Автомобил двигателига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси - Транспорт - Рефераты

Автомобил двигателига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1411.876953125 KB

Автомобил двигателига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси Режа: 1. Кривошип-шатун механизми(КШМ) ва газ тақсимлаш механизм(ГТМ)ларида учрайдиган асосий носозликлар, уларнинг аломатлари ва келиб чиқиш сабаблари . 2. Сиқилган ҳавонинг цилиндрдан чиқиб кетиши 3. КШМ ва ГТМ ларни таъмирлаш

Кривошип-шатун механизми(КШМ) ва газ тақсимлаш механизм(ГТМ)ларида учрайдиган асосий носозликлар, уларнинг аломатлари ва келиб чиқиш сабаблари. Эксплуатация жараёнида деталларнинг табиий ейилиши, тўсатдан ишдан чиқиши ва иш қобилиятини йўқотиши натижасида цилиндр поршен гуруҳи (ЦПГ), КШМ, ГТМ, бирикма ва агрегатларда турли носозликлар пайдо бўлади. КШМ нинг асосий носозликларига цилиндрлар, поршен ҳалқалари ва ариқчалари, поршен бўртмаси девори ва тешиклари, шатун каллаги втулкалари, тирсакли вал бўйинлари вкладишларининг ейилиши ва поршен ҳалқаларининг қурум босиб қолиши киради. Асосий бузулишлар ва ишдан чиқишларга эса поршен ҳалқаларининг синиши, цилиндр юзасининг ейилиши, поршеннинг тиқилиб қолиши, подшипникларнинг эриши, цилиндр блоки ва унинг каллагида дарзлар ҳосил бўлиши мисол бўла олади. КШМ носозлигининг аломатларига цилиндрдаги компрессиянинг йўқолиши ва шовқин билан ишлаши, газларнинг кўп миқдорда картерга ўтиб кетиши ва мой қуйиш бўғизидан қуюқ тутун чиқиши мисол бўла олади. ГТМ нинг асосий носозликларига турткич ва унинг втулкалари, клапан тарелкалари ва ўриндиқлари, шестернялари, газ тақсимлаш валининг таянч бўйинлари ва муштчаларининг ейилиши, клапан ва коромисла орасидаги тирқишнинг бузилиши киради. Ишдан чиқишларга эса клапан пружиналари эластиклигини йўқотиши ва синиши, газ тақсимлаш шестернясининг синиши, клапанларнинг куйиши ва бошқалар киради. Газ тақсимлаш механизмининг шовқин билан ишлаши носозлик аломатларидан бири ҳисобланади.

КШМ ва ГТМ лар бўйича текширув назорат ва диагностика ишлари. Двигател бўйича носозликлар ва бузилишларнинг асосий қисми ГТМ ва КШМ зиммасига тушади, ҳамда бажариладиган иш ҳажмининг ярмидан ортиғи шу носозлик ва бузилишларни бартараф этишга сарфланади. Кўрсатилган механизмларни диагностикалаш, уларнинг диагностика кўрсаткичларини аниқлашдан иборат бўлиб, бу ишлар двигателни бўлакларга ажратмасдан туриб бажарилади. Поршенни юқори қисми зичлиги бўйича диагностикалаш ишлари унинг компрессиясини, картерга ўтувчи газлар миқдорини, мойнинг камайишини, киритиш тактидаги ҳавонинг сийраклиги, сиқилган ҳаво цилиндрга юборилганда, унинг босими пасайишини аниқлашдан иборатдир. Двигател компрессияси бўйича  бу иш тирсакли вални аккумулятор батареяси тирсакли вални айлантира олиш частотасида цилиндрда ҳосил бўладиган босимни аниқлашдан иборат. Компрессияни аниқлаш қиздирилган двигателда ва махсус жиҳозлар ёрдамида (14-расм) бажарилади. Двигателларнинг турига қараб бу кўрсаткич, карбюраторли двигателлар учун 0.44-12 МПа ни, дизел двигателлари учун ками билан 2 МПа ни ташкил қилади. Компрессия, компрессометр ёки компрессограф ёрдамида, ўт олдириш чақмоғи (чақмоқ) ёки форсунка ўрнида аниқланади (бу кўрсаткич меъёрдан 30-40 % дан кам бўлмаслиги керак). Мойнинг камайиши бўйича  автомобилни эксплуатация қилиш даврида мой сатҳи меъёригача тўлдириш йўли билан аниқланади. Мойнинг камайиши ҳалқаларни ейилиши ва клапанлар зичлигини бузилиши натижасида содир бўлади. Мой сатҳи меъёридан камайиши ёки кўпайиши двигателдан чиқадиган газларнинг рангини ўзгаришига олиб келади.

с) .14-расм. Манометрли(а) ва ўзи ёзувчи(б) компрессометрлар ҳамда Исузу автомобили двигателининг компрессиясини ўлчаш шакли(с). Бу усулнинг камчилиги шундан иборатки, у автомобил экспулатацияси билан боғлиқ бўлиб, фақат ҳалқаларнинг ейилиши билангина эмас, балки клапан втулкаларининг ейилиши ва зичликни бузилиши оқибатида ҳам бўлиши мумкин. Газларнинг картерга ўтиши цилиндр-поршен гуруҳи (ЦПГ) деталларини ейилишига боғлиқ бўлиб, иш жараёнида кўпайиб боради. Газнинг ҳажми, диагностикалаш жиҳози ёрдамида, юкланиш ва энг катта буровчи моментда аниқланади. У газ счетчиги ёрдамида аниқланиб, мой ўлчаш таёқчаси ўрнига уланади ва маълум вақт ичида картерга ўтган газ миқдори аниқланади. Киритиш тактидаги ҳаво сийраклиги ҳаво тўлдириш тезлигига, компрессияга, ҳаво тозалагич каршилигига, клапанларнинг эгарида тўлиқ ўтирмаслигига ва иш жараёнининг нотекис боришига боғлиқ бўлади. Шунинг учун ҳавонинг сийраклиги ва унинг доимийлиги двигателни

техник ҳолатини характерлайди. Ҳавонинг сийраклиги ваккумметр ёрдамида, киритиш коллектори орқали аниқланади. Двигател механизмларини ҳолатини аниқлаш, таъминот ва ўт олдириш тизимлари созлангандан сўнг бажарилади. Двигателнинг соз ҳолида, уни стартер билан айлантирганда кўрсатгич 0.5-0.57 МПа ни, ҳамда салт юришда 0.64-0.745 МПа ни ташкил этиши ва бу кўрсатгич ўзгармай туриши керак. Сиқилган ҳавонинг цилиндрдан чиқиб кетиши. Бўйича бу вақтда поршен юқори ёки пастки чекка нуқтада бўлиб, клапанлар беркилган ҳолатда бўлади, диагностикалаш натижасида поршен ҳалқаларининг ейилганлигини, улар эгилувчанлигининг йўқолганлиги, синган ёки қурум босиб қолганлигини, цилиндрнинг ейилганлигини, клапанлар ва поршенлар ҳамда цилиндр блоки ва каллаги зичлиги бузилганлигини аниқлаш мумкин. Двигател ҳолати K-69М прибори ёрдамида, чақмоқ ёки форсунка ўрнида цилиндирга юборилган ҳавонинг сарфини монометр ёрдамида аниқлаш йўли билан амалга оширилади. Шовқин ва тебранишлар бўйича: механизмларнинг ишлаши жараёнида тебраниш ва шовқин ҳосил бўлади. Бу шовқинлар частотаси баландлиги ва фазаси маҳсус асбоб ёрдамида аниқланади ва эталон кўрсатгич билан солиштириб техник ҳолат аниқланади. Двигателга эшитиш нуқталари орқали трубкасимон стетоскоп ёрдамида диагноз қўйиш 15-расмда келтирилган.

15-расм. Двигателга эшитиш нуқталари(а) орқали трубкасимон стетоскоп(б) ёрдамида диагноз қўйиш: а-шакл: 1-клапан қисми; 2-поршен; 3итаргичлар; 4-тақсимлаш шестернялари; б-шакл: 1-найча(стержен); 2мембрана; 3-резина трубкалар; 4-қулоқ эшитгичлари. Картердаги мойнинг кўрсатгичлари бўйича: двигател деталларининг ейилиши, ҳаво ва мой фильтрининг ишлаш сифати, совитиш тизимининг зичлиги, ҳамда мойнинг яроқли ёки яроқсизлиги аниқланади. Бунинг учун вақти-вақти билан картердаги мойдан намуна олиб туриш, унинг қовушқоқлигини, таркибидаги сув, кремний ва едирилган маҳсулотлар миқдорини аниқлаб туриш керак. Мойдаги металл маҳсулотлари миқдори билан бирикмаларнинг техник ҳолати аниқланади. Кремний миқдорининг ошиши - ҳаво тозалагичларнинг носозлигини, сувнинг пайдо бўлиши - совитиш тизимининг носозлигини, қовушқоқликнинг камайиши -мойнинг яроқсиз ҳолга келиб қолганлигини кўрсатади. КШМ ва ГТМ га техник хизмат кўрсатиш . Двигателнинг бузилиши ва унда ҳосил бўлувчи носозликларини олдини олиш мақсадида профилактик тадбирлар комплекси бажарилади. Бу диагностикалаш, КХК ва даврий ТХК давридаги двигател бўйича бажариладиган диагностикалаш, махкамлаш, созлаш ва мойлаш ишлари ҳисобланади. Шу жумладан замонавий енгил автомобиллар учун ҳам шу мақсадда даврий сервис хизмат кўрсатиш ишларини бажаришда юқорида келтирилган амаллар бажарилади. Хизмат кўрсатиш даврида асосий эътибор маҳкамлаш ва назорат-созлаш ишларига қаратилади. Махкамлаш ишларини бажаришдан мақсад двигател бирикмаларини (двигателнинг рама таянчига, цилиндр каллаги ва картерни цилиндрлар блокига ва ҳ.к.) зичлигини текширишдан иборат. Газ ва совитиш суюқлигининг чиқиб кетмаслигини олдини олиш учун, цилиндр каллагининг блокка махкамлаш моменти текширилади. Бу вазифа

автомобилларни ишлаб чиқарувчи завод кўрсатмасига биноан белгиланган кетма-кетликда(16расм), ҳамда меъёрий бураш моментида динамометрик калитдан, авточилангар асбоблари тўпламларидан фойдаланиланиб бажарилади. Чўян каллаклар иссиқ ҳолатда, алюмин каллаклар эса совуқ ҳолатда маҳкамланади. 16-расм. Нексия SОНС-двигателларининг цилиндр каллаклари гайкаларини маҳкамлаш кетма-кетлиги Двигателларда КШМ ва ГТМ бўйича созлаш ишлари клапан стерженининг юқори қисми билан туртгичлар ёки каромислолар оралиғидаги тирқишни созлаш, двигател таянчининг рама билан бирикмасини қотириш, цилиндрлар каллаги ва картерни цилиндр блоки билан биргаликда қотириш ишларидан иборат бўлиб, диагностикалаш ишлари натижасига кўра бажарилади. Клапан тирқишларини созлаш ишлари даврий ТХК да ёки заруратга кўра бажарилиб, ГТМнинг равон ишлашини таъминлайди, газ тақсимлаш жараёнини меъёрлайди, цилиндрларнинг ёнилғи аралашмаси билан тўлишини таъминлайди, булар ўз навбатида двигателнинг қувватини ва компрессиянинг ошишига имкон яратади. Цилиндр, цилиндр каллаги, штанга ва клапанларнинг юритма механизмидаги бошқа деталлар двигателни исишига қараб 80-150°С гача,

клапанлар эса 300-600°С гача қизийди. Бунда деталлар орасидаги иссиқлик тирқиши камаяди, бу эса деталларни иссиқлик таъсирида деформацияланишига, клапанларни ўз уяларига зич ўтирмаслигига олиб келади. Двигател ишлаганда, чиқариш клапанида иссиқлик тирқиши ҳаддан зиёд кичик бўлса, тарелка ўта қизиб кетади, унда ёриқлар пайдо бўлади, клапан эгари юмшаб, газлар чиқиб кетиши оқибатида унинг ейилиши тезлашади. Иккинчидан юқори ҳарорат таъсирида клапанлар ишлашида кучли тақиллашлар пайдо бўлади ва газ тақсимлаш механизми деталлари жадаллик билан ейила бошлайди. Иссиқлик тирқиши, одатда, пўлат шчуп ёрдами билан 20-25°С ҳароратда аниқланади (17 -расм). 17-расм. Газ тақсимлаш механизмларидаги иссиқлик тирқишини ростлаш ва шчуп билан текшириш шакли: а-ростлаш винти ва клапан тирқиши оралиғи, бкулачок ва турткич усти созлаш шайбаси оралиғи, в- клапан ўзаги ва карамисло тумшуғи оралиғи. 1-шчуп, 2-ростлаш винти, 3- клапан қалпоғи, 4-ариқча, 5кулачок, 6-киргизма, 7-турткич, 8-гайка,

9бурагич, А-ейилишни эътиборга олгандаги шайба қалинлиги, Б-шайба қалинлиги, Виссиқлик тирқиши. Бунинг учун поршен сиқиш тактида цилиндрдаги юқори чекка нуқтага келтирилади ва биринчи цилиндрга тегишли клапанлар билан коромисло орасидаги тирқиш шчуп ёрдамида аниқланади ва зарур бўлса созланади, қолган клапанлар ва коромислолар орасидаги тирқиш эса, цилиндрларнинг ишлаш кетма-кетлиги бўйича бажарилади. Клапаннинг иссиқлик тирқишини созлашда қуйидагиларни ҳам эътиборга олиш зарур, туташувчи сиртларнинг ейилиши ҳисобига ариқча (4) ҳосил бўлади ва у ўлчаш жараёнида шчуп остида қолади. Натижада ҳақиқий тирқиш шчуп билан ўлчанган тирқишдан катта бўлади. Шунинг учун юритма ричагини клапан билан туташадиган зонасидаги йўлини ўлчаш учун индикатордан фойдаланган маъқул. Кўпгина автомобилларда (18-расм), тақсимлаш вали кулачоклари билан 1-коромисло орасидаги тирқишни созлаш 2-созловчи винтни бураш билан бажарилади, сўнгра 3-чегараловчи гайка билан чегараланади. Замонавий Нексия, Эсперо ва шунга ўхшаш двигателлар ГТМ тузилишларида гидрокомпенсаторларнинг пайдо бўлиши клапан механизмида тирқиш созланишини автоматик равишда таъминлайди, аммо гидрокомпенсаторлар мойнинг сифати ва уни тозаланиш даражасига жудаям сезгирдирлар. Мойнинг коксланиши, ейилган ва емирилган деталларнинг заррачалари гидроитаргични қотиб қолишига сабаб бўлади. 18-расм. Ананавий тузилишдаги ВАЗ, Тико ва Матиз автомобиллари газ тақсимлаш механизмининг иссиқлик тирқишини созлаш шакли. 1-коромисло; 2-созловчи винт;

3-контргайка. Бу вақтда механизмда ҳисобга олинмаган зарбли юкланишлар ҳосил бўлади, натижада клапан ва тақсимлаш валини фойдаланиб бўлмаслик даражасигача ейилишига олиб келади. Бунинг олдини олиш учун мотор мойини алмаштириш вақтида, цилиндрлар каллагининг қопқоғи тақсимлаш вали билн биргаликда ечиб олиниб, гидроитаргичлар ечиб олиниши ва бензин ёки керосинда ювиб ташланиши зарур. Бу гидроитаргич ичидаги кирликлардан халос бўлишни таъминлайди. КШМ ва ГТМ ларни таъмирлаш . Двигателни жорий таъмирлашдаги энг асосий ва муҳим ишлар қуйидагилардан иборат: поршен ҳалқалари, поршенларни, поршен бармоқларини, ўзак ва шатун бўйнидаги вкладишларни (таъмирлаш ўлчамларига мослаб), блок қистирмасини алмаштириш, клапаннинг эгарини силлиқлаш, сўнгра маҳсус аралашма билан артиш, махсус эритмалар билан мой йўлларини ювиш ва тозалаш, редукцион клапанни тозалаш ёки алмаштириш ва бошқалардир. Цилиндр блоки гильзаларини алмаштириш ишлари унинг пастки ва юқори қўйим ўлчамларининг ейилиши, дарз кетиши, чуқурчалар ҳосил бўлиши натижасида бажарилади. Шу билан бирга ҳозирги вақтда ишлаб чиқарилаётган кўпгина енгил автомобилларнинг гильзалари цилиндр блоки билан биргаликда қуйма тарзида бўлади. Гилзаларнинг ейилиш даражаси унинг юқори қисмидан 5, 15, 50 ва 90 мм чуқурликда икки перпендикуляр текислик бўйича нутромер асбоби ёрдамида аниқланади. Бунинг учун нутромер махсус колибр ёрдамида нолга келтирилади (19- расм) ва ҳар бир цилиндрнинг ўлчамлари расмда келтирилганидак аниқланади. Гильзаларнинг ейилиши натижасида, ўлчамлар меъёрий кўрсатгичлардан фарқ қилиб қолади, шу билан бирга ейилиш гильза

диаметри бўйича нотекис бўлади, бу ҳолда улар йўниш йўли билан кейинги ўлчамларга келтирилади ва поршен ҳамда унинг ҳалқалари гильзанинг янги ўлчам гуруҳига мос равишда танлаб олиниб ўрнатилади. 19-расм. Цилиндрлар ейилиш даражасини нутромер ёрдамида аниқлаш. 20-расм. Поршен ва цилиндр ораси- 1-нутромер; 2-колибр ёрдамида даги тирқишни текшириш шакли нутромерни нолга келтириш Поршенларни алмаштириш, унинг этагида чуқурчалар ҳосил бўлганда, таг қисми ва компрессион ҳалқа атрофидаги юза қисми куйганда, ҳамда ҳалқаларни ўрнатиш ариқчалари кенгайиб кетганда бажарилади. Гильзаларда ейилиш кам бўлиб, поршенларда юқорида келтирилган камчиликлар юзага келганда, двигателни автомобилдан ечмасдан туриб, поршенларни алмаштириш мумкин. Бунда картердаги мой тўкиб олинади, картер ва цилиндр блоки каллагини ечилади, шатун болтларининг гайкаси бураб олинади, шатуннинг пастки қопқоғи ечилади ва поршен шатун билан биргаликда юқори томондан суғуриб олинади. Кейин поршен бобишкасидан пресс ёрдамида поршен бармоқлари ечиб

олинади ва поршен шатундан ажратилади. Керак бўлса, шатуннинг юқори қисмидаги бронза втулкаси ҳам пресс ёрдамида ечиб олиниб алмаштирилиши мумкин. Бунинг учун поршен ясси шчуп билан биргаликда юқори қисми билан цилиндрга киритилади. Шчуп поршен бармоғи ўрнатилиш тешиги ўқига перпендикуляр жойлашиши зарур. Кейин динамометр ёрдамида шчуп тортилади ва шчупни чиқиш вақтидаги куч аниқланади. Аниқланган куч автомобил двигателларининг турига қараб, эксплуатация ёки таъмирлаш қўлланмасида келтирилган меъёрий кўрсаткичлар билан таққосланади. Масалан, ЗИЛ-130 двигатели учун шупнинг қалинлиги 0,08 мм, эни 13 мм ва узунлиги 200 мм бўлиши, ҳамда уни цилиндр билан поршен орасидан тортиб чиқарувчи кучнинг катталиги 35-45 Н ни ташкил қилиши керак. Агарда тортиб чиқарувчи куч меъёридаги кўрсаткичдан фарқ қилса, поршен бошқасига алмаштирилади. Поршенни алмаштиришдан аввал уни цилиндрга мослаб танлаб олиш зарур, бунинг учун гильзанинг ўлчамлар группасига мос келувчи поршен танлаб олинади ва лентасимон шуп ёрдамида цилиндр, ҳамда гильза орасидаги тирқиш текширилади (20-расм). АСК шароитида цилиндрга поршенни танлашда, юқоридагилардан ташқари поршен бобишкасидаги тешик, поршен бармоғи ва шатуннинг юқори каллагидаги бронза втулка диаметрлари бир хил ўлчамлар гуруҳида бўлиши керак. Шунинг учун «поршен-бармоқ-шатун» тўпламини йиғишда, уларга бўёқ ёрдамида қўйилган белгилар бир хил рангда бўлишига эътибор бериш керак. Поршенга бармоқ танланаётганда унинг бобишка тешигига қўлнинг катта бармоғи ёрдамида енгил кириши текширилади (21-расм).

21-расм. Поршен бармоғини 22-расм. Поршен ариқчаси ва ҳалқа бабишкага енгил киришини орасидаги тирқишни аниқлаш шакли: текшириш шакли 1-поршен ҳалқаси; 2-поршен; 3-шчуп тўплами Тўғри танланган поршен тепа қисми билан цилиндрга қўйилганда, ўзининг оғирлиги билан аста-секин пастга тушиши керак. Поршен билан шатунни бир-бирига бириктиришдан аввал шатун каллакларини параллеллигини махсус қурилмалар ёрдамида текширилади. Бундай қурилмалар ёрдамида шатуннинг буралиб кетганлиги, эгилганлиги ва каллакларининг марказлари орасидаги масофа аниқланади. Текширув натижаларига кўра шатуннинг бирор ўлчами меъёридан фарқ қилса, махсус калитлар ёрдамида қурилманинг ўзида ўлчамлар меъёрига келтирилади. Бунда шатуннинг юқори ва пастки каллаклари юқори ва пастки плиталар орасидаги ҳолатда бўлиши керак. Шатунни текшириш ва тўғрилашдан сўнг, поршен 60  С ҳароратдаги мойли ваннага солиниб қиздирилади, кейин эса поршен бармоғи поршен бобишкаси ва шатуннинг юқори каллагига прессланади. Пресслангандан сўнг бобишкадаги ариқчага чегараловчи ҳалқалар ўрнатилади. Поршен билан шатун йиғмасини цилиндр блокига ўрнатишдан аввал, поршен ҳалқаларини поршен ариқчасига жойлаштирилади. Поршен ариқчаси билан поршен ҳалқаси орасидаги тирқиш шуп ёрдамида (22-расм) аниқланади. Бундан ташқари ҳалқани ёруғлик нурини ўтказиши бўйича текширилади, бунинг учун ҳалқа цилиндрнинг едирилмаган юқори

қисмига жойлаштирилади ва цилиндр билан унинг орасидан ёруғлик нури ўтиши аниқланади. Поршен ҳалқасини туташиш жойидаги тирқиш шчуп ёрдамида аниқланади. Агар у меъёридан кичик бўлса, ҳалқанинг туташиш жойлари эговланади. Бу ишларни бажаргандан сўнг ҳалқа поршенга ўрнатилади. Ўрнатилган ҳалқаларнинг туташ жойлари ҳар томонга айлана бўйича қўйиб чиқилади. Поршен йиғмасини цилиндрга ўрнатиш махсус мослама ёрдамида амалга оширилади (23-расм). 23-расм. Поршен йиғмасини цилиндрга ўрнатиш: 1-цилиндр блокидаги гильза; 2-мослама; 3поршеннинг шатун ва ҳалқалар билан биргаликдаги йиғмаси Тирсакли вал вкладишлари, подшипниклар тақиллаганда ва редукцион клапан ҳамда мой насоси соз бўлиб, тирсакли валнинг 500-600

айл  мин тезлигида магистралидаги мой босими 0,05 МПа дан кам бўлганда алмаштирилади. Вкладишларни алмаштириш, улар билан тирсакли валдаги таянч ва шатун бўйинлари орасидаги тирқиш меъёридан кўпайиб кетганда ҳам амалга оширилади. Автомобил двигателларининг турига қараб, таянч бўйни билан вкладиш орасидаги меъёрий тирқиш 0,026-0,12 мм, шатун бўйни билан вкладиш орасидаги меъёрий тирқиш эса 0,026-0,11 мм оралиғида бўлади. Тирсакли вал подшипникларидаги тирқиш, назорат қилувчи жез пластинкалари ёрдамида аниқланади. Мойланган пластинка вкладиш ва вал бўйни орасига қўйилади, ҳамда қопқоқ болтлари динамометрик калит ёрдамида ҳар бир двигател учун белгиланган меъёрий буровчи момент билан тортилади. (ЗИЛ-130 двигателида таянч подшипниклари 110-130 Нм, шатун подшипниклари 70-80 Нм). Агар 0,025 мм ли пластинка қўйилганда тирсакли вал жуда бўш айланса, бу - тирқишнинг катта эканлигини кўрсатади. У ҳолда тирсакли вал бўйни орасига ҳар бири 0,025 ммга қалинроқ бўлган мойланган пластинкалар қўйиб борилиб тирсакли вал ҳис қилувчи куч билан айланадиган бўлгунча давом эттирилади ва пластинканинг қалинлигига қараб керакли ўлчамдаги вкладишлар танланади. Тирсакли вал бўйинларининг ҳолати текширилгач (юзада ейилиш ва тирналиш излари бўлмаслиги керак), танланган вкладишлар ювилади, артилади ва мотор мойи билан мойланиб жойига ўрнатилади. Тирсакли вал шатун бўйнининг ейилиши масалан: Исузу автомобилида 65.902-65.992 мм гача, чегаравий қиймат эса 65.85 мм гача бўлиши мумкин. Тирсакли валнинг ўқ бўйича силжишини созлаш ишлари кўпгина двигателларда таянч шайбаларини танлаш йўли билан амалга оширилади. ЗМЗ-53 двигателларида орқа таянч шайбаси ва тирсакли вал орасидаги тирқиш 0,075-0,175 мм, ЗИЛ-130 двигателларида эса 0,075-0,245мм ни ташкил этади. ЯМЗ ва ВАЗ двигателларида эса, силжиш (0,08-0,23мм)

ярим шайбалар ёрдамида созланади. Исузу автомобилида тирсакли вал эркин йўли 0.104-0.205 мм бўлиб, чегаравий қиймат 0,35 мм ни ташкил этади. Эксплуатация жараёнида ўқ бўйича силжиш катталашиб боради, шунинг учун таъмирлашда шайба ва ярим шайбаларнинг қалинлиги, кейинги таъмирлаш ўлчамдагисидан фойдаланилади. Блок каллагининг асосий носозликларига блок билан бирлашувчи юза қатламидаги дарз кетиш, совитиш кўйлагидаги дарз кетиш, клапан йўналтирувчиси тешикларининг ейилиши, клапан ўриндиқлари фаскасининг ейилиши ва унда чуқурчалар ҳосил бўлиши, клапан ўриндиғини прессланган еридан бўшашиб кетиши мисол бўла олади. Каллак бирикмасини таъмирлаш учун уни бўлакларга ажратиш муҳим ўрин тутади. Сифатли бўлакларга ажратиш деталларни ишдан чиқишини олдини олади. Шунинг учун бўлакларга ажратишда махсус ечгичлардан фойдаланилади(24-расм). Алюминдан тайёрланган цилиндр каллаги юзасидаги 150 мм гача узунликда бўлган ёриқлар пайвандланади, пайвандлашдан аввал ёриқнинг икки томонидан 4 мм диаметрда тешик тешилади. Кейин каллак электропеч ёрдамида 200  С гача қиздирилади, ундан сўнг ёриқ темир чўтка билан тозаланади ва пайвандланади. Совитиш кўйлаги юзасида узунлиги 150 мм гача бўлган ёриқлар эпоксид елими ёрдамида елимланади. Елимлашдан аввал ёриққа худди пайвандлашдан аввалгидек ишлов берилади, ацетон билан мойсизлантирилади, икки қатлам алюмин кукунлари аралаштирилган эпоксид елими суртилади ва 18-20  С ҳароратда 48 соат ушлаб турилади. Алюминдан тайёрланган цилиндр каллаги юзасидаги 150 мм гача узунликда бўлган ёриқлар пайвандланади, пайвандлашдан аввал ёриқнинг икки томонидан 4 мм диаметрда тешик тешилади. Кейин каллак электропеч ёрдамида 200  С гача қиздирилади, ундан сўнг ёриқ темир чўтка билан тозаланади ва пайвандланади. Совитиш кўйлаги юзасида

узунлиги 150 мм гача бўлган ёриқлар эпоксид елими ёрдамида елимланади. Елимлашдан аввал ёриққа худди пайвандлашдан аввалгидек ишлов берилади, ацетон билан мойсизлантирилади, икки қатлам алюмин кукунлари аралаштирилган эпоксид елими суртилади ва 18-20  С ҳароратда 48 соат ушлаб турилади. А) Б) 24-расм. Цилиндр каллакларини бўлакларга ажратиш шакли: 1-клапан бирикмасини ечиш мосламаси; 2-клапанларни ҳаракатини чегараловчи таглик Ҳозирги вақтда каллак ва цилиндрлар блоки ёриқларини ямаш учун “кемпи” ва “аргон” пайвандлаш турларидан кўпроқ фойдаланилмоқда. Бу усуллардан фойдаланиш таъмирлаш вақтини тежашга имкон беради. Каллакни цилиндрлар блоки билан туташиш жойидаги ўйилиш ва чуқурликларни фрезалаш ёки силлиқлаш йўли билан таъмирланади. Ишлов берилган каллак назорат плитасида текширилади. Бунда 0,15 мм ли шуп плита ва каллак орасидан ўтмаслиги керак. Йўналтирувчи втулкаларнинг тешиги едирилган бўлса, янгисига алмаштирилади. Алмаштиришда гидравлик пресс ва махсус мослама ишлатилади. Клапан фаскаларининг ейилиши ва ўйилиши, тозалаш ёки силлиқлаш йўли билан бартараф қилинади. Тозалаш ишлари учига клапанни ўзига мажбуран тортиб турадиган «сўрғич» ўрнатилган

пневматик дрел ёрдамида бажарилади. Клапанларни тозалашда, тозалаш пасталаридан (15 грамм М20 ёки М12 электрокорунд кукуни, 15 гр. М40 бор карбиди ва мотор мойи аралашмаси) ва ГОИ пастасидан фойдаланилади. Тозаланган клапан ва унинг эгарида айлана бўйлаб а  1,5 мм кенгликда хира из ҳосил бўлади. Тозаланган юза сифатини клапаннинг юқори қисмида босим ҳосил қилувчи асбоб ёрдамида ҳам текшириш мумкин. 0,07 МПа га етган босим 1 мин. ичида сезиларли даражада тушиб кетмаслиги керак. Агар клапан эгарларининг фаскасини тозалаш йўли билан тиклаб бўлмаса, у ҳолда юза йўниш йўли билан таъмирланади. Йўниш 15, 30, 45, 75  ли йўнувчи асбоблар ёрдамида бажарилади. 30  ли асбоб киритувчи клапан эгарлари учун, 45  ли асбоб чиқарувчи клапан эгарлари учун мўлжалланган. Йўнишдан сўнг фаска силиқланади ва тозаланади. ..25-расм. Клапан эгарини алмаштириш шакли: а-ечгич ёрдамида эгарни ечиш; б-эгарни қоқиш; 1-ечгич корпуси; 2-гайка; 3-шайба; 4-винт; 5-уч ушлагичли гайка; 6-тортиш пружинаси; 7-ушлагич конуси; 8-ечгич ушлагичи; 9, 12-ўрнатилган эгарлар; 10-цилиндрлар каллаги; 11-қоққич Клапан эгари ўйилиб кетган ёки бўшаб қолган бўлса, махсус ечгич ёрдамида чиқариб олинади (25а-расм), тешик эса таъмирлаш ўлчамига мослаб кенгайтирилади. Таъмирлаш ўлчами бўйича танлаб олинган клапан эгари махсус пресслагич ёрдамида қоқилади(25б-расм) . Клапанларнинг асосий носозликлари уларнинг фаскасини ейилиши, клапан стерженини ейилиши ва эгилишидан иборат. Клапанларни саралашда, уларнинг тўғрилиги ва ишчи фаскаларини стерженга нисбатан нотекислиги аниқланади (26-расм). Назорат индикаторлар(10, 11) ёрдамида бажарилади. Клапан стержени ва ишчи фаскасининг рухсат этилган тебраниши техник шартларда назарда тутилган. Меъёридан юқори тебраниш ҳосил бўлса, клапан стержени тўғриланади. Стержен таг қисмининг нотекис ейилиши чарх ёрдамида текисланади. Клапан фаскаси махсус чархлаш жиҳозида силлиқланади.

Клапан турткичларининг ёйсимон ва цилиндрсимон юзалари ейилади. Унинг стерженини силлиқлаб, кейинги таъмирлаш ўлчамига келтириш йўли билан тикланади. Шайин(коромисло)нинг ейилган бронза втулкалари янгисига алмаштирилиб, унинг ички диаметри таъмирлаш ёки меъёрий ўлчамларга келтирилади. Янги втулкалар қўйилганда, мойнинг ўтиши учун тешиклар тешилади. Деталларни тикловчи махсус устахоналари бўлган катта АСК лар ва автомарказларда тирсакли ва газ тақсимловчи валлар таъмирланади. Тирсакли валнинг едирилган таянч ва шатун ўрнатувчи бўйинлари ҳамда газ тақсимловчи валнинг таянч бўйинлари силлиқлаш жиҳозлари ёрдамида таъмирлаш ўлчамларига келтирилади. Силлиқлашдан сўнг тирсакли ва газ тақсимлаш валининг бўйинлари абразив лентаси ёки ГОИ пастаси ёрдамида тозаланади. Газ тақсимлаш валининг едирилган муштчаларига махсус силлиқлаш жиҳозлари ёрдамида ишлов берилади.

26-расм. Клапанларни текшириш мосламаси: 1-маховик; 2-валча; 3устунча; 4-втулка; 5-бармоқ; 6-кронштейн; 7-ролик; 8-марказ; 9-призма; 10, 11-индикаторлар; 12-плита Цилиндрлар каллагини махсус жиҳозлар ёки чилангарлик дастгоҳида юқорида келтирилган мосламалар (22-расм) ёрдамида йиғилади. Сўнгра агрегатларни ажралиш юзаларининг шпилкаларига зичлагичлар ўрнатилади ва киритиш ҳамда чиқариш коллекторлари ўз жойига маҳкамланади. Йиғилган каллак цилиндрлар блокига ўрнатилади ва бириктириш гайкалари белгиланган кетма-кетликда маҳкамланади. Мой филтри, текшириш найчаси термостат, сув насоси, ёнилғи насоси, ҳаво

филтри билан биргаликда карбюратор, компрессор, генератор, стартер ва бошқа агрегатлар двигателга йиғилади. Двигател йиғиб бўлингач уни чиниқтирилади ва синовдан ўтказилади. Двигателни чиниқтириш ва синаш ишлари махсус синаш жиҳози (27расм) ёрдамида уч босқичда амалга оширилади: совуқ, юкланишсиз иссиқ ва юкланиш остида иссиқ. Ҳар бир босқич икки қисмдан иборат. Масалан, совуқ ҳолда чиниқтириш тирсакли валнинг 400-600 айл  мин айланишлар сонида 15 мин, сўнгра 800-1000 айл  мин да 20 минут ўтказилади. Юкланишсиз иссиқ чиниқтиришда аввал тирсакли вал 1000-1200 айл  мин да 20 минут, сўнгра 1500-2000 айл  мин да 15 минут айлантирилади. Иссиқ юкланиш остида чиниқтиришда 11-15 кВт юкланиш берилади ва 25 мин тирсакли вал 1600-2000 айл  мин тезлик билан айлантирилади. Сўнгра 29-44 кВт юкланиш берилиб, тирсакли вал 2500- 2800 айл  мин тезликда 25 мин айлантирилади. Совуқ чиниқтиришда двигателнинг тирсакли вали электродвигател-14 ёрдамида айлантирилади. Бу даврда двигател барча бирикмаларининг геометрик шакллари ва ишчи юзаларнинг ҳолати ўзгаради ва унча катта бўлмаган юкланишда ишлашга маслашади. Юклашинсиз иссиқ чиниқтиришда (двигател салт юриш тартибида ишлайди) ишқаланиш юзаларини навбатдаги мослашишлари назарда тутилган. Бундай чиниқтиришдан мақсад двигателни фойдаланиш учун тайёрлашдан иборат. Ҳар бир турдаги автомобил двигатели учун чиниқтиришнинг муқобил тартиби ўрнатилган.

27-расм. Двигателни синаш жиҳози: 1-совитиш суюқлиги баки; 2- двигател; 3-плита; 4-шкивларнинг ҳимоя ғилофи; 5-совитиш тизимига келувчи сувни беркитиш крани; 6-двигателнинг олдинги таянчини маҳкамлаш гайкаси; 7суюқ ёнилғи билан таъминлаш крани; 8-устунни қотириш гайкаси; 9-ёнилғи беркитиш крани; 10-чиқариш қувурини маҳкамлаш гайкаси; 11-устун; 12двигателнинг орқа таянчини маҳкамлаш болти; 13-кардан валини ҳимоя ғилофи; 14-электродвигател; 15-суюқликли реостат; 16-реостатни бошқариш ушлагичи; 17-электродвигателни бошқариш тугмаси; 18-юкланишни кўрсатувчи рақамли кўрсаткич; 19- огоҳлантириш лампаси; 20-тахометр; 21мой ҳарорати кўрсатгичи; 22-сув ҳарорати кўрсатгичи; 23-манометр; 24бошқариш пулти корпуси; 25- узатмалар қутиси ушлагичи; 26-карбюратор дросселини бошқариш тортқиси; 27-қўл тормози ричаги; 28-илшиш муфтаси тепкиси; 29- водопровод сувини беркитиш крани Фойдаланилган адабиётлар

1. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари./И.А.Каримов.- Т.: Ўзбекистон, 2009.-56 б. 2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараққиёти ва халқимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир/ И.А.Каримов.- Тошкент: «Ўзбекистон», 2010.- 80 б. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2006 йил 17 апрелдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2006-2010 йилларда жадал ривожлантириш чоралари ҳақида» қарори. 4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2009 йил 22 апрелдаги "2009 - 2014 йилларда Ўзбекистон миллий автомагистралини реконструкция қилиш ва ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида" П+-1103-сонли қарори. 5. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 21 майдаги «Ўзбекистон Республикасида хизматлар ва сервис соҳасини 2010- йилгача бўлган даврда жадал ривожлантириш қўшимча чоралари ҳақида» қарори. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентнинг 2007 йил 24 июлдаги ПП675-сонли ««ЎзДЭУавто» АЖ янги моделлар ишлаб чиқариш чоралари ҳақида» қарори.

Похожие

Бошқариш механизмларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобилларнинг трансмиссиясига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобилларнинг юриш қисмига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси

Автомобил двигателининг ёнилғи таъминлаш тизимига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси

Автомобил двигателининг совитиш ва мойлаш тизимига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси