Ички ёнув двигателларининг иш жараёни ва асосий кўрсаткичлари - Транспорт - Рефераты

Ички ёнув двигателларининг иш жараёни ва асосий кўрсаткичлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90.5 KB

Ички ёнув двигателларининг иш жараёни ва асосий кўрсаткичлари Режа: 1.Автомобиль двигателларининг классификациялари; 2.Поршенли ички ёнув двигателларининг механизмлари ва тизимлари; 3.Тўрт тактли карбюраторли двигателнинг иш цикли; 4.Тўрт тактли дизелнинг иш цикли; 5.Икки тактли двигателларнинг иш цикли; 6.Тўрт ва икки тактли двигателларни таққослаш; 7.Дизель ва карбюраторли двигателларни таққослаш; 8.Кўп цилиндрли двигателларнинг ишлаши.

Таянч сўзлар: двигатель; сиқиш даражаси; иш жараёни; юқориги чекка нуқта; пастки чекка нуқта; поршень йўли; цилиндрнинг иш ҳажми; цилиндрнинг тўла ҳажми; ёниш камераси; такт; цикл; двигателнинг литражи; карбюраторли двигатель; инжекторли двигатель; дизель; тўрт тактли двигатель; икки тактли двигатель. 1 Автомобиль двигателларининг классификациялари Замонавий транспорт воситаларига асосан, поршенли ички ёнув двигателлар ўрнатилади, чунки буғ ва электр токи билан ишлайдиган автомобиллар баъзи камчиликларга кўра ҳозирги кунда деярлик қўлланилмайди. Автомобилларга ўрнатиладиган ички ёнув двигателлари қуйидаги белгилари билан классификацияланади: 1.Ишлайдиган ёнилғининг турига қараб: енгил суюқ ёнилғи-бензинда ишлайдиган ва суюлтирилган ёки сиқилган суюқ газ билан ишлайдиган карбюраторли двигателлар, оғир суюқ дизель ёқилғисида ишлайдиган дизель двигателлари. 2.Ёнувчи аралашмани ҳосил қилиш усулига қараб: цилиндр ташқарисида аралашма ҳосил қилувчи карбюраторли двигателлар ва цилиндр ичида аралашма ҳосил қилувчи дизель двигателлар. 3.Иш аралашмасининг алангаланиши бўйича: электр учқуни билан алангаланадиган карбюраторли двигателлар ва сиқиш натижасида ўз-ўзидан алангаланувчи дизель двигателлари. 4.Иш жараёни ҳосил қилиш усулига қараб: тўрт тактли ва икки тактли двигателлар. 5.Цилиндрлар сонига қараб бир цилиндрли ва кўп цилиндрли (икки, уч, тўрт ва ҳакозо) двигателлар.

6.Цилиндрларнинг жойлашиши бўйича бир қаторли ёки чизиғий двигателлар (цилиндрлари бир қатор қилиб ўрнатилган) ва икки қаторли V- cимон деб аталадиган двигателлар (икки қатор цилиндрлар бир-бирига нисбатан маълум бурчак остида ўрнатилади). 2.Поршенли ички ёнув двигателларининг механизмлари ва тизимлари Ички ёнув двигатели кривошип-шатунли механизм, газ тақсимлаш механизми, совитиш тизими, мойлаш тизими, таъминлаш тизимларидан ташкил топган бўлиб, булардан ташқари карбюраторли двигателларда мажбуран ўт олдириш тизими (дизелларда бўлмайди) дизелларда эса юргизиб юбориш тизими мавжуд. Кривошип-шатунли механизм - поршеннинг тўғри чизиқли илгарилама-қайтма ҳаракатини тирсакли валнинг айланма ҳаракатига айлантириб беради. У цилиндр 13 (2.1-расм), ҳалқали поршень 15, поршень бармоғи 16, шатун 17, тирсакли вал 19 ва маховик 18 дан иборат. Цилиндрнинг устки қисми цилиндр каллаги 12 билан беркитилади. Газ тақсимлаш механизм - ёнилғи аралашмаси ёки ҳавонинг цилиндрга киришини ҳамда цилиндрдан иш бажарган газларни чиқариб юбориш учун хизмат қилади. У тақсимлаш вали 2, газ тақсимлаш валини юриткич шестерняси 1, турткичлар 3, клапанлар 8 ва 11 ҳамда пружина 4 киради. Таъминлаш тизими - ёнилғи аралашмасини тайёрлаш ва уни цилиндрларга бериш (карбюраторли ва газли двигателлар) ёки цилиндрга ёқилғи бериш ва уларни ҳаво билан тўлдириш (дизель) учун хизмат қилади. Карбюроторли ва газли двигателларнинг таъминлаш тизими ёқилғи баки, ёқилғи ўтказгичлари, ёқилғи ва ҳаво фильтрлари, ҳайдаш насослари, карбюратор 7, киритиш 6 ва чиқариш 5 трубаларидан ташкил топади. Совитиш тизими - двигателнинг қизиган деталларидан ажралган иссиқликни ташқи муҳитга тарқатади ва унинг энг қулай иссиқлик маромида ишлашини таъминлайди. Двигатель суюқлик ёки ҳаво билан совитилади.

Суюқлик билан совитиладиган двигателларда суюқлик ғилофи, ҳаво билан совитиладиган двигателларда махсус совитиш қовурғалари бўлади. Мойлаш тизими - двигателларнинг ишқаланадиган деталлари, ишқланишни ва қисман қизишини камайтириш мақсадида мойлаб туради, ишқаланувчи юзалардаги кирларни ва ейилиш заррачаларини ювади ҳамда мойни тозалаб беради. Ўт олдириш тизими - цилиндрдаги ёнувчи аралашмани электр учқуни билан аланга олдириш учун хизмат қилади. Юргизиб юбориш тизими - двигателни юргизиб юбориш учун хизмат қилади. Поршеннинг юқориги чекка нуқтаси деб - цилиндрдаги поршеннинг тирсакли вал ўқига нисбатан энг катта масофада туриш нуқтасига айтилади (Ю.Ч.Н). Поршеннинг пастки чекка нуқтаси деб - цилиндрдаги поршеннинг тирсакли вал ва ўқига нисбатан энг кичик масофада туриш нуқтасига айтилади (П.Ч.Н). Поршень йўли деб - цилиндрнинг ўқи бўйича Ю.Ч.Н ва П.Ч.Н нуқталари орасидаги масофага айтилади ва S билан белгиланади. Поршеннинг ҳар бир ўтган йўлида тирсакли вал ярим айланади, яъни 1800 бурилади. Поршен йўли қуйидагича ифодаланади: r S 2 r тирсакли вал кривошип радиуси. Цилиндрнинг иш ҳажми hV поршень Ю.Ч.Н дан П.Ч.Н гача ҳаракатланганда цилиндр ичида ҳосил бўлган ҳажми. Сиқиш камерасининг ҳажми поршень Ю.Ч.Н да турганда унинг юқорисида ҳосил бўлган ҳажм. У сV билан белгиланади. Цилиндрнинг тўла ҳажми сиқилиш камераси ҳажми билан иш ҳажмининг йиғиндиси: c h а V V V  

Двигателнинг литражи деб - барча цилиндрлар иш ҳажмларининг (литрларда ифодаланган) йиғиндисига айтилади. -3 10 i    h л V V i - двигателдаги цилиндрлар сони. Цилиндр тўла ҳажмининг сиқилиш камерасининг ҳажмига бўлган нисбатига сиқилиш даражаси деб айтилади. c h c a V V 1 V V E    Иш цикли, фойдали иш учун зарур бўлган кетма-кет содир бўлувчи сўриш, сиқиш, иш бажариш ва чиқиш жараёнларининг йиғиндисидан иборат. Такт двигатель иш циклининг бир қисми бўлиб, поршень бир чекка нуқтадан бошқа чекка нуқтага ҳаракатланганда бажариладиган жараён. Иш цикли поршеннинг тўрт юришида ёки тирсакли валнинг икки айланишида бажарилса, тўрт тактли двигатель; иш цикли поршеннинг икки юриши ёки тирсакли валнинг бир айланишида бажарилса икки тактли двигатель деб айтилади. Двигателнинг бир иш циклидаги бажарган иши индикатор диаграммаси бўйича аниқланади. 3.Тўрт тактли карбюраторли двигателнинг иш цикли Карбюраторли двигателларда ёқилғи ўзгармас ҳажмда ёнади. 1.Кириш такти - бу такт цилиндрни ёнувчи аралашма билан тўлдириш учун зарур. Ёнилғи аралашмаси цилиндрга киритиш клапани очилган пайтда, поршень Ю.Ч.Н дан П.Ч.Н га томон ҳаракатланишида поршен юқорисида ҳосил бўлган бўшлиққа сўриш туфайли киради. Поршень Ю.Ч.Н дан П.Ч.Н га етганда цилиндр ёнилғи аралашмаси билан тўлади, шу пайтда киритиш клапани ёпилади. Ҳосил бўлган аралашма иш аралашмаси дейилади. Киритиш тактининг охирида босим 70-90 кПа (0,07-0,09 кг к/см 2 ), иш аралашмасининг ҳарорати 340-380 К (70-110 0 С). Киритиш тактида ҳажм ва

унга мос ҳолда босим ўзгариши индикатор диаграммасида кўрсатилган, киритиш эгри чизиғи " "ra атмосфера чизиғидан пастда жойлашган (2.2-расм). 2.Сиқиш такти - сиқиш тактида ҳар иккала клапан ёпиқ бўлади. Поршень П.Ч.Н дан Ю.Ч.Н га томон ҳаракатланиб, иш аралашмасини сиқади. 1200-1700 (1,2-1,7 МПа) ҳарорати эса 570-670 К (300-400 0 С). Сиқилиш даражаси 6-10 га тенг. Сиқилиш тактининг охирида электр свеча электродлари орасида электр учқуни пайдо бўлади, цилиндрда сиқилиш иш аралашмаси алангаланади. Индикатор диаграммасидаги сz эгри чизиғи цилиндрда аралашма ёниш пайтида босимнинг ортишини кўрсатади. 3.Кенгайиш такти - (ёниш такти) бу тактда иккала клапан ҳам ёпиқ. Иш аралашмаси ёнишдан ҳосил бўлган газ босими поршенни Ю.Ч.Н дан П.Ч.Н га қараб ҳаракатланади. Ёнган газ босими 3500-5000 кПа (3,5-5 МПа). Ҳарорати эса 2270-2670 кПА (200-240 МПа). Бу тактнинг охирида цилиндрдаги газ босими 400-500 кПа (0,4-0,5МПа) гача, ҳарорати эса 1300-1500 К (1030-1830 0 С) гача камаяди. Индикатор диаграммасида Zb эгри чизиғи цилиндрда аралашма ёнганда кенгайиш тактида газ босимининг ўзгаришини тасвирлайди. 4.Чиқариш такти. Поршень П.Ч.Н га яқинлашганда чиқариш клапани очилади ва цилиндрдаги ёнган маҳсулотлар (газлар) чиқариш трубаси орқали цилиндрдан атмосферага чиқариб юборилади. Бунда поршень П.Ч.Н да Ю.Ч.Н га ҳаракатланади (2.2-расм) ва цилиндрдан ишлатилган газни ҳайдайди. Бу такт охирида цилиндрда қолган газ босими 110-120 кПа (0,11- 0,12 МПа) ҳарорати эса 700-900 К (430-630 0 С) га тенг. Чиқариш такти индикатор диаграммасида (2.2-расм) br эгри чизиғи билан тасвирланган. 4. Тўрт тактли дизелнинг иш цикли. Карбюраторли двигателлардан фарқли равишда дизель двигатели цилиндрига ҳаво ва ёнилғи алоҳида-алоҳида берилади. Аввал дизель ҳаво билан тўлдирилади. Сўнгра ҳаво сиқилади, натижада унинг босими ва ҳарорати аниқ кўтарилади. Сиқилиш такти охирида цилиндрга тўзитилган

суюқ ёқилғи пуркалади, унда ёқилғи қизиган ҳаво билан аралашиб ўз-ўзидан алангаланади. 1.Киритиш такти. Поршень Ю.Ч.Н дан П.Ч.Н га ҳаракатланганда цилиндрга киритиш клапани орқали чангдан тозаланган ҳаво сўрилади. Киритиш тактининг охирида цилиндрдаги босим 80-90 кПа (0,08-0,09МПа) ҳарорати эса 320-340 К (50-700 С) (2.3-расм). 2.Сиқиш такти. Иккала клапан ҳам ёпиқ ҳолатда, поршень П.Ч.Н дан Ю.Ч.Н га ҳаракатланиб цилиндрдаги ҳавони сиқади. Сиқиш такти охирида ҳаво босими 3000-4000 кПа (3-4МПа) гача ҳарорати эса 770-1000 К (500-730 0 С) гача етади. Шу пайтда цилиндрга форсунка орқали юқори босимда ёнилғи насоси ёрдамида 15000 К (15МПа) босим билан пуркалади. Пуркалган ёнилғи ўта қизиган ҳаво билан аралашиб ўз-ўзидан алангаланади. 3.Кенгайиш такти. Иккала клапан ҳам ёпиқ ҳолатда бўлади. Поршень Ю.Ч.Н дан П.Ч.Н га қараб ҳаракатланади. Поршень ҳаракати бошида ёқилғининг қолган қисми ёнади, шунинг учун бир оз вақтгача цилиндр ичидаги босим деярли ўзгармай туради. Цилиндрдаги босим 5500-8600 кПа (5,5-8 МПа), ҳарорати 1900-2200 К (1630-1930 0 С). Индикатор диаграммасидаги 1 ZZ эгри чизиғи газнинг кенгая бошлаш процессини ифодалайди. Сўнгра поршень П.Ч.Н га қараб ҳаракатланишида цилиндрдаги газ ҳажми ортиши туфайли босими камаяди. Кенгайиш тактига Zb Z1 эгри чизиғи газнинг ундан кейинги кенгайиш процессини ифодалайди. Поршень П.Ч.Н га яқинлашганда газларнинг кенгайиши натижасида цилиндрдаги босими 900-1200 К (630-930 0 С) га пасаяди. 4.Чиқариш такти. Чиқариш клапани очиқ ҳолатда бўлади. Поршень П.Ч.Н га ҳаракатланиб, ишлатилган газларнинг чиқариш клапани орқали атмосферага чиқариб юборилади. Бу тактнинг охирида цилиндрда қолган газларнинг босими 110-120 кПа (0,11-0,12 МПа) ҳарорати эса 700-900 К (430- 630 0 С) га тенг. Кўриб ўтилган иккала тур двигателда иш циклининг фақат кенгайиши тактида газ босим таъсиридан поршень силжийди ва шатун ёрдамида

тирсакли вал айланма ҳаракатга келади. Қолган барча (ёрдамчи) тактлари (киритиш, чиқариш ва сиқилиш) да поршень кенгайиш тактида маховикда тўпланган механик энергия ҳисобига ҳаракатланади. 5.Икки тактли двигателларнинг иш цикли. Икки тактли двигателнинг иш цикли поршеннинг икки юришида ёки тирсакли валнинг бир марта айланиши натижасида содир бўлади. Икки тактли двигателларда ҳам худди тўрт тактли двигателлар каби, иш аралашмасини цилиндр ичкарисида ёки ташқарисида тайёрланади. Демак, бу цикл бўйича ишловчи двигателлар карбюраторли ёки дизель бўлиши мумкин. Икки тактли двигателларнинг тўғри оқими ва кўндаланг оқими тозалаш усуллари кенг тарқалган 2.4-расмда икки тактли двигателнинг ишлаш схемаси келтирилган. Цилиндрнинг икки томонида киритиш 3 ва чиқариш 7 дарчалари бор. Цилиндр головкасида ёндириш свечаси 10 ёки форсунка ўрнатилади. Цилиндр ичида поршень 9 ҳаракатланади ва ўзининг деворлари ёрдамида киритиш дарчаларини очиб ёки ёпиб туради. Насос 4 цилиндрга сиқилган ёнилғи аралашмаси ёки ҳаво юбориш учун хизмат қилади. Поршень П.Ч.Н дан Ю.Ч.Н га ҳаракатлана бошлаганда биринчи такт бошланади. Бу пайтда киритиш 3 ва чиқариш 8 дарчалари очиқ. Насос 4 ёрдамида киритиш дарчаси 3 орқали цилиндрга ёнилғи, аралашмаси ёки ҳаво киритилади, улар эса цилиндр ичида қолган ишланган газларни атмосферага чиқариб юборади, ҳамда поршень тепасидаги бўшлиқни тўлдиради. Поршень юқорига ҳаракатланганда ўз деворлари билан киритиш ва кейин чиқариш дарчаларини ёпади. Шу вақтдан бошлаб сиқиш жараёни бошланади, поршень Ю.Ч.Н етай деганда сиқиш камерасига электр учқуни ёки ёқилғининг майда заррачалари форсунка ёрдамида пуркалади, натижада сиқиш камерасидаги заряд алангаланади.

Иккинчи такт поршень Ю.Ч.Н дан П.Ч.Н га ҳаракат қилади. Бунда сиқиш тактининг охирида бошланган ёниш жараёни давом этади, натижада цилиндрда кўп миқдорда иссиқлик ажралади ва газлар босими таъсирида поршень П.Ч.Н га қараб ҳаракатланади. Бу вақтда цилиндрда кенгайиш жараёни кетади. Поршенннинг ҳаракатланиш вақтида поршень ўз деворлари билан чиқариш дарчасини очиши биланоқ катта босимга эга бўлган ишлатилган газлар ташқарига чиқа бошлайди. Сўнгра киритиш дарчалари очилиб цилиндрга насос ёрдамида янги заряд (ёнилғи аралашмаси ёки ҳаво) юборилади, у эса ишлатилган газлар билан қисман аралашиб уларни чиқариш дарчалари орқали атмосферага сиқиб чиқаради. 6. Тўрт ва икки тактли двигателларни таққослаш 1.Барча шароитлар бир хил бўлганда икки тактли двигателларнинг қуввати тўрт тактли двигателлар қувватидан анча (60-70%) катта бўлади, чунки икки тактли двигатель тирсакли валининг ҳар бир айланишида ёқилғи узатилади ва ёнади. 2.Икки тактли двигателларда иш такти анча равон ўтади, чунки тирсакли валнинг ҳар бир айланишида кенгайиш такти рўй беради. Бу эса икки тактли двигателга анча енгил маховик ўрнатиш имконини беради. 3.Икки тактли двигателлар тўрт тактли двигателлардан конструкцияси ва ишлатилиши жиҳатидан содда бўлади, чунки унда махсус газ тақсимлаш механизми бўлмайди. 4.Икки тактли двигателлар тежамлилиги жиҳатидан тўрт тактли двигателлардан қолишади, чунки унда ёниш маҳсулотидан цилиндрни тозалаш яхши такомиллашмаган ва пуфлаш насосини ишлатишга кўпроқ қувват сарфланади. Ёнувчи аралашма билан пуфланадиган карбюраторли двигателлар айниқса тежамсиз, чунки уларда ёнувчи аралашма чиқариш туйнукчаси орқали 30% га қадар исроф бўлади.

7.Дизель ва карбюраторли двигателларни таққослаш Дизеллар карбюраторли двигателларга нисбатан қуйидаги афзалликларга эга: 1) тенг бир ишни бажариш учун 25-30% камроқ ёқилғи сарфланади; 1) дизель ёқилғиси бензиндан арзон; 2) ишлатилган газларнинг таркибида заҳарли моддалар кам; 3) бензинга нисбатан дизель ёқилғиси ёнғинга хавфсиз; 4) дизеллар дастлабки ҳолатини узоқ вақт сақлаб қолиш қобилиятига эга, яъни чидамли. Дизеллар ўз навбатида қуйидаги камчиликларга эга: 1.Сиқиш ва кенгайиш жараёнларида газларнинг босими карбюраторли двигателларга нисбатан 2-3 марта катта, бу эса двигател деталларининг мустаҳкамлигини оширишни талаб этади; 2.Бир хил қувватга эга бўлган дизелнинг ўлчами ва вазни карбюраторли двигателларга нисбатан анча катта; 3.Совуқ иқлимда дизель двигателларини юргизиб юбориш қийинроқ. 8.Кўп цилиндрли двигателларнинг ишлаши Бир цилиндрли двигателнинг тирсакли вали маховик бўлишига қарамай бир текис айланмайди; кенгайиш такти вақтида айланиши тезлаша - ди, бошқа тактларда эса секинлашади. Керакли қувват ҳосил қилиш учун катта миқдорда ёнувчи аралашма ёнгани кривошип-шатун механизми деталларида кескин зарбали наг рузкалар пайдо қилади, бу эса айрим деталларнинг ейилишини кучайтиради ва бутун двигателни тебрантиради. Бир цилиндрли двигателларнинг бу камчиликларини йўқотиш мақсадида одатда тракторлар ва автомобилларга кўп цилиндрли двигателлар, яъни ўл чамлари бир хил бўлган бир неча цилиндр битта қилиб ясалган двигател лар ўрнатилади. Кўп цилиндрли двигателда кенгайиш такти бир

цилиндрли двигателлардагига нисбатан тез-тез такрорланади. Бу кўп цилиндрли дви гатель тирсакли валининг анча текис айланишига ва унинг маховик ўлчам ларини кичрайтиришга имкон беради. Кўп цилиндрли двигатель янада бир текис ишлаши учун кенгайиш тактлари тенг вақт оралиғида такрорланиши ёки тирсакли вал айланиш бурчаклари тенг бўлиши керак. Бу бурчакни аниқлаш учун циклнинг даво - мийлигини билиш керак, цикл давомийлиги градусларда ифодаланган тирсак ли вал айланишини двигатель цилиндрлари сонига бўлиб аниқланади. Кўп цилиндрли двигателларнинг цилиндрлари бир қаторли ёки икки қаторли қилиб жойлаштирилиши мумкин.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasi asoslari) 1 va 2 qism. Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1995 yil. 2. Mamatov X. Avtomobillar (Avtomobillar konstruksiyasidan oliy о‘quv yurtlari uchun programmalashtirilgan о‘quv qо‘llanmasi). Toshkent, О‘qituvchi, 1998 yil. 3. Mamatov X.M. Turdiyev Y.T. Shomaxmudov SH.SH., Qodirxonov M.O. Av - tomobillar (Konstruksiya va nazariy asoslari). Darslik, Toshkent, О‘qituvchi, 1982 yil. 4. Sergeyev V.V. Avtotraktorniy transport. V.SH. Moskva-1984. 5. Anoxin V.I. Ustroystvo avtomobiley. M.,1977. 6. Bagirov D.D. D.V.S. stroitelnix i dorojnix mashin. M.,1974 7. Gurevich A.M. Traktori i avtomobili. M.,1978. 8. S.M.Qodirov, M.O.Qodirxonov. Dvigatel va avtomobillar nazariyasi. Toshkent, О‘qituvchi, 1981 yil. 9. T.S.Xudoyberdiyev. Traktor va avtomobillar nazariyasi hamda hi sobi. Toshkent, О‘qituvchi, 1984 yil.

Похожие

Ички ёнув двигателларининг иш жараени ва асосий курсаткичлари

Автомобил транспортининг асосий иш кўрсаткичлари.

Поршенли ички ёнув двигателларни яратиш тарихидан қисқача маълумот.Поршенли ички ёнув двигателларни яратиш тарихидан қисқача маълумот.

Ҳақиқий цикллар, ИЁД ларнинг эксплуатацион хусусиятларининг асосий кўрсаткичлари ва иш режимлари

Автотранспорт воситалари ишончлилигининг асосий хусусиятлари ва кўрсаткичлари