Avtomobilning yo’l tusiqlaridan utuvchanligi - Транспорт - Рефераты

Avtomobilning yo’l tusiqlaridan utuvchanligi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92 KB

Avtomobilning yo’l tusiqlaridan utuvchanligi Reja: 1. Avtomobilning yo’l tusiklaridan utuvchanlik ko’rsatkichlari 2. Utuvchanlikning geometrik ko’rsatkichlari. 3. Utuvchanlikning tayanch-tishlashish ko’rsatkichlari. 4. Ekspluatatsiyada uchraydigan faktorlarning avtomobilning utuvchanligiga tahsiri. Avtomobilning yo’l tusiklaridan utuvchanlik ko’rsatkichlari

Avtomobilning utuvchanligi deb, uning og’ir yo’l sharoitida va yo’lsiz joylardan harakatlana olishiga aytiladi. Avtomobilning harakati uning yo’l sharoitiga mos emasligi, g’ildiraklarining yo’l bilan tishlashishi yetarli emasligi, dvigatelg’ quvvatining kamligi va boshqa sabablarga ko’ra yomonlashishn mumkin. Avtomobillar yo’l tusiklaridan utuvchanligiga karab uch gruppaga bo’linadi: 1) normal utuvchan avtomobillar—oldingi o’qi yetakchi bulmagan ikki va uch o’qli (4x2, 6x4 tip) avtomobillar; 2) yuqori utuvchan avtomobillar — hamma o’qlari yetakchi bo’lgan ikki va uch o’qli (4X4, 6X6 tip) avtomobillar; 3) uta yuqori utuvchan avtomobillar—maxsus komponovka yoki konstro’qtsiyaga ega bo’lgan hamma o’qi yetakchi turt yoki undan kup o’qli hamda yarim gusenitsali va amfibiya avtomobillar. Utuvchanlik ko’rsatkichlari geometrik va tortish yoki tayaich-tishlashish ko’rsatkichlariga borlik. Bundan tashkari, utuvchanlik xaydovchining malakasiga ham bog’liq. SHuning uchui avtomobilni loyixalash vaqtida uning qanday yo’l va ob- xavo sharoitlarida ishlashini xnsobga olish kerak. Utuvchanlikning geometrik ko’rsatkichlari. Utuvchanlikning geometrik ko’rsatkichlariga avtomobilning eng pastki nuqtasidan yo’l betigacha bo’lgan oralik h oldingi α va ketingi β utuvchanlik burchaklari; yo’l tusiklarining bo’ylama r pr va kundalang r pop radiuslari; utiladigan ostonaning maksimal balandligi kiradi. Avtomobilning eng pastki nuqtasi bilan yo’l oraligi N 42-rasmda ko’rsatilganidek ulchanadi. Oldingi α va ketiigi β utuvchanlik orasidagi burchak avtomobilning oldingi va ketingi qismidagi eng chekka nuqtalaridan g’ildiraklarga o’tkazilgan o’rinma chiziq bilan gorizoital o’rtasidagi burchakdir.

rasm. Yo’l tusiklaridan uta olishning geometrik o’lchamlarini aniqlash. Yo’l tusiklarining bo’ylama r pr , kundalang r pop radiuslari grafik usulida aniqlanadi. Buniig uchun avtomobilg’ eskizi mahlum masshtabda millimetrovkaga chiziladi. Avtomobilning eng past nuqtasi S ikkala g’ildirakning yo’l bilan uchrashgan A, V nuqtalari aniqlanadi. Bir chiziqda bulmagan, lekin bir tekislikda yotgan uch nuqtadan aylana chizish mumkinligi koidasiga asosan AS, VS chiziqlarning o’rtalari an psrpendikulyarlar o’tkazib, ularning kesishish nuqtasi O topiladi. O markazdan A, S, V nuqtalar orqali utuvchi ASV yoyning radiusi bo’ylama utuvchanlik radiusi r pr deyiladi. Kundalang radius r pop ham shu usulda aniqlanadi. Avtomobilg’ uta oladigan ostonaning balandlngi normal va yuqori utuvchan avtomobillar uchun katta ahamiyatga ega. Avtomobilning yetakchi bulmagan oldingi g’ildiraklarini N balandlikka ega ostonadan o’tkazish uchun katta itaruvchi R kuch talab etiladi. R kuch yetakchi g’ildiraklardagi R k kuch tahsirida xosil bo’ladi va dvigatelg’ quvvatiga hamda shinaning yo’l bilan tishlashnshiga bog’liq. Amalda yetakchi bulmagan g’ildirak uta oladigan tusikning balandlngi N= (0,35 ... 0,65) r bo’ladi. Agar burovchn moment M k va itaruvchi kuch R tahsirida oldingi yetakchi g’ildirak N balandlikka ega tusikdan utayotgan bo’lsa, balandlik N ning qiymati radius r k dan katta bo’lishi mumkin, chunki burovchi momentniig tahsirida g’ildirakni yuqoriga kutaruvchi kuch xosil bo’ladi. Utuvchanlikning tayanch-tishlashish ko’rsatkichlari.

Utuvchanlikning tayanch-tilashish ko’rsatkichlariga tortish va tishlashish shartlari bo’yicha maksimal dinamik faktorlar D amax , D φ max avtomobilning orqa ilmogidagi tortish kuchi R kr oldingi va ketingi g’ildiraklar izining mos kelish koeffitsienti η s kiradi. Tortish sharti bo’yicha avtomobilning maksimal dinamik faktori D max avtomobilning tuxtamasdan harakatlanish kobiliyatini ko’rsatadi. Uning qiymatini kattalashtirish uchun tortish kuchini oshirish, avtomobilning umumiy og’irligini kamaytirish kerak. Gildnrakning yo’l bilan tishlashnsh sharti bo’yicha maksimal dinamik faktor D φ max avtomobilning yetakchi g’ildiraklar shataksiramagan xolda harakatlachishini tahmnnlaydi. Bu faktor yetakchn g’ildirakka to’g’ri kelgan massani oshirish, g’ildirakniig yo’l bilan tishlashishini yaxshilash xisobiga amalga oshadi. Ularga uz navbatida shina konstro’qtsiyasnni mo’qamuallashtirish, yetakchi o’qlar sonini oshirish va xokazolar tahsir ko’rsatadi. Avtomobilning orqa ilmoridagi solishtirma tortish kuchi q kr ilmogidagi maksimal tortish kuchi R kr ning aitomobilg’ og’irligiga nisbati bilan aniqlanadi: qkr= Rkr /Ga Bu o’lcham yo’lning muvakkat ortiqcha qarshiligini dvigateldagi zapas quvvat xisobiga yengish kobiliyatini ko’rsatadi. R kr ning qiymati avtomobilni shatakka olish vaqtida aniqlanadi. Tortuvchi va shatakka olinayotgan avtomobillar o’rtasidagi trosga dinamometr ulanadi. Harakat vaqtida shatakka olingan avtomobilg’ tortuvchi avtomobilg’ tuxtab kolguncha yoki uning g’ildiraklari shataksiray boshlagunga kadar asta-sekin tormozlanadi. SHnnaning solishtirma bosimi q sh g’ildirakka tahsir etuvchi og’irlikning shinani yo’ldagi kontakt izi yuzasira nisbati bilan ulchanadi. q sh ni aniqlash uchun avtomobilning G’ildiragi domkrat bilan kutariladi, shina protektoriga siyox, surtiladi va g’ildirak ostiga ok koroz kuyib, yerga tushiriladn hamda korozda kolgan izning yuzasi aniqlanadi. Solishtirma bosim qiymatini shinaning damlanish

darajasini kamaytirish, g’ildiraklar sonini oshirish, katta diametr va maxsus keng shinalar ishlatish bilan kayaytirish mumkin. Oldingi va ketingi g’ildiraklar izlarining mos kelish koeffitsienti η s oldingi g’ildiraklar izi orasidagi a n va ketingi g’ildiraklar izi orasidagi a 3 masofalar nisbati bilan ulchanadi (43-rasm). Agar a n va a z masofalar mos kelsa. orqa g’ildiraklar oldingi g’ildiraklar bosgan izdan boradi va ularning gildirashiga qarshilik minimal bo’ladi. Agar η s ≠1 bo’lsa, ketingi g’ildiraklar oldingi g’ildiraklar izini buzish va yangi yo’l ochish uchun kushimcha energiya sarf qiladi. SHuniig uchun ortiqcha qarshilikni yenguvchi avtomobillar ketingi o’qining ikkala tomonida bittadan g’ildirak koldirib qarshilik kamaytiriladi. rasm. Oldingi va ketingi g’ildiraklar izining mos kelish koeffitsentini aniqlash. Avtomobilg’ agregat va uzellarining konstro’qtsiyasi uniig yo’l tusiklaridan utuvchanligiga tahsir etadi. Avtomobilda mustakil va balansirli osmalarning qo’llanishi g’ildiraklarning yo’l notekisligiga moslashishini yaxshilaydi va uning tusiklarni yengish kobiliyatini oshiradi. G’ildiraklarning shataksiramasligi uchun o’qlarda katta ishqalanishli differentsial qo’llaniladi, chunki bu differentsial shataksirayotgan g’ildirakka katta burovchi moment, aylanayotgan g’ildirakka esa kichik burovchi moment uzatib avtomobilni shu yo’ldan utishini tahminlaydi. Ekspluatatsiyada uchraydigan faktorlarning avtomobilning utuvchanligiga tahsiri. Avtomobilg’ og’ir yo’l sharoitlarida ishlaganda uning yetakchi g’ildiraklari katta kuch sarflashi kerak bo’ladi. SHuning uchun dvigatelg’ quvvatini kamaytiruvchi va transmissiya qarshiligini orttiruvchi hamma faktorlar (detallarning yeyilishi, ut oldirish sistemasining kamchiliklari, agregatlardagi turli

no’qsonlar, past sifatli yonilri hamda moylarning ishlatilishi va x.k) avtomobilning utuvchanligiga salbiy tag’sir ko’rsatadi. Avtomobilning qarshiliklarni yenga olish kobiliyati yetakchi g’ildiraklarning yo’l bilan tishlashishiga va G’ildirashga qarshilik kuchiga borlik. Harakat vaqtida g’ildirak tuprokka uning yuk kutarish kobiliyati tugaguncha botadi. G’ildirak qanchalik cho’qur botsa, uning gildirashiga qarshiligi shuncha ortadi. G’ildirakning yo’lga solishtirma bosimini kamaytirish uchun uning shinadagi bosimini kamaytirish, diametri va profilini kattalashtirish, g’ildiraklar sonini ko’paytirish zarur. Yuqori utuvchan avtomobillarga katta diametr va profilik maxsus shinalar o’rnatiladi. Ulardagi ichki bosim yo’lning kattikligiga karab 0,5 kg/sm 2 (0,05MPa) dan 3 kg/sm 2 (0,3 MPa) gacha o’zgarishi mumkin. Xaydalgan, yomgirdan keyin juda yumshagan yerlarda, kum va korda yurish uchun- avtomobilda maxsus keng profilli va past bosimli, arkali shinalar ishlatiladi. Bunday shinaning kontakt yuzasi oddiy shinalarnikiga nisbatan 2,5,..4 marta katta, lekin ularning xizmat qilish muddati kiska. SHinaning yo’l bilan tishlashish koeffitsientini oshirish uchun uning protektori har xil shaklli kilib yasaladi. Bundan tashkari, kishda g’ildiraklarga sirpanishga qarshilik ko’rsatuvchi zanjirlar maxkamlanadi. Yomon yo’llarda botib kolgan avtomobilg’ chigir yoki uzi chikarar moslamalar yordamida tortib chikariladi.

Adabiyotlar 1. X.M.Mamatov. Avtomobillar. “O’zbekiston”, T.,1995,336 bet. 2. X.M.Mamatov, Yu.T.Turdiev va boshqalar. Avtomobillar. “O’qituvchi”, T., 1982 , 398 bet. 3. V.L.Rogovtsev i dr. Ustroystvo i ekspluatatsiya avtotransportnqx sredstv.”Transport”, Moskva.,1991., 432 str. 4. X.M.Mamatov. Avtomobili. “Uzbekistan”, T.,1992., 238 str. 5. X.I.Kirshe. Legkovoy avtomobilg’ ot A do Ya “Transport”M., 1988 g., 176 str. 6. P.S.Yaresg’ko, i dr. Avtomobili KAMAZ voprosq i otvetq. “Transport” M. 1989 g., 288 str. 7. Uchebnoe posobie po texnicheskomu obslujivaniyu “Damas, Labo” DEU, 283 str.

Похожие

Avtomobilning boshqariluvchanligi

Avtomobilning turg’unligi

Avtomobilning yurish ravonligi

Avtomobilning tormozlanish dinamikasi

Avtomobilning tortish dinamikasi