Yo’l xojaligini moliyalashtirish va kreditlash - Транспорт - Рефераты

Yo’l xojaligini moliyalashtirish va kreditlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB

Yo’l xojaligini moliyalashtirish va kreditlash Reja: 1. Avtomobil yo’llarini qurish, ta’mirlash va yaroqli holda tutishni moliyalashtirishning vazifalari va tashkillashtirish. 2. Moliyalashtirishni rasmiylashtirish tartibi. 3. Yo’l tashkilotlarini kreditlash.

Asosiy iboralar va tushunchalar: Pul muomalalari, moliyaviy resurslar, banklar, S+B, kreditorlar, foiz stavkalari, tolov qobiliyati, immobilizatsiya, aksent, tolov talabnomasi, akkreditov, maxsus schyotlar, subschyotlar, qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlar, moliyaviy operatsiyalar, ragbatlantirishlar va sanksiyalar. Korxona moliyaviy tizimining asosiy vazifasi, joriy ishlab chiqarish faoliyati, ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanishning yanada osib borishi uchun zarur bolgan moliya resurslarini tashkil toptirishdan iborat. Korxonaning ishlab chiqarish fondlari, mehnat resurslari, tabiiy resurslar, mahalliy byudjetga va yuqori tashkilotlarni ta’minlashga ajratmalarni kozda tutuvchi, byudjet bilan ozaro moliyaviy munosabatlari iqtisodiy normativlari orqali tartibga solinadi. Moliya –tegishli resurslar orqali, barqaror normativlar va moliyaviy me’yorlar asosida, iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanish rejalarining pul bilan ta’minlanishining balanslanishiga imkon yaratish uchun xizmat qiladi. Kapital qurilishni moliyalashtirishga yonaltirilgan pul mablaglarining miqdori, iqtisodiyotning erishilgan rivojlanish darajasi va uning yanada osishi uchun kapital mablaglar sarfining ahamiyatiga kora aniqlanadi. Kapital mablaglarning moliyalashtirish manbaalari quyidagilardan iborat: Davlat byudjetdan ajratiladigan mablaglar, amortizatsiya ajratmalari, korxona oladigan foydaning bir qismi, bank krediti, asosiy fondlarni qayta tiklash uchun maxsus yonaltiriladigan jamoa xojaliklari va kooperativ tashkilotlarning ozlarining mablaglari, hamda ichki rezervlarni safarbar etish hisobiga ajratiladigan mablaglar. Undan tashqari yo’l qurilishini moliyalashtirishga quyidagi qoshimcha manbaalar ham jalb etiladi: avtotransport korxonalarining yuklarining tashishdan oladigan daromadlaridan 2 % li ajratma; hukumat qabul qilgan qarorlarga asosan ajratiladigan mablaglar. +oidaga kora loyiha smeta hujjatlari bilan ta’minlangan ishlar moliyalashtirilmaydi. Kapital qurilish rejasiga kiritilmagan ob’ektlarga xarajat qilish taqiqlanadi. Тexnologik uskunalarni yetkazib berishga shartnomalar tuzishga

bu maqsadlar uchun kapital mablaglarni moliyalashtirish rejasida va smetalarda kozda tutilgan mablaglar miqyosida ruxsat etiladi. Buyurtmachi tashkilotlar va pudratchilar ortasidagi ozaro munosabatlarni tartibga soluvchi asosiy hujjat bolib pudrat shartnomasi xizmat qiladi. Bank tomonidan qabul qilingan pudrat shartnomasi bolmaganda ishlarni bajarish qat’iyan man etiladi. Bunday holatlarda pudratchi tashkilot tomonidan qilingan xarajatlar (tolanmaydi) qoplanmaydi. Buyurtmachining bu ishlarni moliyalashtirishga moljallangan mablaglari boshqa ehtiyojlarga yonaltiriladi. Bajarilgan ishlar uchun tolovlar buyurmachi tomonidan har oyda tugallangan texnologik bosqich ishlab chiqarish va ishlar kompleksining qiymatiga muvofiq ravishda amalga oshiriladi. Тolovlarning umumiy summasi ob’ekt boyicha ishlar smeta qiymatining 95 % atrofida bolishi kerak. Тoliq hisob - kitob davlat qabul komissiyasining dalolatnomasi tasdiqlanib, ob’ekt ishga tushirilgandan song amalga oshiriladi. +qurilish dasturi bajarilishi uchun ma’suliyatni oshirish maqsadida pudrat shartnomasidagi ishlar hajmini yillar boyicha taqsimlanish jadvali ilova qilinadi. Undan tashqari, har yili titul royxatiga muvofiq ravishda ishlar hajmi va turlari kvartal boyicha taqsimlangan yillik topshiriq tuziladi. Ishlarni bajarishning kvartal rejasi bajarilmay qolgan holatlarda (yil boshidan osib boruvchi jami hajmi), shu davrda bajarilgan ishlarga, jadvaldan orqada qolish tugatilmaguncha, buyurtmachi haq tolamaydi va bajarilgan pudrat ishlari hisobotiga bu ishlar kiritilmaydi. Bunday holatlarda qurilish tashkiloti tugallanmagan ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash uchun zarur bolgan vaqtinchalik ehtiyoj tufayli, yo’l qoyilgan orqada qolishni tugatish majburiyatini taqdim etgan holda, kredit olish uchun bankka murojaat qilishga majbur boladi. Kvartal rejasi buyurtmachining aybi bilan bajarilmay qolsa (texnik hujjatlar, uskunalar, materiallar oz vaqtida yetkazib berilmasa), buyurtmachi pudratchining barcha xarajatlarini, bank krediti uchun foiz tolovlari bilan qoshib kompensatsiya qiladi.

Ob’ektning ishga tushirilish muddati izdan chiqqan holatlarda shartnoma tuzuvchi har ikkala tomon birdek mulkiy javobgar boladilar. Moliyalashtiruvchi bankning asosiy vazifalari Respublika sanoat qurilish bankiga sanoat, aloqa, transport va boshqa korxonalarga xizmat korsatish bilan bir qatorda, yangi qurilishni, mamlakat xalq xojaligi tarmoqlarida mavjud bolgan ob’ektlarni rekonstruksiya qilish va kapital ta’mirlashni moliyaviy ta’minlash va kreditlash ham yuklatilgan. Agrosanoat kompleksi, uy - joy kommunal xojaligi va ijtimoiy sohaga tegishli bolgan ob’ektlar bundan mustasno. Хojalik yuritishning bozor iqtisodi sharoitlarida tovar-pul munosabatlarining rivojlanishida, iqtisodiy siyosatni amalga oshiruvchi, ijtimoiy ishlab chiqarishni tartibga soluvchi davlat organlarining biri sifatida bankning roli anchagina ortadi. Kredit hisob - kitob richaglaridan foydalanib (bank) davlat buyurtmachilarining ustivorligini ta’minlash, ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish, iqtisodiyotning intensivlashuvini tezlashtirish tadbirlarini amalga oshiradi. Banklar faoliyati toliq xojalik hisobi va oz – ozini moliyaviy ta’minlashga asoslangan. Ularning barcha xarajatlari mijozlarga kredit berish natijasida olinadigan daromad (kredit uchun foiz stavkalari) va bajargan hisob - kitob operatsiyalari uchun olinadigan ajratmalar hisobiga ajratmalar hisobiga qoplanadi. Sanoat qurilish banki kapital qurilish rejalarini shakllantirishda ishtirok etib, qurilish ishlab chiqarishini yanada takomillashtirishga qaratilgan takliflar ishlab chiqadi. Uning maxalliy muassasalari buyurtmachilar va pudratchilar, mahsulot yetkazib beruvchilar, loyihachi va boshqa tashkilotlar ortasida bajarilgan ishlar, yetkazib berilgan uskunalar, yo’l qurilish texnikasi, ishlab chiqilgan loyiha – smeta hujjatlar uchun hisob - kitoblarni amalga oshiradilar; agar titul royxatga kiritilgan va tasdiqlangan umumlashma - smeta hisob - kitoblarida kozda tutilgan holatlarda boshqa turdagi hisob - kitoblarni ham bajaradilar. Sanoat qurilish bankining muassasalari avtomobil yo’llarini ta’mirlash va yaroqli holatda tutib turishni ta’minlashni moliyaviy ta’minlash vazifalarini bajaradilar.

Sanoat qurilish banki ajratilgan mablaglardan samarali foydalanishni, qurilayotgan ob’ektlarning oz vaqtida ishga tushqurilishini nazorat qiladi; reja, tolov, moliya intizomlariga toliq rioya qilinishini, qurilish yoki ta’mirlanayotgan ob’ekt boyicha toligicha va alohida ish hamda xarajatlar turlari boyicha smeta limitlarining bajarilishi ustidan ham nazorat olib boradi. Тitul royxatlarini korib chiqish jarayonida bank muassasalari ob’ektlar sonini qisqartirish va barcha resurslarni ishga tushiriladigan qurilish ob’ektlariga toplash maqsadida bitta buyurtmachida bir vaqtda qurilayotgan ob’ektlar soniga e’tiborni qaratadilar. Joriy yil uchun ajratilgan mablaglar qurilishning normativ muddatlariga mutanosibligini va dastlabki tasdiqlangan korsatkichlarga nisbatan biron - bir ozgarishlar bolmaganligini tekshiradilar. Dastlabki tasdiqlangan titul royxati va umumlashma smeta hisob - kitobi toliq qurilish muddati uchun ozgarmasligi kerak. Ishlarni bajarish yoki konstruktiv yechimlarning takomillashgan va progressiv texnologiyalari qollanilgani sababli loyihani qayta korib chiqish zarurati paydo bolgandagina korsatkichlarga ozgarishlar kiritilishi mumkin. Banklar muntazam ravishda qurilish ob’ektlarining loyiha – smeta hujjatlari bilan ta’minlanganligini nazorat qilib boradilar. Ular qurilishga tipik loyihalarning joriy etilishini, individual loyihalashtirishga ruxsat etuvchi hujjatlarni tekshiradilar. Rejalashtirilayotgan davrda oldingi yilning 1 -iyunigacha texnik hujjatlar bilan ta’minlanmagan ob’ektlar qurilishining titul royxatga kiritilmaydi. Bank muassasalari sanksiyalar va ragbatlantirishlarni qollash, nazorat vazifalarini amalga oshirish orqali moliyaviy intizomning yaxshilanishiga imkoniyat yaratadilar. Тolov qobiliyati, ya’ni yo’l tashkilotining bankdagi hisob raqamida pul mablaglarining mavjudligi, ishlar hajmi va sifati, asosiy va aylanma fondlardan foydalanish, mehnat unumdorligining saviyasi kabi omillar ta’sirining natijasini aks ettiradi. Moliyalashtirish hisobini ochish uchun buyurtmachi – tashkilot bankka ekspertiza bayonnomasi bilan birgalikda tasdiqlangan umumlashma smeta hisob - kitobining nusxasini, barcha ishlar kompleksini bajarish uchun buyurtmachi va

pudratchi ortasida tuzilgan pudrat shartnomasini, bajarilishi rejalashtirilayotgan yillik ishlar hajmi va +MI turlarini aks ettiruvchi va buyurtmachi tashkilot rahbari tomonidan tasdiqlangan qurilish ichi (vnutripostroyechnoy) titul royxatini, faoliyat olib borish zonasida ishlarni bajarish huquqi uchun nazorat va tekshiruv organlari (SES, DAN, yongin nazorati va boshqalar) bilan kelishuvlarni, yerning osimlik osuvchi qatlami olinib, obodonlashtirish organlariga topshirilganligi haqidagi ma’lumotnomani taqdim etadi. Immobilizatsiya shundan iboratki, hisobot yilida ob’ekt qurilishi boyicha ishlab chiqarish dasturi ortigi bilan bajarilganda, ortiqcha bajarilish hisobiga hosil bolgan pudratchi tashkilotga tolanadigan qarzni uzish uchun buyurtmachi tashkilot tomonidan rejalashtirilayotgan yil korsatkichlarini ozgartirmasdan, moliyalashtirish limitini oshirishdir. Mobilizatsiya esa, aksincha, otgan hisobot yili mablaglari hisobiga sotib olingan va tolangan, ammo rejalashtirilayotgan yilda bajariladigan limitdan ortiq material zahiralari, konstruksiyalar, uskunalar summasi miqdoriga moliyalashtirish limitini kamaytirishni kozda tutadi. Kapital qurilishning tasdiqlangan reja korsatkichlari, rejalashtirilayotgan davr uchun (tomonlar kelishuviga kora) qurilish ichi(vnutripostroyechnoy) titul royxatiga kirgan ish turlari va hajmlari bunday hollarda ozgartirilishi mumkin emas. Davlat tashkilotlari ortasidagi barcha hisob - kitoblar bank muassasalari orqali faqat naqd pulsiz korinishda amalga oshiriladi. Naqd pulsiz hisob - kitoblar quyidagi turlarga ajratiladi: aksent, akkreditiv, alohida (maxsus) schet, tolov topshirigi, pochta orqali pul otkazish, rejalashtirilgan tolovlar, cheklar. Aksent – tolovchining shu shahardagi va boshqa shahardagi yetkazib beruvchilar, ishlab chiqaruvchilar, pudratchi tashkilotlar bilan materiallar, uskunalar, bajarilgan ishlar, korsatilgan xizmatlar uchun hisoblashishda tolovni amalga oshirish uchun roziligidir. Naryad, shartnoma kelishuvi, majburiyat, talab asosida boshqa tashkilot uchun biror - bir ishni bajargan, xizmat korsatgan, materiallar, xom - ashyo, tovarlar yetkazib bergan yoki jonatgan tashkilot haridorga (buyurtmachiga, mijozga) tolov talabnomasi – schet yozib, ozining xizmat korsatuvchi bankiga

tolovni undirish uchun inkassoga topshiradi. Bunday holda tolov talabnomasida bajarilgan ishlarning nomi va hajmi, korsatilgan xizmatlar yoki jonatilgan materiallarning royxati qiymati va miqdori korsatiladi. Schetga temir yo’lning jonatuv kvitansiyalari, ishlarning qabul qilib olish dalolatnomalari, buyurtma - naryadning nusxasi, xatlar, hisoblagich (schetchik)ning korsatkichlarini ifodalovchi yozuvlar va boshqa hujjatlar hamda tolov uchun qoyilayotgan talabning togriligini tasdiqlovchi ma’lumotnomalar ilova etiladi. Haridor, moliyalashtiruvchi bankdan inkassoga tushgan tolov schetini olgach, bank tomonidan belgilangan muddat ichida, schetda korsatilgan ma’lumotlarning togriligini tekshirib chiqib, tolov uchun rozilik yoki asoslangan holda aksentni inkor etishi lozim. Тolovchining aksenti mavjud bolganda bank talab qilingan summani uning hisob raqamidan yoki moliyalashtirish schetidan chiqarib, yetkazib beruvchining tegishli bank muassasasidagi hisob raqamiga jonatadi. Agar haridor aksentni inkor etmoqchi bolsa, kelib tushgan yukni saqlab turish uchun qabul qilishi va bu haqda yetkazab beruvchiga xabar berishi kerak. Kelishmovchiliklar arbitraj orqali hal etiladi. Demak, inkasso – bu haridor yoki buyurtmachidan, yetkazib beruvchi - mijozning topshirigiga kora uning uchun tolovni undirishni bank oz zimmasiga oladigan hisoblashish tartibi ekan. Bunda bank muhim davlat ahamiyatiga ega bolgan vazifani bajaradi, ya’ni u bunda faqatgina hisob – kitoblarning oz vaqtida amalga oshirishni nazorat qilish bilan bir qatorda, tolov uchun taqdim etilgan hujjatlarni sinchiklab tekshirib chiqish orqali ularning togriligini ham nazorat qiladi. Bankka inkassoga tushgan tolov talabnomalari aksentli yoki aksentsiz operatsiyalar tarzida qondiriladi. Aksentsiz pul – hisob operatsiyalariga tolovchi tomonidan qoshimcha tekshiruvni talab qilmaydigan operatsiyalar kiradi. Gaz, suv, issiqlik, elektroenergiya va boshqa shunga oxshash xizmatlar uchun olchagichlar korsatkichiga asoslangan holda tolov uchun taqdim etilgan summalar aniq va shubxasiz bolib, majburiy tolovlar sanaladi.

Shartnomaga kora yoki tomonlarning boshqa majburiyatlariga taaluqli bolgan, qoshimcha tekshiruv va aniqlashlarni talab etuvchi boshqa barcha tolov turlari, aksent operatsiyalariga kiradi. Akkreditiv – bir bankning boshqa bir bankka yetkazib beruvchining bajarilgan ish hajmi va turlari, tomonlar ortasidagi shartnomada kozda tutilgan majburiyatlarga kora korsatilgan xizmatlar uchun uning schetlari boyicha tolovlarni amalga oshirish uchun topshiriqdan iborat bolgan pul hujjatidir. Haridor, yetkazib beruvchidan ishlar hajmining tugatilganligi yoki buyurtma berilgan mahsulotning tayyor ekanligi haqidagi pochta xabarnomasini olgach, oz bankiga akkreditiv ochishni rasmiylashtirish haqida ariza yozadi va bu akkreditiv yetkazib beruvchining bankiga jonatiladi. Yetkazib beruvchi, oz nomiga akkreditiv kelganligi haqidagi pochta xabarnomasini olgach, 25 kunlik muhlat ichida (ba’zan tomonlar kelishuvi boyicha akkreditivning amal qilish muddati 45 kungacha uzaytiriladi) buyurtmachiga xaqi tolangan buyumni jonatishi shart. Akkreditivda korsatilgan summani bank yetkazib beruvchining hisob raqamiga yetkazib beruvchi tomonidan tolovchiga (haridorga, mijozga) yuklarning jonatilganligini tasdiqlovchi transport hujjatlarini taqdim etgandan keyin otkazadi. Hisob – kitoblarning bu turi mahsulot yetkazib berish boyicha shartnomalarning bajarilishiga va tolovlarning oz vaqtida amalga oshishiga yordam bersada, u shu bilan bir qatorda ma’lum bir muddatga tolovchi pul mablaglarining harakati toxtab qolishiga olib kelib, ularning aylanuvchanligiga negativ ta’sir korsatadi. Тashkilot boshqa shaharlardagi boshqa vazirlik va idoralarga qarashli bolgan yetkazib beruvchilar bilan doimiy hisob - kitob muloqotlariga ega bolib, shartnomaga kora mahsulot jonatilgach bevosita tolov amalga oshirilishi kozda tutilgan hollarda, maxsus schet ochiladi. Buning uchun moddiy resurslar buyurtmachisi bolgan tashkilot ozining bank muassasasidagi hisob raqamidan kerak boladigan pul mablaglarini yetkazib beruvchining bankiga otkazib, u yerda maxsus schet ochiladi. Yetkazib beruvchi tomonidan yuklar jonatilgandan song

tolovga taqdim etilgan reestr – schetlarni aksentlash va pul mablaglarini xarajat qilish huquqiga, buyurtmachi tomonidan tayinlangan, tegishli ishonch yorligi bilan ta’minlangan vakil ega. Bu turdagi hisob - kitoblarning kamchiliklari akkreditivlari bilan bir xil. Тolov topshiriqnomalari bilan hisob – kitob yuritishning mohiyati shundaki, bunda buyurtmachi (haridor) bajarilgan ishlar, korsatigan xizmatlar, yetkazib berilgan materiallar uchun schet olgach, ozini moliyalashtiruvchi bankiga tolov topshiriqnomasini taqdim etadi va ozining hisob raqamidan mahsulot yetkazib beruvchining hisob raqamiga kirgazish uchun schet beruvchining bankiga pul otkazadi. Amortizatsiya va boshqa ajratmalarni byudjetga otkazish operatsiyalari ham tolov topshiriqnomalari bilan amalga oshiriladi. Birja shahar hududida joylashgan korxonalar, tashkilotlar va mahsulot yetkazib beruvchilar ortasidagi hisoblashuvlarni bajarishda ham shu usuldan foydalaniladi. Uning qollanilishi, hisob - kitoblarning aksent turiga nisbatan schet taqdim etuvchilarning hisob raqamlariga pul mablaglarining kelib tushish jarayonini tezlashtiradi. Rejaviy tolovlar boyicha hisob - kitoblar olib borish doimiy ravishda bir maromda materiallar yetkazib berib turilganda, tomonlar ortasidagi shartnomaga muvofiq xizmatlar korsatib turiladigan holatlarda qollaniladi. Bunda qurilish tashkiloti shartnomada korsatilgan shartlarga muvofiq ravishda bazis kareriga, sement zavodiga, tashib berilgan materiallar uchun avtokombinatga, bajarilgan ishlar va korsatilgan xizmatlar uchun ularning hisob raqamlariga har dekadada yoki kelishilgan boshqa muddatlarda pul mablaglarini reja boyicha otkazib tqurilishini amalga oshiradi. Тomonlar ortasida yakuniy hisob – kitob vaqti – vaqti bilan tekshirib chiqilgan hisobot ma’lumotlari va hujjatlari boyicha haqiqiy bajarilgan ish hajmiga qarab otkazib turiladi. Cheklar orqali hisoblashish naqd pulsiz hiob - kitoblarning eng operativ turi hisoblanadi. Bu usul sotib olinayotgan materiallar, tovarlar, korsatilgan xizmatlar hamda transport tashkilotlari bilan hisoblashish uchun qollaniladi. Bunda tolov tegishli hisob – kitob operatsiyasi otkazilgan joyning ozida chek bilan amalga

oshiriladi. Chek daftarchasini tolovchi – korxonalar bankdan aylanma mablaglar hisobidan yoki bu maqsadlar uchun ochilgan limit hisobidan oladilar. Chek daftarchalari limitlangan va limitlanmagan turlarga bolinadi. Limitlangan, ya’ni ma’lum bir summa bilan chegaralangan chek daftarchalari bank muassasalari tomonidan ularda limit summasi yozilgan va korxonaning hisob yoki ssuda schetida aks ettirilgan holda beriladi. Limit summasi kutilayotgan tolov summasiga muvofiq ravishda tolovchi tomonidan talab qilinadi. Hisob – kitob operatsiyalarini rasmiylashtirish paytida ekspeditor ulgurji bazaning, magazinning yoki temir yo’l stansiyasining xazinachisiga (kassirga) tolov summasi korsatilgan chekni topshiradi. Limit qoldigi chekni qabul qilib olgan xazinchi (kassir) tomonidan chekning koreshogida tasdiqlanadi. Limitlanmagan chek daftarchalari, ya’ni ma’lum bir summa bilan chegaralanmagan chek daftarchasi, odatda ishlab chiqarish dasturini doimiy ravishda bajarib kelayotgan va buning natijasida moliyalashtirish ahvolini yuqori saviyada bolishligini ta’minlayotgan korxonalar va qurilish tashkilotlariga beriladi. Limitlanmagan chek daftarchalari qanday maqsadlarda foydalanilsa, ulardan ham xuddi shu maqsadlarda foydalanilib, bu cheklar boyicha transport va boshqa tashkilotlar bilan mavjud bolgan doimiy hisob - kitoblar amalga oshiriladi. Ekspeditordan olingan chekni transport va boshqa soha tashkilotlari korsatilgan summani tolovchining hisob raqamidan chiqarilishi va ularning hisob raqamlariga otkazilishi uchun bankka taqdim etadilar. Kredit ishlab chiqarishga uni tashkil etilishini yaxshilash, ilmiy – texnika progressi yutuqlarini joriy etilishini tezlashtirish bilan iqtisodiy ta’sir korsatadi. Masalan, ishlab – chiqarish dasturini bajarish uchun moddiy resurslar zarur. Korxonaning oziga qarashli bolgan aylanma mablaglar odatda ularni sotib olishga yetishmaydi, shu sababli korxona qarz olish mumkin bolgan manbaalarga murojaat etadi. Olingan ssuda uchun bank foizi tolash, keyinchalik esa belgilangan muddatda qarzni toliq tolash kerak boladi. Bank foizini tolash uchun, yuqori darajada tashkil etilgan unumli mehnat hisobiga foyda olish kerak – foyda esa olingan ssuda uchun bank foizi tolash uchun asosiy manbaadir. Demak, bank

krediti qurilish tashkilotinni reja korsatkichlarining (sozsiz) albatta bajarishga safarbar etadi. Davlat kapitali mablaglash boyicha bank kreditlari xalq xojaligi rejasiga kiritilgan yangi qurilish ob’ektlarini, mavjudlarini rekonstruksiya qilish va kengaytirishni, ularni texnik jihatdan qayta qurollantirishni moliyalashtirishga yonaltiriladi. Banklar tomonidan bu maqsadlar uchun ajratiladigan ssudalar uzoq va qisqa muddatli boladi. Uzoq muddatli kredit asosan tegishli ob’ektlarning smeta qiymati miqyosida asosiy fondlarni kengaytirish uchun berilib, bunda uning miqdori tashkilotning ushbu maqsadlarda foydalanishga moljallangan oz mablaglari summasiga kamaytiriladi. Yangi qurilish uchun ssuda, agar ob’ekt ishga tushirilgandan keyin besh yil ichida qoplanishi iqtisodiy hisob – kitoblar bilan isbotlangan xollarda beriladi. Yangi texnikani joriy etish, kengaytirish va rekonstruksiya qilish uchun ssuda kreditlanayotgan tadbirlarga qilinadigan xarajatlarning qoplanish muddati va samaradorligidan kelib chiqib ajratiladi. Kredit olish uchun qarz oluvchilar bank muassasasiga kapital mablag uchun moljallanayotgan xarajatlarning samaradorligi va ssudani tolash muddatlari haqidagi ma’lumotlar keltirilgan kredit taqdim etadilar. Kreditning yillik miqdori ssuda scheti ochilgan bank muassasasi bilan tashkilot ortasida tuzilgan kapital shartnomalarni moliyalashtirish rejasida belgilanadi. Ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish maqsadlari uchun olingan uzoq muddatli kredit boyicha ssudalar, ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondi mablaglari hisobiga qaytariladi (tolanadi). +isqa muddatli kredit (bir yilgacha muddatga) asosan korxonalarning aylanma mablaglarini aylanishini ta’minlash uchun, qoshimcha pul mablaglariga vaqtinchalik ehtiyoj paydo bolganda ularni pul resurslari bilan ta’minlashga xizmat qiladi, chunki ularning sarflanish muddatlari mahsulotlarning realizatsiya qilinish va shunga muvofiq ravishda mablaglarning kelib tushish vaqti bilan togri kelmaydi.

Ishlab chiqarish va ijtimoiy rivojlanish fondi mablaglari hisobiga amalda mavjud bolgan ishlab chiqarishni rekontruksiya qilish, texnik jihatdan qayta qurollantirish, yangi ob’ektlarni qurish muddatlari, ushbu fondda mablag shakllanish vaqtiga togri kelmay qolgan holatlarda, ularni moliyalashtirish uchun fond tiklangunga qadar, lekin bir yildan ortiq bolmagan muddatga bank kredit berib turadi (ajratadi). Rejani bajarmaydigan, moliyaviy intizomga rioya qilmaydigan tashkilotlarga nisbatan qollaniladigan moliyaviy va kredit sanksiyalari, ularni toliq yoki qisman maxsus kreditlash va hisob – kitob yuritish tartibiga otkazishdan iborat. Bunday xolatlarda ssuda faqat yuqori tashkilot kafolati mavjud bolgandagina beriladi; bitta shaharda joylashgan yetkazib beruvchilar bilan materiallar va korsatilgan xizmatlar uchun hisob – kitob tolov topshiriqlari yoki limitlangan amalga oshiriladi (bu esa hisob raqamida pul bolgandagina mumkin boladi). Shu bilan birga vaqtning ozida qarzlar tolovida kechikishga yo’l qoyilgan kredit turlari boyicha ssuda berish toxtatiladi. Rejaga kiritiladigan ta’mirlash ishlarining turlari, hajmi va qiymati bu maqsad uchun ishlab chiqiladigan loyiha – smeta hujjatlariga muvofiq belgilanadi. Uni tuzish uchun boshlangich ma’lumot bolib yo’l ta’mirlash qurilish tashkilotining (DRSO) bolimlari tomonidan har bir yo’lning holatini aniqlash maqsadida otkaziladigan texnik tekshiruvning natijalari xizmat qiladi. Yo’l tashkiloti bank muassasasiga avtomobil yo’llarini ta’mirlashni moliyalashtirish rejasini (bunda yo’l tashkilotlarining asosiy fondlarini kapital ta’mirlash xarajatlari alohida korsatib otiladi), yillik ta’mirlash xarajatlari summasini alohida ob’ektlar boyicha taqsimlanishi haqidagi ma’lumotnomani va ta’mirlash ishlarining smeta – texnik hujjatlari tasdiqlanganligi haqidagi ma’lumotnomani taqdim etadi. Moliyalashtirish boshlangunga qadar bank hujjatlarda korsatilgan ma’lumotlarning togriligini yo’l tashkiloti hujjatlarining asl nusxalari boyicha tekshirib chiqadi (moliyaviy reja, natural va pul korinishidagi ta’mirlash rejasi, loyiha – smeta hujjatlari, loyiha – smeta hujjatlari tuzilmaydigan ishlar boyicha esa smeta yoki baholangan ishlar royxati).

Тabiiy ofatlar oqibatlarini tugatish boyicha ta’mirlash ishlari defektlar vedomosti, donabay baholashlar va zarur holatlarda buzilgan kopriklar, trubalar va boshqa inshootlar uchun keyinchalik loyiha – smeta hujjatlari tuziladigan ishchi chizmalar mavjud bolgandayoq boshlanishi mumkin. Loyiha – smeta hujjatlari ishlar tugatilgach, bir oylik muddat ichida moliyalashtiruvchi bankka taqdim etilishi kerak. Yo’l tashikloti hisob schetidan ozining yo’l ta’mirlash qurilish boshqarmalariga ishlash uchun kerak bolgan mablaglarni otkazadi, yo’l tashkiloti adresiga kelib tushayotgan resurslar uchun tolovlarni amalga oshiradi, ozining ma’muriy – boshqaruv apparatini ta’minlaydi. Hisob scheti orqali yo’l tashkiloti davlat byudjeti, kredit operatsiyalari boyicha bank va yuqori tashkilot bilan ozining ozaro munosabatlarini olib boradi. Hisob schetidan maxsus schetga korxonaning oziga qarashdi asosiy fondlarning amortizatsiyasi otkaziladi va boshqa tolovlar bajariladi. Yo’l tashkilotlarining ishlab chiqarish bolimlariga ular joylashgan hududdagi bank muassasasida uchta schet ochiladi: bolimning joriy scheti, yo’l tashkilotining hisob subscheti va ssuda subscheti. Bolimlarning joriy schetlariga yo’l tashkiloti ish haqi (mukofotlar bilan birga) boyicha hisob – kitob qilish, ijtimoiy sugurta, komandirovka va xojalik xarajatlari, moddiy ragbatlantirish fondi va boshqa ishlab chiqarishga tegishli bolmagan kirim mablaglarini otkazadi. Hisob subscheti yo’l ta’mirlash qurilish tashkilotining materiallar yetkazib beruvchilar, korsatilgan xizmatlar uchun chet tashkilotlar bilan hisob – kitob qilishga, limitlangan chek daftarchalari sotib olishga va boshqa tolovlarni amalga oshirishga xizmat qiladi. Hisob subschetiga mablaglar faqat ozlarining yo’l tashkiloti hisob schetidangina kelib tushadi. Subschetga boshqa hech qanaqa mablag kelib tushmaydi. Yo’l ta’mirlash - qurilish tashkilotining bajargan ishlari va korsatgan xizmatlari uchun barcha tolovlar yo’l tashkilotining hisob schetiga kirim qilinadi.

Yo’l ta’mirlash - qurilish tashkilotining subchetida qolgan mablag qaytadan yo’l tashkilotining hisob schetiga qaytarilmaydi. Yo’l tashkiloti amaldagi instruksiyalarga muvofiq ravishda, ta’mirlash ishlari uchun sezonga yetarli materiallarni tayyorlab qoyish, moddiy boyliklar va korsatilgan xizmatlar uchun yetkazib beruvchilarning schetlarini tolash, xizmat korsatiladigan yo’llarda boshqa (pudratchi) tashkilotlarining bajargan ta’mirlash ishlari uchun schetlarini tolash va boshqa maqsadlar uchun bank kreditlaridan foydalanishi mumkin. +isqa muddatli kreditlash boyicha operatsiyalarni amalga oshirish uchun yo’l tashkiloti ssuda schetiga, yo’l ta’mirlash - qurilish tashkilotlari esa ssuda subschetlariga ega bolishlari mumkin. Ssudani olishda yuridik shaxs yo’l tashkiloti boladi. Yo’l tashkilotlarining moliya xojaligi ular bajaradigan vazifalarning xilma – xilligi tufayli ancha murakkabdir. Ular quyidagilar: moliyaviy rejalashtirish, moliyaviy resurslarni toplash, rejaga kiritilgan ishlarni moliyalashtirishni tashkil etish, toliq xojalik hisobi va oz – ozini moliyaviy ta’minlash tamoyillariga amal qilgan holda quruvchi va ish bajaruvchi vazifalarini bajarish.

Adabiyotlar: 1. I.A.Karimov. Hzbekiston iktisodiy isloxotlarni chukurlashtirish yulida. - Тoshkent, Uzbekiston, 1995y. 2. Hzbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining «Yul xujaligini bosharishni takomillashtirish choralari oaida» gi. 28.08.1998 yildagi arori. 3. Karimov I.A. Uzbekistan na puti uglubleniya ekonomicheskix reform. – Тashkent: Uzbekistan, 1995g. 4. Postanovleniye Kabineta Ministrov RUz «O merax po sovershenstvovaniyu upravleniya dorojnom xozyaystvom» ot 28.09.1998g.. 5. Postanovleniye Kabineta Ministrov Respubliki Uzbekistan ot 18.08.99g. za №396 «O proyektirovaniye stroitelstva skorostnoy avtomagistrali «Andijan-Тashkent-Nukus -Kungrad». 6. Postanovleniye Kabineta Ministrov Respubliki Uzbekistan № 361 ot 21.08.03g. «O voprosax organizatsii deyatelnosti Gosudarstvenno- aksionernoy kompanii «Uzavtoyul» i Respublikanskogo dorojnogo fonda pri Ministerstve finansov Respubliki Uzbekistan». 7. Axmedjanov A. Voproso sovershenstvovaniya finansirovaniya dorojnogo xozyaystva gg V jurn. Ekonomicheskiye obozreniya. №7(47) 2003. s.10-14. 8. Lobanov Ye.M. Zadachi sovershenstvovaniya otraslevoy normativnoy bazo dorojnogo xozyaystva gg V sb. nauchnox trudov MADI - M., 2000 s.12-18. 9. Mejdunarodnaya konferensiya po reabilitatsii Shelkovogo puti. 20-22 sentabrya 1999, Uzbekistan, Тashkent.

Похожие

Yo’l xojaligida tannarx, foyda va rentabellik

Avtomobilning yo’l tusiqlaridan utuvchanligi

Yo’l xojaligining asosiy fondlari

Yo’l xojaligining iqtisodiy samaradorligi

Yo’l xojaligi - mamlakat iqtisodiyotining tashkiliy tarmog`idir