Кесиб ишлов бериш мосламалари. - Транспорт - Рефераты

Кесиб ишлов бериш мосламалари.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

119 KB

Кесиб ишлов бериш мосламалари. Режа: 1.Мосламани вазифаси. 2.Технологик мосламаларнинг элементлари. 3.Махсус мосламаларни конструкциялаш услуби.

1.Мосламани вазифаси. Машинасозликда заготовкалар станокка уч усулда ўрнатилади: ҳар бирининг юзасини текшириб ўрнатиш; белги чизиқларини текшириб ўрнатиш; мосламага ўрнатиш. Мослама, бу иш қуроли бўлиб, ишлов бериладиган заготовкани қотириш учун керак. Уни қўллаш қуйидаги натижаларни беради: а) кесиб ишлашдан олдин заготовкага белги қўйишга ва станокка мослаб ўтиришга ҳожат қолмайди; б) худи шу сабабларга кўра ҳамда бир вақтнинг ўзида ишлов берилаётган заготовкалар ёки ишлов бераётган кескичлар миқдоррига ёки кесиш суръатининг ортишига кўра иш унумдорлиги ошади; в) заготовканинг зарурий ҳолати автомат тарзда таъминланиши ва кесувчи асбоб тўғри ҳолатда туриши ҳисобига ишлов аниқлиги юқори бўлади; г) станокни қисман ёки буткул автоматлаштириш ҳисобига кўп станокли хизмат кўрсатишни ташкил этиш мумкин; д) назорат харажатлари камаяди; е) станокчи ишчиларнинг меҳнати енгиллашади ва малакаси пастроқ ишчиларни жалб қилиш мумкин. Деталларни ясаш жараёнида ишлатиладиган мосламаларни ҳам уч гуруҳга ажратиш мумкин: универсал, махсус ва ёрдамчи. Универсал мосламалар металл кесувчи турли станокларда ишланадиган, шакли ва ўлчамлари турлича бўлган заготовкаларни ўрнатиш ва қотириш учун қўлланади. Бу гуруҳга станок тискиси, айланадиган столлар, бўлувчи қурилмалар, люнетлар, турли патронлар, планшайба ва ҳ.к. киради. Махсус мосламалар бир хил ўлчамли заготовкаларни кесиб ишлаш бўйича муайян технологик амалларни бажариш учун қўлланади. Улар бошқа амалларга қўлланмайди. Янги машиналарни ўзлаштириш ва чиқариш махсус мосламаларни лойиҳалаштиришни талаб этади. Автомат қаторларда йўлдош мосламалар ишлатилади.

Уларни қўллаш ишлов аниқлигини бирмунча туширади, чунки ўрнатувда қўшимча хатоликлар рўй беради. Бироқ, бир жойда муҳим ишлатиладиган мосламаларнинг ўрнига йўлдош мосламаларни қўллаш деталнинг конструктив хусусиятларидан келиб чиқади. Масалан, ишлов берилаётган заготовканинг қуруқ ўзини транспортёр ёки бошқа восита ёрдамида бир жойдан иккинчи жойга кўчириш ва детални муҳим мосламалар билан ўрнатиб аниқ ишлов бериш мумкин бўлмаганда йўлдош мосламаларга зарурат туғилади. Йўлдош мосламаларни автомат қаторда қўллашнинг камчилиги орасига тўплагич қўйишнинг имкони йўқлигини кўрсатиш мумкин. Ёрдамчи мосламалар кесувчи асбобни технологик ускуна (станок)га ўрнатиш учун хизмат қилади. Мослама ишлаб чиқаришнинг тури ва қўламига, заготовка шаклига, улар ўлчамларининг аниқлигига ва детал ясашнинг технологик шароитларига боғлиқ ҳолда танланади. Якка тартибли ва кам кичик серияли ишлаб чиқаришга металл кесувчи станокнинг технологик имкониятларини оширувчи универсал мосламалардан фойдаланиш хос. Ялпи ва йирик серияли ишлаб чиқаришда махсус мосламалар ишлатилади. Улар ишловнинг берилган барқарор аниқлигини таъминлайди, заготовкани ишловга тез ва соз ўрнатишга ёрдам беради, технологик амалларни бажариш учун ажратилган вақтга қатъий риоя қилиш имконини беради. Заготовкани ўрнатиш ва қотиришга мўлжалланган мосламалар технологик мослама ҳисобланади. 2.Технологик мосламаларнинг элементлари. Технологик мосламаларнинг асосий элементлари ва қурилмалари қуйидагилар: таянчлар (ўрнатиш элементлари), сиқувчи қурилмалар, куч юритгичлар, корпуслар, ёрдамчи деталлар ва ажратувчи қурилмалар, кесувчи асбобни йўналтирувчилар.

Технологик мосламаларнинг конструкциясини яратаётганда уларнинг самарадорлигини, ишлов бериладиган заготовканинг тўғри ҳолатию тўғри қотирилишини тақазо этадиган қатор омилларни ҳисобга олиш керак. Улар қуйидагилардан иборат: қулайлик ва хавфсизлик, кесиб ишлашнинг берилган аниқлигини таъминлашга етарли қаттиқлик, юқори унумдорлик, ясаш осонлиги, таъминлаш ва ейилган деталларни алмаштириш осонлиги. Таянчлар (ўрнатиш элементлари) мосламага ўрнатиладиган заготовканинг тўғри ҳолатини таъминлаш учун хизмат қилади. Бунинг учун заготовканинг асос юзаси таянчга тегиб туриши керак, сиқувчи қурилма шу ҳолатни муқим қилиб қўяди. Қотираётганда асос юза таянчда қимирламаслиги, илмий тилда айтилганда, биронта координата ўқи бўйлаб на тўғри чизиқли, на айланма ҳаракат қилиш керак. Яна бошқача айтсак, эркинлик даражасининг ҳаммасидан маҳрум қилиниши керак. Таянчларнинг миқдорри ва жойлашуви технологик жараёнда қабул қилинган асослаш схемаси билан мутаносиб бўлиши керак. Агар заготовкани ўрнатиш ғадир-будурлигини R z қ80 мкм гача бўлган ва кесиб ишлов берилмаган юза бўйича амалга оширилса, туташ юзаси чекланган таянчлардан фойдаланилади, бу эса, ўрнатиш хатосини камайтиради. Заготовкани кесиб ишлов берилган ва бошқа ишлов талаб этмайдиган юзаси бўйича ўрнатганда, туташ юзаси катта таянчлардан фойдаланиш керак. Ҳамма ҳолда таянчнинг бикрлиги юқори бўлиши керак. Таянчлар Ст8 ёки Ст20 русумли пўлатдан, қаттиқлигини HRC *55-60 оралиқда, таянч юзасининг ғадир-будурлигини R a қл0,63 мкм қилиб ясалади. Баъзан таянчларнинг ишлов бериладиган заготовка билан туташадиган юзаси (таянч юза) хромланади ёки қаттиқ қотишма билан эритиб қопланади. Асосий ўрнатувчи элементлар-мослама корпусига қотириб қўйилган доимий таянчдир. Мосламаларнинг сиқувчи қурилмалари заготовкани маҳкамлаб қўйиш ва ишловдан кейин-бўшатишга хизмат қилади. Бу қурилмалар мосламага ўрнатилган заготовкани, унинг ҳолатини ҳеч қандай ўзгартирмасдан,

қотиришга ҳамда ишлов берилаётганда силжиб ёки титраб кетмаслигига хизмат қилади. Улар асосан механизациялашган юритгичдан куч олади. Кўпинча заготовкани тўғри ўрнатиш ва марказлаштириш учун ўрнатувчи- сиқувчи турдаги қурилмалар (омбирли қискичлар, ўзидан-ўзи марказлаштирадиган патронлар….) ишлатилади. Сиқувчи қурилмаларнинг оддий ва мураккаб турлари бўлади. Масалан, винтли, эксцентрикли қискичлар (омбир-ғанга, ажралувчи гардишлар, мембранали патронлар). Кўп ўринли мосламаларнинг сиқувчи қурилмаларини ҳам таъкидлаб ўтиш керак. Бир нечта заготовка қаторасига ўрнатиладиган ва уларнинг кўндаланг юзаси бўйича гайка билан сиқиб қўядиган гардиш энг оддий қурилма ҳисобланади. Бундай гардишлар тишли ғилдиракларга, дискларга, поршен ҳалқаларига ишлов беришда ишлатилади. Сиқувчи куч, бу холда кетма-кет узатилади. Мураккаб сиқувчи қурилмалар бир-бири билан уланган бир нечта оддий қурилмалардан ташкил топади. Уларга узлуксиз ҳаракатдаги ва автоматик сиқувчи қурилмаларни мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Биринчи хили вертикал фрезерловчи, вертикал-силлиқловчи ва кўп шпинделли станокларда ишлатилади. Сиқувчи қурилманинг муайян бир кўринишини ёрдамчи вақтнинг асосий вақтга нисбатига қараб аниқланади. Агар асосий вақт ёрдамчи вақтни қоплаб юборса, қурилмаларнинг турли кўринишларидан фойдаланиш мумкин. Автоматик сиқувчи қурилмалар, заготовкани мослама қотиришдаги қўл кучини бартараф этади. Улар кучни станок механизмларидан ёки кесиш кучидан олади. Масалан, кўп шпинделли пармаловчи станокларда- пружинали қисқичлар, гидравлик нусҳа кўчирувчи токарлик ярим автоматларда-иккита эксцентрик муштчали тизгинли патрон. Сиқувчи қурилмаларни сиқилган ҳаво, суюқлик, электр кучи ва бошқа тасвирлар ёрдамида автоматлаштириш ишчининг меҳнатини енгиллаштиради-ишга туширувчи ва тўхтатувчи механизмларни бошқариб туришдан озод қилади. Бу вазифаларни станок механизмлари билан уланган автоматик кранлар,

тақсимлагич(золотник)лар, оралиқ ва узгичлар бажаради; автоматлар ва ярим автоматларда эса-тақсимловчи механизмлар бажаради. Автоматик мосламаларда заготовкани ишловдан олдин қотириш ва ечишда кам куч ва вақт сарфлаш, уни силжитмасдан бир текис қотириш ва юзасини бузмаслик. Кесиш кучи асосан мосламанинг таянч элементларига тушиши керак, шунинг учун улар сиқувчи қурилмаларга қараганда қаттиқроқ бўлиши керак. Сиқувчи кучларни тақсимлаганда ағдариб юборувчи кучлар, буровчи моментлар пайдо бўлмаслигини кўзда тутиш, заготовка даражада деформацияланишиб қотирганда мустаҳкам ва турғун бўлишини таъминлаш керак. Сиқувчи кучларнинг доимийлиги ишловнинг аниқлигига таъсир этади. Сиқувчи кучлар ҳисоби. Бу кучлар Янги, махсус мосламаларни лойиҳалашда ёки маълум куч билан ишловчи сиқув қурилмали, универсал мосламалардан фойдаланишда ҳисобланади. Махсус мосламаларни лойиҳалашда ҳисоб заготовка тушадиган кучларнинг катталиги, йўналиши ва қўйиладиган нуқталарни аниқлашдан иборат. Катталиги ва йўналишини заготовкани ўрнатиш ва қотиришнинг қабул қилинган схемасидан, унга таъсир этадиган кесиш кучлари ва моментлари орқали топилади. Жойлашувини эса, шундай аниқлаш керакки, заготовканинг ўзини ёки уни мослама билан бирга ағдариб юбормасин, бураб ташламасин. Бикр бўлмаган заготовкаларни қотиришда сиқувчи кучлар таянчларга ёки уларнинг яқинига туширилади, қаттиқ заготовкаларни бу кучлар таянчлар ўртасига туширилади. Кесиб ишлов беришда заготовкаларга кесувчи кучлар таъсир этади. Шу кучлар ва таянчлар реакциясини аниқлайди, шакллантиради. Масалан, заготовка кучлар ва моментлар таъсири остида мувозанат сақлаш шарти билан ечилади. Сиқувчи кучлар мосламага ўрнатилган заготовка силжиб кетмаслигини таъминлайдиган даражада бўлиши керак. универсал мосламалардан фойдаланилганда сиқувчи кучлар текшириш учунгина ҳисобланади.

Сиқувчи кучларни ҳисоблашда эластик деформация ҳисобга олинади. Ўзидан-ўзи тормозланадиган сиқувчи қурилмаларда (винтли, понали, эксцентрикли) ҳаракатга келтириш усулидан қатъий назар (қўл кучи, сиқилган ҳаво ва суюқлик), эластик деформация сиқувчи кучларга тўғри мутаносиб. Сиқувчи қурилмаларнинг бошқа турлари (пневматик, гидравлик ва пневмогидравлик механизмлар)даги куч қарши кучларга қараб топилади. Масалан, ортиб борувчи кучлар пневмоцилиндр штокига тушганда, бу кучлар поршен ортидаги сиқилган ҳаво ёки мой босимидан ортган тақдирдагина шток сурилади, акс ҳолда шток бир жойда тураверади, қурилма заготовкани сиқувга олмайди. Винтли қискичлар заготовкаларни қўл кучи билан қотириб қўядиган, механизациялаштириладиган йўлдош-мосламаларда қўлланилади. Уларнинг конструкцияси турлича бўлади. Заготовка эзилиб қолмаслиги ва сурилиб кетмаслиги учун винтнинг учига бўш (эркин) қилиб бошмоқ кийгизилади. Заготовкани сиқувчи куч дастакнинг узунлигига, унга қўйилган йўл кучига, винт учининг кўндаланг юзига ва резьба шаклига боғлиқ. Винт учи сферик ва текис бўлиши мумкин. Понали қисқичлардан мураккаб сиқувчи механизмлардан ёрдамчи восита сифатида фойдаланилади. Улар соддалиги, қулайлиги ва мосламага жойлаш осонлиги билан ажралиб туради. Понали қисқич ўз-ўзидан тормозланиш хусусиятига эга бўлиши керак: бу-ишлов бериладиган заготовкани ишончли равишда сиқиб қўйиш имконини беради.бир қиялик пона мосламанинг механизациялашган юритгичнинг бошланғич кучини орттириб беради. Юритгич штоки сурилиб, понани босади ва унинг қия юзасида вертикал йўналган сиқувчи куч ҳосил қилади. Унга қарши турадиган кучлар: 1-реакция кучи, у қия юзага тик йўналади; 2-шу юза ишқаланиш кучи; 3-понанинг горизонтал юзасидаги ишқаланиш кучи. Уччаласиям қарама-қарши йўналган бўлади. Заготовка мосламага қотирилган пайтда пона мувозанатда бўлади.

Эксцентрикли қискичлар тез ишга тушадиган механизмлар сирасига киради. Эксцентрикларнинг ишловчи профилли айлана, логарифмик ёки Архимед спирали шаклида бўлиши мумкин. Энг оддийси валик ёки дискча шаклидаги доиравий эксцентрик ҳисобланади. Заготовкани мосламага қотирганда доиравий эксцентрик ўз ўқи атрофида маълум бир бурчакка бурилади. Бу ўқ асосий ўққа нисбатан бир оз четроқдан ўтади, оралиқни «эксцентриситет» дейилади ва у ўзидан-ўзи тормозланишини таъминлаши керак. Бунинг учун эксцентрикнинг кўтарилиш бурчаги  маълум бир ҳолатда ишқаланиш бурчагидан ошмаслиги керак, яъни    бўлиши лозим. Эксцентрикли қискичларнинг ўзидан-ўзи тормозланиши эксцентрик диаметрининг эксцентриситетга нисбатидан аниқланади. Нисбат 14-16 бўлса, ўзидан-ўзи тормозланиш содир бўлади. Эксцентрикли қискичларнинг асосий ўлчамларини ГОСТ 9061-68 бўйича танлаш керак. доиравий эксцентрикларда диаметр d  32-70 мм, эксцентриситет эса L *1.7-3.5 мм бўлади. Улар 20Х русумли пўлатдан ясалиб, 0.8-1.2 мм чуқурликкача цементация қилинади ва HRC *55-60 қаттиқликкача тобланади. Заготовкаларни мосламага сиқиб қўйиш учун куч берувчилар (юритгичлар). Технологик мосламаларда қўл кучи билан сиқиб қўйиш ўрнига механизмлардан фойдаланишга ҳаракат қилинади. Шунда иш унуми ортади, заготовкани ўрнатиш ва ечиш вақти қисқаради, иш шароити енгиллашади ҳамда заготовка омонат ўрнатилишига йўл қўйилмайди. Пневматик юритгичлар пневмо цилиндр ёки пневмокамера кўринишида бўлади. Пневмоцилиндрлар диаметри 50-300 мм оралиқда ва ўзи бир ва икки томонлама ишлайдиган бўлади. Бир томонлама ишлайдиганида поршенни дастлабки ҳолатга пружина қайтаради. Бундай цилиндрлардан, ишлови тугаган заготовкани мосламадан ечиб олиш катта куч талаб қилмайдиган ҳолларда фойдаланилади. Шунда сиқилган ҳаво тежами 30 % гача боради. Икки томонлама ишлайдиган пневмоцилиндрларда поршен иккала томонга, сиқилган ҳаво кучи билан бориб келади.

Пневмоцилиндрлар қўзғалмас, айланувчан ва тебранувчан қилиб ясалади. Қўзғалмас ёки стационар цилиндрлар дастгоҳнинг-фрезалаш, пармалаш ва бошқа столига ўрнатилади; айланувчи цилиндрлар-токарлик ва револверлик станокларига ўрнатилади. Диафрагма ёрдамида куч узатишда пневмокамера бир томонлама ишлайдиган қилиб ясалади. Унинг иккита тарелкаси бўлиб, улар пўлатдан штампланиб ёки чўяндан қуйиб ясалади. Уларнинг орасида диафрагма сиқилган ҳолда туради. Диафрагма мойга чидамли резинка шимдирилган ва қопланган кўп қаватли газмолдан ясалади. Пневмоцилиндрларга қараганда камера конструкция жиҳатидан оддий ва арзонга тушади, ҳавони чиқариб юбормайди ва узоққа чидайди. Масалан, пневмоцилиндрларнинг манжети 50 000 ҳаракатдан ортиғига дош бермайди, камераники эса-500 000 марта ишлашга ярайди. Пневмокамераларнинг камчилиги-штокнинг йўли қисқалигида ва у ҳаракат пайтидаги кучнинг ўзгариб туришида. Гидравлик куч юритмаларининг пневматик куч юритмаларига нисбатан афзаллиги-суюқликнинг босими катта бўлишида. Бу, ўз навбатида Яна бир қанча афзалликларга-катта сиқув кучи, ишқаланувчи деталларни мойлаш имконияти, кичик ўлчамлар ва масса-сабаб бўлади. Камчилиги сифатида конструкциянинг мураккаблиги ва қимматлигини кўрсатиш мумкин. Гидравлик куч юритмаси - мустақил жиҳоз бўлиб, электро-двигател, ишчи гидроцилиндр, насос, бак, бошқариш ва ростлаш аппаратлари ҳамда қувурлардан иборат. У якка фойдаланишга мўлжалланган (бир нечта станок учун) бўлади. Пневмогидравлик куч юритмаларининг ҳажми кичикроқ бўлса ҳам, заготовкани катта куч билан сиқади. Уларни баъзан гидрокучайтиргичли пневмоюритгич дейилади. Уларнинг иши қуйидагича кечади. Цехнинг сиқилган ҳаво берувчи тармоғидан ҳаво пневмоцилиндрнинг штоксиз бўшлиғига киради, шунда поршен шток-плунжер билан бирга чапга сурилади. Шток-плунжер

гидроцилиндр ичидаги мойни сиқади; мойнинг босими ошиб поршен шток билан чапга сурилади, натижада шток бошқа механизмлар ёрдамида мосламанинг сиқувчи қурилмаларига куч узатади. Пневмоцилиндр поршеннинг юзаси шток-плунжер юзасидан қанчалик катта бўлса, гидроцилиндрдаги мой босими пневмоцилиндрдаги ҳаво босимидан шунчалик юқори бўлади. Корпуслар, ёрдамчи деталлар ва бўлиш қурилмалари. Корпусга мосламанинг ҳамма элементлари ўрнатилади, шунинг учун у ҳар қандай мосламанинг асосий детали ҳисобланади. Бу элементларнинг корпусда жойлашуви ва конструкцияси ишлов бериладиган деталларнинг шакли ва ўлчамлари ҳамда ишлов турлари билан аниқланади. Мосламанинг бошқа элементлари сингари корпус ҳам содда бўлиши ва арзон битиши керак, бикр, мустаҳкам ва турғун бўлиши зарур. Сиқиш ва кесиш кучлари ишлов берилаётган детал орқали корпусга ўтади. Корпус деформацияланмаслиги ва ишлов бераётганда титрамаслиги, ишлов бериладиган деталларни тезда ўрнатиб-ечиш имконини бериши, қириндилардан тез ва соз тозаланиши, станокка ўрнатилиши ва унга техник кўрсатилиши билан қулай бўлиши зарур. Мосламалар корпусининг заготовкаси ҳар хил йўл билан тайёрланиши мумкин: кулранг чўяндан қуйма; пўлат плиталардан, листлардан ва профилли прокатлардан (уголник, швеллер) пайвандланган; боғланган пўлатдан; қуйма ва пайвандланган; алоҳида-алоҳида стандартланган ва нормаллаштирилган деталларни винтлар билан бирлаштирилган. Автомобил ва трактор саноатида ўрта ва йирик ўлчамли мосламаларнинг корпуси, одатда, қуйма ёки пайвандлаш йўли билан тайёрланади. Қуйиш йўли билан мураккаб шаклли корпусларни бикр қилиб ясаш мумкин. Пайвандлаб тайёрланган корпусларнинг бикрлигини ошириш учун махсус қобирғалар пайванд қилинади. Шаклан мураккаб бўлмаган деталларга ишлов беришда ишлатиладиган мосламаларнинг корпусини пўлатдан болғалаб ясаш мумкин.

Мосламаларнинг энг кўп қўлланадиган ёрдамчи деталлари ҳисобига тутқичлар, корпусларнинг таянчлари, мосламани станокка ўрнатишни тезлатадиган шпонкалар, ишлов берилиб бўлган деталларни итариб чиқарувчилар, станокни созлашда қўлланадиган тиргаклар киради. Бу деталлар учун чиқарилган стандартлар ва нормаллар бор. Мосламанинг ишлов бериладиган детал ўрнатиб қўядиган айланма қисмини муайян бир ҳолатда тўхтатиб қўйиш учун бўлиши қурилмалари ишлатилади. У айланма қисмда жойлашган бўлиш диск ва қотирувчи (фиксатор) дан иборат бўлади. Қотирувчилар ҳам ҳар хил бўлади, энг кўп тарқалгани пружина ёрдамида сакраб чиқади-да, тешикка кириб қолади. Кесувчи асбобни йўналтирувчи элементлар. Булар кондуктор деб ҳам аталади. Тешикларни маълум бир нуқтадан очишда ёки уларга развёрткалар,зенкерлар билан ишлов беришда, борштангада ўрнатилган кескич ёки кесувчи каллак билан кенгайтиришда кондукторлар ишлатилади ва бунда ҳеч нарсани ўлчаб ўтиришга ҳожат қолмайди. Кондукторларнинг втулкалари доимий, алмаштирилувчи, тез алмаштирувчи ва махсус бўлади. Доимий втулкалар кондуктор тешигига пресслаб ўрнатилади ва одатда, пармалар ва зенкерларни йўналтиришда ишлатилади. Алмаштириладиган втулкалар прессланган втулкаларга кегизилади ва винт билан қотирилади. Детални мосламага бир ўрнатишда, битта тешикка кетма-кет бир нечта асбоб (масалан, зенкер ва развёртка) билан ишлов беришга тўғри келадиган ҳолатлар бор. Шунда тез алмаштирувчи втулкалар қўйилади. Пармалаш ва зенкерлаш учун мўлжалланган втулкалар тешигининг диаметри жоизлиги f 7 ўтқазиш (посадка) талаби жавоб бериши керак; развёрткалашга мўлжалланган втулкаларда вал тизими бўйича q 6 ўтқазишга жавоб бериши лозим. Агар тешик ўқининг жойи аниқлиги 0,050 мм ва ундан кўпроқ бўлса, тешикнинг жоизлиги парма билан ўтиш учун h 6 ўтқазишга, тозлаб развёрткалаш учун q 6 ўтқазишга эга бўлиши керак. Бунда асбоб жуда ҳам қизиб кетишини эътибордан соқит қилмаслик даркор.

Втулкани пастки кўндаланг юзасидан деталнинг ишлов бериладиган юзасигача бўлган масофа втулка диаметрининг 0,3-1,0 улуши қадар олинади; мўрт материалларга ишлов беришда камроқ масофа, қайишқоқ материалларга ишлов берганда кўпроқ олинади. 3.Махсус мосламаларни конструкциялаш услуби. Технологик жараёнларни лойиҳалашда махсус мосламалар конструкциясининг кўринишлари белгилаб олинади. Станокни муайян бир амалга мўлжаллаб, созлаш чизмасида детал мосламага ишлов бериладиган каби қотирилган ҳолда кўрсатилади. Станок мосламаларининг конструкциясини ишлаб чиқишдан олдин заготовка ва деталнинг ишчи чизмаларини, технологик жараённи ва мосламани лойиҳалашда туртки бўлган амалга станокни созлаш чизмасини ўрганиб чиқиш. Шундан кейингина ўрнатувчи элементларнинг тури ва ўлчамлари, миқдорри ва ўзаро жойлашуви аниқланади. Сўнгра, сиқувчи куч қўйиладиган жой белгиланади, технологик жараёндан маълум бўлган кесиш кучига қараб сиқиш кучининг миқдорри аниқланади. Заготовкани мосламага сиқиб қўйиш ва ундан ечиб олиш давомийлигига, шакли ва аниқлик даражасига, сиқув кучининг миқдорри ва қўйиладиган жойига қараб сиқув қурилманинг тури ва ўлчамлари танланади. Шундан сўнг, кесувчи асбобнинг ҳолатини назорат қиладиган ва уни йўналтирадиган деталларнинг тури ва ўлчамлари танланади, шунингдек зарурий ёрдамчи қурилмалар аниқланади. Бу ишларда мавжуд стандарт ва нормалардан иложи борича кўпроқ фойдаланиш керак. Мосламани лойиҳалаш қоғозга заготовкани умумий шаклини туширишдан бошланади. Мослама қанчалик мураккаб бўлишига қараб заготовканинг бир неча проекцияси чизилади. Мосламанинг умумий кўринишини лойиҳалашда заготовканинг умумий кўриниши (контури) атрофига мосламанинг элементлари: таянчлар, сиқувчи қурилма, асбобни йўналтирувчи деталлар ва ёрдамчи қурилмаларни бирма-

бир чизиб чиқилади. Кейин мослама корпусининг умумий шакли (контури) чизилади. Мосламанинг умумий кўриниши 1:1 масштабда чизилади, деталларга рақам берилади, спецификацияда ГОСТлар, нормалар, материаллар, деталларнинг миқдорри ва термик ишлов кўрсатилади. Мослама конструкциясини тайёрлашда кесиш кучига қараб сиқув кучи, ўрнатиш хатолиги, механизациялашган куч узатилганда - куч юритмасининг асосий ўлчамлари ҳисоблаб топилади. Мосламанинг умумий кўриниши чизмасида энг катта ўлчамлар, мосламанинг аниқлигига ва йиғишдаги назоратга тегишли ўлчамлар кўрсатилиши керак. Кондукторлар учун втулкалар диаметри, уларнинг ўқлари орасидаги масофалар, бу ўқлардан ишлов бериладиган заготовканинг асос юзасигача бўлган масофалар, кондукторнинг асосий туташадиган деталларини ўтқазиш асосий ўлчамлар ҳисобланади. Мосламанинг умумий чизмасида ва деталларнинг ишчи чизмасида жоизликларни тўғри кўрсатиш муҳим аҳамиятга эга. Лойиҳаланаётган мослама маълум даражада, айниқса, сиқувчи ва кесувчи кучлар йўналишида бикр бўлиши керак. Юқори бикрлик учма-уч уланган жойларнинг камлиги, яхлит ёки пайвандланган конструкциялар қўлланилиши билан таъминланади. Учма-уч уланган жойларни ҳам бикр қилиш мумкин, фақат, бунинг учун ўша жой сиқувга ишлайдиган ва юзасининг нотекислиги кам бўлиши керак. Қўзғалмас туташ жойларда қотирувчи болтлар бикрликни таъминлайди. Буралишга ишлайдиган туташ жойларда болтларни бир хил оралиқ билан, букилишга ишлайдиган туташ жойларда эса, аксинча-нейтрал ўқдан олисроқда нотекис ўрнатиб қотирилади. Тобланган деталларни туташтирганда бикрлик термик ишлов олмаган деталларга қараганда юқори бўлади. Мослама корпуси заготовкани сиққанда деформацияланмаслиги ва станокнинг мослама ўрнатилган столи ҳам деформациялан-маслиги керак.

Мосламаларни қўллаш самарадорлиги. Махсус мосламаларни қўллаш иқтисодий жиҳатдан ўзини оқлаши керак. ҳисобларда муайян бир технологик амални бажаришга мўлжалланган турли мосламалар таққосланади. Мосламалар самарадорлиги уни қўллашдан кўрилган йиллик тежам ва ўз харажатини қоплаш муддати билан аниқланади. Мосламанинг йиллик харажатларига унинг амортизация ажратмалари, ишлатиш ва техник хизмат харажатлари ҳам қўшилади.

Адабиётлар: 1. Ф.П. Гурин, В.Д. Клепиков, В.В. Рейн. Автомобилсозлик технологияси. I - II китоб. Тошкент, 2001. 2. Т.Абдусатторов, О.В.Лебедев, В.Ш.Ахмедов. «Транспорт машинасозлиги технологияси», ТошТЙМИ, Тошкент, 2003. 3. Ф.П.Гурин, М.Ф.Гурин, «Технология автомобилестроения», 1986, 246 стр. 4. С.М.Қодиров, О.В.Лебедев, А.М.Хакимов, под общей редакцией К.М.Сиддикназарова, «Восстановление деталей автомобиля», Тошкент, Ўқитувчи, 1995, 272 стр.

Похожие

Ишлов бериш аниқлиги.

Деталлар заготовкаси юзасига ишлов бериш.

Пахтага дастлабки ишлов бериш машиналарини лойихалаш хусусиятлари

Эксплуатация жараёнида буюмларнинг ишончлилиги тўғрисида ахборот йиғиш ва унга ишлов бериш

Такелаж ишлари, уларни амалга ошириш жиҳозлари ва мосламалари