Transport vositalari - Транспорт - Рефераты

Transport vositalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

37 KB

Kirish. Fanni o‘qitish maqsadi va vazifasi. Transport vositalari. Reja. 1. Kirish. Fanni o‘qitish maqsadi va vazifasi. 2. Transport vositalari va uning tasnifi. 3. Avtomobillar o‘lchami va massa ko‘rsatkichlarining joiz chegaralari.

1. Kirish. Fanni o‘qitish maqsadi va vazifasi. Bizning mustaqil O‘zbekistonimizda transport alohida muhim ahamiyatga ega. Chunki transport mamlakat ishlab chiqaruvchi kuchlarining muhim tarkibiy qismidir. Transportning yaxshi ishlashini belgilovchi muhim omillardan biri uning yuk va passajirlarni tashish muntazamligidir. Kasb ta’limi (transport vositalarini ishlatish va ta’mirlash) yo‘nalishi bakalavrlarini tayyorlashda fanning maqsadi xalq xo‘jaligi sohalari va kishilarning ishlab chiqarishlari bilan bog‘liq moddiy buyumlarni zarur joylarga belgilangan vaqtda va sifatli darajada yetkazib berish hamda aholining passajir transportiga bo‘lgan ehtiyojini muntazam qondirishni tashkil etish. Transport vositalaridan samarali foydalanish va ularni to‘g‘ri tanla kunikmalarini o‘rgatishdan iboratdir. 2. Transport vositalari va uning tasnifi. Transport vositasi deyilganda yuk va passajirlarni tashishga mo‘ljallangan ishlab chiqarish jihozi tushuniladi. Avtomobil transporti vositalari ikki guruhga bo‘linadi: a) o‘ziyurar, ya’ni harakatlantiruvchi dvigateli bor avtomobillar va tyagachlar; b) o‘ziyurmas, ya’ni avtomobillar va tyagachlar ulanmasida ishlovchi tirkama (pritsep) va yarim tirkamalar. Avtomobil transporti vositalarining aniq aroitda samarali foydalanishini belgilovchi bir qancha ekspluatatsion xususiyatlari mavjud. Avtomobillarning asosiy ekspluatatsion xususiyatlariga quyidagilar kiradi: dinamikligi, yonilg‘i tejamkorligi, boshqaruvchanligi, turg‘unligi, o‘tag‘onligi, harakatlanish ravonligi, sig‘dira olishligi, mustahkamligi, chidamligi, texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashga mosligi, ortish-tushirish ishlarini bajarishga mosligi.

Avtomobilning dinamikligi deyilganda uning ma’lum yo‘l sharoitlarida yuk va passajirlar bilan birgalikda iloji boricha maksimal o‘rtacha telik bilan harakatlana olishi tushuniladi. Avtomobilning yonilg‘i tejamkorligi deyilganda, uning harakatlanishi uchun yoqilayotgan yonilg‘i quvvatidan oqilona foydalanish tushuniladi. Avtomobilning boshqaruvchanligi - bu uning boshqariluvchi g‘ildiraklari holatiga ko‘ra harakat yo‘nalishini o‘zgartira olish xususiyati. Avtomobilning turg‘unligi deyilganda uning sirg‘anib ketish, sirpanish va ag‘darilishga qarshi tura olishi tushuniladi. Avtomobilning o‘tag‘onligi uning og‘ir yo‘l sharoitlari va yo‘ldan tashqarida (qorli yoki qumli qo‘riqlarda, balchiq joylarda) harakatlana olish hususiyatidir. Avtomobilning harakatlanish ravonligi deyilganda uning notekis yo‘llarda katta tezlik bilan harakatlanishida kuzovi (saloni)ning tebranmasligi tushuniladi. Avtomobilning sig‘dira olish xususiyati undagi bir vaqtda tashiladigan yuklar miqdori yoki passajirlar soni tushuniladi. Avtomobilning mustahkamlik xususiyati uning tuzatish uchun zarur bo‘lgan vaqt talab etuvchi sinishlar va buzilishlarsiz ishlash hususiyatidir. Avtomobilning chidamliligi bu uning tuzatish uchun ekspluatatsiyadan to‘xtatishni talab etuvchi qismlarining jadal eskirishsiz ishlash xususiyatidir. Avtomobilning texnik xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashga mosligi uning konstruksiyasi bilan bog‘liq bo‘lib, bunday ishlarni yengil va osonlik bilan hamda qisqa vaqtda bajarilishdan iboratdir. Avtomobilning yuk ortish-tushirish (yoki passajirlarni olish va tushirish)ga mosligi deyilganda, bunday operatsiyalarni bajarishga kam mehnat va vaqt sarfi tushuniladi. Avtomobilning ekspluatatsion xususiyatlarini nazariy jihatdan tahlil etishdan pirovard maqsad transport vositalarining ish unumini oshirish va tashish tannarxini arzonlashtirish bo‘lib, ular birgalikda avtomobillarda yuk va passajirlar

tashish fanining asosi hisoblanadi. Bunday maqsadga erishish uchun quyidagi masalalarning samarali yechimlariga erishish lozim: -avtomobilning texnik harakat tezligini oshirish; -yonilg‘i solishtirma sarfini kamaytirish; -avtomobil transporti harakat xavfsiligini ta’minlash; -avtomobil haydovchisi va passajirlar uchun eng qulay shart-sharoitni ta’minlash. Transport vositalari bajaradigan vazifalariga ko‘ra uch guruhga bo‘linadi: yuk avtomobillari, passajir avtomobillari va maxsus avtomobillar. Barcha avtomobillar, o‘z navbatida yuk yoki passajirlar tashuvchi transport avtomobillariga va transport avtomobillari bo‘lmagan maxsus avtomobillarga bo‘linadi. Maxsus avtomobillarga o‘t o‘chiruvchi, kommunal xizmat (suv sepuvchi, supuruvchi, axlat va boshqa chiqindilar tashuvchi va h.k.) etuvchi, avtokranlar, sanitariya avtomobillari, tibbiy tez yordam avtomobillari, texnik yordam va ustiga ustaxona o‘rnatilgan, sport avtomobillari va shu kabilar kiradi. Transport avtomobil va avtopoyezdlari o‘z navbatida yuk va passajir tashuvchi xillarga bo‘linadi. Passajir avtomobillar avtobus va yengil avtomobillarga bo‘linadi. Yuk tashuvchi, avtobus va yengil avtomobillar o‘z konstruktiv sxemalariga binoan yana bo‘linadilar. Yuk avtomobillari o‘z navbatida bir bo‘g‘inli avtomobillarga va ikki va undan ortiq bo‘g‘inli avtopoyezdlarga bo‘linadi. Avtopoyezdlar avtomobil-tyagach tirkama yoki egarli yarim tirkamali bo‘lishlari mumkin. Yuk avtomobillarini tasniflashning asosiy yo‘nalishlaridan biri ularni o‘lchamlariga ko‘ra gradatsiyalashdir. Yuk avtomobillari uchun bunday o‘lchamlar qatoriga, eng avvalo, yuk ko‘taruvchanlik yoki ular massa og‘irligini kiritish mumkin. Transport iste’molchilari va transport xodimlari uchun avtomobillarning yuk ko‘taruvchanligi ko‘proq ahamiyatga ega. Bu ko‘rsatkich avtomobillarning tashuvchanlik xususiyatini ko‘rsatadi. Hozirgi kunda bizda va MDHga a’zo boshqa

davlatlarda yuk ko‘taruvchanligiga ko‘ra yuk avtomobillari besh guruhga bo‘linadi. Yuk ko‘taruvchanligi 0,5 t gacha bo‘lgan juda kam yuk ko‘taruvchi avtomobillar (yengil avtomobil shassisida yaratilgan); yuk ko‘taruvchanligi 0,5 t dan 2,0 t gacha bo‘lgan kam yuk ko‘taruvchi avtomobillar; 2,0 t dan 5,0 t gacha o‘rtacha yuk ko‘taruvchi avtomobillar; yuk ko‘taruvchanligi 5,0 t va undan katta; bir o‘qqa 100 kN (10 tk) va juft o‘qlarga esa 180 kN (18 tk) dan ortiq yuk tashuvchi avtomobillar kiradi. Avtobuslar gabarit o‘lchamlari va standart talabiga ko‘ra beshta sinfga bo‘linadi. Avtobuslarni ekspluatatsiya qiluvchilar nuqtai naaricha asosiy o‘lcham mezoni avtobus salonining sig‘diruvchanligi, ya’ni uning nechta passajir sig‘dira olish ko‘rsatkichidir. Bajaradigan vazifasiga ko‘ra avtobuslar quyidagi turlarga bo‘linadi: shahar ichi, shahar atrofi, shaharlararo, sayohat maqsadida foydalaniladigan, qisqa masofaga (qishloq tumanlari o‘rtasida) qatnovchi maktab o‘quvchilari uchun, ekskursion va vaifasi umumiy bo‘lgan avtobuslar. Shaharda qatnovchi avtobuslar konstruksiyasi, iloji boricha, passajirlarning o‘tirib va turib ketishiga, ularning to‘xtash joylarida tez chiqi va tushishiga, tez-tez to‘xtab, katta tezlanish bilan harakatlanishga moslangan bo‘lishi lozim. Barcha yengil avtomobillar o‘z o‘lchamlariga ko‘ra to‘rt sinfga bo‘linadi. Umum foydalanish avtomobil transporti sohasida xizmat ko‘rsatuvchi yengil avtomobillar, taksi sifatida foydalaniladigan hamda korxona va tashkilotlarga xizmat ko‘rsatadigan avtomobillarga, shuningdek, shaxsiy mulk egalarining yengil avtomobillariga bo‘linadi. 3. Avtomobillar o‘lchami va massa ko‘rsatkichlarining joiz chegaralari. Umum foydalanish avtomobil yo‘llarida ishlatuvchi barcha avtomobil va avtopoyezdlar, ularning o‘lcham va massalarini cheklovchi talablarga javob berishi lozim. Bunday talablar barcha davlatlarda tegishli qonunlar asosida belgilanadi.

Egar tyagachli va bitta yarim tirkamali avtopoyezdlarning uzunligi 20 m dan, ikki va undan ortiq tirkamali avtopoyezdlarniki esa 24 m dan oshmasligi lozim. Avtobuslar o‘qlaridan yo‘l qoplamasiga tushuvchi kuch ular sig‘imidan to‘la foydalanilganda “A” guruhdagi yo‘llar uchun 115 kN (11,5 tk) dan va “B” guruhdagi yo‘llar uchun 70 kN (7 tk) dan oshmasligi zarur. Samosval-avtomobillar uchun ham “B” guruhdagi yo‘llarga tushuvchi og‘irlik kuchi 65 kN (6,5 tk) oshmasligi kerak. Reglament loyihasiga binoan yakka o‘qdan tushuvchi massa og‘irligi 115 kN (11,5 tk), qo‘shaloq o‘qdan esa 180 kN (18 tk) qilib belgilangan. Avtopoyezdlar umumiy massasi 40 t, yakka ishlovchi ikki o‘qli avtomobil uchun 180 kN (18 tk) va uch o‘qli avtomobil uchun 250 kN (25 tk)gacha belgilangan va hokazo.

Adabiyotlar 1. Xo‘jayev B.A. Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari.T.:«O‘zbekiston», 2002. -240 b. 2. Xodjayev B.A. Avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1991. -400s. 3. Xodjayev B.A. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1984. 4. Xo‘jayev B.A. Avtomobil transporti iqtisodiyoti. T.: «O‘qituvchi», 1992. 5. Xodosh M.S. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. M.:«Transport»,1986- 208s. 1. L. L. Afanasev, N. B. Ostrovskiy, S. M. Sukerberg “Yedinaya transportnaya sistema i avtomobiln i ye perevozki”. M. “Transport”, 1984 g. 2. E. Karimov “ Avtomobil larda yuk tashish va uni tashkil qilish” T.: Sharq, 2002 y . 3. A. I. Paliy, Z. V. Polovin shikova “ Avtomobilniye perevozki ” (zadachnik), M. “Transport” 1982 y. 4. N. Arifjanova, M. Yoqubov “Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari” fanidan masalalar to‘plami, TAYI 2006 y.

Похожие

Xarakatlanuvchi transport vositalari. Transport vositalari umumiy tuzilishi

Ixtisoslashtirilgan transport vositalari

Transport vositalari ish unumdorligi va unga ta’sir

Transport vositalari harakat xavfsizligini ta’minlovchi uzel va tizimlarni texnik diagnozlash vositalari

Transport vositalarining kuch uzatmasi