Автотранспорт воситалари сервиси тизим - Транспорт - Рефераты

Автотранспорт воситалари сервиси тизим

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

6566.0986328125 KB

Автотранспорт воситалари сервиси тизим Режа: 1. Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг режавий-огоҳлантирувчи тизимининг асослари 2. Автотранспорт воситалари сервиси тизими ҳақида тушунча 3. Автосервиснинг меъёрий ҳужжатлари 4. Фирма усулидаги автосервис тўғрисида тушунча ва унинг соҳадаги етакчи ўрни 5.Ўзбекистонда фирма усулида автосервисни ташкил этиш тажрибаси ва келажаги

Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг режавий-огоҳлантирувчи тизимининг асослари Автотранспорт воситаларини ишлатиш жараёнида бузилиш ва носозликлар пайдо бўлади, улар техник хизмат кўрсатиш (ТХК) ва таъмирлаш (Т) орқали бартараф этилади. ТХК ва Т тизимининг асоси унинг тузилмаси ва меъёрларидан иборат. ТХК нинг асосий вазифаси бузилиш ва носозликларнинг пайдо бўлиши олдини олиш амалларини, Т нинг вазифаси эса уларни бартараф этиш амалларини бажариб, автомобилнинг қобилиятини тиклашдан иборат. ТХК режа асосида бузилишнинг олдини олиш мақсадида, мунтазам равишда, белгиланган даврийлик ва иш хажми билан бажариладиган амаллар мажмуидан иборат. Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг режавийогоҳлантирув тизими дунё амалиётида қабул қилинган. ТХК ва Т тизимининг қуйидаги даражалари белгиланган: - давлат, тармоқлараро ва тармоқ ичи даражаларидаги тизим меъёрлари ва талаблари мулкчилик шаклидан ва муассасавий бўйсунишидан қатъий назар барча ёки аксарият таъкидланган ташкилотлар учун мажбурий бўлади. Масалан, “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низом” [49], “Автотранспорт корхоналарини технологик лойиҳалашнинг тармоқ меъёрлари” [46] ва бошқалар; - тармоқ ичи даражасидаги тизимда бирлашмалар, ҳолдинглар, хиссадорлик жамиятлари, транспорт компаниялари эксплуатация хусусиятлари ва тўпланган тажрибалари асосида, режавий-огоҳлантирувчи тизим тамойилларини сақлаган ҳолда “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низоми” меъёрларидан фойдаланиб, ўзлари учун ТХК ва Т тартиботларини ишлаб чиқадилар. Бунда шу бирлашмага кирувчи корхоналар гуруҳи учун тизим тавсиялари мажбурий бўлади.

Масалан, ўз таркибида илмий тадқиқот институтлари бўлган ёки уларнинг хизматларидан фойдаланган ёки йирик мутахассислар гуруҳига эга бўлган йирик бирикма ва компаниялардан Мосшаҳартранс, Мосавтотранс, АҚШ почта хизмати автотранспорт компанияси, Ангрен “Автонефтранс” корхонаси ва бошқалар ишлаб чиққан ТХК ва Т тартиботлари. Собиқ иттифоқ автомобил транспортида ТХК ва Т Низомлари 1943 йилдан бошлаб, амалиётга киритилабошланган. 1943 йилда “Автомобилларга профилактик хизмат кўрсатиш ҳақидаги Низом” тасдиқланган эди. 1947, 1949, 1954, 1963, 1974, 1989-1994 йилларда бу ҳужжат, автомобиллар конструкцияси такомиллашуви, ишлаш шароитининг ўзгариши, тўпланган тажрибаларни ҳисобга олган ҳолда такомиллашиб борган. Низомлардаги ТХК даврийлигининг ошиб бориши ва иш хажмининг камайиши (1.1...1.6 - расмлар) автомобиллар конструкциясининг такомиллашуви автомобиллар техник эксплуатацияси соҳасидан олиб борилган илмий тадқиқот ишларининг амалиётга татбиқ этилиши натижасидир. 2.1-расм. ТХК ва ЖТ Низоми чиққан йиллар бўйича ТХК-1 даврийлигининг ошиб бориши

2.2-расм. ТХК ва ЖТ Низоми чиққан йиллар бўйича ТХК-2 даврийлигининг ошиб бориши 2.3-расм. ТХК ва ЖТ Низоми чиққан йиллар бўйича КХК иш ҳажмининг камайиши

2.4-расм. ТХК ва ЖТ Низоми чиққан йиллар бўйича ТХК-1 иш ҳажмининг камайиши 2.5-расм. ТХК ва ЖТ Низоми чиққан йиллар бўйича ТХК-2 иш ҳажмининг ўзгариши

2.6-расм. ТХК ва ЖТ Низоми чиққан йиллар бўйича ЖТ иш ҳажмининг камайиши ТХК ва Т тизимини такомиллаштиришда 1963 йилда автомобилсозлик саноати намоёндаси сифатида собиқ иттифоқнинг машинасозлик ва автомобилаштириш давлат қўмитаси ва автотранспорт соҳаси намоёндаси сифатида собиқ РСФСР автомобил транспорти ва шоссе йўллари вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган ва тасдиқланган “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низом” алоҳида босқич бўлиб ҳисобланади. Ишлаб чиқарилаётган ва ишлатилаётган автомобилларнинг амалдаги техник даражаси ва ишончлилиги биринчи марта давлат миқёсида меъёр сифатида тан олинган ва тасдиқланган эди. 1984 йилда собиқ Иттифоқ автомобилсозлик саноати ва собиқ РСФСР автомобил транспорти вазирликлари томонидан янги “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига ТХК ва Т ҳақидаги Низом” да автомобил ишлаб чиқарувчилари ва автотранспортчилар томонидан хамкорликда янги автомобиллар даражасини баҳолаш, ишлаш шароитини ҳисобга олган холда автомобиллар техник эксплуатацияси (АТЭ) меъёрларини ресурслар бўйича ва тезкор тўғрлаш масалалари аниқ келтирилган. Низом икки қисмдан иборат.

Биринчи қисмда ТХК ва Т асослари, тармоқдаги техник сиёсат, ТХК ва Т турлари ва вазифалари, даврийлик, иш ҳажми, автомобил ва агрегатлар ресурси, ТХК ва ЖТ да туриш меъёрлари, ТХК нинг намунавий умумлашган амаллар номлари, эксплуатация шароитини ҳисобга олиш ва меъёрларини тузатиш усулари, ТХК ва Т ни ташкил қилиш бўйича асосий қоидалар келтирилган. Иккинчи қисмда муайян автомобил русумлари ва модификациялари бўйича меъёрлар, шу жумладан: ТХК ва Т турлари, ТХК даврийлиги, амаллар рўйхати ва иш ҳажми, автомобил ресурси (ёки мукаммал таъмиргача босган йўли), иш ҳажмининг иш турлари бўйича тақсимоти, химмотологик карта ва бошқа кўрсатмалар келтирилган. Бу Низомда собиқ иттифоқ автомобил заводларида ишлаб чиқарилган автомобиллар учун меъёрлар келтирилган бўлиб, ҳозиргача ўша автомобил русумлари учун амал қилади. Автотранспорт воситалари сервиси тизими ҳақида тушунча Дунё амалиётида автомобилсозлик компаниялари ўзлари ишлаб чиқарган автомобилларни харидорларга сотиш учун техник хизмат кўрсатувчи, эҳтиёт қисм ва ашёлар билан савдо қилувчи корхоналар мажмуаси бўлмиш автосервис корхоналарини ташкил этганлар. Кейинчалик автомобил паркининг ўсиши билан автомобилсозлик компанияларидан мустақил сервис корхоналари ҳам пайдо бўла бошлаган. Автосервис корхоналарида автотранспорт воситаларига техник хизмат кўрсатилади, тижорат ишлари амалга оширилади ва мижозлар билан ишланади. Сервис тизими тузилмаси ва меъёрлари. Автотранспорт воситаларининг техник шай ҳолда бўлиши автосервис корхоналари томонидан ўз вақтида ўтказиладиган техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш амаллари орқали таминланади.

Автосервис ҳам режавий-огоҳлантирувчи тизимга асосланган бўлиб, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тўғрисидаги Низомларда ва автомобилсозлик компанияларининг ўз “Автомобиллардан фойдаланиш бўйича йўриқнома” ва бошқа меъёрий ҳужжатларида ўз аксини топган. Сервис тизими тузилмаси 2.7-расмда келтирилган. Автомобиллар сервиси 3 та даврга бўлинади: - сотишолди даври; - кафолат даври; - кафолатдан кейинги давр. Автомобилларга сервис хизмати кўрсатиш автомобилсозлик компанияларнинг дистрибьютерлари ёки дилерлари томонидан амалга оширилади. Масалан, “Дженерал Моторс Узбекистан” (қисқача “ДжиЭм Уз”) ёпиқ акциядорлик жамияти томонидан ишлаб чиқарилаётган автомобиллар учун “Кафолат сиёсати ва амаллар бўйича Йўриқнома”сида [52] дистрибьютерлар ёки тўғридан-тўғри “ДжиЭм Уз”га бўйсинувчи дилерлар учун қуйидаги асосий кўрсатмалар келтирилган: - атамалар рўйхати; - кафолат сиёсати; - кафолат амаллари мажмуаси; - янги автомобилларни олиш ва сақлаш; - маҳсулот ҳақида компаниялар маъсулияти; - маҳсулот ҳақида маълумот. 1.4. Автомобилнинг юриш қисми ҳолатини текшириш ва зарурат туғилганда созлаш: - шиналардаги хаво босими; - ғилдиракларни қотирилганлиги;

1. Автомобилларни ювиш, 2. Кафолатли хизмат кўрсатиш, 3. Техник хизмат кўрсатиш, 4. Жорий таъмирлаш, 5. Автомобилларни техник кўрикдан ўтказишга тайёрлаш, 6. Автомобиллар ва эҳтиёт қисмлар сотиш, 7. Техник эксплуатация бўйича маслаҳатлар бериш, 8. Кузовнинг занглашига қарши ишлов бериш, 9. Сотиш олди тайёргарлиги, 10. Ташхислаш, 11. Йўлда техник хизмат кўрсатиш, 12. Агрегатларни мукаммал таъмирлаш. 2. 7-расм. Сервис тизими тузилмаси 1.5. Йўл шароитида иш қобилиятини синаш - ўт олдириш қулфи, эшик, капот, юк хона қопқоғи қулфи ва осмалари; - тормозлар (ишчи ва тўхтаб туриш); - двигател ва трансмиссия; - рул бошқармаси; - олди ва орқа осмалар; - бурилиш кўрсаткичлари ва ҳалокат хабарлагичлар; - назорат-ўлчов асбоблари; - салонни иситиш, шамоллатиш ва хаво алмаштириш;

- орқа ойна иситгичи; - қўшимча жихозлар; - шовқин чиқиши; - ёнилғи мой ва суюқликларнинг томиши. 1.6. Якунловчи назорат. - кузовга ёпиштирилган кўрсатмаларни олиб ташлаш; - салонни назорат қилиш ва йиғиштириш; - автомобилни ювиш; - кузов бўёғи ҳолатини назорат қилиш, зарурат туғилса нуқсонларни бартараф этиш; - заҳира ғилдирак ва асбоб-ускуналар тўпламини текшириш. II. Учрaгaн нуқсoнлaрни бaртaрaф этиш. Сoтиш oлди xизмaти вaқтидa aниқлaнгaн носозликларни маҳкамлаш, созлаш ва майда жорий таъмир амалларини бажариш орқали, кузовнинг капотлар ва эшиклар қирраси бўёқларининг нотекислиги ва чуқур қирилмаган қисмлари майин жилвирлаш ва ялтиратиш амаллари орқали бaртaрaф этилaди. III. Қўшимчa бaжaрилaдигaн ишлaр. Aвтoмoбилгa қўшимчa жиҳoзлaр, aнжoмлaр стaндaрт тaлaби aсoсидa, кoнструкцияни ўзгaртирмaй ўрнaтилaди. Масалан, автомобилни олиб қочишга қарши қурилмалар, эшик ойналарининг ҳайдовчи салондан чиққанидан сўнг автомат равишда кўтарилишини таъминлайдиган жиҳозлар, рухсат берилган ташқи безаклар ва бошқалар. Мижoз бaжaрилгaн қўшимчa ишлaр ҳaқини тўлaйди. Мaжбурий вa учрaгaн нуқсoнлaрни бaртaрaф этиш учун эсa ҳaқни aвтoмoбил ишлaб чиқaрувчи кoрxoнa тўлaйди. Собиқ иттифоқ автомобил заводларида чиқарилган енгил автомобилларнинг сотиш олди хизмати иш ҳажми - 3,5 соатни, УзДЭУ автомобиллариники - 0,77 соатни ташкил этган. “ДжиЭм Уз” да чиқарилган автомобиллар учун эса маълумот – “Иш ҳажми бўйича сўровнома”да келтирилган. Бaжaрилгaн ишлaр сaнaси сeрвис китoбчaгa ёзилaди вa ТXКС муxри билaн тaсдиқлaнaди.

Кафолат даврида сервис хизмат кўрсатиш фаолияти. Автомобил заводининг кафолат мажбуриятлари “Автомобилларга кафолатли техник хизмат кўрсатиш Низоми”да ва унинг сервис китобчасида келтирилган бўлиб, автомобилнинг техник соз ҳолатини таъминлаш бўйича бажариладиган амаллар мажмуасидан иборат. Автомобил заводлари кафолатли техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларига катта аҳамият берадилар, чунки бу уларнинг рақобатбардошлик кўрсаткичларидан бири бўлиб, дунё бозоридаги мавқейини белгилайди. Кaфoлaт дaври aвтoмoбил ишлaб чиқaрувчи зaвoд томонидан, ойлардa ёки автомобилнинг босиб ўтган мaсoфaси билaн бeлгилaнaди. Мисoл учун, “ДжиЭм Уз” aвтoмoбиллaри учун кaфoлaт дaври 12 ой ёки 20 минг км белгиланиб, улaрдaн қaйси бири oлдин тугaсa, бундa кaфoлaт дaври тугaгaн ҳисoблaнaди. Аммо кафолат даври автомобил заводидан жўнатилган санадан бошлаб 18 ойдан ошмаслиги лозим. Баъзи ҳорижий автомобил компаниялари кафолат даврини узайтириш орқали ҳаридорларни кўпроқ жалб қилиш сиёсатини ҳам олиб борадилар. Кафолат даври автомобилнинг “Сервис дафтарчаси”да кўрсатилган сотилган кундан бошлаб ҳисобланади. Агар бу давр ичида автомобил бошқа харидорга сотилса, кафолат даври муддатининг қолган қисми кейинги харидорга ўтказилади. Кафолат даврида автомобилга 3 та сервис хизмати (1, 2, 3 талонлар) ўтказиш мўлжалланган бўлиб, талон №1 бўйича амаллар автомобил 2-3 минг км йўл босганда бепул ўтказилади, фақат сарф бўлган материаллар (мой, фильтр) учун ҳақ тўланади. “UZ-DAEWOO AUTO” автомобилларига бепул хизматнинг қуйидаги амалларини бажариш тавсия этилган: 1. Двигател бўлимида: - ўт олдиришни текшириш ва созлаш; - двигателнинг салт ишлаши текшириш ва созлаш; - таъминот тизимини текшириш;

- тасмаларнинг таранглигини текшириш ва созлаш; - двигател мойи ва мой филътрини алмаштириш, мой сатҳини текшириш ва меъёрига келтириш; - тормоз суюқлиги сатҳини текшириш ва зарурат туғилса меъёргача тўлдириш; - совутиш тизими суюқлигининг сатҳини ва тизим жипслигини текшириш, зарурат туғилса суюқликни меъёргача тўлдириш; - аккумулятор батареясининг зарядланганлик даражасини назорат қилиш, зарурат бўлса созлаш; - гидротизим қувурлари бирикмаларини назорат қилиш ва қотириш; - эшик ва капот қулфлари ишлашини текшириш; - ҳаво филътри элементини назорат қилиш ва зарурат туғилса тозалаш; - цилиндрлар блоки каллагининг болтлари тортилганлигини назорат қилиш ва зарурут туғилса, меъёригача маҳкамлаш; 2. Юриш қисми ва трансмиссияда: - олди ва орқа осмаларнинг иш қобилиятини текшириш; - механик ёки автомат узатма қутисининг мой сатҳини текшириш; - улашиш муфтаси тепкисининг эркин юриш йўлини текшириш ва созлаш; - тормоз тизими иш қобилиятини текшириш; - ғилдираклар ҳолати, қотирилганлигини ва шинадаги ҳаво босимини текшириш; - ғилдирак гупчаклари подшипникларининг шовқинсиз ишлашини текшириш; - фараларнинг ёруғлик нурини йўналишини текшириш ва созлаш; - рул чамбараги эркин юриш йўлини текшириш. 3. Йўл шароитида синаш: - двигател, трансмиссия ва бошқарув тизимларини автомобил ҳаракати жараёнида текшириш; - шовқин чиқиши, ёнилғи-мой ва суюқликларнинг томишини текшириш.

Қолган сервис хизматлари 10 ва 20 минг км юргандан кейин бажарилади ва улар учун автомобил эгаси тўла ҳисоб-китоб қилади. “ДжиЭм Уз” aвтoмoбиллaри учун кафолат даврида навбатдаги техник хизмат кўрсатиш даврийлиги меъёрда белгилангандан 250 кмдан ёки 7 кундан ошмаслиги лозим. Кaфoлaт дaвридa ўткaзилaдигaн тexник xизмaт кўрсaтишнинг прoфилaктик ишлaридaн тaшқaри aгрeгaт, тизим вa узeллaрни тexник ҳoлaти ҳaм тeкширилaди, учрaгaн нoсoзликлaр бaртaрaф этилaди. Бу нoсoзликлaрни бaртaрaф этиш кaфoлaтли таъмирлaш йўли билaн бaжaрилaди. Aвтoмoбил ишлaб чиқaрувчи зaвoд тoмoнидaн бeлгилaнгaн эксплуатация қoидaлaри бузилмaгaн тaқдирдa кaфoлaтли таъмирлaш зaвoд ҳисoбидaн, aкс ҳoлдa мижoз ҳисoбидaн aмaлгa oширилaди. Қуйидаги ҳолларда кафолат берилмайди: а) Агар детал, узел ёки агрегатдаги носозлик ва нуқсонлар ишлаб- чиқарувчининг айби билан юз бермай, балки: - автомобил ҳалокатга учраганда; - эксплуатация Йўриқномаси талаблари бузилган ҳолларда; - техник хизмат кўрсатиш даврийлиги ва иш хажми меъёрида бажарилмаган ҳолларда; - ишлаб чиқарувчи фирманинг ваколати берилмаган шахс томонидан детал, узел ва агрегатларни таъмирлаш ва алмаштириш ишлари амалга оширилган холларда; - ишлаб чиқарувчи фирма томонидан тавсия этилмаган ёнилғи-мой махсулотларидан фойдаланилган холларда; - ишлаб чиқарувчи фирма автомобили конструкциясига ўзгартириш киритилганда ёки завод спецификациясида келтирилмаган деталлар ўрнатилган ҳолларда; - атроф мухит таъсири (довул, тошқин, дўл, жала, яшин ва бошқалар) натижасида ҳосил бўлган бузилишлар содир бўлган ҳолларда.

б) Транспорт воситасининг меъёрий едирилиш жараёнида иш қобилиятини йўқотган қуйидаги деталь ва узелларига: фильтрлар, тормоз калодкалари, узатиш тасмалари, ўт олдириш шамлари, илашиш муфтаси диски, ойна, ойна тозалагичи, ўт олдириш контактлари, конденсаторлар, сальниклар, двигател таянчидан ташқари резина-техник буюмларига. в) Даврий хизмат кўрсатиш таркибига киритилган тозалаш-ювиш, ёнилғи- мой билан тўлдириш, назорат-созлаш ва қотириш каби ишларини бажаришга. г) Спидометр алмаштирилганда ёки ҳақиқий босиб ўтилган мосафа қийматини аниқлаб бўлмаганда. Кафолатдан кейинги даврда сервис хизмат кўрсатиш фаолияти. Кафолатдан кейинги даврда сервис хизмат кўрсатиш амалдаги автомобилларга хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низом ва бошқа рахбарий ва меъёрий техник талаблар асосида амалга оширилади. Икки босқичлик техник хизмат кўрсатиш (ТХК-1 ва ТХК-2) кўзда тутилган юк автомобиллари ва автобуслар “Автомобил транспорти харакатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низом” асосида кафолатдан кейинги даврда техник хизмат амалларини кўрсатилган даврийликда ўтадилар. Кўп босқичлик (уч ва ундан ортиқ) сервис хизмат кўрсатиш кўзда тутилган юк автомобиллари ва автобуслар завод рахбарий Йўриқномасида кўрсатилган даврийликда белгиланган амалларни ўтадилар. Масалан: Мерседес-Бенц – О 405 автобуси Тошкент шахри шароитида 15 000 км (СХ15 000), 30 000 км (СХ- 30000), 45 000 км (СХ-45 000) ва 90 000 км (СХ-90 000) даврийликда келтирган амаллар бўйича сервис хизматидан ўтадилар. Бир босқичлик техник хизмат кўрсатиш (Сервис хизмати) кўзда тутилган енгил автомобиллар “Фуқаролар автомобилларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низом” ҳамда автозаводлар томонидан ишлаб чиқарилган “Автомобиллардан фойдаланиш бўйича йўриқнома”, “Автомобил сервис китобчаси” асосида сервис хизмат кўрсатиш амалларини ўтадилар.

Фирмавий техник хизмат кўрсатиш, одатда, ўзгармас даврийлик билан ўтказилиши режалаштирилади ва унинг даврийлиги ривожланган мамлакатларда шахсий енгил автомобилларнинг ўртача юрган йўли – 15 минг км.га тенглаштирилади. ( ВАЗ -2110, 2112, Волво -400, 700, 900, Мацда 626, KJA Motors-Spectra, Rio, Magentis Sportage, Carnival ва бошқ .). Оғир эксплуатация шароити учун “Мазда” автомобили ТХК даврийлиги 1,5 марта қисқартирилиши (10 минг км) тавсия этилади. Иссиқ иқлим шароитида “ВАЗ”, “Нексия” ва бошқа русумли автомобиллар учун ҳам ТХК даврийлиги қилиб 10 минг км тавсия қилинади. Сервис хизмат кўрсатиш амаллари “Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш бўйича Йўриқнома”нинг “Техник хизмат кўрсатиш регламенти” бўлимида келтирилган. Ҳар хил енгил автомобилларнинг техник хизмат кўрсатиш регламенти солиштирилганда (2.1-жадвал) уларнинг даврийлиги 10 минг км ни ташкил этиб, амаллар сони 20 дан 35 гачан бўлиб, шу жумладан алмаштириладиган деталлар сони 2 дан 10 гачан ташкил этилиши кўрилган. 2.1-жадвал Uz-DEAWOO ҳамда “ДжиЭм Уз” автомобилларида бажариладиган амаллар сони ва даврийлиги. Дарийлик, км (х 1000) Автомобиллар тури Дамас Uz- DEAWOO Дамас “ДжиЭм Уз” Нексия “ДжиЭм Уз” Ласетти “ДжиЭм Уз” Бажариладиган амаллар сони/ шу жумладан деталлар алмаштириладиганлари 10 21/3 22/2 22/3 25/4 20 31/4 32/5 29/5 26/4 30 21/3 22/3 25/4 29/5 40 35/7 35/9 31/7 27/6 50 21/3 22/3 24/3 25/4 60 30/4 32/5 30/9 30/7

70 21/3 22/3 24/3 25/4 80 34/7 35/10 31/7 27/6 90 - 22/3 25/4 29/5 100 - 31/6 29/6 26/5 Баъзи хорижий автомобиллар (Peugeot-206, Renault Megane, Skoda Oktavia) учун эса, 120 минг км йўл босиб ўтганда ўтказиладиган сервис хизмат кўрсатишлар сони ва алмаштириладиган 5-10 та детал, узел ва автоэксплуатацион суюқликлари номлари келтирилган. Мисол тариқасида 2.2-жадвалда “Ласетти” автомобилининг техник хизмат кўрсатиш регламенти келтирилган. Ундан кўринадики, назорат амаллари умумий амалларининг 80-85 фоизини, ижрочилик амаллари (детал, узел ва автоэксплуатацион материалларни алмаштириш) 15-20 фоизини ташкил этади. Шахсий автомобил эгалари кафолатдан кейинги даврда сервис хизмат кўрсатиш бўйича даврийлик ва амалларни ҳамда иш ҳажмларини ўз ҳоҳишлари бўйича танлаб олишлари мумкин, аммо кўпчилик ҳолларда улар регламент тавсияларига риоя қиладилар. Баъзи заводлар автомобил ёшига қараб иш хажмининг ошишини кўзда тутади. Масалан, ВАЗ да иш ҳажмини 5-8 йил ишлаш давомийлигида – 10 %, 8 йилдан ортиғида – 20 % ошириш тавсия қилинади. Автомобиллар сервиси бўйича ТХК ва ЖТ меъёрлари “Фуқаролар автомобилларига ТХК ва Т ҳақидаги Низомда келтирилган, аммо унда ҳар қайси автомобил бўйича иш ҳажмлари кўрсатиб ўтилмаган”. Автомобилсозлик фирмалари автосервис иш ҳажми меъёрларини мижозларга кўп ҳам маълум қилавермайдилар ТХК бўйича иш ҳажми меъёрлари автомобил маркалари бўйича айрим маълумотларда келтирилган “УзДЭУ авто” нинг чиқарган автомобиллари бўйича маълумотлар “УзДЭУ авто ҳиссадорлик жамиятининг Нексия, Тико, Дамас, Матиз, Ласетти автомобилларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш вақт меъёрлари”да [56] берилган. Қуйидаги (2.3 жадвалда Россиянинг ВАЗ, Япониянинг Тоёта

2.2-жадвал «CHEVROLET LACETTI» автомобилига техник хизмат кўрсатиш регламенти Ҳизмат кўрсатиш даврийлиги Масофа, км (х 1000) 2 10 20 30 40 50 60 70 80 9 0 10 0 автомобил босиб ўтган масофа ёки хизмат муддати бўйича аниқланади. Хизмат муддати, ой 3 6 12 18 24 30 36 42 48 5 4 60 ДВИГАТЕЛ Узатувчи тасмалар (генератор, компрессор ва гидрокучайтиргич) I I I I Мотор мойи ва фильтри (1) (3) R R R R R R R R R R R Совитиш тизими (шланглар ва бирикмалар) I I I I I I I I I I I Совитиш тизими суюқлиги (3) I I I I R I I I R I I Ёнилғи фильтри (1) (3) I R R R R R R R R R R Ёнилғи насосининг фильтри (1) (3) I R R R R R R R R R R Ёнилғи қувурлари ва бирикмалар I I I I I I Ҳаво фильтри (2) I I I I R I I I R I I Ўт олдириш чақмоқлари I R I Юқори кучланиш ўтказгичлари Ҳар 96 000 кмда алмаштириш Ёнилғи буғини ютгич, қувурўтказгич ва клапан I I

фильтри Картерни шамоллатиш тизими I I I Тишли тасма I R I Ёнган газларни чиқариш тизими ва унинг маҳкамланиши I I I I I I I I I I Изох: I - текшириш, зарурат бўлса созлаш, таъмирлаш, тозалаш ёки алмаштириш. R - алмаштириш. (1) Автомобилдан оғир шароитларда эксплуатация қилинганда (қисқа масофада қатнаш, двигател узоқ вақт давомида салт ҳолатида ишлаши ёки чангли жойда эксплуатация қилиниши, -30°С дан қуйи ҳароратда эксплуатация қилиниши, сифатсиз ёнилғидан фойдаланилганда) олдин содир бўлишига қараб 5000 км ёки 3 ойда алмаштириш амалга оширилади. (2) Автомобил чангли шароитда эксплуатация қилинганда унга қисқароқ мудатда техник хизмат кўрсатиш талаб қилинади. (3) Химмотологик картага қаранг 2.2-жадвал давоми Ҳизмат кўрсатиш даврийлиги автомобил босиб ўтган масофа ёки хизмат муддати бўйича аниқланади. Масофа, Км (х 1000) 2 1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0 1 00 Хизмат муддати, ой 3 6 1 2 1 8 2 4 3 0 3 6 4 2 4 8 5 4 6 0 КУЗОВ, ЮРИШ ҚИСМИ, ТРАНСМИССИЯ ВА БОШҚАРИШ ТИЗИМИ Автомобил салонининг ҳаво фильтри R R R R R R R R R R

(2) Тормоз гидроюритмаси /илашиш муфтаси суюқлиги (3)(4) I I I R I I R I I R I Олдинги тормоз механизми диски ва колодкаси (5) I I I I I I I I I I Орқа тормоз механизми диски, барабани ва колодкаси (5) I I I R I I I R I I Тўхтаб тургандаги тормоз (қўл тормози) I I I I I I I I I I I Тормоз тизими ва ҳаво сийракланишини кучайтиргичи I I I I I I I I I I I Узатмалар қутиси мойи I I I I I I I I I I I Юриш қисми ва кузов болт/гайкалари махкамланганлиги I I I I I I I I I I I Автоматик узатмалар қутиси мойи (3) (6) I I I I I I I I I I I Шиналар ҳолати ва уларнинг босими Ҳар 5 000 км да текшириш Ғилдиракни қайта ўрнатиш Ҳар 5 000 км да ғилдиракни қайта ўрнатиш Ғилдиракни ўрнатиш бурчаги (7) Шинанинг нормал едирилмаслиги ва уводида текшириш Рул бошқармаси I I I I I I I I I I I

Рул бошқармаси гидрокучайтиргичи ва қувурўтказгичлар (3) I I I I I I I I I I I Ярим ўқ юритмаси чангушлагичи I I I I I I I I I I I 2.2-жадвал давоми Ҳизмат кўрсатиш даврийлиги Масофа, Км (х 1000) 2 1 0 2 0 3 0 4 0 5 0 6 0 7 0 8 0 9 0 10 0 автомобил босиб ўтган масофа ёки хизмат муддати бўйича аниқланади. Хизмат муддати, ой 3 6 1 2 1 8 2 4 3 0 3 6 4 2 4 8 5 4 60 КУЗОВ, ЮРИШ ҚИСМИ, ТРАНСМИССИЯ ВА БОШҚАРИШ ТИЗИМИ (давоми) Хавфсизлик тасмаси кузовга қотириш узеллари I I I I I I I I I I Қулфлар, ошиқ-мошиқлар, фиксаторлар ва капот қулфлари I I I I I I I I I I I Автомобилни назорат учун хайдаш Ҳар бир ҳизмат кўрсатишдан кейин ўтказилади Белгилар:

I - текшириш, зарурат бўлса созлаш, таъмирлаш, тозалаш ёки алмаштириш. R - алмаштириш. (2) Автомобил чангли шароитда эксплуатация қилганда унга қисқароқ мудатда техник хизмат кўрсатиш талаб қилинади. (3) Химмотологик харитага қаранг (4) Гидроузатма (тормоз/илашиш муфтаси) суюқлиги ҳар 15 000 км да алмаштирилади, агар автомобил қуйидаги оғир шароитларда ишласа: - автомобил тоғли ёки тепаликли жойда бошқарилса; - тез-тез тиркама шатакка олинса. (5) Автомобил оғир шароитда эксплуатация қилинганда унга қисқароқ мудатда техник хизмат кўрсатиш талаб қилинади: қисқа масофада қатнаганда, узоқ вақт туриб қолганда, чангли жойда эксплуатация қилинганда ва шаҳар шароитда тез-тез тўхтаб ишлаганда. (6) 1.8 DOHС русуми (ZF 4HP16 автоматик узатмалар қутиси): Автомобилдан оғир шароитларда фойдаланилганда автомат узатмалар қутиси мойи ҳар 60 000 км да алмаштирилади: - атроф-мухит ҳарорати 90°С ёки ундан юқори тоғли шароитда, ёки - тоғли ёки тепаликли жойда, ёки - тез-тез тиркама шатакка олинса, ёки - автомобилдан такси, милиция машинаси сифатида ёки юк ташишда фойдаланилганда. (7) Агар зарур бўлса, ғилдирак қайта ўрнатилади ёки мувозанатланади.

ва УзДЭУ автомобилларининг ТХК иш ҳажмлари берилган). Завод тавсияларида одатда, жорий таъмир иш ҳажмлари кўрсатилмайди. Бу эса, автомобиллар ишончлилиги умумий баҳосини (ТХК ва ЖТ меъёрлари), ишлаб чиқариш минтақаларидаги постларни, устахоналарнинг технологик ҳисобини қийинлаштиради. Фирмавий автосервисда техник хужжатларнинг бут эмаслиги (айниқса автомобил эгаларига етказилмаслиги), ишлаш шароити ҳисобининг сустлиги, жорий таъмир иш ҳажмининг йўқлиги бу тизимнинг камчилиги ҳисобланади . Автосервиснинг меъёрий ҳужжатлари Автомобиллар сервисида қуйидаги меъёрий ҳужжатлар мавжуд: Автотранспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича қатор давлат стандартлари ишлаб чиқилган. Ўзбекистон Республикасининг O’zDSt 1049:2003 стандартида автотранспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича умумий талаблар келтирилган. Ушбу стандарт автомототранспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича хизмат кўрсатишга бўлган умумий талабларни ўрнатади, белгиланган муддатларда ва етарли сифатли хизматларга фойдаланишга, хизматлар ва уларни бажарувчилар ҳақида маълумотларни олишга фойдаланувчиларнинг ҳуқуқларини ўрнатади. Буюртмаларни қабул қилиш ва расмийлаштириш, фойдаланувчилар билан ҳисоб китоб қилиш қоидаларини белгилайди, бажарувчиларнинг ва фойдаланувчиларнинг вазифаларини ва мулкий жавобгарлигини ўрнатади. Унда кўрсатилаётган хизматларнинг сифати мажбурий талабларига жавоб бериши лозим бўлган 20 дан ортиқ давлат стандартлар ва уларнинг номлари келтирилган. 2.3-жадвал УзДЭУ ва хорижий автомобилларининг сервис хизмат кўрсатиш даврийлиги ва ТХК иш ҳажмлари ҳақида маълумот

Даври йлик, минг км Иш ҳажми, ишчи-соат L C P ra do To yota Ca mry 2,4 C or o lla T ic o D a m as N ex i a-S N ex i a-D В аз- 2 110 М ат и з-1 М ат и з-2 Л а сет ти 10000 2 .0 1.2 1 .2 2 .0 2 .1 2 .2 2 .2 2. 71 2 .2 2 .2 2 .5 20000 3 .6 2.2 2 .2 2 .7 2 .9 2 .9 3 .1 5. 85 2 .75 2 .7 3 .4 30000 2 .0 1.2 1 .2 2 .2 2 .5 2 .4 2 .8 4. 69 2 .4 2 .4 2 .9 40000 7 .1 5.0 5 .0 2 .9 3 .0 3 .4 3 .6 6. 85 3 .30 3 .2 4 .0 50000 2 .0 1.2 1 .2 2 .2 2 .5 2 .4 2 .8 3. 88 2 .4 2 .4 2 .9 60000 3 .6 2.2 2 .2 2 .9 3 .0 3 .7 3 .9 7. 74 3 .60 3 .0 4 .4 70000 2 .0 1.2 1 .2 2 .2 2 .5 2 .4 2 .8 2. 8 2 .4 2 .4 2 .9 80000 7 .1 5.6 5 .6 4 .1 4 .2 4 .4 4 .6 2. 71 4 .50 4 .2 5 .0 90000 2 .0 1.2 1 .2 2 .2 2 .5 2 .4 2 .8 5. 85 3 .0 3 .0 2 .9 100000 6 .6 2.2 2 .2 2 .7 2 .8 2 .9 3 .1 4. 69 2 .75 2 .7 3 .4 Автосервис тармоғи бўйича ишлаб чиқилган қуйидаги Низомлар асосида сервис хизмати амалга оширлмоқда: - “Автомобил транспорти харакатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низом”; - “Фуқаролар автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низом”;

- “Автомобилларга кафолатли техник хизмат кўрсатиш тўғрисида Низом”; - “«Ўзавтотеххизмат» ҳиссадорлик жамияти корхоналарида енгил автомобилларга техник ҳизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тўғрисидаги Низом” ва бошқалар. Автомобилсозлик компаниялари томонидан ишлаб чиқилган ва амалиётда қўлланилаётган қуйидаги меъёрий ҳужжатларни келтириш мумкин; - автомобилларнинг ҳар қайси маркалари бўйича “Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича завод раҳбарий Йўриқномаси”; - “Автомобилларни эксплуатация қилиш бўйича Йўриқнома”; - “Автосервис ишлаб чиқаришни ташкил этиш Йўриқномаси”; - “УзДЭУ авто” ҳиссадорлик жамиятининг Нексия, Тико, Дамас, Матиз, Ласетти автомобилларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш вақт меъёрлари; - GM Uz компаниясининг сервис хизмат кўрсатиш амаллари бўйича иш ҳажмлари маълумотномаси; - “Автомобилнинг сервис китобчаси”; - “Эҳтиёт қисмлар каталоги” ва бошқалар. Автосервис корхоналари фаолияти бўйича қуйидаги меъёрий ҳужжатларни келтириш мумкин: - “АТХКСда енгил автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш хизматларини кўрсатиш ҳақидаги Низом”; - “Бажарилган хизматлар, эҳтиёт қисмлар ва материаллар нархномалари (прейскурантлари)”; - “Таъмирланадиган деталлар, узеллар ва агрегатларни мижозлардан қабул қилиш ва улардан автомобилларни таъмирлашда фойдаланиш ва ҳисоб- китоб қилиш тўғрисидаги Низом”; - “Автотеххизмат корхоналарида енгил автомобиллар кузовлари ва кузов деталларини таъмирлашга қабул қилиш, таъмирлаш ва эгасига топшириш ҳақида техник талаблар” ва бошқалар.

Фирма усулидаги автосервис тўғрисида тушунча ва унинг соҳадаги етакчи ўрни Фирма усулида хизмат кўрсатиш – бу автомобил ишлаб чиқарувчи фирманинг ўз автомобилларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини амалга оширишдир. Бу усулда хизмат кўрсатилганда қуйидаги тадбирлар тўлиқ бажарилиши лозим: - ҳар бир фирма ўз автомобилларига сервис хизмат кўрсатишни ташкил этади; - сервис автомобилнинг қаерда сотилишидан қатъий назар ташкил этилади; - сервис тўлиқ шаклда, яъни сотиш, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг барча турлари, эҳтиёт қисмлар ва автоэксплуатацион материаллар билан таъминлаш амалга оширилади; - фирма усулида ишловчи барча сервис корхоналари ўз фирмалари томонидан технологик жихозлар, техник ҳужжатлар, меъёрий ҳужжатлар ва кўрсатмалар билан тўла таъминланади; - фирма ўз сервис корхоналари учун кадрлар ва мутахассисларни тайёрлайди ва уларнинг малакасини мунтазам ошириб боради. Ҳар қайси автомобил ишлаб чиқарувчи фирма ёки компания ўз автомобилларини сотиш ва уларга сервис хизмати кўрсатиш учун “Дилер” ёки “Дистрибьютор” билан савдо шартномаси тузади. Дунё автосервиси амалиётида автомобилларга фирма усулида хизмат кўрсатишнинг қуйидаги шакллари мавжуд: - автомобилсозлик компаниялари ўз фирмалари орқали сервис хизматини ташкил этиш; - шартнома асосида ишловчи асосий соҳаси бошқа бўлган фирмалар ёрдамида сервис хизматини ташкил этиш (АЁҚШ эгалари–“Бритиш Петролеум”, “Шел”, “Эссо”, суғурта компаниялари ва ҳокозолар);

- ихтисослашган олиб сотувчи фирмаларнинг махсус тайёргарликдан ўтган мутахассислари томонидан сервис хизматини ташкил этиш (“Тоёта” Япония ва бошқалар); - автомобиллар сотувчи агентлар томонидан сервис хизмат кўрсатишни ташкил этиш (“Рено” Франция, “Фиат” Италия); - автомобилларнинг айрим қисмлари ва тизимларини ишлаб чиқарувчи фирмалар ташкил этган сервисдан фойдаланиш. Масалан, АҚШда дизелмотор ишлаб чиқарувчи фирмалар “Катерпиллер”, “Камминс”, Германияда “Раба Ман”, “Порше”, Россияда “Русский дизель” ва ҳокозо. Амалда автомобилсозлик компаниялари фирма усулида хизматни ташкил этишнинг бир ёки бир неча вариантлардан иборат комбинацияларни қўллайдилар. Масалан, Франциянинг “Рено” фирмасига қарашли автомобилларга фирма усулида хизмат кўрсатувчи тармоқларда 13 минг атрофида “Дилерлар” фаолият кўрсатади, Италиянинг “Фиат” компаниясида эса, уларнинг сони 11 мингни ташкил этади. Ўзбекистонда ҳам фирма усулида хизмат кўрсатиш шаклланган ва охирги вақтда тез суратлар билан ривожланиб бормоқда: - собиқ иттифоқ автомобил заводларининг “АвтоВАЗ” “АвтоЗАЗ”, “Москвич”, “АвтоГАЗ”, “КамАЗ” сервис хизмат кўрсатиш марказлари ва бошқалар; - хорижий автомобил компанияларининг “Тоёта”, “Мерседес-Бенц”, “Хундай” ва бошқа фирмаларнинг сервис хизмат кўрсатиш станциялари; - Ўзбекистонда ишлаб чиқарилаётган “УзОтойўл”, “Исузи”, “УзДЭУ авто”, “ДжиЭм Уз” компанияларининг сервис хизмат кўрсатиш марказлари. “УзДЭУ авто” ҳиссадорлик жамиятининг Ўзбекистон ички бозорида 45 та кафолатли хизмат кўрсатувчи дилерлари, ташқи бозорда эса 19 та минтақавий корхоналари мавжуд бўлиб, “ДжиЭм Уз” ёпиқ ҳиссадорлик жамияти ташкил бўлгандан сўнг ички бозордаги дилерлар сони 2008 йилда яна 2 тага ортган. Ички бозордаги энг катта дилерларнинг 17 таси “Автотеххизмат” ҳиссадорлик жамиятига бирлашган.

“ДжиЭм Уз” нинг ички бозорда дилер корхоналарини танлаш мезонларида [27] давогарларга қуйидаги талаблар қўйилган: 1. Корхонанинг юридик мақоми бўйича талаблар. Унда мулкчилик шаклидан қатъий назар корхона “юридик шахс” мақомига эга бўлган, Ўзбекистон Республикаси резиденти бўлиб, мустақил хўжалик юритувчи корхона бўлиши лозимлиги кўрсатиб ўтилган. 2. Корхонанинг ишлаб чиқариш техника имкониятига талабларда қуйидаги асосий ҳоллар кўрсатилган: - асосий фаолият сифатида автосервис хизмати кўрсатиш соҳасида 5 йилдан кам бўлмаган тажрибага эга бўлиш; - шахсий айланма маблағлар 500 млн. сўмдан кам бўлмаслиги; - охирги 12 ой давомида корхонанинг ойлик товар айланмаси 100 млн. сўмдан кам бўлмаслиги; - техник хизмат кўрсатиш бўйича пуллик хизматлар ҳажми умумий товар айланмаси ҳажмининг 10 % дан кам бўлмаслиги; - автосалоннинг намойишлар зали (ихтисослашган автомагазин) ва “ДжиЭм Уз” ЁҲЖ нинг автомобиллари ва эҳтиёт қисмларини сотишга мўлжалланган махсус шахсий майдонлари бўлишлиги. 3. Автосалон (автомарказ) қурилишига талабларда қуйидагилар таъкидланган: - автосалонни қуришда “ДжиЭм Узбекистан” томонидан тасдиқланган, “Chevrolet” талаблари асосида яратилган қурилиш режаси дастури амал қилиб олиниши лозимлиги (2.11, 2.12-расмлар);

2.11-расм. “Шевролет” автосалонинг ташқи кўриниши. 2.12-расм. “Шевролет” автосалонинг намойишлар зали - автосалоннинг сотиш биноларига бўлган 8 банддан иборат талаблар келтирилиб, унда бино ва иншоатларнинг ўзаро ўрнашиши, таркиби, жихозланишлари ва 4 постли техник хизмат кўрсатиш станциясининг ишлаб чиқариш базаси ва малакали сервис хизмат кўрсатувчи мутахассислар бўлиши лозимлиги. 4. Намойишлар зали, автомобиллар сақлаш жойи, ахборот алоқа воситалари ва автосалон ходимларига талабларда қуйидаги асосий ҳоллар келтирилган:

- дилер “Шевролет” томонидан тасдиқланган брендлар мажмуи (савдо белгиси, логотиплар, кўрсаткичлар ва бошқалар) ишлатилиши ва мебеллар танланиши, бинонинг ичи расмийлаштирилиши; - мижозлар учун қабулхонанинг ва кутиш хоналарининг жихозланиши; - эҳтиёт қисм ва аксессуарлар сақлаш ва уларни сотиш учун майдон ажратилиши; - дилер “Шевролет” томонидан тавсия этилган ахборот алоқа воситалари ва дастурларидан фойдаланиши ва дастурларнинг ҳимоясини кафолатлаши; - дилер камида 2 та “ДжиЭм Узбекистан” ЁҲЖда сервис хизмати кўрсатиш бўйича ўқитилган мутахассис ва сотиладига автомобиллар сонига кўра 1 та ёки 2 та савдо маслаҳатчисини ишга олиши; - автомобилларни сақлаш учун қаттиқ қопламали махсус жойлар ажратилган бўлиши. Ўзбекистонда фирма усулида автосервисни ташкил этиш тажрибаси ва келажаги Республикамизда автосервиснинг пайдо бўлишига асосий туртки, аҳоли шахсий автомобиллар сонининг ўсиши бўлган. 1960 йилга қадар шахсий автомобиллар сони кам бўлган ва фақат аҳолига хизмат қилувчи енгил автомобиллардан иборат бўлган. Уларга хизмат кўрсатиш автомобил эгаларининг муаммолари бўлиб, сони жуда кам бўлган хизмат кўрсатиш корхоналарида ва жамоат транспорти корхоналарининг усталари ишдан бўш вақтида амалга оширилар эди. 1969 йилда Ўзбекистон ҳукуматининг “Фуқоролар транспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашни яхшилаш чоралари” тўғрисидаги қарорига асосан Ўзбекистон аҳолисига маиший хизмат кўрсатиш вазирлиги таркибида “Узавтотеххизмат” бош бошқармаси ташкил қилиниб, унинг қарамоғига Ўзбекистон Республикаси автомобил транспорти вазирлигининг Намангандаги автотаъмирлаш заводи, туман ва шаҳар ижроия қўмиталари тасарруфидаги 4 та техник хизмат кўрсатиш станцияси, 7 та автомобил ювиш

пункти, 48 та автомашина, мотоцикл ва мотороллер таъмирловчи устахоналар берилган. Қарорда автосервиснинг ишлаб чиққариш базасини ривожлантириш, шаҳарларда йирик, қишлоқларда йўл ёқаларида автомобилларга техник хизмат кўрсатиш станциялари, ёнилғи қуйиш шаҳобчалари, автомобил ювиш пунктлари, мотеллар ва бошқа объектларни қуриш бўйича аниқ чоралар келтирилган эди ва улар амалга оширилабошланди. Автосервис мустақил хизмат кўрсатиш соҳаси сифатида ривожланабошлади. Ўзбекистонда шахсий автомобиллар сони кескин ўсиб бориши натижасида автосервис ишлаб чиқариш базаси ҳам тезкор ривожланабошлади. Мавжуд ишлаб турган автосервис корхонлари қаторига 1974 йилдан бошлаб, автозаводларга қарашли фирма усулида сервис хизмати кўрсатувчи “АвтоВАЗтеххизмат”, “КамАЗавтотеххизмат”, “АвтоЗАЗхизмат”, “Москвичавтотеххизмат” ва бошқа корхоналар фаолият кўрсата бошладилар. Кейинги даврда автосервис корхоналари тармоқлари ва таркибининг янада ўсиши улар моддий техника базасининг янада мустаҳкамланиши, ширкат корхоналарининг ва фирма усулида ишловчи сервис корхоналарининг ташкил этилиши натижасида бўлди. Техник хизмат кўрсатиш станциялари, махсус автомарказлар ва устахоналарнинг умумий сони фақат “Узавтотеххизмат” бошқармаси таркибида 1991 йил январида 282 корхонани ташкил этди, улардаги ишчи постлари сони 1152 тага етди. Фирма усулида хизмат кўрсатувчи “АвтоВАЗтеххизмат”, “Москвичавтотеххизмат”, “АвтоЗАЗхизмат”, “АвтоГАЗтеххизмат” ларнинг 50 та корхоналарида ишчи постлари сони 408 тага етди [16]. Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришгандан сўнг, бозор иқтисодиёти тизимига ўтиши муносабати билан эски иқтисодий алоқалар ўзгарди, янгилари шаклланди, автомобилсозлик саноати яратилди, улар ишлаб чиқарган махсулотлар билан савдо қилувчи ва автомобилларга хизмат

кўрсатувчи автомарказлар ва дилер станциялари ишга туширилди, автосервиснинг фирма усулида хизмат кўрсатиш шакли янада ривожланди. Пайдо бўлган кичик ва қўшма корхоналар, фирмалар ўз транспорт воситаларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича автосервис корхоналарига мурожат қилабошладилар. Иккинчи томондан мавжуд автотранспорт корхоналари ўз ишлаб чиқариш биноларида ва ҳудудларида автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш бўйича сервис хизмати кўрсатишни ташкил этабошладилар, ёнилғи қуйиш шаҳобчалари ва катта автомобил сақлаш биноларида ҳам техник хизмат ва таъмирлашнинг айрим ишлари (ювиш, шина таъмирлаш, мой алмаштириш, электротехник ишлари ва бошқалар) амалга оширила бошланди. Бундан ташқари кичик ва оилавий бизнес шаклида ишловчи кўпдан-кўп хусусий автосервис корхоналари, устахоналар, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш постлари пайдо бўлди. Автомобилларга хизмат кўрсатиш соҳасида автосервис бозори шаклланди ва унда рақобат пайдо бўлди, бу эса, хизмат кўрсатиш сифатини янада кўтаришга хизмат қилади. Бундай шароитда фирма усулида хизмат кўрсатувчи корхоналарнинг аҳамияти катта. Улар даромадининг 85-90 фоизини автомобил ва эҳтиёт қисмлар сотиш, 10-15 фоизини техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ташкил этади. Шунинг учун улар мустаҳкам моддий техника базасига эга, энг замонавий диагностик асбоблар, қурилмалар ва стендлар билан жихозланган юқори малакали мутахассис ва ишчилар билан таъминланган фирмавий автосервис корхоналарида автомобилларни сотиш, уларга сотишолди давридаги, кафолат давридаги ва кўпгина автомобиллар учун эса кафолатдан кейинга даврдаги сервис хизмати кўрсатилади. “ДжиЭМ Уз” ЁҲЖ корхонаси томонидан ишлаб чиқарилаётган “Шевролет” фирмасининг “Эпика”, “Такума”, “Каптива” автомобиллари Ўзбекистон ва хорижий автомобил бозорини янада бойитди ва фирмавий сервис хизмати кўрсатишнинг мавқейини янада юқори поғонага кўтарди.

Бундан ташқари Республикада “Тоёта”, “Хундай”, “Мерседес Бенц”, “Форд” ва бошқа фирмаларнинг ҳам дилерлари фаолият кўрсатмоқдалар. Доимий мижозларга хизмат кўрсатиш (абонементли хизмати) автомобиллар техник ҳолатини ҳисобга олиб бориш, унинг ресурсини башорат қилиш, бўлғуси сарф-харажатларни олдиндан режалаштириб бериш, доимий маслаҳатлар ва имтиёзлар бериш ҳисобига фирмавий сервис корхоналарининг рақобатбардошлигини янада оширади. Келгусида фирмавий автосервис янада ривожланиб, мижозларнинг маълумотлари компьютерга киритилиб, махсус дастур асосида сервис хизмат кўрсатиш даврлари графигини бир неча йил олдиндан тузиш, сарф харажатлар хисобланиб, мижоз бюджетини олдиндан режалаштириш имконини беради. Фирмавий автосервиснинг навбатдаги долзарб масалалари: - янги маркадаги автомобилларга сервис хизмати кўрсатишни биринчилардан бўлиб ташкил этиш; - хизмат турларининг янгиларни жорий қилиш (автомобил сотишда лизинг усулини қўллаш, ижарага бериш, ишлатилган автомобилларни сотишга тайёрлаш, сотиш ва уларга кафолатли хизмат кўрсатиш) - автомобил тюнингини ривожлантириш – олдинги чиққан моделларга кейинги моделларда қўлланилган рул гидрокучайтиригичи, кондиционер, автонавигатор, акссессуарлар ва бошқа янгиликларни ўрнатиш; - автосервис сифати менежменти тизимини ривожлантириш; - сервис хизмат кўрсатиш меъёрларини аниқлаштириш ва уларни мижозларга етказиш (Ўзбекистон шароити ва унинг минтақаларига мослаб сервис хизмат кўрсатиш даврийлиги ва амаллар сонини, хар 1000 км.га тўғри келадиган жорий таъмир солиштирма иш хажмини автомобилнинг эксплуатацион шароитдаги ишончлилиги тадқиқотлари натижасида белгилаш лозим); - автомагистрал йўллар ёқасидаги автосервисни ривожлантириш ва бошқалар.

Фирмавий автосервис билан бир қаторда мустақил сервис корхоналари ва устахоналари ҳам ривожланиб бормоқда. Мижозларни жалб қилиш учун арзонроқ бахода ва тез хизмат қилиш, ихтисослашган ишларни бажариш (ювиш, мой алмаштириш, кичик жорий таъмир ишлари, шина таъмир, кузов пачоқларини таъмирлаш ва бўяш ва бошқалар) атрофида яқин ўрнашган мижозларга кафолатдан кейинги даврдаги сервис хизматини кўрсатиш, магистрал йўллар ёқасида, марказдан узоқдаги худудларда сервис хизматини ташкил қила олиш ва бошқалар уларнинг асосий афзаллиги ва кенг тарқалганлигининг сабабидир. Ўзбекистонда фирмавий авто-сервис хорижий автомобиллар учун асосан Тошкент шаҳрида, мамлакатимизда ишлаб чиқарилаётган автомобиллар учун шаҳар ва туман марказларида фаолият кўрсатаяпти ва унинг кўлами кенгайиб бормоқда. Ҳориж тажрибасида ҳам шундай, АҚШ да барча автосервис хизмати кўрсатувчи корхоналарнинг 9 фоизигина фирма усулида ишлайди, улар бажарган ишларнинг улуши 1996 йилда 16 фоизни ташкил этган [16]. Республикамизда автосервис тизими янада ривожланмоқда, унинг хизматидан бир миллиондан ортиқ автомобил эгалари мунтазам фойдаланмоқдалар. Автосервиснинг моддий-техника базасини бугунги кун талаблари даражасигача ривожлантириш, соҳада қонун устиворлигини таъминлаш, сервис хизмати маданиятини ошириш, ташкилий-иқтисодий ислохотларни амалга ошириш, фан ва техника янгиликларини ишлаб чиқаришга жорий қилиш автосервис бўйича техник сиёсатни белгиловчи омиллар бўлиши лозим.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари./И.А.Каримов.- Т.: Ўзбекистон, 2009.-56 б. 2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир/ И.А.Каримов.- Тошкент: «Ўзбекистон», 2010.- 80 б. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2006 йил 17 апрелдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2006-2010 йилларда жадал ривожлантириш чоралари ҳақида» қарори. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 22 апрелдаги "2009 - 2014 йилларда Ўзбекистон миллий автомагистралини реконструкция қилиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида" П+-1103-сонли қарори. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 21 майдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2010-йилгача бўлган даврда жадал ривожлантириш қўшимча чоралари ҳақида» қарори. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 24 июлдаги ПП675- сонли ««ЎзДЭУавто» АЖ янги моделлар ишлаб чиқариш чоралари ҳақида» қарори.

Похожие

Автотранспорт воситалари сервиси асослари

Автотранспорт воситалари сервиси корхоналари ва уларнинг тавсифи

Автотранспорт воситалари бузилишларининг таснифи

Автотранспорт воситалари ишончлилигининг назарий асослари

Автотранспорт воситалари техник ҳолати ўзгаришининг қонуниятлари