Дизелларда аралашма ҳосил бўлиши. Ёқилғи насослари ва форсункалар. Дизелларда аралашма ҳосил бўлиш - Транспорт - Рефераты

Дизелларда аралашма ҳосил бўлиши. Ёқилғи насослари ва форсункалар. Дизелларда аралашма ҳосил бўлиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

107.5 KB

Дизелларда аралашма ҳосил бўлиши. Ёқилғи насослари ва форсункалар. Дизелларда аралашма ҳосил бўлиш Режа: 1. Дизелларда аралашма ҳосил бўлиши; 2. Қаторли, юқори босимли ёқилғи насосларининг тузилиши ва ишлаши; 3. Юқори босмли ёқилғи тақсимлаш насоси; 4. Ёқилғи пуркашни илгарилатувчи автоматик муфта; 5. Форсункали ва ёқилғи ўтказгичлар; 6. Тезлик регуляторлари. Тезлик регуляторларининг вазифалари ва классификациялари.

Таянч сÿзлари: юқори босимли ёнилғи насоси; ёнилғи ҳайдаш насоси; форсунка; дағал фильтр; майин фильтр; гильза; плунжер; илгарилатиб пурковчи автоматик муфта; барча режимли ростлагич. 1.Дизелларда аралашма ҳосил бўлиши Цилиндрга ёқилғи форсункадан сиқиш такти охиридаги ҳаво босимидан бир неча марта катта босим билан пуркалади. Бунда ёқилғининг оқиш тез - лиги 150-400 м/секга қадар етади. Ёқилғи оқими ҳавога ишқаланиши туфай ли диаметри 0,002-0,003 мм ли майда томчилардан иборат конус шаклидаги ёқилғи машъаласи ҳосил қилади. Тўзишнинг конус бурчаги асосан соплонинг шакли ва ўлчамларига, пуркалиш босимига, ёқилғи қовушқоқлиги ва цилиндрдаги ҳаво босимига боғлиқ бўлади. Тез ва тўлиқ ёнадиган ёнилғи аралашма ҳосил қилиш учун ёқилғи им кони борича майда зарра (жуда нафис) бўлиб тўзғиши ва ҳар бир зарра тўлиқ ёниши учун ўз атрофида етарлича кислородга эга бўлиши зарур. Шу сабабли дизель цилиндрларига назарий ҳисобланганда ( =1,20 1,65) кўпроқ ҳаво киритилади. Ортиқча ҳаво коэффициентини камайтириш учун, бинобарин, ўртача эффектив босимни ва дизелнинг литр қувватини ошириш учун аралашма ҳосил бўлиш сифатини яхшилаш лозим. Бунинг учун қуйидаги шартларни бажариш керак: 1)ёниш камерасининг шакли форсункадан чиқарилган ёқилғи машъала - сининг шакли, ўлчами, сони ва жойлашишига мос бўлиши; 2)ёниш камерасидан ўз-ўзидан аланга олиш олдидан ёқилғининг ҳаво билан аралашишини ва сўнгра аралашманинг тўлиқ ёниш учун интенсив ҳаво оқими (уюрмаси) ҳосил қилиниши; 3)ёқилғи нафис тўзитилиши; 4)ёқилғи бир текис тўзитилиши, яъни оқимдаги бўлинган томчилар нинг ўлчамлари деярли бир хилда бўлиши;

5)ёқилғи узоқроқ отилиши зарур. Биринчи иккита шартни ёки ҳеч бўлмаса улардан бирини бажариш учун махсус конструкцияли ёниш камерасини ишлатишга тўғри келади. Ёқилғиини нафис ва бир хилда тўзитишни икки усул билан: а) пуркаш босимини ошириш йўли билан (чунки бунда ёқилғининг катта тезлик билан оқиши вужудга келади); б) форсунка соплоси тешигининг диаметрини кичрайтириш йўли билан амалга ошириш мумкин. Ёқилғининг қовушқоқлиги қанча кичик бўлса, ёқилғи шунча нафис ва бир хилда тўзийди. Ёқилғининг узоқроқ отилиши пуркаш босими ортиши билан катталашади, ёниш камераси босим ортиши билан кичиклашади. Газ муҳитининг ёқилғи заррасига кўрсатиладиган қаршилиги ортиши туфайли ёқилғи машъаласи кичиклашади. Ёниш камерасининг турлари . Ҳозир ги замон дизель двигателларининг ёниш камераси конструкцияси бўйича икки турга: ажратилган ва ажратилма ган турга бўлинади. Ажратилган ёниш камераси икки қисмдан иборат: поршень туби 1 ва ци - линдрлар каллаги 3 сирти билан чегараланган асосий камера (9.1-расм, а) ва цилиндрлар каллагида жойлашган қўшимча (уюрмали) камера 5 дан иборат. Уюрмали камера ҳажми ёниш камерасининг бутун ҳажмининг 60-70% ини ташкил қилади. Сиқиш тактида поршень ҳавони цилиндрдан канал 6 орқали уюрмали камера 5 га ҳайдайди. Уюрмали камера шакли унда интенсив уюрмали ҳаво оқимини ҳосил қилишга мослашган. Форсунка 2 пуркаган ёқилғи ҳаво оқимига илашиб, у билан яхши аралашади ва ўз-ўзидан алангаланади. Уюрмали камерада ёқилғи ёнишидан ҳосил бўлган маҳсулот (газ) босими ва температураси ортади ва у ёқилғининг ёнмаган қисми билан асосий камера 7 га оқиб ўтади ва у ерда ҳали фойдаланилмаган ҳаво билан аралашади.

Асосий камерада ёқилғи тўлиқ ёнади. Уюрма камерали дизелларда сиқилиши ва ёниш процесси вақтида уюрмали ҳаракатнинг жадал бўлиши сифати аралашма ҳосил бўлишини таъминловчи асосий факторлардан ҳисобланади. Уюрмали камеранинг асосий афзалликлари қуйидагича: аралашма унча юқори бўлмаган пуркаш босимида ҳосил бўлади (11-13 МПа), дизель юмшоқ ишлайди,тир сакли вал 1 0 га бурилганида босим 0,2-0,3МПа дан ошмайди. Уюрмали ка меранинг камчиликлари қуйидагилардан иборат: газ бир камерадан иккинчи камерага оқиб ўтишда гидравлик ва иссиқлик исрофлари катталиги туфайли ёқилғининг солиштирма сарфи катта ( eg =250-270г/кВт.с) ва ёниш камераси деворларига газ иссиқлигининг кучли узатилиши сабабли дизелни юргизиб юбориш анча қийинлашади. Д-21А1 ва Д-37Е, ЯМЗ, А-41 ва СМД-60 (9.1-расм, в), Д-240 ва Д-160 (9.1120-расм, г) дизелларнинг ажратилмаган ёниш камералари поршень туби ва каллак сирти ҳамда ци линдр девори билан чегараланган бир бутун ҳажмдан иборат бўлади. Ажратилмаган ёниш камерали (ёқилғини бевосита пуркайдиган) дизел - ларнинг ажратилган ёниш камерали дизелларга нисбатан асосий афзаллик - лари шуки, уларнинг тежамкорлиги юқори ( eg =230-240Ш г/кВт.с) ва юргизиб юбориш анча енгил. Бу ёниш камерасининг ихчамлиги (ҳажм бирлигига нис батан кичик сирт тўғри келиши) ва газнинг бир камерадан иккинчи каме рага оқиб ўтишида гидравлик қаршиликни енгишга ҳам энергия исроф бўл маслиги билан тушинтирилади. Ажратилмаган ёниш камерали дизелларнинг камчиликлари шуки, қаттиқ ишлайдиган (тирсакли вал 1 0 га бурилганида босим 0,5:0,8МПа ортади), ишлатиладиган ёқилғи сифатига қуйиладиган та лаб катта, пуркаш босими юқори бўлиши керак. 2. Қаторли, юқори босимли ёқилғи насосларининг тузилиши ва ишлаши

Ёқилғи насоси ҳар бир цилиндрнинг форсункасига аниқ пайтда ва маълум вақт оралиғида дизелнинг маълум нагрузкасига мос бир хил ва аниқ ўлчанган порцияда ёқилғи бериш учун хизмат қилади. СМД-14, А-41, А-01М ва Д-240 дизелларига кўп қаторли унификацияли ёқилғи насослар ўрнатилган. ТН-8,5Х10 база модели ёқилғи насоси секцияси (9.2-расм, а ва б) плунжер (поршень) типидаги на сос кўринишида бўлади. Плунжер 13 нинг втулка 14 да илгарилама-қайтма ҳаракати туфайли ёқилғи сурилади ва ҳайдалади. Насоснинг кулочокли вали 1 тақсимлаш шестерняси воситасида дизелнинг тирсакли валидан ҳаракатга келтирилади. Бунда кулачокнинг бўртиғи қисми кулачок сиртида айланадиган ролик 20 га тегиб туртгич 19 ни юқорига силжитади. Туртгич билан биргаликда туртгич пружинаси 15 ҳамда ростлаш болти 17 учига сиқилган плунжер 13 ҳам кўтарилади. Кулачок бўртиғи ролик тагидан чиққанида плунжер ҳам кўтарилади. Кулачок бўртиғи ролик тагидан чиққанида плунжер ва турткич сиқилган пружина таъсиридан пастга тушади ва дастлабки ҳолатига келади. Плунжер юқорига ҳаракатланганида ёқилғининг ҳайдалиши, пастга ҳа - ракатланганида эса ёқилғининг сўрилиши рўй беради. Плунжер юриш йўли 10 мм, унинг диаметри 8,5мм га тенг. Гильза 14 га иккита елвизак тешик: киритиш 10 ва ўтказиш 5 тешиклари ишланган. Киритиш тешиги ўтказиш тешигидан бир оз юқори жойлашган. Насос секцияларининг гильзалари битта умумий головка 3 га ўрнатилган узала каналлар 11 ва 4 майин тозалаш фильтридан келадиган ёқилғи билан тўлган. Ҳаво бир гильзанинг киритиш канал 11, ўтказиш тешиги канал 4 билан туташган. Гильзаларнинг устки тешиклари эгар 9 га ўрнатилган ҳайдаш клапани 8 билан ёпилади. Эгар гильзага каллакка бураб киритилган штунцер 7 билан сиқилади, ҳайдаш клапани штунцерга ўрнатилган пружина 6 билан сиқилади. Плунжер пастга ҳаракатланганида киритиш тешиги 10 очилиши билан (9.2-расм, в) канал 11 дан (9.2-расм, а) ёқилғи келади ва гильзанинг плунжер устидаги бўшлиғини тўлдиради. Плунжер юқорига ҳаракатланганида дастлаб

ёқилғи гильзадан киритиш тешиги орқали каллак канали 11 га қайта ҳайдалади. Плунжернинг юқори милки киритиш тешигини ёпганида плунжернинг актив юриши бошлана ди, бунда гильзанинг плунжер устидаги бўшлиғида босим ортади. Бу босим ёқилғи ўтказгичдаги ёқилғининг қарши босимидан ва пружина 6 нинг қар шилик кучидан катталашганида клапан 8 очилади (9.2-расм, г). Ёқилғи ёқилғи ўтказгич га ўтади ва форсунка орқали дизель цилиндрига пуркалади. Плунжернинг бундан кейинги ҳаракатланишида канавка А нинг кертик милки 25 (9.2-расм, д) ўтказиш тешиги 5 ни очади. Плунжер устидаги бўшлиқда босим катта бўлиши туфайли марказий вертикал тешик 21, диаметрал канавка 22 ва винтсимон канавка А дан ўтказиш тешиги 5 орқали каллак канали 4 га (9.2-расм, а) ёқилғи оқа бошлайди. Форсунка орқали ёқилғи пуркалиши тўхтайди. Плун жер устида босим камайиши натижасида пружина 6 (9.2-расм, д) босим ҳайдаш клапанини эгар 9 га сиқади ва клапан гильзанинг плунжер устидаги бўшлиғини ҳамда ёқилғи ўтказгични (ёқилғи ўтказиш пайтида) ажратиб қўяди. А-41 дизелининг 4ТН-9Х10Т (тўрт секцияли, қаторли, юқори босимли плунжернинг диаметри 9 мм, юриш йўли 10 мм, тезлик ростлагичи бор) ёқилғи насоси 9.3-расмда кўрсатилган. Ёқилғи насосининг корпуси 1 алюминий қотишмасидан қутисимон қилиб қуйилган бўлиб, унга насосининг барча узель ва деталлари ўрнатилган. Корпуснинг ичи горизонтал тўсиқ билан юқори ва пастки бўлакка (бўшлиққа) бўлинган. Юқори бўшлиққа чўян каллак 2 дан чиқиб турган плунжер жуфти қисми ва берилаётган ёқилғи миқдорини ўзгартириш механизми кириб туради. Горизонтал тўсиқнинг тўртта вертикал тешикларига турткичлар 30 жойлашган. Қопқоқ 15 корпус деворидаги ёқилғи узатишни ростлаш механизми ва толкателлар 30 га ёқилғи келадиган тешикни ёпади. Корпуснинг олд деворига плита 19 ва ўрнатиш фланеци 18, орқа деворига эса ростлагич маҳкамланадиган қутисимон фланеци 36 бураб қўйилган.

Насоснинг пўлатдан ясалган кулачокли вали 21 иккита шарикли подшипниклар 34 да айланади. Шарикли подшипниклар фланецлар 18 ва 36 нинг уясига прессланган пўлат втулкалар 35 га ўрнатилган. Валнинг бир хил тангенсиал профилли тўртта кулачоги бир-бирига нисбатан 900 бурчак остида жойлашган. Кулачокнинг бундай профили плунжер ҳаракати тезлигини оширади, бинобарин, форсунканинг ёқилғини пуркаш давомийлиги қисқаради ва пуркалаётган ёқилғи босимининг кўтарилиш тезлиги ошади. Буларнинг барчаси ёқилғининг тўзиш сифатини яхшилашга имкон беради. Вал 21 айланишида махсус эксцентрик 24 юза 23 га маҳкамланган ҳайдаш насосини ҳаракатга келтиради. Кулачокли валнинг шарикли подшипниклари ва насос корпуси 1 нинг пастки ярмига жойлашган деталларнинг ишқаланадиган сиртлари дизель мойи билан мойланади. Мой ташқарига оқмаслиги учун олдинги шарикли подшипникдан кейин ўзи қисар сальниклар қўйилади. Мой фланец 36 га ўрнатилган тиқинли тешик орқали қуйилади. Мой насосдан тиқин 38 билан беркитиладиган тешик орқали чиқариб ташланади. Гильза ва плунжернинг ишқаланиш сиртлари улар орасидаги зазордан сизиб ўтадиган ёқилғи билан мойланади. Плунжер жуфтида юқори босимида (20 МПа ва ундан юқори) зарур герметикликни ҳосил қилиш учун бу деталларнинг ишқаланиш сиртлари яхши жиловланади ва бир-бирига ишқаб жипслаштирилади. Плунжер жуфти- гильзада диаметриал зазор 0,001-0,002 мм оралиғида бўлиши шарт. Жуфтларнинг комплектлигини бузиш ярамайди. УТН-5 ёқилғи насоси Д-37Е, Д-50 ва Д-240 дизелларига ўрнатилади (9.4127-расм). Бу насосларнинг секциялари 4ТН-9Х10Т насоси секциялари каби ишлайди. УТН-5 насосининг 4ТН-9Х10Т насосига нисбатан асосий афзалликлари шуки, унинг оғирлиги тахминан икки марта енгил, узунлиги эса бир ярим марта қисқа.

УТН-5 насоси 4ТН-9Х10Т насосидан фарқли ўлароқ, унинг ҳар бир гильзаси 32 нинг пастки қисмига винт билан тишли гардиш 28 маҳкамланган бурилиш втулкаси 26 ўрнатилади. Втулка 26 пружина 24 билан тутиб турилади ва пастки қисмида плунжер чизиғи 31 кирадиган паз бўлади. Тишли гардиш 18 тишли рейка 27 билан тишлашиб туради. 3.Юқори босимли ёқилғи тақсимлаш насоси Кўп плунжерли насосларнинг конструкцияси мураккаб, тайёрлаш учун кўп меҳнат талаб қилинади, габарит ўлчамлари катта ва оғир бўлади. НД-21/4 маркали юқори босимли тақсимлаш насоси бу камчиликлардан ҳоли. Бу насос цилиндрлари сони биттадан ўн иккитигача бўлган автотрактор дизеллари учун такомиллашган насослар базавий модели бўлиб ҳисоблана ди. НД21/4 насоси Д-37Е дизелига, НД21/2 насоси эса Д-21А1 дизелига ўрнатилади. НД 21/4 (9.5-расм) насосининг алюминий корпуси 24 да кулачокли механизм учун ариқча, юқори босим ва ростлагич секцияси бўлади. Кулачокли вал 32 дизелнинг тақсимлаш шестернясидан айланма ҳаракат олади. Вал кулачогининг тўртта бўртиғи мавжуд. Кулачок бўртиғи турткич 3 роликларига текканида плунжер 5 гильза 10 да юқорига қараб ҳаракатланади, натижада ҳайдаш рўй беради. Кулачок бўртиғи турткич роликлари тагидан чиққанида плунжер пружина 4 таъсирида пастга ҳаракатланади, натижада сўриш рўй беради. Кулачокли вал 32 бир марта айланганида плунжер 5 тўрт марта бориб келади. Кулачокли вал бир вақтнинг ўзида шестернялар 30 ва 27 орқали ростлагичнинг вертикал валини айлантиради, ростлагич валидаги шестерня 11 орқали шестерня 6 ва тишли втулка 1 орқали плунжер 5 ни ҳам бир марта айлантиради. Бу эса плунжерга дизель цилиндрларига ёқилғи тақсимлаш имконини беради. Корпус 24 нинг ён деворидан бирига ҳайдаш насоси 42 маҳкамланади, у эксцентрик валча 25 орқали кулачокли вал 32 дан айлантирилади.

Насос секцияси корпуснинг вертикал бўшлиғи 24 га ўрнатилади. У гильза 5 билан гайка 6 ёрдамида уланган каллак 14 (9.6-расм, а) плунжер 2, дозатор 18, тишли втулка 1, пружина 20 ҳамда тарелкалар 21 ва 3 дан ташкил топган. Каллак 14 гильза 5 да иккита штифт 17 билан тутиб турилади. Каллакда дизелнинг ҳар бир цилиндрлари учун тескари 10 ва ҳайдаш 12 клапанларига эга штуцер 13 ўрнатилади. Насос секцияси деталлари йиғилганидан кейин кертик тешик В даги монтаж чека (чув) 4 билан тутиб турилади. Секция насос корпус 24 га маҳкамлангандан сўнг чув 4 олиб ташланади (9.5-расм) ва ён қопқоғи билан корпус уясига ўрнатилади. Ёқилғи насосининг пастки бўшлиғига сизиб ўтмаслиги, мойнинг эса унинг устки бўшлиғига тушмаслиги учун гильза 5 ариқчасига (9.6-расм, а) иккита зичлаш ҳалқаси 19 қўйилади. Плунжер 2 да (9.6-расм, б) марказий канал Б, тақсимлаш тешиги Д, кертик тешик В бўлади. Гильза 5 да дозатор 18 жойлашадиган дарча Г, киритиш тешиги А ва тақсимлаш каналлари Е мавжуд. Плунжер 2 нинг пастга юришида ёқилғи гильза 5 даги киритиш тешиги А дан плунжер устидаги бÿшлиққа тушади. Плунжер юқорига юришида плунжернинг учи тешик А ни ёпиш пайтигача ёқилғи паст босимли ёқилғи ўтказгичига қайта сиқиб чиқарилади. Плунжер 2 тешик А ни беркитиш билан ёқилғи плунжердаги марказий канал Б ва тақсимлаш тешиги Д дан гильзадаги канал Е га узатилади ва сўнгра каллак 14 канал, штунцер 13 даги тескари 10 ва ҳайдаш 12 клапанлари орқали юқори босимли ёқилғи ўтказгичига берилади. Ёқилғининг узатилиши плунжер 2 даги кертик тешик В дозатор 18 дан чиқиши пайтида тўхтайди. Ростлагич ричаглар системаси орқали дозатор 18 ни плунжер 2 да ўқ бўйлаб силжитади, натижада узатилаётган ёқилғи миқдорини ўзгартиради. Дозатор пастга силжиганида ёқилғи узатилиши камаяди, юқорига силжиганида ёқилғи узатилиши кўпаяди. Дозаторни пастки энг чекка вазиятига силжитиб, ёқилғи узатишни тўхтатиш мумкин. Бунда плунжер 2 гильзадаги киритиш тешиги А ни ёпади,

унинг кертик тешиги В дозатор 18 дан чиқиб кетади. Дозатор юқоридаги икки вазиятда турганида ёқилғи энг кўп узатилади. Плунжернинг айланишига қараб тақсимлаш тешиги Д ёқилғининг канал Е га кириш тешигини очади, ёқилғи бу каналдан тегишли форсункага боради. Юқори босимли ёқилғи ўтказгичини ёқилғидан бўшатиш, бинобарин, дизель цилиндрига форсункадан ёқилғи узатишини тезроқ тўхтатиш тескари 1 (9.7-расм) ва ҳайдаш 6 клапанлари билан амалга оширилади. Иккала клапаннинг тегиш сирти ясси, силлиқланган. Тескари клапан 1 нинг устки учи хоч (крест) симон. Ҳайдаш клапани 6 нинг марказида жиклёр 7 бўлади. Эгар 2 устки силлиқланган учи билан каллакга ўрнатилган ва унга қистирмаси 3 бўлган штуцер 9 билан маҳкамланган. Эгар 2 га тескари клапан 1 эркин киради. Ёқилғи берилмаганда (9.7-расм, а) пружина 4 ва 8 лар клапан 6 ва 1 ларни бир-бирига текислаб сиқади, шу билан бирга ҳайдаш клапани эгар 2 тешигини, тескари клапан эса жиклёр 7 ни беркитади. Плунжер ёқилғи (9.7-расм, б) бериш вақтида иккала клапан ҳам 0,5-0,6 мм га кўтарилади ва ёқилғи юқори босимли ёқилғи ўтказгичга келади. Клапанларнинг ортиқча кўтарилиши чеклагич 10 билан чекланади. Ёқилғи берилиши тўхтаб қолиш пайтида (9.7-расм, в) иккала клапан ҳам пастга тушади ва дастлабки вазиятни эгаллайди, бунда ҳайдаш клапани 6 эгар 2 тешигини беркитиб, ёқилғининг каллак канали 5 да оқишини тўхтатади. Бир вақтда ёқилғининг бир қисми инерция билан жиклёр 7 дан ўтиб кетиб, тескари клапан 1 ни сиқади, натижада ёқилғи ўтказгичда босим кескин пасаяди. 4.Ёқилғи пуркашни илгарилатувчи автоматик муфта Ёқилғи пуркашни илгарилатиш бурчаги двигателнинг тирсакли вали айланишлари частотасига боғлиқ ҳолда бевосита автоматик муфта билан ўзгартирилади. Муфтадан фойдаланиш дизелнинг турли тезлик режимларида тежамли ишлашига ва юргизиб юбориш сифатини оширишга ёрдам беради.

У ЯМЗ дизелларининг барча моделлари, СМД-60, СМД-62 дизеллари ёқилғи насосларига ўрнатилади. Муфта қуйидагича тузилган. Етакланувчи ярим муфта 5 (9.8-расм, а, б) шпонкалар ва ҳалқа гайкалар ёрдамида насоснинг кулачокли вали олд учига маҳкамланган. Ярим муфта 5 нинг қўзғалмас ўқлари 8 га юклар 6 эркин кийдирилган. Корпус 4 етакланувчи ярим муфта 5 га бураб қўйилган. Етакчи ярим муфта 1 да насос юритмасидан буровчи моментни узатувчи иккита турум 10 ва иккита таянч бармоқ 9 бўлади. У етакланувчи ярим муфта гупчагига эркин кийдирилган. Етакчи ярим муфта 1 бармоқлари 9 юклар 6 кертикларига киради ва уларнинг эгри чизиқли сиртлари 11 га тиралади. Ўқлар 8 ва таянч бармоқлари 9 ораларига пружиналар 7 қўйилган. Етакчи ярим муфта 1 айланганида унинг бармоқлари 9 юклар 6 нинг эгри чизиқли сирти 11 га босим кўрсатади, бу босим ўқлар 8 ва етакланувчи ярим муфта 5 орқали насоснинг кулачокли валига узатилади. Двигателнинг тирсакли вали айланишлари частотаси ортганида марказдан қочирма кучлар таъсирида юклар 6 етакчи ярим муфта 1 бармоқлари 9 бўйлаб эгри чизиқли сиртда сирпаниб, марказдан қочади. Бунда ўқлар 8 ва бармоқлар 9 орасидаги масофа қисқаради, пружиналар 7 қисқаради ва етакланувчи ярим муфта 5 кулачокли вал билан биргаликда кулачокли валнинг айланиши йўналиши бўйича бурилади. Бунинг натижасида дизель цилиндрларига ёқилғи эртароқ тушади, яъни ёқилғи пуркашни илгарилатиш бурчаги катталашади. Тирсакли валнинг айланишлари частотаси камайиши билан юклар 6 яқинлашади, пружиналар 7 нинг ёзилиши таъсирида етакланувчи ярим муфта 5 кулачокли вал айланишига тескари йўналишда бурилади ва ёқилғи пуркашни илгарилатиш бурчаги кичиклашади. 5.Форсункали ва ёқилғи ўтказгичлар Форсунка- дизелни ёқилғи билан таъминловчи йиғма бирлик бўлиб, дизелнинг цилиндрига ёқилғи пуркаш учун хизмат қилади. Автотрактор

дизелларида ёпиқ турдаги форсункалар ишлатилади. Унинг ичи ёқилғи пуркаш даври оралиғида цилиндрдан кучли пружина 14 билан чўктирилган махсус тиқин игна 17 (9.9-расм, а ва б) орқали ажратиб турилади. Тиқин игна ҳайдалаётган ёқилғи босими таъсирида очилади. Форсунканинг асосий қисми пуркалаётган ёқилғи оқимини тўзитадиган ва шакл берадиган тўзитгичдан иборат. Тўзитгичлар штифтли ва штифтсиз бўлиши мумкин. Штифтли тўзитгичда штифт 24 учидаги игна 17 билан ёпиладиган битта тўзитиш тешиги бўлади. Шундай тўзитгичли форсунка ёниш камераси ажратилган дизелларда ишлатилади. Штифтсиз тўзитгичларда ёқилғи бир неча тўзитиш тешиклари орқали узатилади. Штифтсиз тўзитгичларда уларга пуркаш оралиғида келадиган ёқилғи штифти йўқ конус игна билан беркитилади. Штифти бор тўзитгичли ёпиқ турдаги форсунка қуйидагича ишлайди. Тўзитгич 18 нинг жуда кичик зазорли (0,0-2-0,003 мм) марказий тешигига игна 17 кириб туради. Тўзитгич билан игна легирланган пўлатдан ясалади ва термик ишлов берилади. Игнали тўзитгич ҳам плунжер жуфти каби етилтирилади ва биргаликда танланади. Ишлатишда уларнинг комплектлигини бузиш ярамайди. Игна 17 пружина 14 таъсирида тиқин конуси 23 билан тўзитгич эгарининг конус сиртига зич ўтиради. Тўзитгич учидаги тешикдан игнанинг пастки учи- штифт чиқиб туради. Штифт тиқин конусга тескари турган конус 23 шаклида бўлади. Насос ёқилғи корпусдаги каналлар 3, ҳалқа ариқча 21 ва каналлар 1 орқали бўшлиқ 19 га келади. Тўзитгичдаги тешик эгарга пружина 14 билан сиқилган игна ёрдамида берк бўлгани учун бўшлиқ 19 да босим ортиб боради ва игнанинг конус сирти 22 га берилади. Ёқилғининг игнага кўрсатаётган босим кучи пружинанинг босим кучидан ортганида игна юқорига силжийди (9.9-расм, в) ва тўзитгичнинг чиқариш тешиги билан игна штифти 24 орасидаги ингичка ҳалқа тирқиш орқали ёниш камерасига ёқилғи келиш йўлини очади. Тирқиш орқали катта босим остида

ўтаётган ёқилғи катта тезликда бўлади ва майда зарраларга тўзийди. Штифтли тескари конус туфайли ёқилғи оқими конус шаклида тўзийди, бу эса ёниш камерасида ёқилғининг ҳаво билан яхши аралашишини таъминлайди. Ёқилғи пуркалиши бошида унинг ёқилғи ўтказгичдаги ва форсунка игнаси остидаги босими пасаяди, игна тушишга ва берилаётган ёқилғи оқимини тўхтатишга интилади, бироқ ёқилғининг янги порцияси игнани кўтаради ва пуркаш давом этади. Шундай қилиб, форсунка игнаси тебранма ҳаракат қилади. Игна кўтарилган ҳолда туриши ва ёқилғи пуркалиши чўзилмаслиги учун ёқилғи босими кескин ва тез ортиши керак. Бунга ёқилғи насосида махсус профилли кулачок вали ишлатиш билан эришилади. Насос форсункага ёқилғи узатишини тўхтатиши билан бўшлиқ 19 да босим пасаяди ва пружина таъсиридан игна конус учи 23 билан эгарга сиқилади ва тўзитгичнинг чиқариш тешигини ёпади. Ёқилғи узатиш кескин тугаши (тўхташи) керак. Акс ҳолда ёқилғи пуркаш охирида тўзимай қолади ва тўзитгичнинг чиқариш тешиги олдида томчи ҳосил бўлади, бу ёнилғи аралашма ҳосил бўлишини ва ёнишни ёмонлаштиради, тўзитгич тешигининг коксланишига сабаб бўлади. 6. Тезлик регуляторлари. Тезлик регуляторларининг вазифалари ва классификациялари. Бир режимли регуляторлар Бир режимли регулятор двигателнинг битта тезлик режимини тутиб туради, регулятор эса ана шу режимга мўлжалланиб ўрнатилади. Қолган барча тезлик режимлари карбюраторларнинг дроссель заслонкасини ричаг билан силжитиб ҳосил қилинади. Агар двигатель нагрузкаси камайса, тирсакли вал айланишлари частотаси, бинобарин, валик 16 айланишлари частотаси ортади (9.10-расм). Марказдан қочирма кучлар ортиши туфайли шарчалар ҳам марказдан қочади

ва қўзғалувчи диск 17 ўнг томонга силжиб, шарик таянч 13 воситасида ричаг 11 ни ўқи 12 билан биргаликда буради. Бунда ричаг 11 елкаси пружина 6 ни сиқади. Ўқ 12 билан биргаликда ричаг 9 ҳам бурилади, у эса шарнирли тортқи 3 ва ричаг 2 ёрдамида дроссель заслонкаси 1 ни ёпиб двигатель цилиндрига тушаётган ёнилғи аралашма миқдорини камайтиради. Шунга кўра двигатель вали айланишлари частотаси аввалгисига қараганда сезиларли даражада ошмайди. Двигатель регулятор билан нагрузкасиз (салт) ишлаганида, айланишлари частотаси бирмунча (8-10%га) ортади. Бу айланишлар частотаси салт юришнинг максимал айланишлари частотаси дейилади. Барча режимли регуляторлар. Шофёр ричаг 7 ёрдамида регулятор пружинаси 5 нинг эластиклигини (9.11-расм) болт-чеклагич 6 ва 8 лар билан маълум чегарада ўзгартирганда тирсакли валнинг энг кичик айланишлари частотасидан энг катта айланишлари частотасига бўлган ҳар қандай қийматида регулятор дроссель заслонкаси ёки ёқилғи насоси рейкасига таъсир қилади. Шундай қилиб регулятор ричагнинг ҳар бир янги вазиятида ҳайдовчи белгиланган тирсакли вал айланишлари частотасини деярли ўзгаришсиз автоматик тутиб туради. Двигатедаги кўп режимли регуляторлар қуйидагиларга имкон беради: 1)трактор агрегатини бошқариш шароитини яхшилайди, чунки двигателнинг тезлик режими ва қувватини енгил ва тез ўзгартиш мумкин; 2)тезликларни ўзгартиришда узатмаларни алмашлаб қўшиш билан боғлиқ бўлган тўхтаб туришлар ҳисобига трактор агрегатининг иш унумини оширади; 3)бурилишларда, тўсиқлардан ўтишда ва тракторларнинг қишлоқ хўжалик машина ва прицепларига яқинлашишида унчалик катта бўлмаган тезликларда ишлатиб, трактор агрегатининг турғунлигини яхшилайди; 4)тракторнинг нотўла нагрузка билан ишлаганида унинг ёқилғи сарфланиши камайтирилади. Тракторнинг нотўла нагрузка билан ишлашига уни юқори узатмага ўтказиш ва двигатель тирсакли вали айланишлари

частотаси илгариги ҳаракат тезлиги ҳосил бўлгунча пасайтириш йўли билан эришилади. Бунда двигатель қуввати ўзгармайди, двигателлар кичик айланишлар частотаси билан ишлаши туфайли бир соатда сарфланадиган ёқилғи миқдори камаяди. СМД-14 дизелининг кўп режимли регулятори қуйидагича ишлайди: Ёқилғи насоси валининг айланиши регулятор валиги 14 га (9.12-расм, а) регулятор шестерняси 13 билан тишлашадиган ёқилғи насоси шестерняси орқали узатилади. Валик 14 билан биргаликда иккита юк 17 ўрнатилган гупчаг 15 айланади. Марказдан қочувчи кучлар таъсиридан юклар ўқ 16 да айланиб, бир-биридан қочади ва тирак шарикли подшипник 11 га босиб, уни муфта 34 билан биргаликда (пружинада 24 ва 25 қаршилигини енгиб) ўнгга силжитади. Валик 14 айланишлари частотаси қанча катта бўлса, юкларни бир-биридан қочирувчи марказдан қочувчи кучлар шунча кўп, муфта ўнг томонга шунча кўпроқ сурилади ва пружиналар шунча кучлироқ сиқилади. Валик 14 нинг айланишлари частотаси камайгани сари юкларнинг марказдан қочирувчи кучлари камаяди. Марказдан қочирувчи кучларнинг муфтага таъсир қиладиган пружиналар эластик кучидан кичик бўлганида муфта чап томонга сурилади ва юклар бир-бирига яқинлашади. Валик 14 нинг ҳар бир айланишлари частотасига муфтанинг қатъиян аниқ вазияти тўғри келади, бу вақтда пружиналар эластик кучлари билан юкларнинг марказдан қочувчи кучлари ўзаро мувозанатда бўлади. Муфта 34 билан биргаликда у билан боғлиқ бўлган вилка 22 ҳам сурилади. Вилка 22 нинг юқори учи тортқи 18 орқали ёқилғи насоси рейкаси билан туташган, ўқ 33 нинг пастки учи кронштейн 10 билан бириктирилган. Кронштейн 10 валик 2 да бемалол бурилиши мумкин. Валикнинг ташқи учида ричаг 4 бор, у кронштейн ва пружина 8 билан боғланган. Ричаг 4 бурилганида бир вақтда кронштейн 10 ва улар билан биргаликда вилка 22 ҳам бурилади. Ричаг 4 нинг ўнгга бурилиши болт 35 билан, чапга буралиши эса шпилька 37 билан чекланади.

Ричаг 4 энг чекка ўнг вазиятга бурилганида унинг таянчи 3 (9.12-расм, б) болт 35 каллагига тегиб туради. Дизаель нагрузка остида бўлмаса, у ҳолда салт юришнинг максимал айланишлари частотасида ишлайди. Марказдан қочувчи катта кучлар таъсирида юклар бир-биридан максимал масофага қочади ва пружиналар 24 ҳамда 25 ни сиқиб, муфта 34 ни энг чекка ўнг вазиятга суради. Бунда вилка 22 рейка 38 ни ёқилғи насоси ёқилғини энг кам миқдорда берадиган қилиб суриб қўяди. Регулятор механизмининг бундай вазияти 9.12-расм, б да пунктир чизиқ билан кўрсатилган. Дизель нагрузкаси ортиши билан регулятор валигининг айланишлари частотаси камаяди. Бунда юкларнинг марказдан қочувчи кучлари камаяди ва сиқилган пружина 24 ва 25 ларнинг зўриқиш кучлари муфта 38 ни суради ва у билан биргаликда насос рейкаси 38 ҳам чапга сурилиб ёқилғи узатилишини кўпайтиради. Дизелнинг тўла нагрузкаси ва тирсакли валининг номинал айланишлари частотасида вилка 22 ростлаш винти 20 нинг учи призма 19 нинг қия қисмига тегиб турадиган вазиятни эгаллайди. Вилка ва рейканинг бу вазиятлари 9.12- расм б да туташ чизиқ билан кўрсатилган ва у насоснинг ёқилғини тўлиқ беришга мувофиқ келади. Шундай қилиб, ричаг 4 таянчи 3 болт 35 каллагига текканида дизель салт юришдан тўла нагрузкагача оралиқдаги режимда ишлайди, вилка 22 ўқ 33 да энг чекка ўнг вазиятдан винт 20 нинг призма 19 билан тегишиш вазиятигача бурилади ва рейка 9.12-расм б да кўрсатилганидек силжийди. Бундан кронштейн қўзғалмайди. Ўша нагрузка туфайли дизелнинг тирсакли вали айланишлари частотаси камайганида юкларнинг марказдан қочувчи кучлари камаяди ва сиқилган пружина 24 ва 25 лар муфта 34 ни чапга кўпроқ суришга интилади. Муфтанинг сурилишига вилка 22 халақит беради, чунки унинг устки учи ростлаш винти 20 билан призма 19 га таянади, кронштейн 10 билан боғланган пастки учи эса спираль пружина 8 билан тутиб турилади. Вилканинг бу вазияти 9.12-расм в да туташ чизиқ билан кўрсатилган.

Пружина 24 ва 25 ларнинг вилка 22 орқали кронштейн 10 га берадиган зўриқишлари пружина 8 қаршилигини енгганида кронштейн секинлик билан бурила бошлайди, винт 20 эса вилкада призма 19 нинг қия сирти бўйлаб юқорига сурилади. Бунда вилка рейка 38 ни чапга суриб, ёқилғи узатишни кўпайтиради. Кронштейн, вилка ва рейканинг бу вазияти 9.12-расм, в да пунктир чизиқ билан кўрсатилган. Дизель тирсакли вали айланишлар частотасининг ортиқча бўлиб кетишининг олдини олиш учун регулятор корпуси орқа деворига контургайка билан стопланган махсус тирак-болт 30 (9.12-расм, а) бураб қўйилган. Тўғри ўрнатилагн тирак-болт 30 бир марта бураб айлантирилганида ўз вазиятидан чиқиши керак, дизель тирсакли вали номинал айланишлари частотасида у вилка 22 нинг пастки қисмига тегиб туради. Ричаг 4 ни чапга буриб, дизель тирсакли валининг айланишлар частотаси камайтирилади. Бунда кронштейн 10 буралади ва вилка 22 нинг пастки учи муфта 34 ни чапга суради. Пружиналарнинг муфтага кўрсатадиган босими камаяди. Муфтанинг янги вазиятида пружиналар эластиклигининг мувозанатлашиши учун юкларнинг кичик миқдордаги марказдан қочувчи кучлари талаб қилинади, натижада регулятор тутиб турадиган айланишлар частотаси камаяди. Шу сабабли ҳайдовчи бошқариш механизми ёрдамида ричаг 4 ни ихтиёрий оралиқ вазиятига қўйганида регулятор орқали тезлик режими тутиб туради. Ричаг 4 нинг чапга бурилиши шпилька 37 билан чекланади. Таянч 3 шпилькага текканида насос рейкаси насоснинг ёқилғи узатишни тўхтатадиган вазиятини эгаллайди, демак, дизель ишламайди. Дизель тирсакли валининг максимал айланишлари частотаси шайба 36 ёрдамида ростланади. Шайбалар сони ортганида дизелнинг салт юриш ва тўла нагрузкали режимларида айланишлар частотаси камаяди, шайбалар сони камайса-максимал айланишлар частотаси ортади. Валик 7 корпус 32 чиқиғидаги тешикларга ўрнатилган ва уларда бўйлама йўналишларда сурилиши мумкин. Валик 7 ни дастаси 6 дан ўзига

қараб тортилса, у ҳолда винт 20 призма 19 дан ажралади, насос рейкаси 38 чапга сурилади ва ёқилғи узатиш ортади. Бу қурилма (бойитгич) дан дизелни совуқ пайтларда юргизиб юборишни енгиллаштиришда фойдаланилади. Дизель юргизиб юборилгандан кейин вилка 22 ўнгга сурилади ва винт 20 призмадан ажралади, пружина 5 эса валик 7 ни дастлабки вазиятига қайтаради. ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasi asoslari) 1 va 2 qism. Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1995 yil. 2. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasidan oliy о‘quv yurtlari uchun programmalashtirilgan о‘quv qо‘llanmasi). Toshkent, О‘qituvchi, 1998 yil. 3. Mamatov X.M. Turdiyev Y.T. Shomaxmudov SH.SH., Qodirxonov M.O. Av - tomobillar (Konstruksiya va nazariy asoslari). Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1982 yil. 4. Sergeyev V.V. Avtotraktorniy transport. V.SH. Moskva-1984. 5. Anoxin V.I. Ustroystvo avtomobiley. M.,1977. 6. Bagirov D.D. D.V.S. stroitelnix i dorojnix mashin. M.,1974 7. Gurevich A.M. Traktori i avtomobili. M.,1978. 8. S.M.Qodirov, M.O.Qodirxonov. Dvigatel va avtomobillar nazariyasi. Toshkent, О‘qituvchi, 1981 yil. 9. T.S.Xudoyberdiyev. Traktor va avtomobillar nazariyasi hamda hi sobi. Toshkent, О‘qituvchi, 1984 yil.

Похожие

Дизелларда ва газдизелларда аралашма ҳосил қилиш

Учқун орқали ўт олдириладиган двигателларда гомоген аралашма ҳосил қилиш

Карбюраторли двигателларнинг таъминлаш тизими

Ички ёнув двигателларининг иш жараёни ва асосий кўрсаткичлари

Дизел ва газдизелларда ёнилғини алангаланишн ва ёниши