Автотранспорт воситалари ишончлилигининг назарий асослари - Транспорт - Рефераты

Автотранспорт воситалари ишончлилигининг назарий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

316.5 KB

Автотранспорт воситалари ишончлилигининг назарий асослари 1 Автотранспорт воситаларининг техник ҳолати ва ишлаш қобилияти Ўзининг тури ва бажарадиган вазифасидан қатъий назар, замонавий автомобил жуда ҳам мураккаб ҳисобланиб, бир-бири билан ўзаро боғланган ва ўзаро ҳаракатда бўлган кўпгина элементлардан - детал, узел ва агрегатлардан ташкил топган. Элементларнинг хизмат муддатлари, улар мустаҳкамлигининг ҳар хиллиги натижасида, бир бири билан тенг эмас. Бунга сабаб - элементларнинг ҳар хил юклама ва ҳароратларда ишлаши, механик ва физиккимёвий хусусиятлари билан фарқ қиладиган турли материаллардан тайёрланишидир. Бу шароитларда автомобил элементларининг белгиланган ишончлилигини таъминлаш муаммосини ечиш катта аҳамиятга эга. Ўрта синфдаги замонавий автомобил 15... 20 минг деталлардан ташкил топган бўлса, шулардан 7...9 мингги эксплуатация жараёнида ўзининг дастлабки хусусиятларини йўқотади, шу жумладан 3...4 минггининг хизмат муддати автомобил хизмат муддатидан кам. Улардан 80...100 таси ҳаракат хавфсизлигига таъсир этса, 150..300 таси ишончлилик бўйича «танг» (критик) деталлар ҳисобланади ва бошқа деталларга қараганда кўпроқ алмаштиришни талаб этади, автомобилларни таъмирлашда кўпроқ туриб қолишларга, кўп меҳнат ва моддий сарф-харажатларга сабаб бўлади. Бу деталлар гуруҳлари эксплуатацияда, ишлаб чиқаришда ва таъминот тизимида алоҳида диққатга сазовор деталлардир. Хозирги замон автомобиллари қиймати эҳтиёт қисмлар умумий қийматининг 40...50 фоизига тўғри келади. Шундай экан, автомобилнинг техник ҳолатига боғлиқ бўлган механизм, детал ва агрегатларнинг

ишончлилиги бўйича олинадиган ахборотнинг нақадар муҳимлигини таъкидлаш лозим. Автомобилнинг техник ҳолати тузилмавий параметрлар жорий қиймати билан тавсифланувчи элементларнинг ўзгарувчан хусусиятлари мажмуи орқали аниқланади. (масалан, тормоз механизми учун – тормоз устқўймалари ва барабанларнинг ўлчамлари ҳамда улар орасидаги тирқишлар). Тузилмавий параметрларнинг жорий қийматлари ишлаш давомийлиги (наработка) билан боғлиқ. Ишлаш давомийлиги, деганда буюм(объект)нинг юрилган йўл (километрлар), иш вақти (соатлар), цикллар сони ёки бошқа бирликлар билан ўлчанадиган иш миқдори тушунилади. Ишлаш давомийлиги буюмдан фойдаланишдан бошлаб жорий давргача, унинг чегаравий ҳолатигача, маълум оралиқ ичида ва ҳ.к. бўлиши мумкин. Автомобил транспортида ҳаракатдаги таркибнинг ишлаш давомийлиги, қоида тариқасида, юрилган йўл билан, махсус автомобиллар ва очиқ конларда ишлайдиган ўзиағдаргичлар учун эса вақт (соатлар) билан ўлчанади. Ишлаш давомийлигининг ўсиши билан бирга техник ҳолат параметрлари ўзларининг янги объектга хос номинал У Н (дастлабки) қийматларидан чегаравий (Уч) қийматларигача ўзгаради (1-расм). Айрим сабабларга кўра эса объектнинг эксплуатацияси ман этилиши мумкин. 1 –расм. Техник ҳолат параметрининг ўзгариш шакли: ИЛМ БМ БМ l O Б О МУ У ч У йқ У б

ИЛМ-ишга лаёқатлилик минтақаси; БМ- бузилишлар минтақаси; БОМ- бузилишлардан огоҳлантирув минтақаси; У ч , У йқ − параметрларнинг чегаравий ва йўл қўйилган қийматлари; l p -буюм ресурси; l o -огоҳлантирув (техник хизмат кўрсатиш даврийлиги) ресурси. Автомобил (агрегат, механизм) техник ҳолати, деб, унинг ишлаш қобилияти ва созлиги даражасини белгилайдиган параметрлари номиналидан оғишлари мажмуига айтилади. Юрилган йўлнинг ўсиши билан автомобилнинг техник ҳолати ейилиш, носозлик ва бошқа сабабларга кўра ёмонлашади, унинг эксплуатацион сифат кўрсаткичлари ҳам пасаяди. Демак, транспорт воситасининг эксплуатацион сифат кўрсаткичлари бир вақтнинг ўзида унинг техник ҳолати кўрсаткичлари бўлиб ҳам хизмат қилади. Автомобил, агрегат ва тизимлар техник ҳолати кўрсаткичларининг тахминий рўйхати қуйида келтирилган: 1. Комплекс кўрсаткичлар: асосий (капитал) таъмирлашгача юрилган йўл, двигател қуввати; ёнилғи сарфи; эркин думалаш йўли. 2. Двигател ва унинг тизимлари: ишга туширишнинг енгиллиги; буруқсаш; мой сарфи; мой ва сув (антифриз)нинг сизиб оқиши; совитиш суюқлигининг ҳарорати; мой босими; ғувиллаш ва шовқинлар; цилиндрпоршен гуруҳининг ейилганлиги, газларнинг картерга ўтиши ва ҳ.к; мой ва фильтрлар ҳолати. 3. Таъминот тизими: ишлатилган газлар таркиби; ёнилғининг сизиб оқиши; ҳаво тозалагичнинг ифлосланганлиги; карбюратор камерасидаги ёнилғи сатҳи; ёнилғи насосининг унумдорлиги ва босими. 4. Электр жиҳозлари: ўт олдиришни ўрнатиш бурчаги; узгич контактларнинг туташган ҳолати бурчаги; ўт олдириш чақмоғи, ғалтак ва конденсатор ишларидаги бузилиш белгилари; фара нурининг кучи ва йўналганлиги; генератор, реле-созлагич, стартер, аккумулятор батареяси ва электр занжирларининг иш қобилияти кўрсаткичлари. 5. Трансмиссия: ғувиллашлар, шовқинлар, тебранишлар ва трансмиссия агрегатларининг қизиб кетиши; илашманинг чарх уриши; илашма

тепкисининг узиш кучи ва эркин йўли; трансмиссиянинг фойдали иш коэффициенти. 6. Юриш қисми: шиналардаги ҳаво босими; ғилдирак дискларининг маҳкамланиши; шкворенларнинг лиқиллаши; бошқарув ғилдиракларини ўрнатиш бурчаклари; амортизаторлар ишидаги бузилишлар белгилари; ғилдирак гупчаклари подшипникларидаги лиқиллашлар. 7. Тормозланиш тизими: колодкалар ва тормоз барабанлари орасидаги тирқишлар; тормозланиш йўли ва автомобилнинг секинлашув миқдори; ғилдирак тормозларининг бир вақтда ишлаши (синхронлиги); тепкининг эркин йўли ва кучи; тормоз суюқлигининг сизиб оқиши ва ҳавонинг сизиб чиқиши. 8. Рул бошқаруви: рул чамбараги, рул механизми, тортқи шарнирлари, тебрангичли ричаг ва ҳ.к.ларнинг лиқиллашлари; бурилиш жараёнида рул чамбарагида содир бўладиган куч; рул колонкасининг маҳкамланиши; мойнинг сатҳи; гидрокучайтиргичдаги мой босими. 9. Кузов: пачоқлик, дарзлар; бўёқларнинг ҳолати; занглаш; маҳкамланган жойларнинг бўшаб қолиши; кузовнинг ифлосланганлиги ва ҳ. к. Автомобилнинг юқорида келтирилган техник ҳолат кўрсаткичлари техник хизмат кўрсатиш жараёнида муҳим ўрин тутади. Улар автомобил созлигини назорат этиш, тегишли техник хизмат кўрсатиш ёки таъмирлаш ишлари ҳажмини аниқлаш, техник ресурс ёки навбатдаги техник хизмат кўрсатишгача бўлган бузилишларсиз ишлаш давомийлигини аниқлаш имконини беради. Автомобилнинг чегаравий техник ҳолатигача юрадиган йўли ёки ишлайдиган соатлари миқдори унинг ресурси деб аталади. Техник ҳолат кўрсаткичлари янги автомобил ишлай бошлагандан то бузилиш содир бўлгунча ўзгаради. Шунинг учун уларнинг чегаравий меъёрларини (ишлаш муддатларини) билиш керак ва, мабодо, чегаравий меъёрлар намоён бўлса, автомобилнинг эксплуатацияси тўхтатилиши шарт. Шунинг билан бир қаторда, вақт ўтиши билан меъёрларнинг ўзгариш динамикасини ҳам билиш лозим, зеро бунинг натижасида навбатдаги ТХК ва

ҳамроҳ жорий таъмирлашгача бўлган ресурсни аниқлаш мумкин. Кўп ҳолларда агрегат ва механизмларнинг тузилмавий ўлчам(параметр)ларини аниқлаш учун уларни қисман ёки бутунлай бўлакларга ажратишга тўғри келади. Лекин агрегат ва механизмларнинг техник ҳолат параметрларини бошқача йўл билан, яъни диагностикалаш ёрдамида ҳам аниқласа бўлади. Масалан: двигател қуввати, мой сарфи, цилиндрдаги компрессия ва ҳ.к.. Шубҳасиз, автомобил техник ҳолати ва эксплуатацион кўрсаткичларни юқори даражада сақлаб унинг иш унумдорлигига ва ташишлар таннархига жиддий таъсир этиш мумкин. Автомобилнинг эксплуатацион хусусиятлари унинг агрегат ва механизмларининг техник ҳолатига бевосита боғлиқдир. Шу сабабли, эксплуатацион хусусиятларни оқилона бошқариш ва эксплуатациянинг техник–иқтисодий кўрсаткичларини кўтариш учун автомобил техникҳолати ўзгаришлари сабаблари ва қонуниятларини билиш лозим. Автомобилнинг техник ҳолати параметрлари эксплуатация жараёнида ўзининг бошланғич қиймати (У б )дан, то чегаравий қиймати (У ч )гача ўзгаради. Масалан, тормоз механизми ишлаганда барабан билан устқўйма орасидаги тирқиш ошиб боради (2-расм). Тормозланиш йўлининг чегаравий қиймати (S тч ) ва унга тўғри келадиган техник ҳолат кўрсаткичи (У ч ), яъни 1- оралиқ автомобилнинг ишлаш қобилиятини, 0<L i <L p ёки У б ≤ У i ≤ У ч ифода эса автомобилнинг ишлаш шартини кўрсатади. Автомобилнинг ишлаш давомийлиги, юқорида айтилганидек, босиб ўтилган масофа ёки соатлар ёрдамида ўлчанади. Улар орқали кундалик, йиллик ва исталган вақт учун, биринчи бузилишгача, бузилишлар орасидаги ҳамда асосий таъмирлашгача юрилган йўллар аниқланади. Бузилишгача юрилган йўл - объект эксплуатацияси бошланишидан то биринчи бузилиш вужудга келгунга қадар ишлаш муддатидир. Бузилишлар орасидаги юрилган йўл – объект бузилгандан кейин ишлаш қобилияти тикланган вақтидан, то кейинги бузилишгача ишлаш муддати.

Ресурс − ишончлиликнинг чидамлилик хусусияти кўрсаткичидир . Буюм ресурси аниқ бўлса, ТХК ва ЖТ ишлари ҳажми, эҳтиёт қисмлар сарфи ва бошқаларни режалаштириш мумкин. Буюмнинг чегаравий ҳолати – эксплуатацияни давом эттириш мумкин эмаслиги ёки ишлаш қобилиятини тиклашнинг иложи йўқлигидир. Чегаравий ҳолат мезони – бу, объектнинг чегаравий ҳолатини меъёрий − техник ҳужжатларда келтирилган белгилари мажмуидир. Қолдиқ ресурс - бу, объектнинг техник ҳолати назоратини ўтказган вақтдан бошлаб, то унинг чегаравий ҳолатга ўтишгача бўлган ишлаш 2-расм. Техник ҳолат параметрининг ўзгариши ва унга таъсир этиш шакли У б – бошланғич техник ҳолат параметрининг қиймати; У Ч ва У РЭ – чегаравий ва рухсат этилган техник ҳолат параметрининг қийматлари; У i – жорий вақтдаги техник ҳолат параметрининг қиймати; L Р – техник ҳолат параметрининг чегаравий қийматигача ишлаш вақти (юрган йўли), яъни ресурси; L о – энг қулай техник хизмат кўрсатиш даврийлиги қиймати; L i – техник ҳолат параметрининг жорий вақтгача ишлаш вақти (юрган йўли); S тб ва S тч – тормозланиш йўлининг бошланғич ва чегаравий қийматлари. Автомобил техник ҳолатини аниқ баҳолаш ва бузилишларсиз ишлаш ресурсини олдиндан айтиб бериш учун, унинг ҳар бирини алоҳида текшириш керак. Автокорхона шароитларида агрегат ва механизмларни ечмасдан текшириш мақсадга мувофик. Бундай текшириш техник диагностикалаш дейилади. давомийликлари йиғиндисидир . У рэ у i S Т ч S ТбS У у у б L PL 0L i L, минг км 2 1 0

Автомобилнинг ишлаш қобилияти – бу, унинг белгиланган параметрлар миқдорларини меъёрий-техник ҳужжатларда келтирилган чегараларда сақлаган ҳолда ўз вазифасини бажаришидир.

Похожие

Автотранспорт воситалари ишончлилигининг асосий хусусиятлари ва кўрсаткичлари

Автотранспорт воситалари сервиси асослари

Автотранспорт воситалари бузилишларининг таснифи

Автотранспорт воситалари сервиси тизим

Автотранспорт воситалари техник ҳолати ўзгаришининг қонуниятлари