Tonnel obdelkalari hisobining asosiy qoidalari - Транспорт - Рефераты

Tonnel obdelkalari hisobining asosiy qoidalari

Загружено в:

25.01.2023

Скачано:

0

Размер:

451.04296875 KB

Tonnel obdelkalari hisobining asosiy qoidalari Reja: 1. Yer osti konstruksiyalariga ta’sir etadigan yuklar 2. Tonnel obdelkasining statik ishlashining o’ziga xos xususiyatlari 3. Yopiq usulda qurilayotgan obdelkalarning asosiy hisobiy sxemalari 4. Obdelkani Metrogiprotrans usluli bilan hisoblash

1. Yer osti konstruksiyalariga ta’sir etadigan yuklar Tonnel obdelkalariga ta’sir etadigan yuklar ShNQ bo’yicha doimiy, muvaqqat va o’ziga xos yuklarga bo’linadi. Doimiy yuklarga gruntning bosimi, konstruksiyaning xususiy og’irligi, gidrostatik bosim, obdelkani oldindan zo’riqtirish ta’siri va tonnel tepasida yoki qulash prizmasi chegarasida joylashgan bino va inshootlardan tushayotgan bosim kiradi. Muvaqqat yuklar-tonnelda va yer yuzasida harakatlanayotgan transport vositalarining konstruksiyaga ta’siri, harorat o’zgarishi, beton oquvchanligi, kirishishi va sovuqdan ko’pchishi ta’siri; shuningdek qurilish paytidagi ta’sirlar: obdelka orqasiga purkalayotgan qorishma bosimi, qalqon domkratlarining bosimi, obdelkaga mahkamlangan materiallar va asbob uskunalarning og’irligidir. O’ziga xos yuklar seysmik va shunga o’xshash hodisalar paytida xosil bo’ladi. Yer osti konstruksiyalari yuklarning qulay bo’lmagan birikmalariga hisoblanadi. Transport tonnellarida tashqi kuch omillarining eng asosiysi tog’ bosimidir. Tog’ bosimini aniqlashda o’xshash geologik sharoitlarda qidiruv ungurlari va tonnelni ekspluatatsiya qilish paytida olingan ma’lumotlardan foydalaniladi. Tog’ bosimi analitik usulda prof. M.M. Protodyakonov gipotezasiga asoslanib hisoblanadi. Tog’ bosimini M.M. Protodyakonov gipotezasi bo’yicha aniqlash uchun taqasimon ungur konturi to’g’ri to’rtburchak ichiga joylashtiriladi (1, a rasm). To’g’ri to’rtburchakning pastki burchaklaridan qulash prizmasining vaziyatini ko’rsatadigan chiziqlar o’tkaziladi. Bu chiziqlarning to’g’ri to’rtburchak yuqori qismi davomi bilan kesishishi bosim gumbazi L ning oralig’ini ko’rsatadi. To’kilib ketish balandligi h=L/2f formula orqali aniqlanadi.

Rasm 1. Ungurlarda tog’ bosimidan tushayotgan yukni aniqlash uchun sxema: a - taqasimon shakldagi; b - doirasimon shakldagi Vertikal yukni bosim gumbazining maksimal ordinatasi bo’yicha qabul qilib (mustahkamlik zaxirasi uchun) me’yoriy vertikal yuk qiymatini topamiz: (1) bu yerda γ - gruntning solishtirma og’irligi. Agar tonnel kuchsiz, turg’un bo’lmagan gruntlarda joylashgan bo’lsa va yukni yengillashtiruvchi gumbaz xosil bo’lishi mumkin bo’lmasa yoki N ≥ 2h sharti bajarilmasa, u holda vertikal yuk tonnel tepasida joylashgan gruntning butun qalinligi bo’yicha og’irligini o’z ichiga oladi: (2) bu yerda γ i va h i - tegishlicha gruntning solishtirma og’irligi va i - qatlamning qalinligi; p - qatlamlar soni. Gruntning obdelkaga bo’lgan aktiv yon bosimini qulash prizmasi yuzasiga vertikal q yuk qo’yilgan tirgak devor uchun kabi aniqlaydilar. Yon trapetseidal yukni obdelka balandligining o’rtasidagi bosim intensivligiga teng bo’lgan tekis tarqalgan yuk r bilan taxminan almashtiradilar: (3) Doirasimon shakldagi obdelkalarga tog’ bosimidan tushayotgan yukni ham o’xshash usulda aniqlaydilar (1, b -rasm). Shuni e’tiborga olish kerakki, agar vertikal bosim q katta bo’lganda yon bosim r konstruksiyaning ishlash sharoitlarini yaxshilaydi. Shuning uchun yon bosimning hisobiy qiymati me’yoriy yuk r ni 1 dan kam bo’lgan orttirish koeffitsienti t ga ko’paytirib aniqlanadi. Konstruksiyaning xususiy og’irligini uning loyihaviy o’lchamlari va materiallarining solishtirma og’irligi bo’yicha aniqlaydilar.

Gidrostatik bosimga hisob tonnel obdelkasi ishonchli germetiklangan paytda amalga oshiriladi. Bu holda gruntning solishtirma og’irligi uning suvda muallaqligini hisobga olib aniqlanadi: (4) bu yerda γ 0 - gruntning qattiq holddagi solishtirma og’irligi; e - g’ovaklik koeffitsienti. Tonnelda harakatlanayotgan transport vositalaridan tushayotgan yuk, odatda, ballast qatlami va beton tayyorlov qatlami orqali lotok qismidagi grunt massivi yuzasining katta qismiga tarqalib uztiladi, lekin bu obdelkaning ishiga ta’sir qilmaydi. Har bir hisobiy yuk uning me’yoriy qiymatini ShNQ da keltirilgan tegishli orttirish koeffitsientiga ko’paytirib aniqlanadi. 2. Tonnel obdelkasining statik ishlashining o’ziga xos xususiyatlari Yer osti unguri qazilishi natijasida ochilib qolgan gruntlar konstruksiyaga faqatgina tog’ bosimini uzatib beribgina qolmasdan, obdelkaning grunt tarafiga deformatsiyalarini cheklaydi, konstruksiya bilan birga ishlaydi. Ularning birga ishlashi uchun obdelka va grunt orasida mahkam kontakt bo’lishi kerak. Bunga esa konstruksiyaning orqa tarafiga qum-sement qorishmasini purkash bilan erishiladi. Gruntning deformatsiyalanish qobiliyati umumiy deformatsiya moduli E o va ko’ndalang deformatsiya koeffitsienti μ P 0 bilan xarakterlanadi. Bu ko’rsatkichlardan prof. S.S. Davidov va t.f.n. S.A. Orlov tomonidan taklif etilgan va elastiklik nazariyasiga asoslangan yer osti konstruksiyalarini hisoblash uslublarida foydalaniladi. Hozirgi paytgacha yer osti konstruksiyalarini hisoblashda gruntning elastiklik xossalarini baholash uchun oddiyroq usul qo’llaniladi. Bu usul Vinklerning gruntdagi kuchlanishlar va uning deformatsiyalari bir-biriga to’g’ri proporsional bog’langan degan gipotezasidan kelib chiqadigan mahalliy deformatsiyalar nazariyasini qo’llashga asoslangan: σ = k δ , (5) bu yerda k - gruntning elastik qarshiligi koeffitsienti;  - gruntning

unga botirilayotgan jismning ta’siri ostidagi deformatsiyasi. Vertikal tog’ bosimining ta’siri katta bo’lganligi uchun, obdelkaning yuqori qismi ichkari tarafga egiladi (2-rasm). Konstruksiya deformatsiyalari ungurning ichkarisiga yo’nalgan va gruntning qarshiligiga uchramaydigan hudud ko’chish zonasi deb ataladi. Bu zona gruntning qattiqligi va obdelkaning elastiklik xossalariga bog’liq bo’lgan markaziy burchak 2 α bilan aniqlanadi. Bu burchakning qiymati qattiq gruntlar uchun 90 0 va kuchsiz gruntlar uchun 150 0 bo’ladi. Rasm 2. Obdelka va gruntning o’zaro ta’siri: 1 - ko’chish zonasi; 2 - elastik qarshilik zonasi Shu vaqtning o’zida tonnel devorlari tashqari tarafga deformatsiya qilishga harakat qiladi, lekin, bu deformatsiyalar gruntning elastik qarshiligiga uchraydi. Obdelka deformatsiyalari gruntga yo’nalgan hudud elastik qarshilik zonasi deb ataladi. Umuman olganda 2 α burchak bilan o’lchanadigan, ko’chish zonasi va elastik qarshilik zonasi orasidagi chegaralar noma’lumdir. Tonnel obdelkasini hisoblashda 2 α burchak taqribiy olinadi va obdelka qismlarining qochishlari yo’nalishini aniqlash imkoniyati tug’ilganda, uning qiymatlari hisob-kitob natijalarida aniqlashtiriladi. Obdelkaning statik hisoblarida elastik qarshilikni e’tiborga olishning bir qator usullari bor. Ularning ba’zilari qarshilik epyuralarini oldindan belgilab olishga asoslangan bo’lsa, boshqalarida gruntning tarqalgan elastik qarshiligi prof. S.S. Davidov yoki Metrogiprotrans uslublaridagi kabi obdelka tashqi yuzasiga joylashtirilgan ayri-ayri elastik tayanchlar ta’siri bilan almashtiriladi. Gruntning

elastiklik xossalari to’g’ri baholanganda hisob-kitobning aniqligi tayanchlar joylashishining chastotasiga bog’liqdir. Bu esa hozirgi zamon kompyuter texnologiyalarining rivojlanganligi darajasida loyihachiga muammo tug’dirmaydi. 3. Yopiq usulda qurilayotgan obdelkalarning asosiy hisobiy sxemalari Alohida olingan, aniq bir konstruksiyaning hisobiy sxemasi-abstrakt bir tizimdir. Bu tizim berilgan konstruksiyaga maksimal darajada yaqinlashadi, lekin uning statik ishini tamoman o’zgartirmaydigan va hisob-kitobda qurilish mexanikasining ma’lum uslublarini qo’llashga imkon beradigan ba’zi farazlar, taxminlar bilan farq qiladi. Hisobiy sxemada qabul qilingan faraz va taxminlar konstruksiya mustahkamligining zaxirasini ta’minlashi lozimdir. Har qanday qurilish konstruksiyasi afzalliklaridan biri-uning hisobiy sxemasining aniqligidir. Agar konstruksiyaning hisobiy sxemasini belgilash qiyin bo’lsa, uning qanday ishlashini, bu konstruksiyada materiallardan qanday ratsional foydalanish kerakligini oldindan aytib berish ham qiyindir. Hisobiy sxemani belgilashda loyihachining san’ati va bilimi yuzaga chiqadi. Hisob-kitobning to’g’riligi hisobiy sxemaning sifatiga, uning berilgan konstruksiyaga mos kelishiga bog’liqdir. Agar hisobiy sxemada noaniqlik bo’lgan bo’lsa, har qanday aniq hisob-kitob ham uning kamchiliklarini kompensatsiya qila olmaydi. Yer osti konstruksiyalarining hisobiy sxemasini belgilashda qiyinchilik asosan obdelka va gruntning o’zaro ta’sirini hisobga olishda paydo bo’ladi. Albatta, konstruksiyaning mustahkamlik zaxirasini ta’minlash maqsadida paydo bo’lish ehtimoli kam bo’lgan uchastkalarda gruntning elastiklik qarshiligini hisobga olmasa ham bo’ladi. Tonnel obdelkalari uzunligi o’zining ko’ndalang kesim o’lchamlariga qaraganda ancha katta bo’lgan konstruksiyalar toifasiga kiradi. Shuning uchun, agar tonnelning uzunligi bo’yicha yuk va elastik zaminning xossalari o’zgarmasa, unda hisob-kitob uchun konstruksiyaning bo’ylama o’qi bo’yicha o’lchami 1m bo’lgan gardish olinishi qulaydir.

Eng sodda hisobiy sxema nisbatan yotiq, sharnirsiz, tovonlari gruntga elastik mahkamlangan gumbaz konstruksiyasiga to’g’ri keladi (3, a -rasm). Bunda uning yuk ostida burilishi γ va gorizontal ko’chishi Δ hisobga olinadi. Har ikki tovonning tiranishi bir hil bo’lganligi va ular gumbazning statik ishiga ta’sir ko’rsatmasligi uchun, ularning vertikal ko’chishlari hisobga olinmaydi. Bunga o’xshash konstruksiyalar, odatda, ko’chish zonasida ishlaydi. Agar tovon yaqinida katta bo’lmagan elastik qarshilik hududi bo’lsa, unda mustahkamlik zaxirasi uchun u hisobga olinmaydi. Rasm 3. Tonnel obdelkalarining hisobiy sxemalari: a - yotiq gumbaz uchun; b baland gumbaz uchun; v - elastik muhitda cho’yan yubinglardan tashkil topgan doirasimon obdelka uchun; g - erkin deformatsiyalanadigan muhitda cho’yan tyubinglardan tashkil topgan doirasimon obdelka uchun; d - temirbeton bloklardan tashkil topgan obdelkalar uchun Bog’lanmagan taqasimon obdelkaning hisobiy sxemasi (3, b -rasm) baland gumbaz konstruksiyasiga to’g’ri keladi. Metrogiprotrans uslubiga ko’ra obdelkaning egri chiziqli konturi uning ichiga chizilgan siniq chiziqli kontur bilan,

tarqoq aktiv va passiv kuch ta’sirlari esa tizimning tugunlariga qo’yilgan to’plangan kuchlar bilan almashtiriladi. Har bir sterjenning bikirligini u almashtirgan obdelka elementining o’rtacha bikirligiga teng qilib qabul qilinadi. Devor ostining gorizontal ko’chishiga uni chuqurlashtirish orqali, zamin va devor osti orasidagi ishqalanish kuchlari orqali yo’l berilmaydi. Devor osti gruntga elastik mahkamlanganligi uchun u burchakka burilishi mumkin. Bog’lanmagan taqasimon obdelkaning hisobiy sxemasi teskari gumbazli yopiq konstruksiyalar uchun ham to’g’ri keladi, chunki bu element oxirgi navbatda quriladi va u bu vaqtga kelib tegishli darajada deformatsiyalangan, tog’ bosimini qabul qilib bo’lgan obdelkaning ishiga ta’sir ko’rsatmaydi. Metrogiprotrans uslubini yer osti konstruksiyalari ko’pchiligining, shu bilan bir qatorda, cho’yan tyubinglardan tashkil topgan doirasimon obdelkalar hisobi uchun ham qo’llasa bo’ladi. Bunda hisobiy sxema elastik muhitda vertikal va gorizontal yuklar ta’siri ostida ishlayotgan elastik gardish ko’rinishida qabul qilinadi (3, v -rasm). Agar cho’yan obdelka qarshilik ko’rsata olmaydigan kuchsiz, turg’un bo’lmagan gruntlarda (balchiq, suyuq loy) joylashgan bo’lsa, unda hisobiy sxema erkin deformatsiyalanadigan muhitda ishlaydigan elastik gardish sifatida qabul qilinadi (3, g -rasm). Sharnir birikmali temirbeton bloklardan tashkil topgan obdelkalar uchun S.A. Orlov tomonidan gardishning elastik muhitdagi sxemasiga yaqin bo’lgan, undan faqat bloklar birikmalari joylaridagi sharnirlari bilan farq qiladigan, hisobiy sxema taklif etilgan (3, d -rasm). Umuman olganda, tonnel konstruksiyalari yuqori darajada statik aniq bo’lmagan tizimlarga kiradi. 4. Obdelkani Metrogiprotrans usluli bilan hisoblash Obdelkalarni Metrogiprotrans usuli bilan hisoblashda kuch uslubi qo’llaniladi. Hisobiy sxemaning statik noaniqligi elastik tayanchlar bog’lanadigan tugunlar soniga yuqorigi tugunni qo’shib aniqlanadi. Rasm 3, b bo’yicha qabul qilingan hisobiy sxema uchun asosiy tizim ko’rsatilgan tugunlarga sharnirlar kirgizib va ayni paytda bu sharnirlarga

noma’lum bo’lgan zo’riqishlarni - juft eguvchi momentlar X 1 , X 2 , ..., X p ni qo’yishdan xosil bo’ladi. Tizim va yuklar simmetrik bo’lganligi uchun vertikal o’qqa nisbatan simmmetrik joylashgan noma’lum zo’riqishlar o’zaro teng bo’ladi va ular kanonik tenglamalar tizimini yechish orqali aniqlanadi (4-rasm): (6) bu yerda δ ik va Δ ik - asosiy tizimning tegishlicha birlik va yuk ta’siridan bo’lgan ko’chishlari; γ ik - devor ostining birlik moment ta’siridagi burilish burchagi, quyidagi ifoda bilan aniqlanadi: (6) k T - devor zaminidagi elastik qarshilik koeffitsienti; I T - devor ostining inersiya momenti. Rasm 4. Taqasimon obdelkaning kuch uslubi bo’yicha tizimi Ko’chishlar δ ik quyidagi formula orqali aniqlanadi: M i M k Ni N k Ri Rk δ ik = Σ ∫ EI m dS +∑ EFm am +∑ Dm , (7)

bu yerda M i , N i , R i , M k , N k , R k - elastik tayanchlarda i va k nuqtalarga qo’yilgan juft birlik momentlar ta’siridan xosil bo’ladigan eguvchi momentlar, normal kuchlar va reaksiyalar; I m , F m i a t - asosiy tizimdagi m - sterjenning inersiya momenti, ko’ndalang kesim yuzasi va uzunligi; D m - tayanchning elastiklik xarakteristikasi, quyidagi formuladan aniqlanadi: (8) bu yerda k - elastik qarshilik koeffitsienti; b - obdelka uchastkasining hisobiy uzunligi ( b = 1m ). Asosiy tizimdagi zo’riqishlarni uch sharnirli gumbaz ko’rinishida bo’lgan yuqori qismidan boshlab aniqlaydilar. Uch sharnirli gumbazga bog’langan sharnir zanjiridagi zo’riqishlar yuqorisidagidan boshlab tugunlarni ketma-ket kesib aniqlanadi. Bunda yuklangan holatda r , shuningdek 1 va 2 birlik holatlarida (5, a - rasm) sharnir zanjirining 2yuqorigi tuguniga uch sharnirli gumbazning H i va V i ko’rinishidagi reaksiyalari teskari ishora bilan qo’yiladi. Kanonik tenglamalarni yechish orqali konstruksiyaning belgilangan tugunlaridagi eguvchi momentlar aniqlanadi. Obdelkaning yuqori qismi kesimidagi eguvchi momentlar (5, b rasm , 2- nuqtadan tepadagi), shuningdek sterjenlardagi normal kuchlar va elastik tayanchlardagi reaksiyalar quyidagi ifodalar orqali aniqlanadi: (9) Bu yerda M tr , N mp , R mp - yuklangan holatda asosiy tizimning t sterjenidagi eguvchi moment, normal kuch va reaksiya; M tn ,, N mn ,, R mn - p birlik holatida t - sterjendagi shunday zo’riqishlar.

Rasm 5. Tonnel obdelkasini ko’chish uslubi bilan hisoblash uchun sxema: a hisobiy sxema; b - asosiy tizim Metrogiprotransning hisobiy sxemasi faqat kuch uslubi bilan hisoblashdagina emas, balki t.f.d. N.N. Shaposhnikov tomonidan ishlab chiqilgan shakldagi ko’chishlar uslubi uchun ham yaroqlidir. Hisobkitoblar EHM da bajarilganida ko’chishlar uslubi kuch uslubiga nisbatan ancha afzalliklarga ega bo’ladi, chunki bunda kanonik tenglamalarning koeffitsientlarini aniqlash kabi kopmehnat jarayonlar ancha soddalashadi. Ko’chishlar uslubidagi hisobiy sxemada (5, a -rasm) sterjen uzunligining yarmidan zaminning elastik xossalarini yig’adigan elastik tayanchlar (prujinalar) sterjen o’qiga perpendikulyar yo’nalgan bo’lib, sterjen uchlarida joylashadilar. Asosiy tizim (5, b -rasm) har bir tugunga uning burilishini, gorizontal va vertikal ko’chishlarini cheklaydigan bog’lovchilar qo’yish orqali xosil qilinadi. Asosiy tizimda prujinalar shartli ravishda ko’rsatilmagan.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Fundamentals. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. ISBN-13: 978-1-4398-5234-7. - 574 pp. 2. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Superstructure Design. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-43985229-3 (eBook - PDF). – 734 pp. 3. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Construction and Maintenance. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-4398-5233-0 (eBook - PDF). – 646 pp. 4. Bridge Engineering Handbook, Second Edition: Seismic Design. Edited by Wai-Fah Chen and Lian Duan. © 2014 by Taylor & Francis Group, LLC CRC Press is an imprint of Taylor & Francis Group, an Informa business. International Standard Book Number-13: 978-1-4398-5232-3 (eBook - PDF). Visit the Taylor & Francis 722 pp. 5. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 3-qism. Temir yollardagi metall ko’priklar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, TashIIT, 2016. – 168 b. 6. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 1-qism. Temir yollardagi tonnellar va quvurlar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, TashIIT, 2014. – 137 b. 7. Salixanov S.S., Raupov Ch.S. Transport inshootlarini loyihalash va qurish. 2-qism. Temir yollardagi temirbeton ko’priklar. O’quv qo’llanma. – Toshkent, ToshTYMI, 2015. – 160 b.

Похожие

Tonnel obdelkalarining konstruksiyasi

Tonnel unguri elementlarini qazish

Tonnellarni qurishda muhandis-geologik qidiruvlar

Tonnellar haqida umumiy ma’lumotlar va ularni loyihalash

Tonnellarni asrash