Автомобилларнинг электр жиҳозларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси - Транспорт - Рефераты

Автомобилларнинг электр жиҳозларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

957.5 KB

Автомобилларнинг электр жиҳозларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси Режа: 1. Аккумулятор батареяларига техник хизмат кўрсатиш 2. Генератор ва реле-созлагичларига техник хизмат кўрсатиш 3. Стартерларга техник хизмат кўрсатиш 4. Текширув-назорат асбобларига техник хизмат кўрсатиш 5. Ўт олдириш тизимига техник хизмат кўрсатиш 6. Электрон бошқариш блокига техник хизмат кўрсатиш 7. Электрон тизим ва қурилмаларни эксплуатация қилиш ва ТХК нинг ўзига хос томонлари. 8. Электр узатмалар ва ёрдамчи электр жиҳозларга техник хизмат кўрсатиш

Бензинда ишловчи (ўт олдириш тизимисиз) ва дизел автомобилларнинг электр жиҳозлари носозликларини бартараф этиш ТХК ва ЖТ иш ҳажмининг 11-17% ни ташкил этади. Энг асосий носозликлар аккумулятор батареясига, кучланишни созлагич билан генераторга ва стартерга тўғри келади. Бундан ташқари ёритиш ва огоҳлантириш жиҳозларини текшириш ҳамда созлашга алоҳида эътибор бериш зарур. 1.Аккумулятор батареяларига техник хизмат кўрсатиш Аккумулятор батареяларининг асосий носозликлари банкалардаги кучланишни пасайиши, сульфатланиш ва қисқа туташишлардан иборат (3 – жадвал). 3 – жадвал Аккумуляторлар батареясини (АКБ) носозликларининг юзага келиш сабаблари, уларни диагностика қилиш ва бартараф этиш усуллари АКБ носозликларининг сабаблари Диагностика қилиш усуллари Бартараф этиш усуллари АКБ тез - тез разрядланади ва стартёр билан двигателни юргизиб юборишда тирсакли валнинг керакли айланишлар частотасини таъминлай олмайди. Двигател ишламай турган ёки тирсакли вали паст айланишлар частотасида ишлаган Узоқ масофани ёритиш фаралари уланганда ярим чўғ билан АКБнинг разрядланганлик даражаси аниқланади, зарурат бўлса зарядланади. Двигател

ҳолларда электр истеъмолчиларини узоқ вақт ишлатиш ишлайди ишламаганда истеъмолчиларни узоқ вақт ишлатиш тавсия этилмайди Қопқоқ юзаси бўйича ток ўтказувчи ифлослик ёки электролит билан АКБ қисқичлари туташуви туфайли меъёрдан ортиқ ўз- ўзидан разрядланиш Вольтметр стрелкаси “қизғиш” зонада, амперметр разрядни кўрсатади. АКБ қопқоғи юзаси ифлосланган. Батарея юзаси нашатир спиртининг 10% ли эритмаси ёки калийлаштирилган сода билан тозаланади. Сеператорнинг емирилиши ёки “ўсиши”, АКБ актив массаси тўкилганда ҳосил бўлган шлам билан электродлар туташуви туфайли меъёрдан ортиқ ўзўзидан разрядланиш Электролит зичлиги меъёрий қийматда бўлса ҳам, вольтметр билан ўлчанган э.ю.к паст қийматга эга бўлади. Емирилган сепараторларни алмаштириш ва шламдан тозалаш орқали АКБ ни таъмирлаш. Ифлосланган сув ёки электролит қўлланилиши туфайли меъёрдан ортиқ ўзўзидан разрядланиш Вольтметр стрелкаси “қизғиш” зонада, амперметр разрядни кўрсатади. 10 соатли разряд режимида АКБ 1,1..1,2В гача разрядланади, электролит тўкилади, батарея ювилади, янги электролит қўйилади ва

меъёргача зарядланади АКБнинг узоқ муддатда сақланганлиги, паст зарядланиш даражасида ва электролит зичлиги паст ҳолда эксплуатация қили-ниш туфайли электродларнинг сульфатланиб қолиши Заряд бошланишида кучланиш юқори; заряд жараёнида электролит зичлиги деярли ошмай туриб, унинг қайнай бошлаши, ҳарорат ошиши ва заряд охирида кучланиш пасайиши Электролит тўкиб ташланади, 1,145г/см3 зичликли янгиси қуйилади, АКБ 0,05 0 С20 А (бу ерда 0 С20-20 соатли разряд режимидаги сиғим) ток билан зарядланади ва заряд охирида зичлик меъёрига олиб борилади; АКБ таъмирланади АКБ қисқичлари сим ушлагичларининг қўшилиш жойлари зич маҳкамланмаганлиги туфайли уларнинг оксидланиб қолиши Қисқичлар ва сим ушлагич қўшиладиган жойларда оппоқ қурум ҳосил бўлиб қолади АКБ қисқичлари сим улагичлари “оппоқ” қуримдан тозаланади, зич маҳкамланиб, техник вазелин билан мойлаб қўйилади Электр истеъмолчилари занжирида қисқа туташув Ҳамма истеъмолчилар узиб қўйилади, “масса” сими АКБ (-) қисқичга Аниқланган қисқа туташув жойи қўшимча изоляция билан ҳимоя қилиб қўйилади

туташтирилади. Учқун ҳосил бўлиши қисқа туташув борлигини билдиради, унинг аниқ жойи тестер ёки мультиметр орқали кетма-кет текшириш билан аниқланади Бир ёки бир неча аккумуляторларда носозликлар мавжуд АКБ сиғими меъёрдан кам ва юклама остидаги кучланиш тез пасайиб кетади Батарея алмаштирилади Генератор қурилмасида носозликлар мавжуд Генератор қурилмаси чиқувидаги кучланиш меъёрдан кам Генератор қурилмаси таъмирланади АКБ да электролит сатҳининг тез пасайиб кетиши АКБ моноблоки шикастланган Моноблокда тешилишлар бор АКБ моноблоки таъмирланади ёки алмаштирилади. Генератордан меъёрдан ортиқ Генератор чиқувидаги Кучланиш ростлагич ёки генератор

кучланиш билан АКБ ўта зарядланиши кучланиш меъёрдан ортиқ таъмирланади АКБ тиқини зичланмаган Тиқиннинг буралиши текширилади Тиқинни зич бураш билан носозлик бартараф этилади АКБ тиқинидаги чақмоқоллатувчи тешиклар орқали электролитнинг сачраши Меъёрдан ортиқ заряд токи Генератор қурилмаси носозлиги текширилади Кучланиш ростлагич таъмирланади ёки янгисига алмаштирилади АКБ ҳар хил қутбли электродларнинг қисқа туташуви Носоз АКБ да кучланиш бўлмайди АКБ таъмирланади АКБ зарядланмайди Генератор қурилмаси – АКБ занжирида узилиш бор Генератор чиқувидаги кучланиш вольтметр билан текширилади, узилиш тестер билан аниқланади Аниқланган узилиш бартараф этилади. Электродларнинг актив массаси емирилган Электролит зичлиги меъёрда бўлса ҳам, АКБ э.ю.к кам ёки заряд жараёнида АКБ таъмирланади

суст газ ажралиб чиқади Вольтметр стрелкаси “қизил” зонада жойлашган, созловчи кучланиш меъёрли қийматида амперметр катта заряд кучини кўрсатади АКБ ҳар хил қутбли электродларнинг қисқа туташуви Носоз АКБ да кучланиш бўлмайди АКБ таъмирланади Аккумулятор батареяларини диагностикалаш, улар сиртининг зичлигини, электролит сатҳини ва зичлигини, қаршилик билан кучланишни текширишдан иборат. Элетролит сатҳини меъёрга келтириш дистилланган сув қуйиш билан амалга оширилади. Электролит зичлиги ареометр (7.47расм) ёрдамида текширилади ва фарқ 0,01 г  см 3 дан ошмаслиги керак. Ўзбекистон Республикаси шароитида аккумулятор батареяларидаги электролит зичлиги 1,25 г  см 3 га тенг бўлади. Аккумулятор батареясини юкламали вилка (7.48-расм) билан текшириш, унинг қизиган двигателни юргизиш режимига мос келган зарядсизланиш ҳолатини аниқлашга имкон беради. Сульфатланиш носозликларни энг қийин бартараф этиладигани бўлиб, у пластинка юзаларини йирик Pb 2 SO 4 кристаллари билан қопланиши натижасида содир бўлади (аккумулятор батареялари кўп сақланганда, электролит зичлиги юқори бўлганда, стартер билан кўп қўшилганда). Уни бартараф этиш учун кам ток кучида (аккумулятрлар сиғимининг 0,04 га тўғри келувчи) узлуксиз кучланиш бериш(зарядлаш) билан

бартараф этилади. Қисқа тутатиш пластинкалардан актив массаларни тўкилиши натижасида содир бўлади. 47-расм. Электролит сатҳини текшириш. 48- расм. Аккумулятор батареясини текшириш учун юклама вилкаси: 1–вольтметр; 2–кронштейн; 3– кожух; 4– юклама резистори; 5– контакт ҳалқаси; 6– контакт гайкаси; 7–даста; 8–шчуп. Юкламали вилка ёрдамида аккумулятор батареясини зарядланганлик даражасини аниқлашда, юкланиш остидаги вольтметрни текширилаётган батарея сиғимига тўғри келган кўрсатиши, қуйида келтирилган маълумотларга мос тушиши лозим: Аккумуляторнинг кучланиши,В 1,7 -1,8 1,6 -1,7 1,5 -1,4 1,4 -1,5 1,3- 1,4 Зарядланганлик даражаси, фоиз 10 0 75 50 25 О Соз аккумулятор батареясини кучланиши юкламали вилка билан текширилганда камида 5с давомида ўзгармаслиги керақ Аккумулятор батареяси қопқоғадаги тешиклар тиқинлар билан беркитилган бўлиши лозим. Электролитнинг зичлиги 1,2 г  см 3

дан кам бўлган аккумуляторларни юкламали вилкада текшириш тавсия этилмайди. Электролит зичлигининг 0,01 г  см 3 га камайиши, аккумулятор батареяси 6 % зарядсизланганлигини кўрсатади  Батареянинг зарядсизланиши ёзда камида 50 % ни, қишда 25 % ни ташкил қилса, уни зарядлаш керак. Аккумулятор батареяси - уч ойда бир марта батарея ҳақиқий сиғимининг 1  10 дан 1  13 гача ток кучи билан зарядланади. Батареяларни зарядлаш икки хил усул билан: - доимий ток кучи билан; - доимий кучланиш билан зарядланади. Биринчи усулда, батареяни зарядлаш тармоғига кетма-кет гуруҳлаб кучланишлар реостати орқали уланади. Батарея икки босқичда зарядланиб, биринчи босқичда зарядлаш, батареянинг битта элементидаги кучланиш 2.4 в га етгунча, иккинчи босқичда эса, ток кучи 50 % га камайгунча бажарилади. Бу услубнинг камчилиги шуки, зарядлаш 10-15 соат давом этади ҳамда уланадиган батареялар бир хил сиғимда бўлиши ва ток кучи ҳар соатда назорат қилиб турилиши зарур. Иккинчи усулда, доимий кучланиш билан ҳар хил сиғимдаги ва ҳар хил даржада зарядланадиган батареяларни зарядлаш мумкин. Батареяларнинг бир хил кучланишдагилари гуруҳларга ажратилади ва зарядлаш қисқа вақт давом этади, ҳамда ток кучи ростлаб турилиши зарур. Шунингдек, зарядлашни бевосита автомобилнинг ўзида бажариш ҳам мумкин. Зарядлаш жараёнининг жадаллашиши катта ток кучи

(50А) ҳисобига олиб борилади. АСС ларда қўлланиладиган тўғрилагичлар (Випрямителлар ВАС-111, ВСА-5 ва ҳ.к.) кучланишни 80В гача ва ток кучини 12А бўлишини таъминлайди. Ҳозирги вақтда ишлаб чиқарилаётган (НЕКСИЯ, ТИКО ва ДАМАС автомобилларига қўйилаётган) 12V35AH ва 12V55AH(MF) аккумулятор батареяларида маҳсус индикатарлар бўлиб, улар аккумуляторни меъёрий (яшил ранг), зарядталаб (қора ранг) ва электролитнинг камлигини (рангсиз) кўрсатади. Индикаторнинг рангига қараб, аккумуляторни зарядлаш ёки унга электролит қуйиш зарурлигини аниқлаш мумкин. Аккумулятор батареясини жорий таъмирлашдан олдин унинг ташқи сирти 3-5 фоизли кальций содасининг(қайноқ) эритмаси билан юнгли чўткада ювилади. Батарея ювилгандан кейин совуқ сув билан чайиб ташлаб, қуруқ латта билан артилади. Батареянинг кислотага чидамли мумли(мастика) сиртининг ёриқлари, жипс бўлмаган жойлари электролитнинг сизиб чиқиши ва сачраши орқали аниқланади. Бундай нуқсонлар аккумляторлар батареясини қисмларга ажратмай туриб бартараф этилади. Шу ёриқ жойлари(90-120  бурчак остида) қиздирилган искана билан ўйиб кўчириб олинади, сўнгра шу жойларга қайноқ, суюлтирилган мум қуйилади. Таъмирлаш олдидан, қисмларга ажратмай туриб батареянинг ҳақиқий сиғимидаги ток 1  20-1  15 нисбатдаги қийматида, кучланишни 1,5В га пасайгунча зарядсизлантиради. Сўнгра

электролит сопол ванна ёки шиша идишларга қуйиб қўйилиб батарея дистилланган сув билан ювиб юборилади. Шундан сўнг, қувурчасимон фрезада ёки диаметри 18мм ли пармада пармалаб, перемичка чиқариб олинади ва қопқоқдаги кислотага чидамли мум қобиғи кўчириб ташланади. Мум қопламаси электрда қиздирилган куракчалар ёрдамида кўчириб ташланади. Батареянинг мумдан тозаланган қопқоғи ечгич ёрдамида ечиб олинади. Пластинанинг яхлит блоклари бакдан махсус ушлагич ёки омбирушлагич ёрдамида чиқариб олинади. Блокларнинг носоз мажмуаси бакдан (перемичкани ечмай туриб, батареяни қўзғатмай ушлаб туриб), қисиб ушлагич ёки омбир-ушлагич ёрдамида чиқариб олинади. Қисмларга ажратилган батарея кислотага чидамли ваннага солиб ювилади. Носоз сепаратор ва пластиналар (қулоғи қалайланган жойидан эритиб) бареткалардан ажратиб олинади. Бак зичлиги унга қайноқ сув қуйиб ва унинг сизиб чиқишига разм солиб ёки электр ўтказувчанлигини синаб, текширилади. Бунинг учун бакка электролитни сувдаги кучсиз эритмаси қуйилади ва яхши аралаштирилиб, синаб бўлингандан сўнг, ваннага тўкиб юборилади. Ваннада ва бак ичида электродлар жойлашиб, улардан вольтметр орқали 127-220В кучланишли ток ўтказилади. Бак зич бўлса, вольтметр стрелкаси “0” ҳолатидан силжимайди. Урилган, ёрилган ҳамда турли кўринишларда шикастланган баклар таъмирланади ёки алмаштирилади. Йиғилган пластинкалар блокида қисқа туташувлар содир бўлиши ёки бўлмаслиги бакнинг алоҳида

жойига ўрнатиб қўйилган вольтметр орқали текширилади. Бундай пайтда қопқоқни асбест ёки резина чилвир билан жипс маҳкамлаб ва бу сиртга эриган суюқ мум қуйилади. Йиғилган батареяга меъёрдаги зичликда электролит қуйилиб (25-30  С ҳароратгача совитиб) 4-5 соат ушлаб турилгандан сўнг зарядланади. .2. Генератор ва реле-созлагичларига техник хизмат кўрсатиш Замонавий автомобилларда генератор ва реле- созлагичларнинг ўзгарувчан токда ишлайдиганлари қўлланилади. Генератор носозликларига коллекторнинг ифлосланиши, чўткаларни ейилиши, чўтка ушлагич пружиналарини синиши, сим чулғамларининг узилиши, чулғамлар орасидаги қисқа туташиш, якорни масса билан қисқа туташиши, якор сим чулғамларини узилиши, тасмани бўшашиши ёки узилишлари киради. 4-жадвал Генераторнинг носозликлари ва уларни бартараф этиш усуллари Носозлик сабаблари Диагностика қилиш усуллари Бартараф этиш усуллари Генератор қурилмаси аккумулятор батареясини заряд қила олмайди Шкив ейилганлиги ёки тасма таранглиги етарли бўлмагани учун тасманинг Узатма кўздан кечири- лади, тасманинг Тасма алмаштирилади. Белгиланган меъёрларга

узилиши ёки сирпаниши эгилиш қиймати текширилади. мос равишда тасманинг таранглиги созланади ёки шкив алмаштирилади. Генерат ор қ АКБ боғловчи контакт йўқ бор урилмаси ва занжирларидаги штеккерларда ёки узилиш Генератор ва АКБ (+) клеммаларидаги кучланиш узоқ масофани ёритиш фараси уланган ва двигателнинг ўртача айланишлар частотасида вольтметр билан ўлчанади ёки тестер ёрдамида узилиш жойи аниқланади. Контактни тиклаш, узилишларни бартараф этиш Уйғоти ш узилиш занжирида Уйғотиш ғалтаги учлик- ларини контакт ҳалқаларига кавшарлаш сифати Узилиб қолган учликлар қайта кавшарланади. Уйғотиш чўлғамида ички узилиш бўлса, чўлғам йиғма ҳолда

текширилади алмаштирилади Статор бирорта ўрамлараро т чўлғамининг фазасида уташув Статорга нисбатан фаза чўлғамлари изоляцияси сифати омметрда текши- рилади Узилиш ёки ўрамлараро туташув бўлса, статор янгисига алмаштирилади ёки таъмирланади Тўғирлагич блокининг диоди тешилган ёки узилган Омметр ёки назорат лампаси ёрдами билан диодларнинг тўғри ва тескари ўтказувчанлиги текширилади Тўғрилагич блоки алмаштирилади Интеграл кучланиш ростлагичининг ишдан чиқиши Уйғотиш чўлғамини бирорта учи “масса”га уланган генераторларда “Ш” ва (+) қисқичларини уйғотиш чўлғамининг Кучланиш ростлагич алмаштирилади

иккитали изоляция қилинган генераторлар учун “Ш” учи ва “масса”ни қисқа вақтда бир-бирига текказилганда вольтметр каттароқ кучланишни кўрсатади Тебранувчан ёки контактли транзисторли кучланиш ростлагични ишдан чиқиши Пружинанин г таранглик кучи текширилади Пружиннанинг таранглик кучи созланади Генератор қурилмаси ишлаган пайтда юқори даражада шовқин Подшипникларда мойнинг етарли эмаслиги ёки йўқлиги Подшипникл ар текширилади Подшипник лар ва мойланади. Ўта подшипниклар алмаштирилади ювил ади ейилган Генераторнинг емирили- ши ва подшипникнинг тиқилиб қолиши, подшипник ташқи Қўл билан ротор валини айлантириб текширилади Подшипник ва алмаштирилади қопқ оқ

қобиғининг қопқоқ ўтирган жойда айланиши Қопқоқдаги подшипникнинг ишлаб ейилганлиги Қўл билан ротор валини айлантириб текширилади Подшипник ва алмаштирилади қопқ оқ Генератор қурилмаси АКБ ни ўта зарядлаш ҳолати (Электролитнинг “қайнаши”) АКБ носозлиги (акку- муляторда қисқа тута- шув бор) Электролит зичлиги ва АКБ кучланиши текширилади АКБ алмаштирилади ёки таъмирланади Генератор (+) клеммасидан ўт олдириш калити ва кучланиш ростлагичигача бўлган жойда ўтиш қаршилиги ортиб кетиши Занжирдаги ўтиш қаршилиги ёки занжирнинг айрим участкаларида кучланиш ўлчанади Контакт тикланади Элементрларнинг тешилиши туфайли кучланиш ростлагичининг носозлиги Ростлагич ўрнига электр лампаси уланганда АКБ зарядланса, ростлагич ишдан Зарурият бўлса, ростлагич янгисига алмаштирилади.

чиққан Ўзгарувчан токли генератор ва созлагич релеларни диагнозлашда унинг ҳосил қилаётган кучланишини катталиги ва ҳолати текширилади. Кучланиш ҳамма истеъмолчилар уланганда, 12В дан кам бўлмаслиги керак. Бензинли двигателлардаги меъёрий ишлаётган генераторда ҳосил бўлаётган кучланиш ўзгариши 1-1,2 В дан ошмайди. Битта ишдан чиққан диод ҳисобига унинг кучланишни тўғрилаш ҳусустияти камайиб, кучланиш 2,5-3В га ошади. Бунда вольтметр кўрсатаётган кучланишнинг ўртача миқдори ўзгармайди, аммо аккумулятор ва бошқа электр жиҳозларининг ишлаш муддати меъёридан қисқаради. Кўрсатилган носозлик осциллограмма орқали осон аниқланади. Ўзгарувчан ток генераторида механик ва электр туркумидаги носозликлар бўлиши мумкин. Механик носозлик: ротор валининг ейилиши, шпонка уясининг кенгайиши, подшипникнинг ейилиши ва гайка резьбасининг шикастланиши ва бошқалардан иборат. Улар разм солиш ва бўлакларга ажратиш йўли билан аниқланади. Кўрсатилган носозликлар электротехник ва токарлик устахоналарида бартараф этилади. Энг кўп учрайдиган носозликлар чўтканинг ейилиб кетиши ва уни ушлаб турувчи пружинанинг эластиклигини камайиши ҳисобланади. Бу носозликлар деталларни алмаштириш йўли билан бартараф этилади. НЕКСИЯ, ТИКО ва ДАМАС русумидаги автомобилларда 12V-1.4A туридаги ўзгарувчан ток генераторлари қўлланилади,

уларга ТХК ишларини ташкил этиш МДХ да ишлаб чиқилган генераторларникидан унчалик фарқ қилмайди. .3. Стартерларга техник хизмат кўрсатиш Стартернинг асосий носозликларига куйидагилар киради: коллекторни ифлосланиши ва куйиши, чўткани ейилиши ва осилиб қолиши, чўтка симининг узилиб қолиши, эркин юриш муфтасининг қадалиб қолиши ёки шатаксираши, якор чулғамини сочилиб кетиши, тортиш релесидаги стартернинг улаш контактларини куйиши, тортувчи винтлар билан маҳкамланган қопқоқни бўшаб қолиши, чўткатуткични изоляцияли шайбалари ва пластиналарининг куйиши, электромагнитнинг ғалтаги втулкасида тортиш релеси якорини қадалиб қолиши, подшипникларнинг ейилиши, якор вали юритмасини қадалиб қолиши, тортиш релеси чулғамларининг узилиши, буфер пружинасини кучсизланиши, уйғотиш чулғами ёки якорнинг «масса» билан туташуви, коллектор пластиналари орасидаги туташув, стартер ишлаётган пайтда чиқадиган ўзига хос шовқинлар. Электростартерларнинг асосий носозликлари сабаблари, уларни диагностика қилиш ва бартараф этиш усуллари эса - жадвалда келтирилган. -жадвал Электростартерларнинг асосий носозликлари сабаблари, уларни диагностика қилиш ва бартараф этиш усуллари Носозликларнинг сабаблари Диагностика қилиш усуллари Бартараф этиш усуллари

Стартер ва тортиш релеси ишга туша олмайди (уланмайди) АКБ кучли разрядланган ёки унда носозликлар бор АКБнинг разядланиш даражасини электролит зичлиги ёки юклама айриси ёрдамида аниқланади Носоз АКБ янгисига алмаштирилади Боғланишларда контакт бузилган, электр таъминоти ёки стартерни бошқариш занжири симларида узилиш бор Тестер ёки вольтметр билан занжирларнинг ва ушлагичларнинг бутунлиги аниқланади Зарурият бўлса, ушлагичлар қотирилади, шикастланган симлар алмаштирилади Қўшимча реле, ўт олдириш калити иши бузилган Стартер бевосита АКБга уланади. Стартер нуқсон сиз ишлаётганда ёки ўт олдириш калити ишдан чиққан Носоз элементлар алмаштирилади ёки таъмирланади Тортиш чўлғамида узилиш, ўрамлараро туташув “масса” билан туташув туфайли тортиш релесидаги носозликлар, контакт дискининг тақалиши Тортиш релесидаги контакт болтлари қўшимча сим билан туташтирилганда стартер ишлаб кетади Қисмларга ажраладиган реле таъмирланади, носоз элементлар созларига алмаштирилади

ёки силжиши Стартер чўлғамларида қисқа туташув Назорат лампаси ёки тестер билан текширилади Стартер таъмирланади Тортиш релеси уланади, лекин стартер якори айланмайди ёки секин айланади АКБ кучли разрядланган АКБ ни разрядлаш даражаси аниқланади Разрядланган АКБ меъёргача зарядланади АКБ клеммаларидаги контакт ёмон, тортиш релеси контакт болтларидаги гайка яхши қотирилмаган АКБ ва тортиш релеси қисқичларидаги маҳкамланиш даражаси текширилади Ёмон контакт бартараф этилади Тортиш релеси контакт дискаси ишида бузилиш Тортиш релеси болтлари бевосита қўшимча сим билан туташтирилади, стартер ишлаб кетса, реле носоз ҳисобланади Тортиш релеси алмаштирилади ёки таъмирланади Стартер коллектори кучли ифлосланган ёки оксидланган Коллектор ташқи томон дан кузатилади Коллектор юзаси шиша қопланган майда донали жилвир билан тозаланади ёки токарлик станогида қирилади.

Мойланган коллектор бензинда қўлланган замш билан артилади Чўткалар кучли емирилганлиги ёки “осилиб” қолиши Коллектор томонидан чўткаларни босиб кўриб текширилади Чўтка узели таъмирланади Чўтка узелида “масса” билан туташув Назорат лампаси ёки тестер билан текширилади Туташув сабаби бартараф этилади Чўтка ушлагич пружинаси бўшашиб қолган Динамометр билан пружинани сиқиш кучи текширилади Зарурият бўлса пружина алмаштирилади Уйғотиш ва якор чўлғамлари “масса” ёки ўрамлараро туташиб қолиши Назорат лампаси ёки тестер билан теширилади Зарурият бўлса, якор ёки уйғотиш алмаштирилиб стартерни таъмирлаш Якорнинг тиқилиб қолиши АКБга уланган НЛ ёки вольтметр билан текширилади. Кучланиш пасайиши кучли бўлса, якор тиқилиб қолади Стартер таъмирланади ёки алмаштирилади Тортиш релеси уланади ва дарров узилади (тез - тез қайтариладиган шиқиллаш овози эшитилади) АКБ кучли разрядланган Разрядланиш даражаси АКБ зарядланади

Стартер электр таъминоти занжирида контакт ёмон Тестер билан контакт ёмон жой аниқланади Аниқланган ёмон контакт бартараф этилади Ўт олдириш калитининг электр қисми ишдан чиққан НЛ ёки тестер билан текширилади Ўт олдириш калитининг носоз электр қисми алмаштирилади Тортиш релесини ушлаб турувчи чўлғамида узилиш ёки контакт ёмон Тестер билан текширилади Реле таъмирланади Стартер уланади, лекин узатма шестерняси маховик гардиши билан тишлаша олмайди Етаклаш ва эркин юриш муфталари орасидаги пружиналар бўшашиб қолган Стартерни қисмларга ажратган ҳолда текширилади Таъмирлаш жараёнида пружиналарни алмаштириш Стартер шестерняси ёки маховик гардишида уринган жойлар бор Кузатиш орқали аниқланади Стартер ёки маховик гардиши таъмирланади Якор вали узатмаси механизмида қадалиш бор Қўл билан текширилади Шлицалар тозаланади ва ЦИАТИМ - 201,202, 203 мойлари билан мойланади Двигател ишга тушгандан кейин стартер узилмайди Ўт олдириш калитида Кузатиш орқали Дарров двигателни

қадалиш бор аниқланади тўхтатиш, стартерни узиш керак. Ўт олдириш калити таъмирланади ёки алмаштирилади Якор вали узатмаси механизмида қадалиш бор Кузатиш орқали аниқланади Двигател тщхтатилади, стартер узилади. Шлицалар тозаланади ва ЦИАТИМ 201,202,203 мойлари билан мойланади Тортиш релеси куч контактларининг ёпишиб қолиши Кузатиш орқали аниқланади Тортиш релеси таъмирланади ёки алмаштирилади Стартер якори айланганда ўта шовқин содир бўлади Стартернинг двигателга маҳкамланиши бўшашган Стартернинг маҳкамланиши текширилади Зарурият бўлса, маҳкамланиш болт ва гайкалари қотирилади Узатма томонидаги стартер қопқоғи синган Қўлда текширилади Қопқоқни алмаштириб, стартер таъмирланади Узатма шестерняси ва маховик гардиши тишларининг шикастланиши Кузатиш орқали аниқланади Узатма алмаштирилади ёки маховик гардиши таъмирланади Узатма механизми - Қўлда текширилади Носоз узатма

ишдан чиқиши ёки уни якор вали шлитцаси бўйича қийинчилик билан юриши механизми алмаштирилади, шлицалар ифлосликдан тозаланади ва усти мойланади Подшипниклар ёки якор вали бўйинларини ейилиш Қисмларга ажратилган ҳолда стартер текширилади Втулка ёки алмаштириш таъмирланади якорн и орқали Двигателга қийшайган ўрнатилган стар тер- ҳолда Кузатиш орқали текширилади Қийшайганл ик этилади барта раф Стартерларга техник хизмат кўрсатишда, аввал, стартер занжиридаги симлар ва клеммаларнинг ҳолати, сўнгра стартер чўткалари ҳамда коллекторнинг ҳолати текширилади. Коллекторнинг ишчи юзаси кўп куймаган ва силлиқ бўлиши лозим. Ишчи юза кирланган бўлса, бензин билан намланган тоза латтада артилади. Агар куйиш изини ва кирларни тозалашга эришилмаса, у ҳолда коллекторни майин ойнасимон (донадорлиги 80-100 бўлган) жилвир билан тозалаш керак. Чуткалар чуткатуткичда тиқилмай эркин силжиши ҳамда кўп ейилмаган булишлари лозим. Стартер релесидаги контактларнинг ҳолати текширилади, контакт юзаси эса чангдан тозаланади. Контактлар бирмунча куйган бўлса, уларни майин ойнасимон жилвир ёки майин тишли текис эгов билан тозаланади. Агар контакт болтларини

контакт диски билан туташадиган жойларида ейилиши катта бўлса, у ҳолда уларни 180°С га буриш лозим. Двигателдан ечиб олинган стартерни салт ишлашда ва тўла тормозланиш режимида текширилади. Салт ишлаш режимида, стартер истеъмол қилаётган ток миқдори ва айланишлар частотаси текширилади. Тўла тормозланиш режимида истеъмол токи, кучланиш ва тормозлаш моменти ўлчанади. Ушбу режимда стартерни улаш давомийлиги 5 сониядан ошмайди. Стартер шестернясининг ўқ бўйича ҳаракатланишини текшириш ва ростлашда аккумулятор батареясининг плюсли клеммасини стартер релеси чулғамини чиқариш клеммасига, минусли клеммасини эса стартер корпусига («массага») уланади. Бунда, реле якори тортилади ва шестерняни суради. Шестернянинг ён қисми билан тирак халка орасидаги тиркиш, металл чизгич ёрдамида улчанади. Чанглардан тозалаш учун стартер ҳаво билан пуркалади. Стартернинг ички бўшлиғи кучли ифлосланганда эса уни қисмларга ажратиб тозалаш зарур. Стартер қопқоғини ва юритмасини ифлосликлардан керосинда намланган латта ёрдамида тозаланади. Юқоридаги деталларни керосинли ваннага ботириб ювиш таъқиқланади, чунки эркин юриш муфтаси юритмасидаги ва бронзаграфитли ғовак сирпаниш подшипникларидаги мойлар ювилиб кетиши мумкин. Юритма ҳаракатланадиган стартер вали ЦИАТИМ-201 ёки ЦИАТИМ-202 мойи билан мойланади. Автомобилни қишда ишлашга тайёрлашда (МХКда), юргазиш иситгичини,

шунингдек, двигатателни юргазишга кўмаклашувчи бошқа ёрдамчи воситаларнинг ҳолати ва ишлаши текширилади. Ёритиш ва огоҳлантириш анжомлари нинг носозликларини келиб чиқиши лампочкаларнинг куйиши, узгич-улагичларнинг ишдан чиқиши натижасида рўй беради. Энг асосий қийинчилик фараларнинг носозлиги аниқлашдан иборат. Яқин ёритиш чироқлари 30м ни, узоқ ёритиш чироқлари 100 м масофани ёритиши керак. Бурилиш чироқларининг ўчиб ёниш частотаси 1,5  0,5Гц ни ташкил қилиши керак. Фаралар махсус оптик приборлар ёки автомобилдан маълум масофада деворга ўрнатилган махсус экран ёки жиҳозлар ёрдамида созланади. Ростлаш вақтида битта фара ёруғлик нури ўтказмайдиган ғилоф билан ёпиб қўйилади. Агарда фарани созлашда экрандан фойдаланилса, у ҳолда экран, автомобилнинг турига қараб, ундан 5-12м гача узоқликда жойлаштирилиши мумкин. Агар ёруғлик шарпасининг эллипссимон шакли маркази билан экрандаги вертикал ва горизантал чизиқларнинг кесишиш нуқтаси мос тушмаса, фаралар ростлаш винтлари ёрдамида созланади. Шундай тартибда иккинчи фара ҳам созланади. Ёритиш жиҳозларининг яроқсиз деталлари алмаштириш йўли билан таъмирланади.

.4. Текширув-назорат асбобларига техник хизмат кўрсатиш Текширув-назорат асбоблари нинг ишлаш қобилияти ва тўғри кўрсатиши текширилади. Уларнинг носозликлари сим чулғамларининг куйиши, симларнинг узилиши, нотўғри кўрсатиши бўлиб, тузатиб бўлмаса, улар янгисига алмаштирилади. Мой босими, сув ҳарорати ва ёнилғи сатҳининг кўрсатгичлари датчик ва қабул қилувчиларнинг ишчанлигини текшириш учун, улар автомобилдан ечиб олинади ва маҳсус жиҳозлар ёрдамида меъёр кўрсатгичларига таққослаб текширилади. Датчик ёки приёмникнинг носозлиги аниқланганда уларни соз ҳолатдаги датчик ёки приёмник билан алмаштириш тавсия этилади, чунки датчик ва приёмник конструкцияси қисмларга ажралмайди ва эксплуатация жараёнида таъмирланмайди. Магнитоэлектрик ҳарорат кўрсаткичлар созлигини текширишни 20°С да ва маълум бир кетма-кетлик билан амалга ошириш тавсия этилади, бунинг учун датчик ва приёмник автомобилдан ечиб олиниши керак. Приёмник мосламага ишчи ҳолатда ўрнатилади. Датчик тўлдирилган ва радиатор қопқоғи билан беркитилган махсус ваннага солинади. Радиатор қопқоғи ваннадаги сув ҳароратини 100°С дан оширишга имкон беради. Мой ҳароратини ўлчаш учун мўлжалланган датчиклар мой тўлдирилган ваннада текширилади. Приемник шкаласининг текшириладиган нуқталари,  С 4 0 80 100 110 120

Рухсат этилган ҳатолик,  С  8  5  5  6  6 Хатолик юқори бўлган ҳолатда ҳарорат кўрсаткичнинг приёмниги ва датчигини алоҳида текшириш лозим. Агар бу кўрсаткичлар меъёр чегарасида бўлса, асбоблар соз ҳолда ҳисобланади акс ҳолда янгисига алмаштирилади. .5. Ўт олдириш тизимига техник хизмат кўрсатиш Ўт олдириш тизимида учрайдиган асосий носозликлар. Ўт олдириш тизимидаги элементлар бўйича носозликларнинг содир бўлишини ҳар бири бўйича кўриб чиқамиз. Юқори кучланишли ғалтакнинг носозликларига ғалтак қопқоғининг дарз кетиши ва куйиши, бирламчи ва иккиламчи чулғамлар ҳимоя қобиқларининг куйиши оқибатида ўрамлар орасидаги қисқа туташув, чулғамларни уланган жойидан узилиб қолиши, қўшимча резисторнинг узилиб қолиши ёки бирлашган қисмларнинг бўшашиб қолишлари киради. Қуйида ўт олдириш тизимларида учрайдиган носозликлар, уларнинг юзага келиш сабаблари ва бартараф қилиш усуллари жадвал кўринишида берилган. 7.6-жадвал Ўт олдириш тизимларида учрайдиган носозликлар, уларнинг юзага келиш сабаблари ва бартараф қилиш усуллари Носозликни юзага келиш сабаблари Бартараф қилиш усули Двигател ишга тушмаяпти Бирламчи ток занжирида узилиш мавжуд Тестер ёрдамида бирламчи ток занжирини текшириш, узилиш

жойини топиш ва бартараф этиш Узгич контактларининг куйиши ёки мойланиб қолиши Контактларни тозалаш ёки бензин билан артиб ташлаш Марказий кўмир контактни «осилиб» қолиши ёки югурдакнинг халақит босувчи резисторини ишдан чиқиши Кўмир контакт ёки пружинани алмаштириш, югурдакни алмаштириш Узгич пишангчасининг корпусга қисқа туташиши Пишангчани алмаштириш Конденсаторни ишдан чиқиши Конденсаторни алмаштириш Датчик ёки коммутаторни ишдан чиқиши Датчик ёки коммутаторни алмаштириш Ўт олдириш ғалтагининг ишдан чиқиши Ўт олдириш ғалтагини алмаштириш Марказий юқори кучланиш ўтказгичнинг изолациясини тешилиши Ўтказгични алмаштириш Двигателнинг нотекис ишлаши Ўт олдириш занжиридаги ўтказгичларнинг уланиш жойи ва контактларнинг бўшашиб қолиши Ўтказгичларни уланиш жойларини маҳкамлаш, контактларни тортиш Узгич контактлари орасидаги тирқиш меъёридан паст Тирқишни ростлаш

Тақсимлагич қопқоғининг ички юзи ва югурдакни ифлосланиши, қопқоқдаги контакт уячаларнинг куйиши ёки дарз кетиши. Тақсимлагич қопқоғининг ички юзи ва югурдакни тозалаш, носоз қисмларни алмаштириш Узгич пишангчаси пружинасининг бўшашиб кетиши Пружинани алмаштириш Чақмоқ электродлари орасидаги тирқиш меъёрида эмас ёки чақмоқларни қурум қоплаган Чақмоқ электродлари орасидаги тирқишни ростлаш, чақмоқни босим остида қум сочувчи қурилма ёрдамида тозалаш Узгич контактларининг куйиши Узгич контактларини тозалаш Чақмоқнинг зичлиги бузилган Чақмоқни алмаштириш Узгич-тақсимлагич валчасининг втулкаси, тақсимлагич кулачоги, ҳаракатланувчи контакт ўқи ейилган Узгич-тақсимлагичнинг ейилган қисмларини алмаштириш Юқори кучланиш ўтказгичларининг изолацияси тешиб ўтилган Юқори кучланиш ўтказгичини алмаштириш Ўт олдириш ғалтагида ўрамлар аро қисқа туташув Ўт олдириш ғалтагини алмаш тириш Двигател тўла қувватн и авж эттира олмайди

Ўт олдириш дақиқаси нотўғри ўрнатилган, марказдан қочма ростлагич носоз (юкчаларни тишлашиб қолиши ёки пружинанинг узилиши) Ўт олдириш дақиқасини ўрнатиш, марказдан ростлагичнинг ишдан қисмларини алмаштириш қайта дан қочма чиққан Вакуум ростлагичи носоз Вакуум ростлагич ёки сийракланиш узатиладиган қувурани алмаштириш Узгич тақсимлагичнинг носозликларига контактларнинг мойланиши ёки куйиши, узгич конактлари орасидаги тирқишни етарли эмаслиги ёки жуда катталиги, конденсаторнинг шикастланиши ёки куйиши, ротор ва қопқоқни ифлосланиши, қопқоқни дарз кетиши, ричаг пружинаси таранглигининг бўшашиши, етакловчи валик втулкасининг ейилиши, узгич ричаги втулкасининг ёки турткичининг ейилиши, подшипникнинг ейилиши, марказдан қочма созлагич пружинасининг кучсизланиши ва юкчаларнинг қадалиб қотиб қолиши, вакуумли ростлагич диафрагмасини тешилиши, узгич кулачогининг ейилиши, марказдан қочма ростлагич юкчаларининг тешиклаи ва ўқларининг ейилиши, ҳимоя қобиқи ёки «масса» симларининг узилиши, таксимлагич қопқоғи ички юзасидаги электродларнинг куйиши ва оксидланиб қолиши, юқори кучланишли симларнинг ҳимоя қопламларини куйиши кабилар киради. Свечаларнинг асосий носозликлари корпус ва марказий электрод бўйича герметикликнинг етарли эмаслиги, ён ва

марказий электродларни ейилиши, ҳимоя қоплами этагининг емирилиши, свечанинг ички юзаларида электродлар орасидаги ҳаво тирқишини қисқаришига олиб келувчи қурум қопламини (7.49-расм) пайдо булишидир. 7.49-расм. Эрозияланган узгич контактлар орасидаги тирқишни ясси шчуп билан ўлчаш Агар двигателда карбюратор ва ўт олдириш тизими тўғри созланган ва меъёрий ишласа, шунингдек, ишлатилаётган ёнилғи сифатли бўлса, у холда двигателдан ечиб олинган свечанинг ранги зангли жигарранг кўринишида бўлади. Ишлаш давомийлигига қараб корпус юпқа қурум қатлами билан қопланади. Марказий электрод меъёрий кул рангга тусида бўлади. Бундай свечаларни темир шетка ёки қумқоғоз билан тозалаб, тирқишини ростлангандан сўнг яна двигателга ўрнатиш мумкин. Агар свечанинг ёниш камерасига кириб турувчи қисми майда қурум заррачалари билан қопланган бўлса, демак бунинг асосий сабаблари аралашмани ўта бойлиги, ҳаво тозалагичнинг ифлосланиши, учқуннинг кучсизлиги, двигателни кўп вақт салт ишлаш режимида ишлаши ва клапанлар иссиқлик тирқишининг нотўғи ростланганлигидир.

Свечани мой билан қопланиши поршен ҳалқаларининг ейилганлиги, клапан салниги тешигининг кенгайиб кетганлиги, двигателдаги мой сатҳининг юқорилиги, мой филтрини ифлосланиши, карбюратордаги аралашманинг бойлиги, ўт олдириш тизимининг носозлиги туфайли содир бўлади. Свечада кулранг-жигаррангдан то кулранг-кўк ранггача бўлган қурумнинг мавжудлигига свечанинг калил сонини пастлиги, карбюратордаги аралашманинг камбағал бўлиши, ёндириш моменти эрталиги, поршен тубини ва цилиндр каллагини қурум билан қопланиши, двигател цилиндрига қўшимча ҳавонинг сўрилиши, свечада зичлаш ҳалқасининг йўқлиги сабаб бўлади. Юқори кучланишли симларнинг асосий носозликларига ҳимоя қопламининг ёрилиши ва тешилиши, учларининг кучсиз қисилиши туфайли ёмон контактда бўлиши, синишлар, узилишлар ва қаршиликнинг ортиб кетиши киради. Ўт олдириш тизимини диагностикалашда электрон-нур трубкали қўзғалмас мотор-тестрлардан, ҳамда электрон автотестрлардан (сонли акс эттирувчи) фойдаланилади. Носозликларни цилиндрлар бўйича акс эттириш бирламчи ва иккиламчи сим чулғамлари орасидаги кучланиш фазаларини ўзгариши ва иш жараёнини кўп маротаба такрорланиши ҳисобига амалга оширилади. Электрон-нур трубкаларида кучланишнинг ўзгаришини баҳолаш назар ташлаш ва эталон шакл билан таққослашдан иборат.

Охирги вақтларда узгич контактлари орасидаги тирқиш катталигини аниқловчи тахометр ва вольтметрдан иборат бўлган оддий асбоблар қўлланилиб, улар 20 В ва 0,5-1,0В гача(контактлар бирикиб турган ҳолатдаги кучланишни аниқлаш учун) оралиқдаги кучланишни ўлчаш учун мослашган. Тақсимлагични даврий равишда мойлаб туриш, унинг контактлари орасидаги тирқишни текшириш ва ростлаш, деталларнинг ҳолати ҳамда тозалигини кузатиб бориш лозим. Хизмат кўрсатиш вақтида тақсимлагични маҳкамланганлиги текширилади ва зарур бўлса, уни маҳкамланади. Маҳкамлашдан аввал ўт олдириш моменти тўғри ўрнатилганлигини текшириш лозим. Тақсимлагич қопқоғи ечиб олиниб, уни ички ва ташқи сиртлари кирдан тозаланади. Узгич контактлари ораси мой қолдиқлари ва чангдан бензин шимдирилган замш материалида тозалаш керак. Куйган контактлар махсус абразив пластина ёки донадорлиги 150 бўлган майин ойнасимон жилвир билан тозалаш зарур (3-расм). Контактларни тозалашда ишлаш вақтидаги уларнинг юзасида ҳосил бўлган дўнглик ва чуқурликлар текисланиши лозим. Бу дўнглик ва чуқурликларни тўлиқ текислаш тавсия этилмайди. Контактлар тозалангандан сўнг уларни ҳаво билан пуркаш, сўнгра бензинда енгил намланган замш билан артиш ва контактлар орасидаги тирқишни созлаш лозим.

Ҳаракатланувчи контакт ўқида қадалиб колишини текшириш учун ричагни бармоқ билан тортиб, сўнг қўйиб юборилади. Куйиб юборилган ричаг пружина ёрдамида чертилгандек, тез суратда дастлабки ҳолатига қайтиши лозим. Агар ричаг дастлабки ҳолатига секин қайтса, у холда ҳаракатланувчи контакт ёки контакт тўлиқ ҳолда янгисига алмаштирилади. Тақсимлагичдаги марказдан қочма ва вакуумли созлагичларнинг ишлаши ҳамда учқуннинг бир маромдалигини текширишни, шунингдек, контактларнинг очиқ ҳолатда туриш бурчакларини ўрнатишни махсус СПЗ12 жиҳозида ёки шунга ўхшаш жиҳозларда амалга ошириш даркор. Узгич ўқининг ичқуймаси ҳамда кўпгина автомобилларда қўлланилаётган вакуум созлагич подшипнигини даврий равишда мойлаб туриш лозим. Ўт олдириш бурчагини аниқ созлаш ишлаётган двигателда стробоскоп ёрдамида бажарилади. Унинг ишлаши қисқа вақт (0,0002с) оралиғида белгиланган онларда айланувчи детални қисқа ёруғлик импульси билан ёритилса, у қўзғалмас бўлиб кўринишига асосланган. Шунга асосан тирсакли валнинг кичик, ўрта ва катта айланишлар сонида ўт олдириш бурчагининг меъёрий қийматлари текширилади. Текширув натижаларига кўра узгичтақсимлагич созланади ёки алмаштирилади. Алмаштирилган узгичтақсимлагич устахонада таъмирланади ва таъмирлаш сифати жиҳозлар (СПЗ12 каби) ёрдамида текширилади.

Изолятор юпкачасидаги қурумни Э203 ёки 541-2М белгили қум сочувчи қурилмаларда тозаланади. Қурумни ўткир пўлат асбоблар ёрдамида олиб ташлашга уриниш изоляторнинг юзаси тирналишига ва юқори кучланишни массага ўтиб кетиш йўлакчалари ҳосил бўлишига олиб келади. Ўт олдириш чақмоқларини очиқ оловда (масалан ёнаётган газда) қиздириш йўли билан қурумни йўқотиш усули жуда зарарли ҳисобланади. Чунки бунда чақмоқ зичлигини йўқотади ва ишдан чиқади. Чақмоқларни ечиш ва қайта қотириш учун автомобилнинг асбоблар жамламасидаги махсус чақмоқ ключидан фойдаланиш керак. Бу мақсадда оддий гайка ключи ёки ясси омбирни ишлатиш чақмоқ қорпусидаги қирраларни ейилишига изоляторни синишига олиб келади. Чақмоқларнинг ишлаш муддати кўп жиҳатдан уларни двигателда ишлаш шароитига боғлиқ. Паст айланишлар частотали, сиқиш даражаси кичик бўлган двигателларга ўрнатилган чақмоқлар жадаллаштирилган, сиқиш даражаси юқори бўлган двигателларга ўрнатилган чақмоқларга нисбатан узоқроқ ишлайди. Баъзи автомобил заводлар барча ўт олдириш чақмоқлар жамламасини уларнинг ҳолати ва иш қобилиятидан қатъий назар автомобил маълум белгиланган масофани босиб ўтгандан кейин алмаштиришни тавсия қилади. Масалан ВАЗ 30000 км дан кейин УзДЭУавто эса 20000 км дан кейин.

Игнали синов мосламаси мустақил ён электрод 4та ЎО чақмоғидан 2та марказий электродлар орасидаги тирқиш 7 - 10мм бўлган 2та разрядловчи ҳосил қилиш билан тайёрланади 7.7-жадвал Микропроцессорли ЎОТ даги носозликларнинг асосий сабаблари, уларни диагностика қилиш ва бартараф этиш усуллари Носозликларнинг сабаблари Диагностика қилиш усули Бартараф этиш усули Двигател ишга тушмайди (+) АКБдан ЎО калитигача бўлган занжирдаги контактли боғланишлар бузилган + АКБдан бошлаб занжир бўйин ҳолати НЛ ёки вольтметр билан текширилади Контакт боғланишдаги бузилишлар бартараф этилади, зарурият бўлса ЎО калити электр қисми алмаштирилади ЎО ғалтаги бирламчи чўлғамида узилиш ёки иккиламчи чўлғамида қисқа туташув бор Тестер ёки мультиметр билан ЎО ғалтаги чўлғамлари қаршилиги текширилади Носоз ЎО ғалтаги янгисига алмаштирилади ЎО чақмоқларида носозлик бор ЎО чақмоғи иссиқлик конус ранги ЎО чақмоғи қурумдан тозаланади,

текширилади созланади ёки янгиси ўрнатилади Контроллерда носозликлар бор Носозликлар коди бўйича ёки сканер билан текширилади Зарурият бўлса, контроллер алмаштирилади ЎО калитидан контроллер боғланиш уясигача бўлган занжирда узилиш бор ЎО калитидан контроллер боғланиш уясигача бўлган занжир кетма-кет текширилади Узилишлар бартараф этилади ва боғланиш уясидаги контакт тикланади ЭПХХ электропневмоклапанида носоз- ликлар бор Клапанни узиб ва қўшиб текширилади. Агар шиқиллаш эшитилса, клапан соз ҳисобланади Зарурият бўлса, клапан янгисига алмаштирилади Двигател тўла қувватга эриша олмайди Совитувчи суюқлик ҳарорати датчигида носозлик бор Мультиметр билан датчик клеммаларида кучланиш пасайиши (3,43ј3,73В) текширилади Зарурият бўлса, датчик алмаштирилади Бурчак импуьлслари датчигида носозлик ёки Маховик гардишига нисбатан Датгик билан маховик гардиши

нотўғри ўрнатилган датчик тўғри ўрнатилганлиги текширилади ёки мультиметр билан унинг қаршилиги ўлчанади (350...450Ом) учи ўртасидаги тирқиш (0,3±1,2 мм) ўрнатиш билан созланади Абсолют босим датчигида носозликлар бор Чиқув клеммаларидаги чиқув кучланиш (4,6±4,8В) текширилади Зарурият бўлса датчик янгисига алмаштирилди Контроллер иш дастурида чекинишлар бор (сбой) Тизим элементлари текширилади. Агар улар соз бўлса, дастурдаги чекинишлар носозликлар Зарурият бўлса, контроллер алмаштирилади коди бўйича ёки сканер ва мотортестер билан баҳоланади ЎО ғалтагида носоз- ликлар бор Игнали синов мосламасида учқун ҳосил бўлиши текширилади Зарурият бўлса, ЎО ғалтаги алмаштирилади

Двигател узилиб - узилиб ишлайди ЎО чақмоқларида носозлик бор Иссиқлик конуси ҳолати ва ЎО чақмоғи тирқиши текширилади Зарурият бўлса, ЎО чақмоғи алмаштирилади Юқори кучланиш симлар ёки халақитарини йўқотиш ушлагичларида носозлик бор Мотор-тестер ёрдами билан иккиламчи кучланиш осцилограммалари бўйича текшири лади Зарурият бўлса, юқори кучланиш симлари ёки ушлагичлар алмаштирилади Носозликлар кодининг НЛ ва диагностика колодкаси (0- расм) ёки мотор - тестер ва сканерни улаган ҳолда аниқланади. Двигател ва унинг компонентларини электрон бошқариш тизими 1 - ТҚ да нафақат мотор-тестер, сканер, мультиметр, стробоскоп, газоанализатор, монометр ва вакуум - насослардан фойдаланган ҳолда қуйидаги технологик схема бўйича диагностика қилиш зарур: - электр бензонасос, ёнилғи фильтри ва ёнилғи босим ростлагичининг иш қобилиятини аниқлаш учун тизимнинг бир неча нуқталарида ёнилғи узатиш босими манометр ёрдамида ўлчанади; - элетромагнит форсунка чўлғамларини қаршилиги мультиметр билан ўлчанади. Унинг қиймати 15,5 - 16,0 Ом ни ташкил этиши керак;

- мультиметр билан совитиш суюқлиги ҳароратига кўра датчик қаршилиги ўлчанади. Ҳарорат 15 - 20 0 С бўлганда у 43,0 Ком ни ташкил этиши керак. Айрим ҳолларда носозликлар коди бўйича сканер ёрдамида датчик игнали ўлчанади (унинг юқори ёки паст даражалиги); 0 - расм. Диагностик колодка (боғловчи уя) а -колодканинг ўзи; б - улагич (қўшимча сим); 1 – 12 -колодка клеммалари 7.8 - жадвал Бензинли двигателнинг электрон бошқариш (ёнилғи пуркаш ва ЎО) тизимидаги носозликларнинг асосий сабаблари, уларни диагностика қилиш ва бартараф этиш усуллари Носозликларнинг сабаблари Диагностика қилиш усули Бартараф этиш усули Двигател ишга тушмайди ЎО чақмоқларида Электродлар орасидаги Зарурият

носозлик бор тирқиш ва иссиқлик конуси ҳолати бўйича текширилади бўлса, ЎО чақмоқлари алмаштирилади Электромагнит форсункада носозлик бор Чўлғам қаршиликлари мультиметр ёки тестер билан текширилади (15,5 - 16,0 Ом) Зарурият бўлса, электромагнит форсунка алмаштирилади Электробензонасо сда носозлик бор АКБдан насос релеси чиқувигача бўлган электр занжири текрилади Аниқланган узилишлар бартараф этилади ёки зарурият бўлса электробензонасос ва насос релеси алмаштирилади Бошқариш тизими датчикларидан бирида носозлик бор Сканер ёки мультиметр билан текширилади Зарурият бўлса, носоз датчиклар янгисига алмаштирилади Двигател узилиш билан ишлайди ва тўла қувватга эриша олмайди Датчиклардан бирида носозлик бор: Совитувчи суюқлик ҳарорати, Носозликлар сканер, мотор-тестер ёки диагностика ёрдами билан аниқланади. Носозлик лар Зарурият бўлса носоз датчик қурилмалари янгисига

сўриладиган ҳаво, тирсакли вал, детонация, дроссел тўс- мақопқоғи ҳолати, ҳавонинг массаси сарфи, фазалар ва ҳ.к; контроллер, ЎО чақмоғи, юқори кучланиш симлари, ЎО ғалтаги ёки модулида носозликлар бор 48та сонли қиймат кўринишида “12” дан “182” гача кодланган. Ҳар бир сканер учун бир неча диагностик карта ёки картриджлар бўлиб, у автомобил ва двигател турига боғлиқ. Сканер диагностик ахборотни қоғозли юритувчи (распечатка) га, осциллогроф ёки шахсий компьютер дисплейи экранига туширади. Аниқланиб ва бартараф этилган носозликлар коди контроллер хотирасидан ўчирилади. Сканер ёки мотор-тестер ёрдами билан диагностика қи-лишдан олдин датчик ахборотларини узатадиган ва электр таъминоти занжирларни қисмлар бўйича диагностика қилиш ҳажмини аниқлаб олиш алмаштири-лади

учун мультиметр билан текшириш мақсадга мувофиқдир - газанализатор билан каталитик нейтраллаш асбоби маҳсус тешиги орқали СО, С n H m ва О 2 концентрациялари, мотор - тестер ёки сканер ёрдами билан эса маҳсус тест бўйича кислород датчиги (  -зонди) чиқувидаги кучланиш двигателнинг ҳар хил иш режимида ўлчанади; - осциллограф ёки мультиметр билан двигател тирсакли валнинг ҳар айланишлар частотасида кислород датчиги сигнал берувчи симининг кучланиши щлчанади; - сканер билан контроллернинг созлаш дастури теширилади; - сканер, мотор - тестер ва стробоскоп ёрдами билан ЎОТ пара- метрлари ўлчанади, шу жумладан учқун разряди давомийлиги, иккиламчи кучланиш қиймати, ЎО чақмоғидаги тешиш кучланиши қиймати ва ЎО ни илгарилатиш бурчаги; - салт юриш ростлагичи, дроссел тўсмақопқоғи ҳолати датчигининг иш қобилияти ва электрон параметрлари (уни дроссел қисқа қувурига тўғри ўрнатилганлиги ҳам) аниқланади; - ҳавонинг массали сарфи датчиги орқали ҳаво миқдори ўлчанади ва “СО миқдори” созловчи винти текширилади; - носозликларнинг кодларини ҳисоблаш усули билан электрон блокнинг ўз - ўзини диагностика қилиш қурилмаси текширилади;

- ТХК ва зарурий ЖТ ишлари бажарилгандан кейин контроллер хотирасидан носозликлар коди чиқазиб ташланади. Носозликлар кодини диагностика колонкаси “10” ва “12” учларини қисқа туташтириш билан сигнализаторнинг ишга тушиш сони ёки асбоблар қутисидаги ёруғлик таблоси орқали текширилади. Бунда ”12” коди 3 марта пайдо бўлиши, ундан кейин қуйидаги тизим носозликларини акс эттирувчи кодлар пайдо бўлади: 15 ёки 13 - абсолют босим датчиги занжиридаги қисқа туташув; 16 - абсолют босим датчиги занжиридаги узилиш; 21 ёки 14 - совитувчи суюқлик қарорати датчиги занжиридаги қисқа туташув; 22 ёки 15 - совитувчи суюқлик ҳарорати датчиги занжиридаги узилиш; 25 ёки 49 - борт тармоғидаги кучланиш 10В дан кам; 26 ёки 48 - борт тармоғидаги кучланиш 18В дан ортиқ; 53 - бурчак импульслари датчигидаги носозликлар; 51, 52, 61..65 - контроллердаги носозликлар; 197 - ЭПХХ электрик пневмоклапан занжиридаги қисқа туташув; 198 - ЭПХХ электрик пневмоклапан занжиридаги узилиш; Ҳозирги вақтда замонавий автомобилларнинг (Нексия, Ласетти, Хундай, Матиз ва ҳ.к.) ўт олдириш ва ёнилғи таъминот тизимини электрон бошқариш блоки ёрдамида бошқариш амалга оширилмоқда.

Қуйида Хундай Н-1 автомобилларида қўлланиладиган электрон бошқариш блоки тўғрисида маълумот келтирилган. 6. Электрон бошқариш блокига техник хизмат кўрсатиш Электрон бошқариш блоки(ЭББ)га эга бўлган автомобилларда тизимни диагностикалаш Hi-Scan ёки Launch- X431 туридаги сканерлар ёрдамида амалга оширилади. Сканерларда электрон шаклида мавжуд бўлган меъёрий кўрсаткичлар мажмуаси, автомобил ёнидан жилмай туриб унинг диагностикалаш кўрсаткичларини аниқлашга имкон беради. Hi-Scan сканерлаш асбобининг кўрсатличларни ўлчаш қисми ўз ичига мультиметр, рақамли осциллоскоп ва сигналлар симулятори датчикларини олади. Улар автомобилга ўрнатилган барча датчиклар ҳолатини аниқлашга имкон беради. Hyundai автомобилининг электрон тизимини диагностикалаш ишлари мажмуига қуйидагилар киради: - автомобилнинг электрон тизимини комплекс назоратдан ўтказиш; - двигателнинг ЭББ сини ва автомобил тизимларининг бошқариш блоки тизимларини текшириш, ҳатоликларни йўқотиш; - двигателнинг ишлашини таъминловчи датчиклар(тирсакли вал ҳолати датчиги, тақсимлаш вали ҳолати датчиги, ҳаво сарфи датчиги, дроссел заслонкаси ҳолати датчиги, кислород датчиги ва ҳ.к.)нинг ишлаш ҳолатини аниқлаш;

- ёнилғи таъминот тизимидаги босимни текшириш, ёнилғи насисининг ишлаб чиқариш қобилиятини аниқлаш; - генераторнинг ишлашини тестдан ўтказиш; - JOHNSON Controls фирмасига тегишли тўрт компанентли газоанализатор ёрдамида чиқинди газларни тахлил қилиш. 9-жадвал Электрон тизим ва қурилмаларидаги асосий носозликлар сабаблари, уларни диагностика қилиш ва бартараф этиш усуллари Носозликларнинг сабаблари Диагностика қилиш усуллари Бартараф этиш усуллари Салт юриш режимида двигател ўчиб қолади Штекерли боғланиш-ларда симлар ишончсиз қотирилган ЭПХХ блокка боғланиш ишончлилиги текширилади Ишончсиз контакт бартараф этилади ЭПХХ клапанидаги носозликлар Тестер билан текширилади ёки клапан узиб қўйилади ва ёпиб қўйилади Зарурият бўлса, электромагнит клапан алмаштирилади Бошқариш блокидаги но созлик бор Тестер билан текши- рилади Зарурият бўлса, бошқариш блоки алмаштирилади Автомобил силкиниб - силкиниб ҳаракат қилади ЭПХХ тизими микроалмашлаб улагичдаги Микроалмашлаб улагич клеммалари ўзаро туташ Қурилма созланади ёки микроалмашлаб улагич алмаштирилади

носозликлар тирилади, агар силкинишлар тўхтаса, микроалмашлаб улагич носоз бўлади Бошқариш блокидаги носозликлар Электромагнит клапан АКБ (+) клеммаси билан туташтирилади; силкинишлар тўхтаса, бошқариш блокида носозлик бўлади Зарурият бўлса, блок алмаштирилади Бурилиш кўрсаткичи ишламайди (кўрсатгич лампаси ёниб ёки ёнмайди) Бурилиш кўрсаткичи релеси носоз ёки занжирда қисқа туташув бор Тестер ёки НЛ билан релени таъминлаш занжири бўйича текширилади Зарурият бўлса сақ-лагич ёки қисқа тута-шув борлиги аниқлан-са реле алмаштирилди Авариядан хабар берувчи кўрсатгичнинг назорат лампаси ёнмайди Авариядан хабар бе-рувчи релесида носоз-лик бор Тестер ёки НЛ билан текширилади Зарурият бўлса, таъмирланади ёки реле алмаштирилди Ойнатозалагич электродвигатели “узилиш” релесида ишламайди Ойнатозалагич Тестер билан Зарурият бўлса,

узлук-сиз ишлаш релесида носозлик бор текширилади реле таъмирланади ёки алмаштирилади Иситгични электрон бошқариш тизими уланганда салонга иссиқ ҳаво кирмайди Иситгичнинг тўсма қопқоғи узатмасидаги микромоторедукторда носозлик бор Тестер билан текширилади Микромоторедукто р алмаштирилади Қисқа туташув туфай-ли чўлғам F1 ёки F2 (4.11 - расм) сақлагич куйган ёки занжирда узилиш бор Бошқариш занжири бў- йича кетма-кетликда тестер билан текширилади Узилиш ва қисқа тута-шув бартараф этилади ва сақлагич алмаштири лади Тизим контроллери 6 (4.11.-расм) да носоз-лик бор Мультиметр билан текширилади Зарурият бўлса, контроллер алмаштирилади . Электрон тизим ва қурилмаларни эксплуатация қилиш ва ТХК нинг ўзига хос томонлари. Ҳозирги пайтда автомобил ва тракторларда қуйидаги электрон тизимлар ва қурилмалар ишлатилади: мажбурий салт юриш эканомайзери (ЭПХХ) тизими, бурилиш кўрсатгичи узгичи, авария ҳолати хабарчисининг релеси, эшикларни блокировка қилиш тизими бошқариш блоки, ойнатозалагични узилиб-узилиб ишлаш ҳаракатини бошқариш релеси, иқлим ўрнатгични бошқариш тизими (1 - расм) ва бошқалар.

Уларнинг ҳаммаси, автомобил агрегатларини муракаб электрон бошқариш тизими каби, эксплуатация жараёнида улар билан муомалада эҳтиёткорлик чораларини кўришни талаб этилади. ЎО калити уланганда электрон реле ёки блок боцлагич уяларини ажратиб қўйиш ман этилади, чунки электрон блок компонент (электрон техника буюм) лари ишдан чиқиши мумкин ҳамда борт тармоғига АКБ уланган ҳолда транспорт воситаларида ва электрон тизим ва қурилишда пайвандлаш ишларини бажаришга руҳсат этилмайди. Транспорт тизимидаги электрон тизим ва қурилмаларни созлаш бўйича ишлаб чиқарувчи заводнинг йўриқномалари бажарилиши зарур, носозликларни излашда киришув қаршилиги юқори бўлган мультиметр ёки тестер қўлланиши керак. Электрон тизим ва қурилмаларга ТХКда уларнинг иш қобилияти, вақтинчалик цикллар, индикатор лампасини ишга тушиш моменти, меҳнат унумдорлиги ва ҳ. к лар текширилади. Навбатдаги ТХК да ва уларнинг носозлик ҳолларида (6-жадвал) электрон блоклар автомобилдан ечиб олинади ва маҳсус стендларда текширилади. АТЭЖ ва АЭ буюмлари ва тизимларига ТХК ва диагностика ўтказиш транспорт воситаларини юқори техник шайлигини ушлаб туриш имкониятини беради. ТХК ва диагностика ўтказиш сифати транспорт ташкилотлари ва сервис ҳизмати муҳандис операторларини маҳоратига боғлиқдир.

1- расм. Автомобил иситгичини автомат бошқариш тизими схемаси 1 -автомобил салонидаги ҳаво ҳарорати датчиги; 2 -монтаж блоги; 3,4 -тегишли равишда ҳавони рециркуляция қилиш калити ва узгичи; 5 -қўшимча резистор; 6 - контроллер; А -кўрсатгич асбобларини ёритиш узги чига; F1, F2 сақлагичлар; HL1,HL2 -лампалар; К1, К2 -реле контактлари; М1 -вентилятор электродвигатели; М2 -автомобил салонини чақмоқоллатиш электродвигатели; М3 -иситгич тўсиғи узатмаси микроредуктори; 1 - 6,1–3 боғлагич уяларининг тартиб номери. .8. Электр узатмалар ва ёрдамчи электр жиҳозларга техник хизмат кўрсатиш

Электр узатмаси механизмлар ва ёрдамчи электр жиҳозларига ойна тозалагичлар, фаратозалагич ва фараювчлар, иситгичлар ва электровентиляторлар, ойнакўтаргичлар, ойна ва ўриндиқ электриситгичлари, ўриндиқ, орқа кўриниш ойнаси ва антенналарини ҳолатини созловчи моторедукторлар киради. Мазкур механизм ва қурилмаларнинг ишлаш режими (доимий ёки қисқа вақт) электродвигателлар, ҳар хил турдаги электрбуюмлар (термометалл сақлагич, иситиш элементи ва ҳ. к) нинг ишончлилигига боғлиқ бўлиб, ишлаш қобилияти текширилади. Бунда уларнинг меъёрий техник ҳужжат (НТД) ларга мос ишчи цикллари қандай бажарилишига алоҳида эътибор берилади. Навбатдаги ТС да электрузатмалар истеъмол қиладиган ток кучини ўлчаш тавсия этилади.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари./И.А.Каримов.- Т.: Ўзбекистон, 2009.-56 б. 2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир/ И.А.Каримов.- Тошкент: «Ўзбекистон», 2010.- 80 б. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2006 йил 17 апрелдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2006-2010 йилларда жадал ривожлантириш чоралари ҳақида» қарори. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 22 апрелдаги "2009 - 2014 йилларда Ўзбекистон миллий автомагистралини реконструкция қилиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида" П+-1103-сонли қарори. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 21 майдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2010-йилгача бўлган даврда жадал ривожлантириш қўшимча чоралари ҳақида» қарори. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 24 июлдаги ПП675- сонли ««ЎзДЭУавто» АЖ янги моделлар ишлаб чиқариш чоралари ҳақида» қарори.

Похожие

Автомобилларнинг трансмиссиясига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобилларнинг юриш қисмига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Бошқариш механизмларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобил двигателига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Кабина кузов ва платформага техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси