoki avtomobilning ishlatishni iloji b o’ lmay qoladi.

Dvigatel’, shassi, o’ rnatma yoki tirkalma q ishlo q xo’jalik mashinalarining ish organlariga energiya uzatish mexanizmlari uchun detallarning chegarviy o’lchami ularning tez yeyilish ko’rsatkichi, emirilish tufayli avtomobil ishida avariya sodir bo’lishi yoki ishlamay qoli shligi e h timolligi bilan belgilanadi. Ish organlarini bevosita boshqaradigan detal’ va tutashmalarda chegaraviy o’lcham yer haydash, ekish, yanchish, tozalsh va hokazo ishlar sifatining yomonlashishi bilan harakterlanadi. Mashinalarning ish protsesslarini bevosita boshqaruvchi detallarning chegaraviy o’lchamlari iqtisodiy ko’rsatkichlar – quvvat, ish unumining kamayishi, yonilg’i hamda moy sarfining ortishi va hokazolarning chegaraviy kamayishi bilan belgilanadi. Ammo detallarning chegaraviy o’lchamlarini belgilash ta`mirlash vaqtida ularni yaro q li-yaro q sizga ajratish uchun etarli faktor b o’ la olmaydi. Detallarni chegaraviy yeyilishiga qarab emas, balki ta`mir q ilmasdan yo’l qo’ yiladigan yeyilishga qarab yaro q sizga chiqarish kerak. Bunday yeyilishning kattaligi shunday hisob bilan belgilanadiki, bunda avtomobil ta`mirlashlararo davrda detallarni almashtirish zaruriyatisiz ishlay olsin, lekin bu davr oxirida detallarning yeyilishi chegaraviy qiymatga ya q in bo’lishi kerak. 1- Rasm. Yeyilishni tavsiflovchi egri chizi q . 0 a b cId Icheg MI 1 2 3 yeyilish (zazor)

Q o’zg’aluvchan tutashmalar k o’ pchilik detallar yeyilishining o’ sishi egri chizi q bo’yicha sodir bo’ladi. (1-rasm). Bu egri chizi q ning birinchi uchastkasi tezlashgan boshlangich yeyilish davrini, ikkinchi uchastka – normal ish davrini (tabiiy yeyilish davrini), uchinchi uchastka – avariyaviy yeyilish davrini tavsiflaydi. Detallarning chegaraviy yeyilish to’g’ri chizi q li ikkinchi uchastkaning uchinchi uchastkaga o’ tish joyida sodir bo’ladi. Detallarning ta`mirsiz yo’l qo’ yiladigan eyilishi I D – egri chizi q dagi b nu q taga mos keladi, bu nu q ta chizi q ning egilish nu q tasidan ta`mirlararo interval MI kattaligi q adar or q ada bo’ladi. Avtomobil detallarining yo’l qo’ yiladigan va chegaraviy yeyilishini o’z vaqtida ani q lash uchun qismlarga ajratmasdan diagnos quyish uslublarini ko’llash zarur. Tekshirishning vazifasiga qarab diagnoz q uyishning quyidagi turlaridan foydalanish mumkin: 1. Avtomobil (mexanizim) ning ish qobiliyatini ani q lash. Diagnoz q uyishning bu turida avtomobil ishining texnika – iqtisodiy ko’rsatkichlari (dvigatel’ quvvati, yonilg’ining solishtirma sarfi, transmissiyaning f.i.k. va boshqalar) aniklanadi. 2. Avtomobil (mexanizim) ning buzu q ligini ani q lash. 3. Avtomobil (mexanizim) ning resursini ani q lash. Bundan buyon ishlatish imkoniyati borligini yoki ta`mir qilish zarurligini ani q lash maqsadida avtomobil, alohida uzellar va agregatlarning q oldi q resursi oydinlashtiriladi. 2. Transport vositalarini ta`mirlashda ishlab chiqarish jarayoni. Avtomobillarni ta`mirlashda ishlab chiqarish protsessi – ishlarning shunday majmuasiki, bu ishlar bajarilgandan keyin eyilgan avtomobil qo’ shimcha materiallar va zapas qismlarning ishlatilishi natijasida normal ishlaydigan bo’ladi.

Umumiy holda murakkab avtomobilni kapital ta`mirlashda ishlab chiqarish protsessi bir q ancha texnologik protsesslardan iborat. Texnologik protsess – detallar, uzellar, agregatlar va umuman avtomobilni ta`mirlash bilan bevosita bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish protsessining bir qismi. Masalan, yig’ish texnologik protsessi ishlab chiqarish protsessining detallarini gruppalarga, uzel va agregatlarga ketma-ket biriktirish bilan bevosita bog’liq bo’lgan bir qismidan iborat; detalni ta`mirlash texnologik protsessi detal’ holatini o’zgartirish bilan bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish protsessining bir qismidan iborat. Texnologik operatsiya – ayni bir ma h sulotni tayyorlashda bit t a ish o’ rnida bajariladigan texnologik protsessining tug’allangan qismi. Masalan, detallar va uzellarni tupikaviy yuvish mashinasida yuvish texnologik protsessi quyidagi operatsiyalardan iborat: detallarni aravachaga taxlash, aravachani yuvish mashinasiga o’ rnatish, mashinani ishga tushirish va detallar yuvilgach, uni to’xtatish, aravachani g’ ildiratib chiqarish va detallarni tegishli ish o’ rinlariga tashish. Texnologik protsessda bajariladigan operatsiyalarning ma`lum tartibdagi bayoni t e x n o l o g i k k a r t a deb ataladi. Unda operatsiyalarning bajarishning ratsional tartibi, texnikaviy shartlar, ish rejimlari, jihozlar, asboblar, materiallar, nazorat qilish usullari, ishni bajarish vaqti, ishchining razryadi va boshqa ma`lumotlar ko’rsatilgan bo’ladi. Texnologik karta iqtisodiy hisoblashlar, ishlab chiqarishni tashkil etish va planlashtirish uchun asos bo’ladi. Kartadagi ma`lumotlar jihoz, asbob, moslamalarni loyihalashga yoki tanlashga, ish hajmi va ijrochilar sonini hisoblashga, jihozlarni joy-joyiga qo’ yishga, alohida ish o’ rnida ham, b o’ lim va tsexlarda ham bajarilgan ishlarning sifatini kontrol q ilib turishga imkon beradi. Ta`mirlash ishlarida texnologik h ujjatlarning yagona sistemasi (ESTD) tomonidan kartalarning ma`lum formalari belgilangan: texnologik protsessning operatsion kartalari, texnikaviy kontrol vedomostlari, yig’ish va qismlarga ajratish

moslamalari vedomosti, jihozlarning yigma vedomosti, komplektlash kartalari va h . k. Q ishlo q xo’jaligida mashinalarni remont qilish texnologik protsesslarini bajarish uchun t i p a v o y t e x n o l o g i ya asosiy h ujjat hisoblanadi. 3. Tra n sport vositalarini ta`mirlash korxonalari haqida tushuncha. Avtomobil transporti korxonalarini vazifasiga qarab ikki guruxga bo’lish mumkin. 1. Harakatlanuvchi tarkibdan foydalanish avtotransport korxonasi. 2. Avtomobil va agregatlarni mukammal ta`mirlash korxonasi. Haraktlanuvchi tarkibdan foydalanish avtotransport korxonasi : yuk va yo’lovchi tashish, TXK, ta`mirlash va harakatlanuvchi tarki b ni saqlash ishlari bilan shu g’ ullandi. Bu korxonalarda turli miqdordagi avtomobillar bo’ladi: avtomobili 50 dan 1000 tagacha, avtobuslar 100 dan 500 tagacha, engil avtomobillar 200 dan 1000 tagacha va undan orti q . Ixtiyorida 600 dan 1500 tagacha va undan ortik avtomobillari bo’lgan avtokombinatlar soni muntazam ortib bormokda. Avtokombinatlar odatda, bosh (bazaviy) korxonalardan tashkil topgan bo’lib, tarkibida bir necha shu’ba (filial) lari bo’ladi. Ular avtomobillardan foydalaniladigan xududlarga ya q in joylashib, ixtiyorida 50 dan 300 tagacha avtomobili bo’ladi. Bosh avtokorxonada odatda harakatlanuvchi tarkibni saqlashdan tashqari, ularga TXK va T ishlari bajariladi. SHuningdek bu erda filialdagi avtomobillarga ham murakkab va katta ish hajmiga ega bo’lgan TXK av T ishlarini bajarish mumkin. Odatda, filiallarda KTXK, 1-TXK va mayda JT hamda avtomobillarni saqlash vazifalari bajariladi. So’ngi yillarda tashkil etilgan ishlab chiqarish avtotransport birlashmalari (PATO lar)samarali ishlab kelmokda. Bu ishlab chiqarish birlashmalari, haraktlanuvchi tarkidan foydalanuvchi xo’jalik hisobidagi avtotransport korxonasi bo’lib, sha h arda va viloyatdagi korxonalarni birlashtirish hisobiga o’z vazifasini bajaradi. Odatda u bir muncha ilg’or va texnikaviy jihatdan yaxshi jihozlangan korxona hamda h ozirgi paytda, bosh

korxonaga b o’ ysunadigan, xo’jalik hisobidagi korxonadan iborat. PATO ni ani q ishlash sharoitini hisobga olganda xo’jalik chegarasi har xildir. Harakatlanuvchi tarki b toifasiga qarab PATO lar 600 dan 3000 ta va undan orti q avtomobillari bo’lgan, yuk avtomobillari, avtobus va taksomotorli ko’rinishlarga ega. Avtomobillarga TXK va JT ishlarini bajaruvchi korxona turli korxonalar, tashkilotlar va shaxsiy avtomobillarga TXK va (S) T ishlarini bajaradi. Bunday korxonalar q atoriga markazlashgan tartibda TXK bazasi(MTXKB- BTSTO): TXK korxonasi(ATXKK-STOA), avtomobil saroylari, avtosayyo h lar uchun me h monxonalar, motel, kemping va AYO Q SH kiradi. MTXKB lar turli avtokorxonalar avtomobillarga murakkab TXK va JT ishlarini bajaradi. Ba`zi bir MTXKB larga biriktirilgan avtokorxonalarning avtomobildan yechib olingan alohida bo’g’in, agregat va mexanizimlarini sozlaydi. Bazaning kattaligi uning ro’yxatida bo’lgan avtomobillarning soni bilan o’ lchanadi. ATXKK – shaxsiy avtomobillarga, kichik korxona va tashkilotlar avtomobillarga, davlat va jamoa xo’jaligi avtomobillariga TXK va T ishlarini bajaradi. Ya`ni; u avtomobillarni ehtiyot qism va foydalanish ashyolari bilan ta`minlabgina q olmay, balki avtomobillarga to’la hajmdagi KTXK, 1-TXK, 2- TXK va JT ishlarini ko’rsatadi. Xizmat ko’rsatiladigan avtomobillar toifasiga qarab ATXKK lar engil va aralash turdagi avtomobillar uchun, h ududiy belgilarga qarab, shaxardagi-rayondagi va yo’l b o’ yidagi ko’rinishlarga ega. Avtomobillarga TXK va T ishlarini ko’rsatish postlarini soniga qarab ATXKK ishlab chiqarish quvvati ani q lanadi va postlar soni 5 dan 50 ta gacha hamda undan orti q ham bo’lishi mumkin. Saqlash s aroy ko’rinishidagi korxonalar avtomobillarni saqlab berish uchun xizmat qiladi va ayrim h ollarda, bunday korxonalar avtomobillarga TXK va ularni foydalanish ashyolari bilan ta`minlash vazifasini bajaradi. Umumiy tartibda foydalaniladigan saqlash joyi saroylar shaxsiy avtomobillarni saqlab berish uchun xizmat qiladi. Bunday saqlash joylari uyda, ba`zi , rayonlarda joylashishi mumkin. Ular maxsus binolar ko’rinishida k o’ riladi yoki ochi q maydonlarda avtomobillarni vaqtincha saqlashga m o’ ljallanadi.

AYO Q SH – avtomobillarni foydalanish ashyolari bilan ta`minlovchi korxona hisoblanadi. Odatda, AYO Q SH avtomobil yonilg’isi turi: bezin, dizel’ va gaz ballon yonilg’ilarini berishga moslashib, sha h ar va yo’l b o’ yida joylashgan bo’ladi. AYO Q SH quvvati kuniga xizmat ko’rsatiladigan avtomobillar miqdori bilan o’ lchanib, sha h ardagi shaxobcha 500 – 2000 gacha va yo’l yo q asidagi shaxobcha 500-1000 tagacha avtomobillarga xizmat ko’rsatishi mumkin. Avtomobil va agregatlarni mukammal ta`mirlash korxonasi Bir yoki bir necha idoralarning to’la komplektli avtomobilarga, bo’g’in, agregat va asboblariga mukammal ta`mirlash ishlarini bajaradi. Bunday vazifalarni bajaruvchi avtokorxonalar q atoriga: avtosozlash va agregat sozlash korxonalari, avtosozlash ustaxonalari, shina ta`mirlash ustaxonasi yoki korxonasi, akkumulyatorni ta`mirlash hamda zaryadlash shaxobchasi va boshqalar kiradi. ATK lar avtomobil yoki agregatlar turi bo’yicha, avtoustaxonalari esa avtomobil agregati va tizimlari bo’yicha ixtisoslashadi.

Adabiyotlar: 1. "Barkamol avlod - O’zbekiston taraqqiyotining poydevori". Toshkent. 1998 y. 2. "Oliy ta`lim", Me`yoriy hujjatlar to’plami. II qism. Toshkent, "Sharq". 2001 y. 3. G.V. Kramarenko, I.V. Barashkov «Avtomobillarga texnikaviy xizmat ko’rsatish» T.:O’zbekiston, 1998 y. 4. E. Ul’man «Mashinalar remonti» T.: O’q ituvchi, 1979 y. 5. V.I. Karagodin, S.K. Shestopalov «Avtomobillar remonti slesari» T.:Ukituvchi, 1988 y, 98 b.

Похожие

Transport vositalarini texnik ishlatish bo’yicha asosiy tushunchalar.

“Transport vositalarini ishlatish va ta`mirlash” yo’nalishi bo’yicha umumiy ma`lumot.

Transport vositalarini elektr jihozlariga texnik xizmat koprsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Transport vositalarini transmissiya agregat va mexanizmlariga texnik xizmat ko`rsatish va ta`mirlash ishlari texnologiyasi

Transport vositalariga texnik xizmat ko’rsatish va ta`mirlash tizimi