Transport vositalari harakat xavfsizligini ta’minlovchi uzel va tizimlarni texnik diagnozlash vositalari - Транспорт - Рефераты

Transport vositalari harakat xavfsizligini ta’minlovchi uzel va tizimlarni texnik diagnozlash vositalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

454.5 KB

Transport vositalari harakat xavfsizligini ta’minlovchi uzel va tizimlarni texnik diagnozlash vositalari Режа: 1. Harakat xavfsiz ligini ta’minlovchi uzel va tizimlarii nazorat q ilish me’yoriy negazi 2. Kuzov tashki asboblari, oldingi oyna, oyna tozalagich, oyna yuvg i chlar texnik holatini diag n ostikalash

1. Harakat xavfsiz ligini ta’minlovchi uzel va tizimlarii nazorat q ilish me’yoriy negazi Ekspluatatsiyadagi transport vositalari texnik h olatiga h arakat xavfsizligi bo’yicha qo’yiladigan me’yoriy talablar GOST 25478 - 91 da keltirilgan. Bundan tak q ari, YeEK OON (BMTning Yevropa i q gisodiy komissiyasi) k o idasi, «Evro» k o idasi, ISO standartlari kabi xal q aro mi qyo sdagi me’yorlar h am mavjud. Tormoz tizimini diagnostikalash Statistik ma’lumotlarga karaganda, texnik sabablarga ko’ra sodir bo’ladigan falokatlarning 40...45 foizi transport vosi-talari tormoz tizimining nosozliklari natijasida kelib chi~ kar ekan. Tormoz tizimi bo’yicha vujudga keladigan nosozliklar asosan diagnostikalash orqali aniqlanadi. Tormoz tizimini di- agnostikalash jarayoni ekspluatatsiya sharoitlari va xarakterli nosozliklar ro’yxati asosida amalga oshiriladi, unta tegishli ra-vishda diagnostik parametrlar tanlanadi, me’yoriy ko’rsatkichlar aniqlanadi, diagnostikalash texnologiyasi ishlab chiqiladi. Diagnostik parametrlar tormoz tizimining nosozliklari ro’yxat i asosida tuzilgan tuzilmaviy-sababiy shakllarni taxdil qilish bilan aniqlanadi. Diagnostik-me’yoriy ko’rsatkichlar esa, eksplua tatsiya sharoitlaridan kat ь i nazar, tormoz tizimining buzilmasdan ishlashi, berilgan tormozlanish yo’li va transport vositasi sekin- lashishini ta’minlashi kerak. Transport vositalarining tormoz tizimiga quyidagi asosiy ekspluatatsion talablar qo’yiladi: — berilgan tezlikdagi eng kiska tormozlanish yo’li; — tormozning hamma giddiraklarda bir vaqtda ishlashi; — tormoz tizimi yuritmasining kiska vaqtda ishga tushishi; — chap va ung g’ildiraklardagi tormoz kuchlarining tengligi. Nosozliklarning kelib chiqishi va tuzilmaviy parametr ko’rsat- kichlariga asoslangan xolda tormoz tizimining diagnostik para- metrlarini ikki turga bo’lish mumkin: umumiy va elementar diag nostik parametrlar.

Umumiy diagnostik parametrlarga transport vositasiching tor mozlanish yo’li va sekinlashishi, tormoz kuchlari va ularning shl- diraklardagi qiymatlari farki kiradi. Elementar diagnostik parametrlarga tepkini bosish kuchi, tormoz kuchining oshishi yoki kamayishi, tormoz mexanizmining ishga tushish vaqti, tormoz kamera shtogining yo’li, tepkining erkin yo’li, kompressorning ish unumdorligi va boshqalar ki radi. Tormoz tizimining diagnostik parametrlari quyidagi xollar- da o’lchanadi: — transport vositasining harakati jarayonida; — transport vositasiga doimiy o’rnatilgan diagnostik vosita- lar yordamida; — kuzgalmas sharoitda tormoz stendlari yordamida. Transport vositasi ekspluatatsion hususiyatlarining tormoz ti zimi bo’yicha asosiy diagnostik parametrlari quyidagilar: $ t — tor mozlanish yo’li, m; R t — tormoz kuchlari, N; S c — sekinlashish yo’li, m ; t c — sekinlashish vaqti, sek; j c — sekinlashish miqdori, m/sek 2 . Transport vositasi texnik holatini baholashda uning harakat xavfsizligiga bevosita yoki bilvosita ta’sir etuvchi agregat va mexanizmlar texnik x.olatini aniqdash asosiy tadbirlardan hisob- lanadi. Transport vositasi tormoz tizimining texnik holati va uning ishlash samaradorligi GOST 25478-91 bo’yicha harakatda si- nash va stendda sinash usullari bilan aniqdanadi. Harakatda sinash. Transport vositasini harakatda sinash aso san tormoz tizimi sifatini umumiy baxrlash uchun qo’llaniladi. Tormoz tizimini diagnostikalash tekis, kuruk., gorizontal va transport x.arakatidan xoli bo’lgan yo’lda o’tkaziladi. Ilashish koeffitsienti 0,6 dan kam bo’lmagan kuruk. asfalt yo’lda transport vositasi tezligi 40 km/soatga yetkazilib, so’ng tormoz- lanadi va tormozlanish yo’li hamda sekinlashishni aniqdash bilan o’tkaziladi. Sekinlashish deselerometr asbobi yordamida aniqlana di. Bu oddiy usul bo’lib, asosan dastlabki axborot uchun kulay. Tormozlanish yo’li quyidagicha aniqlanadi:

bu yerda: S T — tormozlanish yo’li, m; K z — ekspluatatsion sharoitni e’tiborga oluvchi koeffitsient (engil avtomobillar uchun — 1,4; yuk avtomobillari va avtobuslar uchun — 2...2.44); G — transport vosi tasi tezligi, km/soat; φ — shinaning yo’l bilan ilashish koeffi - tsienti; g — erkin tushish tezlanishi, m/sek 2 . Sekinlashishsh! esa quyidagi ifoda bilan aniqdash mumkin: Transport vositasining tezligi V=30 km/soat bo’lganda yengil avtomobillarning tormozlanish yo’li 7,2 m, yuk avtomobillari va avtobuslar uchun esa 9,5... 11,0 metrni tashkil etadi. Engil transport vositalari uchun sekinlashish J=5,8 m/sek 2 , yuk transport vositalari uchun 5,0 m/sek 2 dan va avtobuslar uchun 4,2 m/sek 2 dan kam bo’lmasligi kerak. Doimiy kuzgalmas sharoitda tormoz tizimini diagnostikalash or-kali uning texnik holati to’g’risida to’lik, axborot olinadi (43-rasm).

Stendda sinash. Avtotransport korxonalari va texnik xizmat ko’rsatish stantsiyalarida diagnostikalash asosan stendlarda baja- riladi. Stend shunday qurilmaki, unda transport vositasining yo’lda- gi harakati shakllantiriladi (imitatsiya qilinadi). Maydonchali inertsion tormoz stend ы . Maydonchali inertsion tormoz stendida (44-rasm) transport vositasining tezli- ti 6... 12 km/soatga yetkazilib, so’ng may- donchaning ustida birdan tormoz berila di va tormozlanish yo’li aniqdanadi. Bu stend tormoz tizimining ekspress- diagnostikasida ishlatiladi. Tormozla nish jarayonida yuzaga keladigan transport vositasining inertsiya kuchlari hamda shi- nalar bilan maydoncha orasida paydo bula- digan ishkalanish kuchlari platformalar- ning siljishiga olib keladi, bu esa dat- chiqlar yordamida qabul qilinadi. Siljish tormoz kuchiga proportsionaddir. Bunda paydo bo’ladigan inertsiya kuchlari trans port vositasining tormoz kuchlariga to’g’ri keladi. Agar tormoz sama- rasiz bo’lsa, u xrlda transport vositasi g’ ildiragi stend maydoni bo’yicha aylanib ketaveradi va maydonchalar siljimaydi. Tormoz samarali bo’lsa, g’ildirak maydonda tuxtaydi, inertsiya va ishkalanish kuchlari ta’sirida transport vositasi va u bilan birga maydonchalar oldinga qarab harakatlanadi. X,ar bir maydonning siljish miqdori ni datchik yordamida o’lchov asbobi yozib boradi. Bunday stendning afzalliklari: tezkorligi; tayyorlanayotganda va ishlatishda kam metall va energiya sarfi; tormozga umumiy baho berishning q ulayligi. Kamchiliklari: galdiraklar bilan maydon chalar orasidagi ilashish koeffitsientining o’zgarishi sababli ko’rsatkichlar past tur g’ unlikka ega. Bundan tashkari, transport vo sitasi tormozlanayotganda maydoncha ustida kiyshik, turib qolishi mumkin. SHuning uchun bunday stendlar keng qo’llanmay qolgan. Yuqoridagi kamchiliklar rolikli (barabanli) stendlarda yo’q. Inertsiya turidagi tormoz stendi. Bu stend ikki juft baraban- lar, zanjir uzatmalari, 55...90 kVtli elektr dvigateli, reduktor, inertsion maxoviklardan iborat (45-ra s m).

Bu stendda tormoz samaradorligini tekshirishning fizik mo- xiyati quyidagicha: agar xakikiy yo’lda tormoz mexanizmi yordamida to’g’ri harakatlanayotgan transport vositasining kinetik energiyasi sundirilsa, stend sharoitida esa transport vositasi kuzgalmas bo’lib, tormoz ta’siri ostida maxovik massasi va barabanlar ayla- nishining energiyasi sundiriladi. Xakik i y yo’l sharoitlarini sun’ iy ta’minlash uchun maxovik massasi shunday tanlanishi kerakki, uning va barabanlarning inertsiya momenta transport vositasi yur - gandagiga o’ xshash kinetik energiya bilan ta’minlansin. Diagnostikalash texnologiyasi: stendga transport vositasi urna- tilganidan so’ng g’ ildirak tezligi 50 ... 70 km/soatga yetkaziladi va birdan tormozlanadi, stenddagi x.amma muftalar uziladi. Bunda g’ildirak bilan barabanlar urtasida tormoz kuchlariga karshi inertsiya kuchi paydo bo’lib, biroz vaqtdan keyin barabanlar va giddiraklar aylanishdan tuxtaydi. Tormozlanish yo’li barabanlar aylanishi soni yoki ularning aylanish davomiyligi bo’yicha, sekinla sh ish esa bur- chak deselerometri bilan o’lchanadi. Deselerometr — sekinlashishni o’lchash asbobi. Asbobning ish- lash printsipi undagi kuchma inertsiya massasining korpusga nisba- tan siljishini kayd etishga asoslangan. Bu siljish inertsiya kuchi ta’siri ostida r o’ y beradi va transport vositasi sekinlanishiga proportsionaldir. Bunday stendning afzalliklari: yukrri darajadagi aniq l ik; trans port vositalarining tormoz t iz imini umumiy baholashga kulay. Kamchi- liklari: ko’p energiya sarf qiladi, katta metall hajmli. Kuch turidagi tormoz stendi. Xuddi inertsiya turidagiga o’xshab ushbu stend ikki juft roliklar (barabanlar), zanjir uzatmalaridan iborat (46-rasm). Har bir juft uzining motor-reduktoriga ega (4 ... 13kVt). Reduktorlar planetar tipida bo’lganligidan uzatmalar nisbati

32...34, tormozlar sinovida roliklarning aylanipsh transport vo- sitasining 2...4 km/soat tezligiga tu g’ ri keladi. Stendning tormoz tepkisi kuchaytirgich datchigi bilan jihoz- langan. Bu maksimal tormoz kuchini va tormoz yuritmasining ishlab ketish vaqtini aniqlash imkonini beradi. Bunday stendlar trans port vositasi harakatini tak l id (imitatsiya) qiladi va tormoz sa- maradorligi parametrlarini ulchaydi. Diagnostika texnologiya si : transport vositasining bir ukidagi g’i ldiraklari roliklarga qo’yilib, dvigatel yuritiladi va asta-se- kin tormoz tepkisiga bosiladi. Bunda paydo bo’ladigan tormoz kuch- lari (R g ) elektr dvigateli statoridagi reaktiv momentlar miqdori bo’yicha o’lchanadi. R g ning tepkiga tushayotgan bosim kuchiga bo g’li k l i- gi, tormoz mexanizmlarining ishlab ketish vaqti va x..k. lar h am o’lchanadi. O’lchangan diagnostik parametrlar me’yoriy miqdorlar bi lan takkoslanadi. Bunday stendning afzalliklari: yuqori darajadagi aniqlik-tormozlarni sinash vaqtida barabanlarning kichiq tezliklarda ailanishi stendning yuqori texnologik moyilligini ta’minlay- di. Kamchiliklari: ko’p metall va energiya hajmliligi. Bu stend lar nazorat operatsiyasida ishlatishga kul keladi, masalan tor moz samaradorligani ulchagandan

so’ng, kerak bo’lsa sozlash ishla- ri olib borilib, keyin bajarilgan ishlar sifatini qaytadan nazorat knlishga kulaydir. Tormoz tizimini diagnostikalash usullari, vositalari va o’tka z iladigan joylari quyidagicha tasniflanadi (47-rasm): Rul bo shq aruvini diagnostikalash

Rul boshqaruvi transport vositasining harakat xavfsizligagsh ta’minlovchi tizimlardan biridir. SHuning uchun uning texnik x o la- tini diagnostikalash kundalik, birinchi va ikkinchi texnik xizmat ko’rsatish jarayonlarida o’tkaziladi. Rul boshqaruvi bo’yicha vujudga keladigan ayrim buzilish va nosozliklarga mo s diagnostik tashki belgilar va parametrlar quyidagi jadvalda keltirilgan: Rul chambaragidagi lyuft qiymatlari quyidagacha me’yorlanadi: ye ngil avtomobillar uchun 10° gacha, avtobuslar uchun 20° gacha va yuk avtomobillari uchun 25° gacha. Rul chambaragi bir maromda va siltanmasdan burilishi kerak. Kuzov tashki asboblari, oldingi oyna, oyna tozalagich, oyna yuvg i chlar texnik holatini diag n ostikalash Kuzovning tashki asboblari GOST 87091-92 bo’yicha ularning soni, joylashuvi va kurish burchaklari orqali nazoratlanadi. Transport vositasi faralari nurlarining tarqalishini nazoratlash va sozlash uchun maxsus ekranlar yoki kuchma asboblar k o’ llaniladi. Masalan, fa- ralarni te ksh irish va sozlash asbobi — K-310 yordamida fara yor ug’ li-ga okimining yunalishi va kuchi aniqlanadi. Bunda yoruglik kuchi bir juft farada bir-biriga nisbatan 2 martadan ko’prok oshib ketmasli- gi kerak. Kuzov yon tomonlaridagi burilishni ko’rsatuvchi kichiq fara lar universal o’lchash asboblari orqali tekshiriladi. Transport vositalari oyna tozalagich va oyna yuvish jixrzlari bilan ta’minlashi lozim. Oyna yuzasini tozalash avtobuslar uchun tozalagichning mino’tiga 10 martali yurishida, boshqa transport vositalari uchun 5 marta yurishida ta’minlanishi zarur. Oldingi oyna darz ketmagan bo’lishi, kurish yuzasini kamaytiruvchi qo’shim- cha jismlar bo’lmasligi

kerak. Ularning yoruglik o’tkazish hususiyat- larini aniqdash uchun lyuksometrlar qo’llaniladi. SHina, g g’ ldirak, yurish qismi va osmalarni diagnostikalash Transport vositasining harakat xavf s izlig i ga shina va g’il diraklarning ta’siri kattadir. SHinadagi bosimning miqdori me’yoriy miq doplapdan kam bo’lmasligi va oshib ham ketmasligi shart. SHina protektorining qoldiq, balandliklari quyidagilardan kam bo’lmasligi kerak: yengil avtomobillarda — 1,6 mm; yuk avtomobilla- rida — 1,0 mm; avtobuslarda — 2,0 mm. Yirtilgan, kordlari chiqib qolgan va protektorlari k,atlamlarga ajralgan shinalarni eksplua tatsiya qilish x.amda transport vositasining bir ukiga (ko’prigiga) har xil turdagi sh ina larni kuiish kat ь iyan man etiladi. Osmalarning texnik holatini diagnostikalash uchun maydonchali stendlar k o’ llaniladi, ular diagaostikalash ob’ektiga o’ z ta’siri- ni ko’rsatadi. Osmalarning texnik x.olati ularning tebranishi bo’yicha test ta’sirida aniqlanadi. Osma detallarining yeyilishi boshqaruv g’ildiraklari o’rnatilshp burchagining o’zgarishiga olib keladi. Bu- ning natijasida transport vositasini boshqarish kiyinlashadi, shinalarning yeyilishi jadallashadi, yonilti sarfi usadi. Bunday salbiy omillarni bartaraf etish uchun boshqaruv galdiraklarining urnapadish burchagi stendlarda tekshiriladi. Bu stendlar statik va dinamik turlarga bulxshadi. Statik stendlar, uz navbatida optik, elektrik va mexanik turlarga, dinamik stendlar esa rolikli va maydonchali turlarga bo’linadi. Transmissiyani diagaostikalash Transmissiya uzellarining ishlash qobiliyatini umumiy baho- lash transport vositasi tortish sifatlarini diagnostikalash stendla- rida baholanadigan erkin yo’l, tezlab ketish vaqti va lyuftlar yi- gindisi miqdorlari orqali aniqlanadi. Transmissiya uzellarini diagnostikalashda karter moylari-ning tarkibini aniqlash, indiqator qurilmalari yordamida val- larning aylanish sonini takkoslash hamda vallarning tebranish va egilish qiymatlarini baholash usullari ham qo’llaniladi. Ke- lajakda transmissiyaning issiqligi diagnostikalanadi, bunda diagnostik parametr sifatida uzeddagi issiqlikning o’zgarish xarakteridan foydalaniladi.

Adabiyotlar 1. Автомобиллар техник эксплуатацияси. Қайта ишланган ва тўлдирилган русча 4-нашридан (проф. Кузнецов Е.С. таҳрири остида. М.:Наука 2004й. 535 б.) таржима проф. Сидиқназаров Қ.М. умумий таҳрири остида, Тошкент “VORIS-NASHRIYOT”, 2006. – 670 б. 2. Автомобиллар техник эксплуатацияси. Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги автотранспорт олий ўқув юртлари талабалари учун дарслик сифатида тавсия этган. Проф. Сидиқназаров Қ.М. умумий таҳрири остида, Тошкент “VORIS-NASHRIYOT”, 2008. – 560 б. 3. Техническая эксплуатация автомобилей. Учебник для Вузов. Под ред. проф. Е.С. Кузнецова. М: Наука, 2001 г. 4. Кузнецов Е.С. Автомобилларнинг техник эксплуатацияси. (Магдиев Ш.П. таржимаси), ТАЙИ, 2003 й. 5. Баровских Ю.И. и др. Автомобилларнинг тузилиши, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш. Тошкент: «Меҳнат», 2001 й. 6. O . Hamraqulov , Sh . Magdiyev . Avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi . Toshkent, 2005 yil.

Похожие

Transport vositalari

Xarakatlanuvchi transport vositalari. Transport vositalari umumiy tuzilishi

Ixtisoslashtirilgan transport vositalari

Transport vositalari ish unumdorligi va unga ta’sir

Avtomobillarni texnik diagnozlash asoslari