Xarakatlanuvchi transport vositalari. Transport vositalari umumiy tuzilishi - Транспорт - Рефераты

Xarakatlanuvchi transport vositalari. Transport vositalari umumiy tuzilishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

433 KB

Xarakatlanuvchi transport vositalari. Transport vositalari umumiy tuzilishi Reja: 1.Avtomobillarning tasnifi (klassifikatsiya); 2.Avtomobil modellarini belgilanishi (indekslash); 3.Avtomobillarning texnik tavsifi (xarakteristikasi); 4.Avtomobillarning umumiy tuzilishi. Avtomobilning asosiy agregatlari.

Tayanch s о ‘zlar: avtomobil; model; modifikatsiya; klass; indeks; detal; uzel; mexanizm; agregat; tizim; shassi; kuch uzatma; kuzov; avtomobilning yurish qismi. 1.Avtomobillarning tasnifi (klassifikatsiya) Avtomobil - о ‘zi harakatlanuvchi degan ma’noni beradi (avto-grekcha о ‘zi, mobil-lotincha harakatlanuvchi). Avtomobil quruqlikda harakatlanuvchi transport vositasi b о ‘lib, mustaqil energiya manbaiga ega b о ‘lgan dvigatel bilan jihozlangan, hamda katta qulaylikka ega b о ‘lgan b о ‘lib relssiz y о ‘llarda yuk va y о ‘lovchilarni tashishga yoki о ‘ziga о ‘rnatilgan maxsus qurilmalar yordamida turli xil ishlarni bajarishga m о ‘ljallangan g‘ildirakli mashinadir. Avtomobillar vazifasiga asosan: transport, maxsus va poyga avtomobillariga b о ‘linadi. 1.Transport avtomobillari bir nechta tipga b о ‘linadi: a) yengil passajir avtomobillari ikki, t о ‘rt va yetti о ‘rinli b о ‘ladi. Ularga о ‘rnatiladigan dvigatellarning ish hajmiga qarab yengil avtomobillar bir-biridan farq qiladi: 1,2 mikrolitrajli; 1,3-1,8 kichik litrajli; 1,9-3,5 о ‘rta litrajli va 3,5 litrdan ortiq katta litrajli. b) avtobuslar vazifasiga qarab shahar atrofida, shahar ichida, shaharlararo, ma’lum joylarda qatnaydigan va umumiy ishlarda foydalaniladigan b о ‘lishi mumkin. Vazifasiga qarab avtobusda о ‘rinlar soni 10 dan 80 gacha b о ‘ladi. Gabarit uzunligiga qarab avtobuslar: 5 m - juda kichik (mikroavtobus); 6,0-7,5 m - kichik; 8,0-9,5 m - о ‘rtacha; 10,5-12,0 m - katta va 16,5 m dan ortiq q о ‘shaloq avtobuslarga ajraladi. v) yuk avtomobillari har xil yuklarni tashish uchun xizmat qiladi. Yengil avtomobillar va avtobuslar о ‘rindiqlar soni bilan belgilanadigan sig‘diruvchanligi ularni xarakterlovchi acosiy k о ‘rsatgich hisoblanadi. Yuk avtomobillarining yuk k о ‘taruvchanligi, ya’ni qattiq qatlamli y о ‘lda yuk tashishda ortiladigan yuk

massasi (tonnalarda)ning qancha b о ‘lishi chegarasi ularning asosiy k о ‘rsatgichi hisoblanadi. Yuk avtomobillari yuk vazniga qarab: yengil vazn 1,2 t gacha, kichik vazn 1,3-2,0 t; о ‘rta vazn 2,1-8,0 t; katta vazn 9-14 t; ortiq yuk k о ‘taradigan avtomobillarga b о ‘linadi. Kuzovning tuzilishi va boshqa konstruktiv xususiyatlarga k о ‘ra, sochiluvchan yuklarni о ‘zi ag‘daradigan (samosval) avtomobillarida, suyuqliklar sisternali avtomobillarda, k о ‘pchilik oziq - ovqatlar esa refrijerator - furgonlarda tashiladi, bunday avtomobillar ixtisoslashtirilgan avtomobillar deyiladi. Maxsus avtomobillar ma’lum ishlarni bajarishga imkon beradigan mexanizm, asbob va uskunalar bilan jihozlanadi. Masalan, sanitariya, о ‘t о ‘chirish, k о ‘cha supurish, yuk ortish avtomobillari va boshqalar. Poyga avtomobillari sport avtomobillari b о ‘lib, avtomobil sport poygasida qatnashishga m о ‘ljallangan b о ‘ladi. Poygalar aylanma, t о ‘g‘ri shosse, avtodrom, ippodrom, velodrom, stadionlarda о ‘tkaziladi. 2.Avtomobillar yoqilg‘i turlari b о ‘yicha quyidagi ikki guruhga b о ‘linadi: a) dvigateli suyuq yoqilg‘ida ishlaydigan avtomobillar; b) dvigateli gazsimon yoqilg‘ida ishlaydigan avtomobillar (siqilgan yoki suyultirilgan gaz bilan ishlaydigan). 3.Avtomobillarning barcha turlari har xil y о ‘llarda harakatlanish xususiyatiga qarab ikki guruhga b о ‘linadi: a) normal (tabiy) о ‘tag‘on avtomobil deb - asosan qattiq qoplamali va quruq tuproq y о ‘llarda ishlashga m о ‘ljallangan, bitta о ‘qi yetakchi b о ‘lgan avtomobillarga aytiladi; b) yomon y о ‘llarda va y о ‘lsiz sharoitda ishlashga m о ‘ljallangan ikkita yoki uchta о ‘qi yetakchi b о ‘lgan avtomobil yuqori о ‘tag‘on avtomobil deb ataladi. Avtomobillar yuqoridagi belgilariga qarab farqlash uchun g‘ildirak formulasi deb ataluvchi parametrdan foydalaniladi. Bu parametr avtomobil g‘ildiraklarining umumiy miqdorini hamda yetaklovchi g‘ildiraklar sonini ifodalaydi, ya’ni 4X2; 4X4; 6X4; 6X6 va h.k.

2.Avtomobil modellarini belgilanishi (indekslash) Har bir avtomobil zavodi avtomobilning asosiy (bazoviy) modelini hamda undan ayrim k о ‘rsatgichlari hamda konstruksiyalari bilan farq qiladigan modifikatsiyalarini ishlab chiqaradi. Avtomobillarning modifikatsiyasi raqamlar bilan belgilanadi. Raqamlar oldida harfli belgilar ishlab chiqaruvchi zavodni bildiradi. Masalan: Gorkiy avtomobil zavodi GAZ; Minsk avtomobil zavodi MAZ va hakozolar. Harflardan keyin t о ‘rtta yoki beshta raqam k о ‘rsatiladi. Birinchi raqam avtomobil sinfini, ikkinchisi avtombil turini, uchinchi va t о ‘rtinchi model nomerini, beshinchi raqam esa (agar q о ‘yilgan b о ‘lsa) modifikatsiyaning tartib nomerini ifodalaydi. Ikkinchi raqam, avtomobillarni vazifasiga yoki ixtisoslashtirilganligiga qarab ajratish imkoniyatini beradi: 1-yengil avtomobillar; 2-avtobuslar; 3-yuk avtomobillar; 4-egarsimon shatakchilar; 5-samasvallar; 6-sisternalar; 7-furgonlar; 8-zahira (rezerv); 9-maxsus avtomobillar. Dastlabki ikki raqam (indeks) b о ‘yicha avtomobillarni belgilash tizimi quyidagi umumiy k о ‘rinishlarga ega b о ‘ladi: Yengil avtomobillar Dvigatelning ish hajmi l. 1,2 gacha 1,3-1,8 1,9-3,5 3,5 dan ortiq indeks 11 21 31 41 Avtobuslar Uzunligi m.  5,0 6,0-7,5 8,0-9,5 10,5-12,0  16,5 indeks 22 32 42 52 62

Yuk avtomobillar Ruxsat etilgan eng yuqori (maksimal) massasi t. 1,2 1,3-2 2,1-8 9 -14 15-20 21-40 40> Avtomobillar indeksi: bortli platforma 13 23 33 43 53 63 73 Shatakchi 14 24 34 44 54 64 74 samosval 15 25 35 45 55 65 75 Masalan: Kamck avtomobil zavodining bortli avtomobili, ruxsat etilgan massasi 15184 kg, yigirmanchi model-KamAZ-5320; Gorkiy avtozavodining yengil avtomobili dvigateli ish hajmi 2,445 l, ikkinchi model GAZ-3102; Pavlov avtozavodining avtobusi, uzunligi 7,15 m birinchi model-PAZ-3201. 3.Avtomobillarning texnik tavsifi (xarakteristikasi) Har qanday avtomobilga ishlab chiqargan zavod tomonidan ilova qilinadigan kо‘rsatmada avtomobilning texnik tavsifiga doir ma’lumotlar keltiriladi. Ular quyidagilar: 1.G‘ildirak formulasi; 2.Nominal yuk k о ‘tarish qobiliyati (t) yoki о ‘rinlar soni; 3.Ruxsat etilgan eng yuqori massasi (t); 4.Gabarit о ‘lchamlari (m, mm); 5.Dvigatel turi va uning modeli; 6.T о ‘la yuk bilan eng katta tezligi (km/s); (100 km ga); 7.Yonilg‘i sarfi; 8.Dvigatel silindrlar soni, joylashish tartibi; 9.Silindrlarning ish hajmi (l); 10.Dvigatelning eng katta samarali quvvati (km/s).

4.Avtomobillarning umumiy tuzilishi. Avtomobilning asosiy agregatlari Zamonaviy avtomobillar juda murakkab mashinadir, u bir-biriga bog‘liq b о ‘lgan holda ma’lum bir vazifani bajaruvchi mexanizmlar va qismlardan tashkil topgan. Shuning uchun ham avtomobillarning umumiy tuzilishi va mexanizmlarining joylashuvini о ‘rganish maqsadida uning konstruksiyasini uchta asosiy qismlar dvigatel, shassi, kuzlarga ajratish mumkin. Rasm 2.1 Avtomobilning umumiy tuzilishi. 1-dvigatel; 2-old о‘q; 3-old osma; 4-old tormoz mexanizmi; 5-old g‘ildirak; 6- ilashish muftasi; 7-uzatmalar qutisi; 8- kardan uzatma; 9- asosiy uzatma; 10 11- orqa о‘q; 12 orqa kо‘prik; 13- orqa tormoz mexanizmi; 14-orqa g‘ildirak; 15-rul chambaragi; 16-rul mexanizmi; 17-rul vali; 18-rul trapetsiyasi; 19-rama.

Двигател Бош қ ариш тизими Рул бош қ армаси Тормоз бош қ армасиЮриш қ исми Куч узатмасиШ ассиAvtomobil Kuzov

Rasm. Yuk avtomobilining asosiy q ismlari: Dvigatel-silindrlarda yonayotgan yoqilg‘ining issiqlik energiyasini mexanik ishga aylantirib beradi. Shassi-avtomobilning asosi bо‘lib, aylantiruvchi momentni dvigatyeldan g‘ildiraklarga uzatuvchi mexanizmlarni bir butun qilib birlashtiradi. Shassi tarkibiga uch guruh mexanizm va tizimlar kiradi: kuch uzatmasi (transmissiya), yurish qismi va boshqarish mexanizmlari. 1.Kuch uzatmasi - dvigatyel validan kelayotgan burovchi momentni о‘zgartirgan holda yetakchi g‘ildiraklarga uzatib beradi. Kuch uzatmasi ilashish muftasi, uzatmalar qutisi, kardanli uzatma, asosiy uzatma, differensial va yarim о‘qlardan iborat. Ilashish muftasi dvigatyelni uzatmalar qutisida qisqa muddatga ajratishga, uzatmalarning ravon ishlashga va avtomobilni ravon qо‘zg‘atishga xizmat qiladi. Uzatmalar qutisi dvigatyel hosil qilgan burovchi moment kattaligini oshirib kardanli uzatmaga yetkazib berishga xizmat qiladi. Bundan tashqari dvigatyelni qisqa yoki uzoq muddatga kuch uzatma mexanizmlaridan ajratib qо‘yadi. Uzatmalar qutisi avtomobilning orqaga harakatlanishini ta’minlaydi. Dvigatyel, ilashish muftasi va uzatmalar qutisi blok shaklida joylashib, ularning asosiy о‘qlari bilan bitta tо‘g‘ri chiziqda yotgani uchun ularni kuch bloklari deb ataydi. Kardanli uzatma-uzatmalar qutisidan keyin joylashib, undan olgan burovchi momentni о‘zgaruvchan burchak ostida asosiy uzatmaga yetkazib berish uchun xizmat qiladi. Asosiy uzatma, differensial va yarim о‘qlar orqa kо‘prikda joylashgan bо‘lib, kardandan kelayotgan burovchi momentni yetakchi g‘ildiraklarga kuchaytirgan holda yetkazib beradi. 2.Yurish qismi yetakchi g‘ildiraklarning aylanma harakatini avtomobilning ilgarilama harakatini ta’minlaydigan aravadan tashkil topgan. Yurish qismiga

rama, oldingi va orqa kо‘priklar, osmalar va g‘ildiraklar kiradi. Ramaga avtomobilning barcha mexanizm va tizimlari о‘rnatiladi (2.1-rasm). 3.Boshqarish tizimi avtomobilning harakat yо‘nalishini о‘zgartirish, sekinlashtirish va tо‘xtatish uchun xizmat qiladi. Boshqarish tizimi ikkita alohida tizimlardan: rul boshqarmasi va tormozlash tizimidan iborat. Rul boshqarmasi, rul chambaragi rul mexanizmi , bо‘ylama tortqi va richag dan tashkil topgan. Rul chambaragining buralishi natijasida, trapetsiyani tashkil qilgan tortqi va richaglar yordamida oldingi g‘ildirak buriladi va avtomobil о‘z harakat yо‘nalishini о‘zgartiradi. Tormoz boshqarmasi g‘ildiraklar va hamda kuch uzatmasida joylashgan tormoz mexanizmlari bilan ularga keltirilgan yuritmalardan tashkil topgan.

Адабиётлар: 1. X. Mamatov, Avtomobillar, II- kism. Toshkent «Uzbkiston».1998. 215-224 betlar. 2. N.Vishnyakov i dr. Avtomobil. Osnovo` konstruktsii. Moskva. Mashinostroyeniye. 1986. 187-204 betlar. 3. X.M а m а tov, YU.T.Turdiyev, SH.SH.Shom а xmudov, M.O.Kodirxonov А vtomobill а r. Konstruksiya v а n а z а riya а sosl а ri. Toshkent .«Ukituvchi», 1982, 215-223 betl а r. 4. DAEWOO TICO. Rukovodstvo po remontu i tyexnicheskomu obslujiv а niyu. Bishkek. «Turkiston», 2000 y. 71-78 betl а r. 5. DAEWOO DAMAS. Rukovodstvo po remontu i tyexnicheskomu obslujiv а niyu. . «Turkiston», 2000 y. 148-156 betl а r. 6. DAEWOO NEXIA. Rukovodstvo po remontu i tyexnicheskomu obslujiv а niyu. «Turkiston», 2000 y. 29-55 betl а r. 7. X.M.Mamatov. Avtomobillar. (Avtomobillar konstruktsiyasidan programmalashtirilgan ukuv kullanma). Toshkent, «Ukituvchi», 1986, 171- 177 betlar. 8. YE.V.Mixaylovskiy i dr. Ustroystvo avtomobilY. Moskva. «Mashinostroyeniye», 1987. 246-256 betlar.

Похожие

Transport vositalari

Ixtisoslashtirilgan transport vositalari

Transport vositalari ish unumdorligi va unga ta’sir

Transport vositalari harakat xavfsizligini ta’minlovchi uzel va tizimlarni texnik diagnozlash vositalari

Transport vositalarining kuch uzatmasi