Ишлов бериш аниқлиги. - Транспорт - Рефераты

Ишлов бериш аниқлиги.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

145 KB

Ишлов бериш аниқлиги. Режа: 1. Аниқлик ҳолномаси 2. Ўлчам, шакл ва юзаларнинг ўзаро жойлашиши аниқлиги. 3. Ишлов бериш аниқлигига таъсир қилувчи омиллар.

1.Аниқлик ҳолномаси. Ишлов бериш аниқлиги деганда тайёрланган детал ўлчамларининг чизмада кўрсатилган ўлчамларга мос келиш даражаси тушунилади. Машинасозликда аниқлик тушунчаси маҳсулотнинг энг муҳим кўрсаткичларидан бири ҳисобланади. Кўпгина ҳолларда геометрик ўлчамларининг аниқлиги билан ишлашга тўғри келади. Ишлаб чиқаришда маҳсулотнинг абсолют ўлчамлари ва бошқа кўрсаткичларига эришиш жуда қийин. Шу сабабли онгли равишда ўлчам ва бошқа кўрсаткичларнинг олдиндан белгиланадиган, рухсат этиладиган четга чиқишларига йўл қўйилади, яъни маълум қўйим (жоизлик) чегарасида ишланади. Машиналарнинг сифати ва аниқлиги энг аввало дастлабки материалларга боғлиқ. Шу сабабли заготовкаларни тайёрлаш аниқлигини ошириш кейинги ишлов беришлардаги меҳнат сарфини камайтиради, қиринди миқдоррининг камайиши ҳисобига эса материал сарфини камайтиради. Деталлар тайёрлаш аниқлигини ошириш меъёрига етказиш ишларини қисман ёки тўлиқ бартараф қилгани учун йиғиш алмашувчан бўлишига имкон яратади ва машиналарни оқим қаторида йиғишга шароит яратади. Бундан ташқари машиналардаги айрим деталларнинг тайёрлаш аниқлигини ошириш фақатгина уларнинг ишчи тезлигини оширибгина қолмасдан балки улар қабул қиладиган солиштирма юкламаларни ҳам ошириш имконини беради. Шундай қилиб қўйим бу деталдаги юқориги энг катта ва пастки энг кичик чегаравий ўлчамлар айирмасидир. Абсолют қиймат бўйича у юқориги ва пастки четга чиқишларнинг алгебраик айирмасидир. Функционал, конструкторлик ва технологик қўйимлар мавжуд. Функционал қўйимларни детал ёки машинанинг эксплуатацион четга чиқишларидан келиб чиққан ҳолда қўйилади. Масалан, бу қўйимлар бирикмада бўлмаган юзаларнинг диаметрига бериладиган қўйимлардир (карбюратор жиклерларининг диаметри, тирсакли валнинг мой канали диаметри ва шунга ўхшаш юзаларга бериладиган қўйим). Функционал қўйим Т ф бу ҳолда ўлчамнинг энг катта Т ф max ва энг кичик Т ф min қийматлари айирмасига тенг бўлиб, буюмнинг эксплуатацион кўрсаткичларининг ўзгариши бўйича аниқланади. (20-расм). Функционал қўйим Т ф эксплуатацион қўйим Т эк ва конструкторлик қўйим Т к лардан ташкил топади. Эксплуатацион қўйим деталдан узоқ вақт фойдаланиш жараёнида талаб қилинган аниқлик сақлаб туриш учун зарур бўлган аниқлик заҳирасини тавсифлайди. Конструкторлик 20-расм. Қ уйим майдонинг жойлашуви

қўйими эса турли хил хатоликларни қоплаш учун ишлатилади. Бирикадиган юзаларда конструкторлик қўйими детал тайёрлашдаги хатоликларни, бирикма ва машиналарни йиғишдаги, созлашдаги ва бошқа хатоликларни ҳисобга олади. Конструкторлик қўйими ҳам машинанинг функционал вазифаси ва унинг иш шароити билан боғлиқ. Бу қўйим машинанинг иш шароити таҳлил қилиниб, уни тайёрлаш ва фойдаланиш ҳаражатларини ҳисобга олган ҳолда назарий ва экспериментал тадқиқотлар асосида бегиланади. Технологик жараённи бажаришда ҳосил бўладиган оралиқ ўлчамлар қўйими технологик қўйим дейилади. Улар хатоликлар ҳосил бўлишининг мураккаб жараёни билан боғлиқ. Технологик қўйимлар конструкторлик қўйимдан кичик бўлиши учун бу қўйимлар минимумга келтирилиши керак. Шундагина йиғиш бирликлари ва машиналарни йиғиш ишлари енгиллашади. Конструкторлик ва технологик қўйимларнинг таҳлили технологик жараённинг нечоғлик мукаммал эканлиги ҳақида ҳукум чиқариш имконини беради. Кўпгина ҳолларда машиналарни тайёрлашда технологик аниқлик заҳирасини ҳосил қилиш мақсадга мувофиқдир ва у аниқлик коэффициенти билан тавсифланади. Технологик аниқлик коэффициенти деб танлаб олинган технологик жараёнда функционал қўйимнинг технологик қўйим нисбатига айтилади, яъни, тф Т T К TQ  бу ерда Т ф – функционал қўйим. Т т - технологик қўйим. Машиналарнинг муҳим деталларини (цилиндрлар блоки, тирсакли валлар, тақсимлаш валлари ва бошқалар) тайёрлашда функционал ўлчамлар учун K TQ нинг қиймати 1,2 дан кам бўлмаслиги керак. Шундагина қўшимча аниқлик ресурси ҳосил қилинади ва у буюмдан фойдаланиш жараёнида берилган аниқликни узоқ вақт сақлайди ва унинг кўпга чидамлилиги ортади. Шу билан бирга дастгоҳни созлаш аниқлигининг заҳираси ҳам ортади. Шундай қилиб машинасозликда детал тайёрлаш аниқлиги нисбий тушунча бўлиб, ҳар қандай реал олинган деталнинг аниқлиги идеал деталга мос келиш даражаси билан баҳоланади. Реал олинган деталнинг аниқлиги эса унинг айрим-айрим элементлари бўйича баҳоланади, яъни шакл аниқлиги, деталдаги айрим участкалардаги ўлчам жойлашиши аниқлиги. аниқликнинг бу ташкил этувчилари детал чизмасида келтирилади. Умуман детал тайёрлаш аниқлиги мазкур корхонадаги технологик жараёнлар комплексига боғлиқ. Заготовка тайёрлаш аниқлигини ошириш ишлов беришга

қўйиладиган қўйимни кичрайтириш имконини беради, бу эса ишлов бериш таркибини белгилайди, йиғиш ишларининг ҳажмини камайтиради. 2. Ўлчам, шакл ва юзаларнинг ўзаро жойлашиш аниқлиги. Заготовкага кесиб механик ишлов бериш турли мослама ва кесиш асбоблари билан жиҳозланган металл қирқиш дастгоҳларида амалга оширилади. Хусусан заготовка (З) жиҳоз, яъни дастгоҳ (Д), мослама (М) ва асбоб (А) бутун бир тизимни ташкил қилади. Уларнинг элементлари бир-бири билан фақатгина боғлиқ бўлмасдан балки ўзаро ёпиқ бўлиши керак (2-расм). Агар бундай туташиш бўлмаса, ишлов бериш жараёнини амалга ошириш мумкин эмас. Ҳар бир кўрсатилган элементлар ўзининг сифати бўйича идеал ҳисобланмайди. Заготовкани деталга айлантиришда ҳамма элементлар ўз сифат кўрсаткичларини заготовкага ўтказади. Бундан ташқари кесиш жараёнининг ўзи ҳам айрим хусусиятларга эга бўлиб, у ҳам деталнинг сифат кўрсаткичларига ўзининг ўзгартиришларини киритади. Натижада деталда хатоликлар юзага келади ва деталнинг аниқлиги пасаяди. Машинадаги ҳар бир детал юзалар бирикмасидан ташкил топади. Замонавий машина деталларининг турли-туман бўлишига қарамасдан кўринишларининг бирикмаси чекланган. Булар цилиндрик, конуссимон, текис ва шаклдор юзалардир. Заготовкага механик ишлов бериш аниқлиги ёпиқ технологик тизимнинг ишлашига боғлиқ бўлиб, у уч аспектда намоён бўлади: ўлчам аниқлиги, шакл аниқлиги ва юзаларнинг ўзаро жойлашиш аниқлиги. Деталдаги турли юзаларнинг ўлчам аниқлиги қўйимга мос бўлиши керак. Вал бўйинларининг диаметрдан четга чиқиши, тешикларнинг чуқурликлари ва диаметрлари қўйим чегарасида бўлиши керак. Ўлчам аниқлиги маълум даражада маҳсулот сифатини белгилайди. Ўзининг вазифасига кўра ўлчамлар турли гуруҳларга киритилиши мумкин. Координациялашган ўлчамлардан детал юзаларининг ва ўқларининг ўзаро жойлашувини аниқлашда фойдаланилади. Одатда бу ўлчамлар детлнинг муҳим юзаларига қуйилиб, унинг хизмат вазифасини белгилайди. Масалан, корпус деталларида текис юзалар ва подшипник жойлаштириладиган тешиклар асосий юза бўлиб ҳисобланади. Координацияловчи ўлчамлар корпусдаги цилиндрик ва текис юзаларни ўзаро боғлайди. Йиғиш ўлчамлари эса машинадаги бир элемент ўлчамларининг иккинча элемент ўлчамларига нисбатан ҳолатини белгилайди. Бу ўлчамлар энг аввало туташтирувчи юзаларга тегишлидир. Бундан ташқари технологик ўлчамлар бўлиб, улардан детал тайёрлаш ва уни назорат қилишда фойдаланилади. 21-расм. Ёпи қ технологик тизим .

Хуллас, ўлчам қайси гуруҳга киришдан қатъий назар унинг аниқлиги бевосита машинанинг сифатига таъсир қилади, яъни унинг маълум чегарада ўз функциясини бажаришига таъсир қилади. Аниқлик муаммосини ечишда ўлчамтушунчаси уни иккинчи томонидан қараб чиқилишини ҳам талаб қилади. Иккинчи томондан қаралганда номинал, ҳақиқий ва чегаравий ўлчам турлари бор. Номинал ўлчамга нисбатан чегаравий ўлчамлар аниқланади. Номинал ўлчам четга чиқишларни ҳисоблаш учун хизмат килади ва деталнинг хизмат вазифасига караб конструктор томонидан белгиланади. Дастгох – мослама – асбоб- заготовка технологик тизими доимий (нормал) ўлчамни таъминланмаганлиги сабабли ишлаш хусусиятига қараб ҳақиқий ўлчам тушунчаси киритилади. Уни рухсат этилган хатоликни ўлчвш билан аниқланади. Хақиқий ўлчам номинал ўлчамдан рухсат этилган қийматдан каттароқ қийматга фарқ қилиши мумкин эмас, шу сабабли иккита чегаравий ўлчамлар, яъни энг кичик пастки ва энг катта юқориги ўлчамлар бор. Номинал ўлчам қиймати энг катта ва энг кичик қийматлар орасида бўлади, шунингдек уларнинг бирига тенг бўлиши ҳам мумкин. Ҳақиқий ўлчам махсулот сифатини бахолашда мухим аҳамиятга эга. 3. Ишлов бериш аниқлигига таъсир қилувчи омиллар. Технологик жараёнларни лойиҳалашда технологик хатоликлар содир бўлиш сабабини ва берилган аниқлик таъминланадиган шароитни билиш керак. Ишлов бериш аниқлигига ишлов бериш жараёнига таалуқли бўлган турли омиллар таъсир қилади. Уларга қуйидагиларни таъкидлаш мумкин: дастгоҳнинг ноаниқлиги ва ейилганлиги; мосламаларнинг ноаниқлиги ва ейилганлиги; асбобларнинг ноаниқлиги ва ейилганлиги; детални дастгоҳга ўрнатиш ноаниқлиги; ДМАД тизимининг бикир эмаслиги; ҳароратдан деформацияланиш; ишлов бериладиган деталнинг ички кучланишлари олдинги ишлов беришдаги хатоликларнинг кўчирилиши; ўлчаш воситалари ва усулларининг ноаниқлиги; дастгоҳни созлашдаги ноаниқликлар ва бошқалар. Юқоридаги омилларнинг таъсир даражаси ишлов бериш характери ва ишлаб чиқариш турига қараб турлича бўлади.бу омилларнинг таъсирини ўрганиш мақсадида ҳар бирини алоҳида-алоҳида кўриб чиқамиз. Кечкичнинг бу пастга тушиши деталнинг йўғонлашишини юзага келтирилади. Маълумки, вертикал йўналишдаги силжиш детал ўлчамига сезиларли даражада таъсир қилмайди. Масалан, 50 мм ли диаметрни йўнишда кескичнинг 0,2 мм га пастга сурилиши (йўналтиргичнинг ейилиши натижасида) ишлов берилаётган диаметрнинг 0,0016 мм га ўзгаришига олиб келади. Агар йўналтиргичнинг орқа қисми ҳам ейилган бўлса, бу четга чиқиш бундан ҳам кичик бўлади. Маълумки йўналтиргичларнинг ейилиш бардошлигига кўпгина омиллар таъсир қилади, улардан энг асосийси суппорт ва станинанинг материали ва термик ишлови, йўналтиргичга тушадиган юклама ва унинг узунлиги бўйича тақсимланиши, иш шароити (мойлаш, кирланиш ва бошқалар), суппортнинг силжиш тавсифи ва бошқалар.

Йўналтиргичларнинг хизмат муддатини оширишда материал танлаб олишдан ташқари асосий эътиборни дастгоҳни тўғри юклаш ва ишлатилишига қаратиш керак. Шундагина йўналтиргич узунлиги бўйича бир текисда ейилади. Бундан шундай хулоса чиқадики, қисқа деталларга узун йўналтиргичли дастгоҳларда ишлов бериш мақсадга мувофиқ эмас. Чунки бу ҳолда йўналтиргичнинг олд қисмида ейилиш кўпроқ орқа қисми эса ишламайди, натижада олд қисмида ейилиш кўпроқ орқа қисмида ейилиш камроқ бўлиб, юқоридаги ҳолат юз беради. Мосламанинг ейилганлиги ва ноаниқлиги . Механик ишлов бериш аниқлигига мосламаларни тайёрлаш аниқлиги ҳам катта таъсир кўрсатади. Мосламани дастгоҳга ўрнатганда турли хил оғишлар пайдо бўлади, ўрнатиш элементлари белгиланган ҳолатни эгалламайди. Маълумки мосламалар деталларни тайёрлаш аниқлигини ҳисобга олган ҳолда тайёрланади. Деталга ишлов бериш аниқлиги 6- 9 квалитет бўлганда мочсламанинг аниқ ўлчамларига бериладиган қўйма деталдаги мос ўлчамлар қўйимининг 1/2 - 1/3 қисми билан белгиланади. Деталга ишлов бериш дағалроқ бўладиган бўлса (9 квалитетдан пастроқ) мослама ўлчамларининг аниқлигини деталдаги мос ўлчамлар қўйимининг 15- 110 қисми бўйича белгиланади. Хуллас, мослама тайёлашда ишлов бериш аниқлигига таъсир қилувчи маълум хатоликлар киради. Иш давомида мосламалар ейилади, энг кўп ейилиш ўрнатиш элементларидан кузатилади. Мосламаларни қўллаш билан пайдо бўладиган хатоликларни алоҳида-алоҳида қараш керак. Масалан, баъзи хатоликларни (мосламани ўрнатишдаги қийшайиш) доимий бўлиб, унинг таъсири партиядаги заготовкалаар учун бир хил, бошқалари эса тасодифий тавсифга эга (масалан, заготовкани қотирилишидаги ҳолати). Юқоридаги ташкил этувчи хатоликлар жамланади. Амалий фаолиятда ўрнатиш хатолигининг жамланган, яъни якуний натижасини билиш кифоя, яъни унинг ташкил этувчиларнинг қийматини билиш шарт эмас. Асбобнинг ноаниқлиги ва ейилганлиги . Кесиш жараёнида кесувчи асбобга йўналадиган заготовка ва қиринди таъсир этади. Чиқаётган қиринди таъсирида кесувчи асбобнинг олдинги юзаси ҳам, кетинги юзалари ҳам кесиш юзасига ва заготовканинг йўнилган юзасига ишқаланиши натижасида ейилади. Ейилиш тавсифи асбоб ва заготовка материалларининг физик-кимёвий хоссаларига ва таркибий ҳолатига, кесиш тезлигига, кесиш минтақасидаги ҳароратга ва кўпгина бошқа омилларга боғлиқ. Ейилиш асбобнинг ўтмаслашувига олиб келади ва охир оқибатда бундай асбоб билан ишлаш мумкин бўлмай қолади. Асбобнинг кесиш хоссалари чархлаб тикланади. Кесувчи асбоб чиқаётган қириндининг олдинги ва кетинги қирраларига ишқаланиши, асбоб материалининг пластик деформацияланиши ва уваланиши натижасида ейилади. Ишқаланиш асосий ҳодиса бўлиб, кесувчи барча асбобларда кузатилади. Кесувчи асбоб материалининг пластик деформацияланиши камдан-кам учрайди. Углеродли асбобсозлик пўлатидан, легирланган асбобсозлик пўлатидан ва тезкесар пўлатдан ясалган кесувчи асбоблар жуда оз уваланади. Металлокерамик ва минералокерамик қаттиқ қотишма пластинкалари кавшарланган кесувчи асбоблар увалананишга мойил бўлади.

Адабиётлар: 1. Ф.П. Гурин, В.Д. Клепиков, В.В. Рейн. Автомобилсозлик технологияси. I - II китоб. Тошкент, 2001. 2. Т.Абдусатторов, О.В.Лебедев, В.Ш.Ахмедов. «Транспорт машинасозлиги технологияси», ТошТЙМИ, Тошкент, 2003. 3. Ф.П.Гурин, М.Ф.Гурин, «Технология автомобилестроения», 1986, 246 стр. 4. С.М.Қодиров, О.В.Лебедев, А.М.Хакимов, под общей редакцией К.М.Сиддикназарова, «Восстановление деталей автомобиля», Тошкент, Ўқитувчи, 1995, 272 стр.

Похожие

Кесиб ишлов бериш мосламалари.

Деталлар заготовкаси юзасига ишлов бериш.

Пахтага дастлабки ишлов бериш машиналарини лойихалаш хусусиятлари

Эксплуатация жараёнида буюмларнинг ишончлилиги тўғрисида ахборот йиғиш ва унга ишлов бериш

Ишлов беришга қўйиладиган қатлам.