Ишлов беришга қўйиладиган қатлам. - Транспорт - Рефераты

Ишлов беришга қўйиладиган қатлам.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

152.5 KB

Ишлов беришга қўйиладиган қатлам. Режа: 1.Қўйиладиган қатлам ҳақида тушунча.

1.Қўйиладиган қатлам ҳақида тушунча. Ишлов беришга қўйиладиган қатлам деб - детал тайёрлаш жараёнида детал заготовкасидан тайёр детал юзасигача олинадиган қатламга айтилади . Машинасозликда детал заготовкаларига металл кесиш дастгоҳларида ишлов бериладиган 20-30% металл (оғирлиги бўйича) қириндига чиқиб кетади. Шу сабабли ишлаб чиқаришга илмий жиҳатдан асосланган ишлов бериш учун қолдириладиган қатламларни тадбиқ этиш халқ хўжалигида катта аҳамиятга эга бўлган масалалардан биридир. Ишлов беришда олиб ташланадиган материал тайёрловчи завод учун амалда йўқотилган ҳисобланади, чунки қириндининг қиймати янги материал қийматига қараганда жуда паст. Материалнинг ортиқча қатламини олиб ташлаш заготовкага дастгоҳларда қўшимча иш вақтини, электр энергиясини, кесувчи асбобни талаб қилади. Ишлов беришга қўйиладиган қатламни камайтириш мақсадида ишлаб чиқаришга илғор технологиялар қўлланилади, яъни штампланган тирсакли вал заготовкалари ўрнига токарлик ишловини деярли истесно этувчи махсус чўяндан қуйма валлар олинмоқда. Ишлов беришга жуда кам қатлам қолдириш ҳам мақсадга мувофиқ эмас, чунки бунда механик ишлов бериш жараёнида дефект қатламнинг тўлиқ олиб ташлаш имкони йўқлигидан ишга яроқсиз бўлиш эҳтимоли ортади. Тўғри қўйилган қатлам шундайки, унда энг кичик таннарх билан юқори сифатли маҳсулот бериб, цехнинг барқарор ишлашини таъминловчи қатламдир. Машинасозликда қўйиладиган қатламни аниқлашнинг бир неча усуллари бор. Уларни шартли равишда уч гуруҳга бўлиш мумкин: тажриба– статик, аналитик, эҳтимоллий-статик. Уларни бир-биридан кескин чегаралаб ажратиш мумкин эмас, шу сабабли қуйида уларнинг асосий фарқларини келтирамиз. Тажриба – статик усулни бошқа усуллардан анча аввал қўлланила бошлаган, чунки у анчагина аниқ натижалар берган. Бу усул эскирган тажриба натижаларини қўллашга асосланади. Тажриба-статик усулда

кўпинча умумий (қўйим) қатлам белгиланади, яъни юзага механик ва термо- кимёвий ишловларнинг барча технологик ўтишларига қўйиладиган қатлам белгиланади. Баъзан оралиқ қатламлар ҳам белгиланади, яъни мазкур ишловдаги технологик ўтишга оралиқ қатлам белгиланади. Бу қатламлар худди шундай деталлар тайёрлаш натижаларини умумлаштириш билан аниқланади ва у янги ишланган технологияларни, жиҳоз ускуналарни, детал тайёрлашнинг махсус шароитларини (маълум бир заготовканинг аниқлигини, заготовкани дастгоҳнинг аниқ бир минтақасига ўрнатиш шароитини ва бошқалар) тадбиқ қилишни ҳисобга олмайди. Одатда тавсия этиладиган маълумотлар тайёрлаш шароитини акс эттириб, унда олинадиган қатламнинг энг катта қиймати берилади. Шунингдек услубий томондан берилган маълумотларнинг таҳлили қандай ўтказилганлиги, қатламнинг қайси қиймати тавсия этилияпти (энг кичигими, ўртачасими, энг каттасими)ва бунда заготовканинг ўлчамлари қандай аниқланганлиги мавҳумлигича қолади. Бундай маълумотларнинг йўқлиги бу усулнинг амалий қийматини пасайтиради. Металлга ишлов бериш самарадорлигини ошириш йўлидаги интилишлар, моддий, меҳнат ва энергетик ресурсларни иқтисод қилиш йўлидаги интилишлар ва ишлов бериш шароитларини конкретлаштириш натижаси қўйиладиган қатламни кичиклаштиришга олиб келади . Бунда мазкур ишлаб чиқариш шароитидагина амалда бўлган омилларнинг таъсирини ҳисобга олиб, уларни дифференциаллашган тарзда таҳлил қилишга асосланади. Бу усул илғор усуллардан бўлиб, ишлаб чиқаришга жуда яқин бўлган шароитни моделлаштиришга имкон беради. Ҳисоб-китоб усулининг асосчиси В.М. Ковандир. Аналитик ва эҳтимолий-статик усуллар ҳам ҳисоб-китобий ҳисоланади. Аналитик усулда турли ишлов бериш усулларини таҳлил қилишда оралиқ қатламни белгиловчи турли омиллар аниқланади. Цилиндрик юзанинг диаметрига минимал қатлам қуйидаги ифода билан аниқланади:

   . 2 2 2 1 1min yii iz P h R Z       бу ерда R z-1 – элементар ишлов берилаётган юзанинг ғадир - будурлик параметри , h i-1 – юза қатламдаги дефектнинг чуқурлиги ; 1iP - аввалги ишловдан қолган фазовий четга чиқишларнинг жамланма қиймати (цилиндрик юзалар учун вектор катталик); yi  - бажарилаётган ўтишдаги заготовкани ўрнатиш хатолиги (цилиндрик юзалар учун вектор катталик). юзаларга ишлов беришда айланувчи векторлар 1iP ва yi  исталган бурчак ҳолатини эгаллаши мумкин , уларни олдиндан кўришнинг имкони йўқ . шу сабабли векторлар қўшилувининг эҳтимолий қийматини квадрат илдиз қоидаси бўйича бажариш мумкин . 22 11 yiiyii PP     . Юзаларга ишлов беришда векторларнинг йўналиши ишлов берилаётган юзаларга тик йўналганлиги ҳам назарда тутилади , шу сабабли   yi i i z i P h R Z       1 1 min , Шу нарсани қайд этиш керакки , барча ҳолларда f(P i-1  ℇ yi ) қиймат заготовканинг ишчи минтақасидаги юза жойлашувининг амалда сурилишини белгилайди . Шу сабабли тайёрлаш жараёнининг аввалги ўтишдаги ҳосил бўлган силжиш (биринчи ўтишда бу заготовканинг силжиши) ва ℇ yi нинг ишчи минтақасидаги силжиши ҳам ҳисобга олинади. Шубҳасиз, сабабли ℇ yi ни ишлов берилаётган ўлчамнинг жами хатоликларида ҳам, ишлов беришга қўйиладиган қатламда ҳам ҳисобга олинади.

1 -расм. Ишлов беришга =ыйиладиган =атламни аналитик усулда ани=ланганда Z i min ниЎлчамни копировка қилиш кузатилгани учун қуйидаги муносабатга эга бўламиз (27-расм): D i-1 min –D i min *2Z i min . Бу ерда D – элементар юза диаметри. Бу муносабатдан D i-1 min ни аниқлангандан сўнг 2Z i min ни юқоридаги ифодадан аниқланади. Сўнгра D i-1max топилади, яъни D i -1 max * D i -1 min * TD i -1 Бу ерда TD i -1 - D i -1 ўлчам қўйими. Ҳисоб - китобнинг тўғрилиги қуйидаги формуладан текшириб кўрилади. D i-1 – D imax - D imin *D i min *TD i-1 - TD i *2Z i max – 2Z i min , Бунда 2Z i max *D i-1 max *D i-1 m а x Шу нарса эътиборга лойи қ ки , аналитик усулда таш қ и юзалар учун минимал қ иймат ҳисоб - китоб қ илинса , ички юзаларда эса максимал қ иймат ҳисоб - китоб қ илинади . Бу усулдаги барча омилларнинг қиймати статик тадқиқотлар бўйича аниқланган бўлиб , маълумотномаларда келтирилади . Аналитик усулда умумий олинадиган қатлам қуйидагича аниқланади . Z 0 *   n i iZ 1 min . Юқоридагига асосан аналитик усул асосини максимум - минимум усулидан иборат деб ҳисоблаш мумкин .

Ишлов беришга қўйиладиган қатламни эҳтимолий статик аниқлаш усули аналитик усулнинг ривожланишидир деб қараш мумкин . Аммо бунда заготовкада ишлов беришга қўйиладиган қатлам ва ўлчамларга таъсир қилувчи омилларни тадқиқот қилиш ва ҳисоблаш эҳтимоллик назарияси асосида бўлиб , назарий жиҳатдан ўзини оқлаган , шунингдек натижалари амалиётга анча яқин . Аввалгидек статик усуллар ишлаб чиқариш шароитидаги эксперимент натижалари таққиқот қилиш ва умумлаштириш учун фойдаланилган . Статик усулдан фарқли равишда бунда хулосалар фақатгина қатламга таъсир қилувчи омилларнигина ўз ичига олмасдан , балки меъёрий шартлар умумий қатлам ва оралиқ қатламлар қийматларини , жумладан детал ва заготовкалар тайёрлаш аниқлигини таъминловчи меъёрларни ҳам ўз ичига олади . Бу эса жиддий равишда технологик лойиҳалашни ойдинлаштиради , заготовка ўлчамларини асосли бўлишини таъминлайди . Шундай қилиб бу усулда технологик лойиҳалашнинг барча вариантларини ойдинлаштириш мумкин . Умуман олганда машинасозликда кўпгина детал ва узелларда қўйиладиган қатламнинг қийматини танлаб олишда ишлов бериш аниқлиги ва ғадир - будурликка қараб олинади . Жадвалда мисол тариқасида дастлабки ғадир - будурлик R a *0,16-0,63 мкм дан кам бўлмаган якуний амалларга бериладиган қатламнинг қиймати талаб қилинадиган аниқлик ва ғадир - будурликдан келиб чиққан ҳолда берилган . Якуний амалларда олмос ва абразив пасталар кенг қўлланилади ва бугунги кунда янги жуда қаттиқ синтетик материаллар ( эльбор , нитрил бор ) жуда кенг қўлланилади . Таркиби ва тавсифи бўйича якуний ишлов пасталари турли - тумандир . Донадорлиги бўйича улар дағал - асосий донларининг ўлчами 40-100 мкм бўлиб , дағал амалларни бажаришда ишлатилади . Ўртача пасталар донининг ўлчами 14-40 мкм бўлиб , дастлабки амаллар учун ва майда донли пасталар донининг ўлчами 5-14 мкм ва нозик пасталарда доннинг ўлчами 1-5 мкм , якуний ва нозик ишлов амалларида қўлланилиб , R a *0,02-0,08 ва R z қ 0,025-0,1 мкм ғадир - будурликни таъминлайди .

1- Жадвал Якуний ишлов беришга қўйиладиган қатламнинг қиймати . Талаб қилинадиган ғадир- будурлик, мкм Ишлов бериш аниқлиги, мкм Амалла р кетма- кетлиги Якуний ишлов қатлами, мкм R a  0,08-0,160 3,0-5,0 1 0,03-0,05 R a  0,040-0,080 1,0-2,0 1 2 0,03-0,05 0,005-0,01 R a  0,020-0,040 0,2-0,5 1 2 3 0,03-0,05 0,005-0,01 0,002-0,003 R a  0,050-0,100 0,1-0,3 1 2 3 4 0,03-0,05 0,005-0,01 0,002-0,003 0,0005-0,001 Биринчи гуруҳ пасталарини тайёрлаш учун асосан электрокорунд, майдалари учун эса–майда дисперсияли алюминий оксиди ишлатилади. Шунингдек нормал, ва олий концентрацияли олмос пасталар ҳам қўлланилади. Ишқаловчи асбоб конуслиги 1:50 бўлган кесгич бўлиб, унга конуслиги худди шундай бўлган кўйлак ўтказилади. Бунда бўёқ бўйича конус юзаларни қўллаш 75% дан кам бўлмаслиги керак. Буни таъминлаш учун қисқичнинг ташқи конус юзасини ва кўйлакнинг ички юзасига ишлов берувчи махсус разверткани битта ўрнатишда жилвирланади. Ишқаловчи асбобнинг ишчи юзаси турлича (нақшли рельефга) эга бўлиши мумкин, бу якуний ишлов унумдорлигига таъсир қилади. Кўйлакнинг спирал ўйиғи битта спирал қадамли қилиб ясалган бўлиб, 5- 50 мм ли притирлар учун 150 мм га тенг. Ўйиқ кенглиги эса притир ўлчамига қараб 1-2,6 мкм бўлиши мумкин. Притир қўллаш учун одатда кулранг чўян олиниб, таркибини бир хил қилиш учун у куйдирилади.

Якуний ишлов беришда ишлатиладиган пасталар рўйхатини 1-жадвалда кетирамиз. 1 -Жадвал Якуний ишлов беришда ишлатиладиган пасталар. Ишлов бериладиган материаллар Эришиладиган ғадир-будурлик R a` мкм Қўлланиладиган паста Пўлат P5,Х12,Ф1ЭИ 928 қаттиқлиги НR C64 0,02-0,16 0,16-0,63 АСМ3/2- НОМ;АСМ5/3НОМ; АСМ7/5- НОМ;АСМ10/7- НОМ;АСМ8/20НОМ; ПўлатЭ18, ШХ15, 12ХНЗА 18х2 НЧВА, 38ХМЮ. қаттиқлиги НRС 64. 0,04-0,16 0,16-0,63 М-7; М-28; М-10; ГОИ- 7 Юқорида келтирилган материалларнинг ҳаммаси НRC 41қаттиқлигида 0,32-1,25 М-33; М-28; М-10; ГОИ-7 Мис асосли рангли қотишммалар: ВБ-24; Бр5- 2; ВБр-3 ва бошқалар. 0,32-1,25 0,16-0,32 М-33; М-28; М-10; ГОИ-7 Алюминий асосли қаттиқланоланган енгил қотишмалар 0,32-0,63 0,08-0,16 АСМ20/14-НОМ; АСМ14/10 НОМ; АСМ7/5-НОМ; АСМ3/2НОМ ВТЗ-1 титан қотишмалар ва бошқалар 0,16-0,32 БП-5В,БП-3В, БП-7В Ҳар бир донли паста учун алоҳида притир қўлланилиши керак, чунки притирнинг юзаси аввалги ишлатилган пастага мослашиб қолади.

Адабиётлар: 1. Ф.П. Гурин, В.Д. Клепиков, В.В. Рейн. Автомобилсозлик технологияси. I - II китоб. Тошкент, 2001. 2. Т.Абдусатторов, О.В.Лебедев, В.Ш.Ахмедов. «Транспорт машинасозлиги технологияси», ТошТЙМИ, Тошкент, 2003. 3. Ф.П.Гурин, М.Ф.Гурин, «Технология автомобилестроения», 1986, 246 стр. 4. С.М.Қодиров, О.В.Лебедев, А.М.Хакимов, под общей редакцией К.М.Сиддикназарова, «Восстановление деталей автомобиля», Тошкент, Ўқитувчи, 1995, 272 стр.

Похожие

Ишлов бериш аниқлиги.

Заготовка турлари ва уларни олиш усуллари.

Кесиб ишлов бериш мосламалари.

Деталлар заготовкаси юзасига ишлов бериш.

Базалар ҳақида тушунча ва база турлари.