Двигателнинг таъминот тизимига ва электр жиҳозларга тхк ва т технологияси - Транспорт - Рефераты

Двигателнинг таъминот тизимига ва электр жиҳозларга тхк ва т технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

122 KB

Двигателнинг таъминот тизимига ва электр жиҳозларга тхк ва т технологияси Режа: 1. Корбюраторли двигателларнинг ёнилғи таъминлаш тизими(ТТ)да учрайдиган асосий бузуқлик ва носозликлар, уларнинг аломатлари, келиб чиқиш. 2. Дизел моторининг таъминлаш тизими ТТда учрайдиган асосий бузуқлик, носозликлар, уларнинг аломатлари, келиб чиқиш сабаблари ва атроф муҳитга зарарли таъсири, ҳамда унга ТХК технологияси. 3. Газ баллонли моторнинг (ГБМ) таъминлаш тизимида учрайдиган бузуқлик ва носозликлар уларнинг аломатлари, келиб чиқиш сабаблари ва атроф муҳитга зарарли таъсири. 4. Аккумулятор батареяларида (АКБ) учрайдиган асосий бузуқлик ва носозликлар ва уларнинг атроф муҳитга зарарли таъсири. 3. Батареяли ўт олдириш тизимидаги учрайдиган асосий бузуқлик ва носозликлар, уларга ТХК технологияси (узгич- тақсимлагич, шам, ўт олдириш ғалтаги, ток ўтказгичлар ва ҳ.к.). Ишлатиладиган жиҳозлар.

Таъминот тизими механизм ва бирикмалари техник ҳолати двигателнинг қувватига ва иқтисодига, автомобилнинг динамик сифатига таъсир этади. Таъминот тизимининг асосий носозликлари герметикликни бузилиши, ёқилғи баки ва трубкаларидан ёқилғини оқиши, ёқилғи ва ҳаво тозалагичларининг ифлосланишидан иборат. Kарбюраторли двигателлар таъминот тизимидан калибирланган тешик ва жиклёрларнинг ўтказувчанлик қобилятини ўзгариши, салт юриш жиклёрларини ифлосланиши, игнали клапан герметиклигини бузилиши, ёқилғи сатхини ўзгариши, ёқилғи нососидаги диафрагманинг тешилиши ва пружинанинг қаттиқлигини йўқолиши ёқилғини кўп сарф бўлишига, ҳамда двигател қувватининг пасайишига сабаб бўлади. Карбюраторни техник ҳолатини ўзгаришига қуйидаги омиллар сабаб бўлади: - сифатни созловчи винтни ўз-ўзидан бурилиши, - жиклёрларни ейилиши, - пўкакли камерадаги ёнилғи сатхини ошиб кетиши, - тезлатувчи насосни бузилиши. Ёнилғи сарфини ошиши ва чиқинди газларни таркибидаги заҳарли моддаларни кўпайиб кетишига ёндириш тизимидаги носозликлар ҳам сабаб бўлиши мумкин: - ёндириш тизимини нотўғри ўрнатиш, - ёнишни кечикиши, - учқун кучини пастлиги, - контактларни куйиши ва ейилиши. Шулар билан бир қаторда газ тақсимлаш тизими ҳам салбий таъсир кўрсатиши мумкин. - клапан ва туртгич орасидаги иссиқлик тирқишини ўзгариши (бу ўзга- риш СН миқдорини 50% га кўпайтириши мумкин), - клапан эгарида нагар (қурим) ни пайдо бўлиши,

- поршен ҳалқаси ва цилиндирларни ейилиши. Дизел двигателлари таъминот тизимининг носозликларига юқори босимли насос ва форсунка, плюнжер жуфтини едирилиши ва созлигини бузилиши, ҳамда герметикликни бузилиши ва форсунканинг пуркаш тешигини қурум босиб қолиши киради. Бу носозликлар ёқилғи пуркаш моментини ўзгаришига, ёқилғи насосини бир маромда ишламаслигига, яъни ишлаб чиқариш қобилятига ва ёқилғини пуркаш сифатини пасайишига олиб келади. Дизел ёнилғисида ишлайдиган двигателларда ёниш махсулотлари орасидаги заҳарли моддаларни ва қурумни миқдорини ошиб кетишига қуйидаги омиллар сабаб бўлиши мумкин: - цилиндр ва поршен системасининг техник ҳолати, - ёнилғини етказиб бериш жиҳозларини техник ҳолати, - ишлатиладиган ёнилғини сифати. Цилиндр ва поршенлар гуруҳини техник ҳолати қуримни ва заҳарли газларни миқдорини ошиб кетишида муҳим аҳамиятга эга, чунки цилиндр ва поршен ҳалқаларини едирилиши натижасида ёнувчи аралашманинг кўп қисми картерга ўтиб кетади. Ёнилғини етказиб берувчи жиҳозлардаги носозликлар эса, ёнилғи миқдорини ва ёнилғини пуркаш бурчагини ўзгаришига олиб келади. Натижада ёнилғи тўла буғланмайди, демак тўла ёниш таъминланмайди, чиқинди газлар таркибидаги заҳарли моддалар миқдори ошиб кетади. Таъминот тизимини ташхислаш кўрсаткичлари двигателни қийин ўт олиши, ёқилғи сарфини ошиши, двигател қувватини пасайиши, қизиб кетиши, чиқинди газлар таркибидаги заҳарли газлар миқдорини кўпайишидан иборат. Карбюраторли ва дизел двигателларини ташхислаш жиҳозлари ёрдамида ёки ишлаш шароитида бажарилади, тизимнинг механизм ва бирикмаларини ҳолати улар ечилгандан сўнг аниқланади.

Чиқинди газларнинг заҳарлилиги двигателларни салт юришида аниқланади. Корбюраторли двигетеллар учун газоанализаторлар, дизел двигателлари учун димомерлар ишлатилади. Карбюраторли двигателлар чиқинди газлар таркибидаги СО гази салт юришда (0.6nном  100) 1978 йилгача чиққан автомобиллар учун миқдори 2-3.5 %, ундан кейингилари учун эса 1.5% дан ошмаслиги керак. Карбюраторли двигателлар таъминот тизимини ташхислаш. Таъминот тизимини ташхислашда автомобилни югазиб ёки жиҳоз ёрдамида синаш усуллари қўлланилади. Иккала ҳолда ҳам автомобилга махсус қурилма "сарфаниқлагич" (расходомер) ўрнатилиб, белгиланган режимдаги ёқилғи сарфи аниқланади. Автомобилни синашдан аввал тўлиқ 2-ТХК ҳажмидаги ишларни бажариш зарур. Таъминлаш тизимининг ташхисланадиган ишлар мажмуаси қуйидагилардан иборат бўлиб, двигател салт ишлаганда, тирсакли валнинг энг кичик айланишлар сони билан равон айланиши текширилади ва созланади; карбюраторнинг қалқовучли камерасидаги ёнилғи сатхи ва игнасимон клапаннинг герметиклиги текширилади ҳамда, тезлатиш насосининг ишлаши созланади, жиклёрларнинг ўтказувчанлик қобилияти аниқланади, карбюратор кардан ва смолалардан тозаланади. Двигател салт ишлаганда, карбюраторни кичик айланишлар сонига созлаш унинг равон ва иқтисодли ишлашини таъминлаб туради. Карбюраторни созлашдан аввал двигателнинг совутиш тизимидаги суюқлик ҳарорати 75-80  С гача қиздирилиб олинади ва ўт олдириш тизими тўлиқ назоратдан ўтказилади. Карбюраторни каллекторга ўрнатиш жипслиги ва ёнилғи киритувчи каналлар герметиклиги текширилади. Сўнг двигателни салт ишлашга мослаб созлаш ишлари қуйидаги тартибда бажарилади: сифат, созлаш винтини охиригача қотириб, сўнгра 1.5 - 2 маротаба айлантириб бўшатилади ва дросселнинг таянч винтини ёки миқдор винтини бураб текс ишлашга эришилади. Яна сифат винти буралиб двигателни энг катта айланишлар сонидаги равон ишлаш режимига келтирилади ва миқдор винти

орқали кичик равон айланишлар сони созланади. Бу жараён бир неча марта қайтарилиб, двигателни энг паст айланишлар сонида равон ишлаш ҳолатига келтирилади. Сўнгра дроссел бирданига очилиб ҳамда беркитилиб, карбюратор ишлаши текширилади. Бунда двигател ўчиб қолмаслиги зарур. Двигателнинг тирсакли валини энг кичик ва текс ишлашига эришилгандан сўнг, чиқинди газлар таркибидаги углерод оксиди миқдори текширилади ва созланади. Карбюратордаги ёнилғи сатхини текширишда ва созлаш. Кўпчилик карбюраторлада ёқилғи сатхини текшириш учун махсус тирқиш ёки ойнакчалар бўлиб, улар орқали сатх текширилади. Ҳозирда ишлаб чиқарилаётган карбюраторларнинг қалқаучли (пўкакли) камераларидаги ёқилғи сатхини текшириш учун карбюраторни устки қисмини ечиш ва назорат қилиш мумкин. Қалқовучли камерадаги ёқилғи сатхини созлаш учун, қалқовучнинг махсус созловчи тилчаларидан фойдаланилади. Тилчалар игнасумон клапанлар устига ўрнатилган бўлиб, улар игнанинг юриш йўлини (1.2 - 1.5 мм) созлаш орқали камерадаги ёқилғи сатхини меъёрига келтиради. Қалқовучни герметиклигини текшириш учун уни ўқидан чиқариб олиб, 60 - 80  С гача иситилган сувли ишдишга ботириб, 1 дақиқа мобайнида текширилади. Бунда, ҳаво пуфакчаларининг чиқиши қалқовучда тешик жойи борлигидан дарак беради. Карбюратордаги жиклёр ва пуркагичларнинг ўтказувчанлик ҳолатини текшириб туриш зарур. Уларнинг ўтказувчанлик қобилияти сувнинг ҳарорати 19-21  С, босими 1 метрли сув устуни баландлигида дозалаш тешигидан 1 дақиқа давомида оқиб ўтган сувнинг миқдорини ўлчаш орқали аниқланади. Натижа аниқ бўлиши учун синов 3-4 маротаба такророланади. Жиклёр ва пуркагичларни текширишдан аввал ацетон ёки олий навли бензин билан ифлосликлар (кир, ёғ доғлари, смола қуйқаси) дан тозаланади. АТК ларда корбюраторни текшириш учун НИИАТ-489А мосламаси ишлатилади. У корбюраторни двигателда ҳар қандай ишлашини акс эттира

олади. Синаш натижаларига кўра таъминот тизимининг керакли керакли қисмлари бўлакларга ажратилиб, алоҳида ташхислаш ишлари бажарилади. Ёнилғи ўтказгич ва ёнилғи бакини текшириш. Ёнилғи ўтказгич ва фильтрларнинг ҳолати текширилади ва уларнинг ўрнатилиш жиспликлари, яъни герметикликлилари аниқланади ва зарур бўлса тозаланади. ТХК даврида резбали бирикмалар маҳкамланади. Бир йилда бир марта (МХ даврида) ёнилғи баки ювилиб, ёнилғи ўтказгичлар сиқилган ҳаво билан пуркаб турилади. Ёнилғи насосини текшириш. Ёнилғи насоси ТХК даврида назорат қилинади ва унга хизмат кўрсатилади ёки бу жараён ўрта ҳисобда 5-10 минг км масофа юрилгандан кейин ҳам бажарилиши мумкин. Ёнилғи насоси автомобилда текширилганда, у билан карбюратор орасига монометрли мослама ўрнатилиб, двигателни иш ҳолатида ҳосил бўлган босим аниқланади. Ёнилғи насоси ҳосил қиладиган босим 0.02-0.030 МПа, ишлаб чиқариш қобилияти 0.7-2 л  минут ва 30 с. мобайнида босимнинг пасайиши 0.008-0.010 МПа ни ташкил қилиши керак. Ҳаво фильтрини текшириш. Ҳаво фильтрлари белгиланган оралиқларда алмаштириб турилиши зарур. Агарда фильтрловчи элемент кўп маротаба илатишга мўлжалланган бўлса, у ҳолда двигателдан ечилиб ва унинг идишдаги ифлос мойи тўкилиб, деталларини керосинли ваннага солиниб ва фильтрловчи элементнинг қобиқлари ацетон билан ювиладиб, сўнгра қуритиб, йиғиб, фильтр корпусига тоза мой қуйиб, фильтрловчи элемент шу мой билан намланади ва ўз жойига ўрнатилади. НЕКСИЯ ВА ЭСПЕРО туридаги автомобилларнинг таъминот тизимига ТХК технологияси. Бу автомобилларнинг таъминот тизими карбюраторли двигателларникидан фарқ қилиб, уларда карбюратор ўрнида эжекторлар ишлатилади. Эжекторнинг вазифаси ёнилғи насосидан босим остида (0.5-0.8МПа) келаётган ёнилғини керакли миқдорда цилиндрга пуркаб беришдир.

Таъминот тизими ташхисланганда ёнилғи насоси ҳосил қилаётган босим, эжекторнинг техник ҳолати ва ёнилғи фильтрининг ҳолати назоратдан ўтказилади. Бунда ёнилғи насосининг техник ҳолати, яъни ҳосил қилаётган босимини текшириш учун, эжектор блокига келган ёнилғи шлангаси ечилиб, ўрнига монометрли ўлчов асбоби ўрнатиилади ва ёнилғи насосининг махсус "Қ" клеммаси кучланиш тармоғига уланади. Эжекторларнинг техник ҳолати, уларни бирин-кетин узиш йўли билан аниқланади. Унинг ишламаётганлигини двигателнинг тирсакли валини айланишлар сонини ўзгармаслигидан билиш мумкин. Ҳар 10000 км дан сўнг ёнилғи фильтри ечиб олиниб, сиқилган ҳаво билан ишлашига қарши йўналишда пуркалади. Дизел двигателларини таъминот тизимини ташхислаш, созлаш ва унга ТХК технологияси. Двигателни таъминлаш тизимининг носозлиги ва ишламай қолишининг ташқи белгилари (аломатлари) қуйидагилардан иборат:двигателни ишга туширишнинг қийинлиги ёнилғи сарфининг ортиб кетиши, нотекис ишлаши, туташи, қувватининг камайиши, тўқиллаб-қаттиқ ишлаши ва двигател тирсакли вали айланишлари сонининг ўзгармаслига ва шу кабилардир. ДВИГАТЕЛНИ ИШГА ТУШИРИШНИНГ ҚИЙИНЛИГИГА асосий сабаб ёнилғи камерасига кам миқдорда ёнилғи узатилишидир. Тизимга ҳаво кириб қолиши, фильтрловчи элементларнинг ифлосланиши, паст босимли насоснинг носозлиги (ёки юқори босимли ёнилғи ҳайдаш насоси-ЮБЁН), плунжер жуфтининг ейилиши натижасида босимнинг камайиши ва форсунка пуркагичи соплоли тешигининг ейилиши ҳамда пуркаш тешигини қурум тўсиб қолиши натижасида ёнилғиниг пуркалиши ёмонлашади. ДВИГАТЕЛНИНГ ТУРҒУН ИШЛАМАСЛИГИ - (тирсакли вал айланишлар сони камлигида) таъминлаш тизимига ҳаво сўрилиб қолишидан, ёнилғи насоси секцияларидан ёнилғи нотекис етказилиб берилиши ва форсунка ҳолатининг носозлигидандир. Двигателнинг тутаб (қора тутун чиқариб) ишлаши: ЮБЁН дан ёнилғининг эрта ёки кеч етказиб берилиши

сабабли тўла ёнмаслиги, форсунка ейилишидан сопло тешигининг кенгайиши натижасида пуркаш босиминининг камайиши, кеч ёнилғи етказиб берилиши, форсункадан сизиб оқиши, ҳаво фильтрининг ифлосланиши, пуркалиш тешигининг қурум босиб кетиши натижасида пуркашнинг ёмонлашиши, форсунка соплосининг ифлосланиши ва ёнилғида сув тўпланиб қолиши сабаблидир. ДВИГАТЕЛ ҚУВВАТИНИНГ КАМАЙИШИ таъминлаш тизимига ҳаво сўрилиб қолиши, ҳаво фильтрининг ифлосланиши, ёнилғининг етарли миқдорда етказиб берилмаслиги, пуркаш бурчаги созланишининг бузилиши, форсункадан ёнилғи пуркалишининг ёмонлашиши, ЮБЁН дан ёнилғини нотекис ва кам етказиб берилиши, компрессиянинг кам бўлиши ҳамда тегишли (белгиланган) ёнилғидан фойдаланмаслик сабаблидир. Тизим герметиклиги алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, у бузулса бакдан насосигача қисмда тизимга ҳаво сурилишига ва ёқилғини кўпроқ сарф бўлишига, ҳамда аппаратларни яхши ишламаслигига олиб келади. Бу қисм махсус прибор-бачок ёрдамида текширилади, қолган қисми эса кўз билан текширилади. Ёқилғи ва ҳаво фильтрлари кўз билан текширилади. Ёқилғи ҳайдовчи ва юқори босмли насос СДТА жиҳозида текширилади. Ёқилғи ҳайдовчи насоснинг ишлаб чиқариш қобилияти камида 2.2 л  минут (ЯМЗ-236 двигатели учун), максимал ҳосил қиладиган босим 380 кПа бўлиши керак. Цилиндрларга ёқилғи пуркаш бурчаклари,унинг ишлаш режимига боғлиқ бўлиб, (1-0`, 5-45`, 4-90`, 2-135`, 6-180`, 3-225`, 7-270`, 8- 315` КамАЗ-740 двигателлари учун) унинг бир-биридан фарқи 0.5` дан ошмаслиги керак. Юқори босим насоси ишлаб чиқариш қобилияти двигателнинг 1050 об  мин айланишлар сонида аниқланиб, ҳар бир секцияда 72.5-75мм^3  цикл (Камаз -740 двигатели учун) ва бир-биридан фарқи 5% дан ошмаслиги керак. Форсункалар H ИИАТ - 1609 прибори ёрдамида текширилиб, уни герметиклик, пуркаш босими ва пуркаш сифати аниқланади. Форсунка герметиглиги 30 МПа босимда текширилади, унинг 30 МПа дан -23 МПа га

тушиши 5 секунддан кам бўлмаслиги керак. Янги форсункалар учун у 20 секунддан кам бўлмайди. Пуркаш босими двигател турига қараб KамАЗ-740 учун 17.6мПа, ЯМЗ-236 ва ЯМЗ-238 учун 14.7 мПа бўлиши керак. Ёқилғининг пуркаш сифати, унинг форсунканинг пуркаш тешигидан бир маромда тумансимон чиқиши билан характерланади. Яхши созланган карбюраторли двигател 400 - 600 айл  мин.да бир маромда ишлаши керак. Аккумулятор батареялари: Асосий носозликлари кучланишни пасайиши, сульфатланиш ва қисқа туташишлардан иборат. Сульфатланиш носозликларни энг қийин бартараф этиладигани бўлиб, у пластинка юзаларини йирик Pb2 SO4 кристаллари билан қопланиши натижасида содир бўлади (аккумулятор батареялари кўп сақланганда, электролит зичлиги юқори бўлганда, стартер билан кўп қўшилганда). Уни бартараф этиш учун кам ток кучида (аккумулятрлар сиғимини 0,04 га тўғри келувчи ток кучи) узлуксиз кучланиш бериш билан бартараф этилади. Қисқа тутатиш пластинкалардан актив массаларни тўкилиши натижасида содир бўлади. Аккумулятор батареяларини ташхислаш, уларни сиртини герметиклигини, электролит сатхини ва зичлигини, қаршилик билан кучланишни текширишдан иборат. Элетролит сатхини меъёрга келтириш дистилланган сув қуйиш билан амалга оширилади. Электролит зичлиги ариометр ёрдамида текширилади ва фарқ 0,01г  см.куб. дан ошмаслиги керак. Ўзбекистон Республикаси шароитида аккумулятор батареяларидаги электролит зичлиги 1,25 гҒсм куб.га тенг бўлади. Электролит зичлигининг 0,01 г  см куб.га камайиши, аккумулятор батареяси 6 % зарядсизланганлигини кўрсатади  Батареянинг зарядсизланиши ёзда камида 50 % ни, қишда 25 % ни ташкил қилса, уни зарядлаш керак. Аккумулятор батареяси - уч ойда бир марта батарея ҳақийқий сиғимидан 1  10 дан 1  13 гача ток кучи билан зарядланади. Зарядлаш икки хил усул билан: - доимий ток кучи билан;

- доимий кучланиш билан зарядланади. Ҳозирги вақтда ишлаб чиқарилаётган (НЕКСИЯ, ТИКО ва ДАМАС автомобилларига қўйилаётган) 12V35AH ва 12V55AH (MF) аккумулятор батареяларида маҳсус индикатарлар бўлиб, улар аккумуляторни меъёрий (яшил ранг), зарядталаб (қора ранг) ва электролитнинг камлигини (рангсиз) кўрсатади. Индикаторнинг рангига қараб, аккумуляторни зарядлаш ёки унга электролит қуйиш зарурлигини аниқлаш мумкин. Аккумулятор батареясини жорий таъмирлаш. Жорий таъмирлашдан олдин аккумулятор батареясининг ташқи сирти 3-5 фоизли кальций содасининг (қайноқ) эритмаси билан юнгли чўткада ювилади. Батарея ювилгандан кейин совуқ сув билан чайиб ташлаб, қуруқ латта билан артилади. Батареянинг кислотага чидамли мумли (мастика) сиртининг ёриқлари, жипс бўлмаган жойлари элетролитнинг сизиб чиқиши ва сачраши орқали аниқланади. Бундай нуқсонлар аккумляторлар батареясини қисмларга ажратмай туриб бартараф этилади. Шу ёриқ жойлари (90-120  бурчак остида) ўйиб, ажратиб олинади, сўнгра шу жойларга қайноқ, суюлтирилган мум жойлари қиздирилган искана билан кўчириб олинади ҳамда, қопқоқдаги қўрғошин втулкаси кавшарланади. Таъмирлаш олдидан, қисмларга ажратмай туриб батареянинг ҳақиқий сиғимидаги ток 1  20-1  15 нисбатдаги қийматида, кучланишни 1,5 В га пасайгунча зарядсизлантиради. Сўнгра электролит сопол ванна ёки шиша идишларга қуйиб қўйилади ва батарея дистилланган сув билан ювиб юборилади. Мум қопламаси электрда қиздирилган куракчалар ёрдамида кўчириб ташланади. Батареянинг мумдан тозаланган қопқоғи ечгич ёрдамида ечиб олинади. Пластинанинг яхлит блоклари бакдан махсус ушлагич ёки омбир- ушлагич ёрдамида чиқариб олинади. Блокларнинг носоз мажмуаси бакдан (перемичкани ечмай туриб, батареяни қўзғатмай ушлаб туриб), қисиб ушлагич ёки омбир-ушлагич ёрдамида чиқариб олинади. Қисмларга ажратилган батарея кислотага чидамли ваннага солиб ювилади. Носоз сепаратор ва пластиналар (қулоғи кавшарланган жойидан

эритиб) бареткалардан ажратиб олинади. Бак герметиклиги унга қайноқ сув қуйиб ва унинг сизиб чиқишига разм солиб ёки электр ўтказувчанлигини синаб, текширилади. Бунинг учун бакка электролитни сувдаги кучсиз эритмаси қуйилади ва яхши аралаштирилиб, синаб бўлингандан сўнг, ваннага тўкиб юборилади. Ваннада ва бак ичида электродлар жойлашиб, улардан вольтметр орқали 127-220 В кучланишли ток ўтказилади. Бак герметик бўлса, вольтметр стрелкаси ноль ҳолатидан силжимайди. Урилган, ёрилган ҳамда турли кўринишларда шикастланган баклар таъмирланади ёки алмаштирилади. Йиғилган пластинкалар блокида қисқа туташувлар содир бўлиши ёки бўлмаслиги бакнинг алоҳида жойига ўрнатиб қўйилган вольтметр орқали текширилади. Бундай пайтда қопқоқни асбест ёки резина чилвир билан жипс маҳкамлаб ва бу сиртга эриган суюқ мум қуйилади. Йиғилган батареяга меъёрдаги зичликда электролит қуйилиб (25-30  С ҳароратгача совитиб) 4-5 соат ушлаб турилгандан сўнг зарядланади. Аккумулятор батареяси билан ишлашда техника хавфсизлиги қоидалари. Аккумулятор батареяси учун электролит тайёрлашда резина қўлқоп кийилиши ва фартук тутилиши керак. Батареяни зарядлашда яқин атрофда очиқ оловдан фойдаланиш ман этилади. Ишчи танасига ёки кийимга электролит ёки кислота теккан бўлса дарҳол 10 фоизли сода эритмаси билан, кейин сув билан ювиш зарур. Генератор ва реле созлагич - ҳозирги замонавий автомобилларда генератор ва реле-созлагичларнинг доимий ва ўзгарувчан токда ишлайдиганлари қўлланилади. Генератор носозликларига коллекторнинг ифлосланиши, шеткаларни йилиши, чўтка ушлагич пружиналарини синиши, сим чулғамларининг узилиши, чулғамлар орасидаги қисқа туташиши, якорни масса билан қисқа туташиши, якор сим чулғамларини узулиши, тасмани бўшашиши ёки узулишлари киради. Ҳозирги вақтда ўзгармас токда ишлайдиган генератор ва реле- созлагичлар ҳам қўлланилади. Уларни тахислаш юкланиш остида ва

юкланишсиз, генератор ишлаганда тирсакли вал айланишлар сонини ўзгаришини меъёри билан солиштиришдан иборатдир. Ўзгарувчан токли генератор ва реле созлагичларни ташхислашда унинг ҳосил қилаётган кучланиши катталиги ва ҳолати текширилади. Кучланиш, ҳамма истеъмолчилар уланганда, 12В дан кам бўлмаслиги керак. Нормал ишлаётган генераторда ҳосил бўлаётган кучланиш ўзгариши 1-1,2В дан ошмайди. Вольтметр ёрдамида генератор ишлаш жараёнини текшириш жуда қийин, шунинг учун текширув оцелограф билан биргаликда бажарилади. Агарда генератор умуман ток ҳосил қилмаётган бўлса, у ҳолда уйғотиш ўрамларининг созлигини, тўғрилагични ёки реле-созлагични текшириш зарур. НЕКСИЯ, ТИКО ва ДАМАС русумидаги автомобилларда 12V-1.4A турида-ги ўзгарувчан ток генераторлари қўлланилади, уларга ТХК ишларини ташкил этиш МДХ да ишлаб чиқилган генераторларникидан унчалик фарқ қилмайди. Ўт олдириш тизими: автомобилларда батареяли, контакт- транзисторли, контактсиз-транзисторли ўт олдириш тизими қўлланилади. Двигателнинг 40 % дан зиёд носозликлари шу тизимга тўғри келади ва двигател қуввати пасаяди. Энг кўп тарқалган ўт олдириш тизими батареяли бўлиб, у узгич-улагич, ўт олдириш ғалтаги, свеча ва симлардан ташкил топган. Ўт олдириш тизимининг энг кўп тарқалган носозликлари юқори ва паст кучланишли симлар устки қопламни очилиб қолиши ва массага тегиши, улаш жойларида яхши илашиш йўқлиги, узгич-улагич контактларини оксидланиб қолиши ва куйиши, контактлар орасидаги тирқишни ўзгариши, харакатланувчи контакт пружинисини бўшашиб қолиши, тақсимлагич валини едирилиши, конденсаторни ишдан чиқиши, свечаларга мой сачраб ифлосланиб қолиши, ўт олдириш ғалтаги сим чулғамларини қисқа туташиши, ўт олдириш моментини нотўғри қўйилганлиги, марказдан қочирма ва ваккумли ўт олдириш созлагичларини яхши ишламаслигидан иборат.

Ўт олдириш тизимини ташхислашда оцелографлардан фойдаланилади ва бу иш жараёнини қисқа вақт мобайнида (0,005 -0,2с) давом этишига асослангандир. Электрон учқун трубка экранида акс этиб, у 0,001-0,5 с ёриб туради. Юқори ва паст кучланиш ўзгариши билан учқун акси вертикал ва горизонтал йўналиш бўйича харакатланади ва яна такрорланади. Учқун баландлиги ва кенглиги бир хил бўлганлиги учун у экранда доимо қайтарилиб туради, бу ўз навбатида экранга худди чизиб қўйилгандек кўринади. Буни этолон шароитидагиси билан солиштириб, тизимнинг носоз қисмларини аниқлаш мумкин. Ўт олдириш бурчагини тезлашишини текшириш ва созлаш. Ишламай турган двигателда бу бурчакни блок ва шкивдаги белгиларини тўғри келиши бўйича созланади. Созлаш поршеннинг юқори ўлик нуқтасида, сиқиш тактида бажарилади. Двигател ишлатилиб ваккум ва марказдан қочирма созлагичлар ёрдамида, тезлик ва юкланишни ҳисобга олиб, ўт олдириш бурчаги созланади. Ишлаб турган двигателда ўт олдириш бурчаги стробоскоп ёрдамида ўрнатилади. Булардан ташқари узгич-улагич контакти орасидаги ва свеча электродлари орасидаги тирқиш созланади. Контактли-транзисторли ўт олдириш тизими. Кичик миқдордаги ток кучининг узилиши натижасида тизимнинг контактлари орасида учқунланиш содир бўлмайди ва нурамайди, шунинг учун амалда узгич тақсимлагич контактини тозалаб туришга хожат йўқ. Бу тизимга ҳар 2-ТХК вақтида контактлар бензин шимдирилган мато билан артилади, 0.25-0.45 мм оралиқдаги контактлар орасидаги тирқиш созланади, ҳар 25 минг км.дан сўнг тақсимлагич кулачоги артилади ва тикув мойидан 2-3 томчи томизиб қўйилади. Транзисторли комутаторга ТХК учун унинг устки қисми артиб қўйилса бас. Стартерда ишлаш жараёнида механик носозликлар кўпроқ учрайди. Едирилиш натижасида стартер шестерняси ва маховик қўшилмай қолади. Бу носозликлар, брикмаларда салт юриш кўпайиб кетиши натижасида содир

бўлиши ҳам мумкин. Ундан ташқари сим чулғамларининг узилиши, қисқа туташиш, якор қўнимидаги бронза втулкаларини ейилиши, клеммаларнинг куйиши ва оксидланиб қолиши натижасида носозликлар келиб чиқади. Нексия ва Эсперо автомобилларида контактсиз транзисторли ўт олдириш тизими қўлланилади, тизимдаги барча жиҳозларни ташхислаш ишлари сканер ёрдамида бажарилади. Бунда ўт олдириш моменти, свечалврга келаётган кучланиш қиймати, хатто свечалар орасидаги тирқишнининг меъёридалигини текшириш мумкин. Ёритиш ва огоҳлантириш анжомларининг носозликларини келиб чиқиши лампочкаларнинг куйиши, узгич-улагичларнинг ишдан чиқиши натижасида рўй беради. Энг асосий носозликлар фараларнинг носозлигидан иборат. Яқин ёритиш чироқлари 30 м. ни, узоқ ёритиш чироқлари 100 м. масофани ёритиши керак. Улар маҳсус оптик приборлар ёрдамида ёки автомобилдан маълум масофада деворга ўрнатилган маҳсус экран ёрдамида созланади. Ростлаш вақтида битта фарани ёруғлик нури ўтказмайдиган ғилоф билан ёпиб қўйилади. Агар ёруғлик шарпасининг эллипссумон шакли маркази билан экрандаги вертикал ва горизантал чизиқларнинг кесишиш нуқтаси мос тушмаса, ростлаш винтлари орқали ҳамма фаралар бураб мосланади. Шундай тартибда иккинчи фара ҳам ростланади. Агарда фарани ростлашда экрандан фойдаланилса, у ҳолда экран, автомобилнинг турига қараб, ундан 5-12 м гача узоқликда жойлаштирилиши мумкин. Ёритиш жиҳозларининг яроқсиз деталлари алмаштириш йўли билан таъмирланади. Текширув-назорат приборларини ишлай билиш қобилияти, кўрсатиш тўғрилиги текширилади. Уларнинг носозликлари сим чулғамларининг куйиши, симларнинг узилиши, нотўғри кўрсатиши бўлиб, тузатиб бўлмаса, улар янгисига алмаштирилади.

Адабиётлар 1. Ўзбекистон республикасида халқ хужалигини , шу жумладан автомобил саноатини бозор иқтисодиёти шароитларида ривожлантириш ва уларни эксплуатациясини ташкил этиш юзасидан Ўзбекистон Республикаси президенти И . А . Каримовнинг маърузалари , хукумат қарорлари , етук олим ва мутахассисларнинг фикрлари , чиқишлари ва илмий мақолалар (1991 йилдан шу кунгача . 2. Техническая эксплуатация автомобилей. под редакцией проф. Е.С.Кузнецов М: Транспорт,1991 г. 3. Техническая эксплуатация автомобилей. под ред. проф. Е.С.Кузнецова М: Т.,1991 г. 4. Ҳамрақулов О., Магдиев Ш. Автомобилларни техник эксплуатацияси, Жиззах, ЖизПИ, 2005й. 5. «Ўзбекистон Республикаси автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибининг техник хизмати ва таъмири хақидаги Низом» Т., “Ўзавтотранс” коорпорацияси 1998-йил. 6. Крамаренко Г.В.,Николяев В.А., Шаталов А.И. Безгаражное хранение автомобилей при низких температурах. М:Транспорт 1984 г. 7. Лабезников М.Е.,Букеревич Ю.Л.Эксплуатация автомобилей в условиях жаркого климато и пустўнно-песчанной местности.М:Транспорт 1969г. 8. Ўқитишнинг техник воситаларини қўллаш учун мавжуд материаллар рўйхати. 9. Ҳамрақулов О ва бошқалар. Транспортвоситаларида ишлатиладиган эксплуатацион материаллар. Жиззах. ЖизПИ. 2004й. 10. Ҳамрақулов О ва бошқалар. Автотрнаспорт воситалаарини лойиҳалаш. Битирув малакавий ишини бажариш учун ўқув қўлланма. Жиззах. ЖизПИ. 2005й.

Похожие

Двигателнинг совутиш ва мойлаш тизимига тхк ва т технологияси.

Двигателнинг ёнилғи таъминот тизимига тхк ва таъмирлаш. Бензинда ишловчи двигателлар ёнилғи таъминот тизимига тхк

Автомобил трансмиссияси ва бошқариш тизимига тхк ва т технологияси

Автомобил юриш қисмига тхк ва т технологияси.

Автомобил кузови ва кабинасига ТХК ва Т технологияси.