Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимининг вазифаси - Транспорт - Рефераты

Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимининг вазифаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

287 KB

Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимининг вазифаси Режа: 1. Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тузилмаси 2. Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимининг мазмуни 3. Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг фирмавий тизимлари

Автомобил эксплуатация қилиниш жараёнида 500-700 номдаги бузилиш ва носозликлар пайдо бўлади, улардан 200-300 хили ТХК лар, 300-400 хили таъмирлаш орқали бартараф этилади. Ҳар бир бузилиш ва нуқсонни бартараф этиш амалининг бошқалардан фарқ қиладиган мақбул даврийлиги мавжуд. Агар автомобил ТХК га ҳар қайси амалнинг мақбул даврийлиги билан йўлланса, унинг юқори эксплуатацион ишончлиги таъминланади, лекин унумдорлиги кескин пасаяди. ТХК ни ташкил этиш учун сарфлар ортиб кетади. Бу камчиликни бартараф этиш учун ТХК га бўлган талаблар оқими ТХК ва Т тизими билан мослаштирилади. ТХК ва Т тизими меъёрлар ва низомларнинг ўзаро боғланган мажмуаси билан тартибга солинади. Бу мажмуа автомобил иш қобилиятини таъминлашга қаратилган ишларнинг меъёрларини, таркибини, ташкил этилишини ва тартибини белгилаб беради. ТХК ва Т тизимининг автомобиллар техник эксплуатацияси самарадорлигига қўшган ҳиссаси 25% ни ташкил этади. ТХК ва Т тизимини ишлаб чиқиш мураккаб ва кўп меҳнат талаб қиладиган илмий-амалий масала бўлиб, ўз ичига назорат ва тажриба тадқиқотларини, илғор тажрибаларни танқидий умумлаштириш,анъаналарни ҳисобга олиш, автомобил конструкцияси ва ишончлилигини ҳисобга олишни кўзда тутади. Таҳлиллар натижасида муайян автомобилнинг ТХК ва Т тизимини ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш бўйича қуйидагича қарор қабул қилиниши мумкин: - агар ўзгаришлар бўлмаса, амалдаги тизим таркиби ва меъёрлари сақлаб қолинади; - агар ўзгаришлар сезиларли бўлсаю, принципиал бўлмаса, амалдаги тизим таркиби сақлаб қолинади, аммо меъёрлар ўзгартирилади; - агар автомобил конструкцияси, ишлаш шароити ўзгарса, унинг иш қобилиятини таъминлаш бўйича ИТИ лар натижасида принципиал янги ечимлар киритилса, тизим таркиби ва меъёрлар ўзгартирилади.

Тўлиқ маштабда ТХК ва таъмир тизимини ишлаб чиқиш айрим, хатто катта автотранспорт корхоналари, уюшмалари, компанияларига ҳам оғирлик қилади. Амалиётдаги ТХК ва Т тизими қуйидагича шаклланган. 1. Тизимнинг принципиал асослари, техник сиёсати, тузилмаси ва асосий меъёрлари марказлашган ҳолда давлат ёки тармоқ даражасида (Россия), йирик транспорт бирлашмалари ва компаниялари даражасида (АҚШ, Германия), ишлаб чиқарувчилар (фирмаларнинг тизимлари) даражасида ишлаб чиқилган. 2. Бу меъёрлар жуда нуфузли бўлиб, кўпчилик автотранспорт корхоналари, фирмалар ва компаниялар томонидан қонунчиликка биноан ёки ихтиёрий бажарилган. 3. корхоналар ўзларининг эксплуатация шароитларига, ташкилотчилик даражасига (ходимлар малакси, бошқариш усуллари ва х.к.) бошлиқ равишда тузим меъёрларига ўзгартиришлар киритлар. Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тузилмаси ТХК ва Т тизимининг асоси унинг тузилмаси ва меъёрларидан иборат. Тузилма таъсир кўрсатиш турлари ва уларнинг сони билан ифодаланади. Меъёрлар таъсир кўрсатиш даврийлиги, иш ҳажми, амаллар номи ва бошқаларнинг муайян қийматларини ўз ичига олади. Техник хизмат кўрсатишнинг тартиби бажариладиган амаллар номи, уларнинг даврийлиги ва иш ҳажмидан иборат. Автомобилларга ТХК ва Т тузилмаси қуйидагича шаклланади (1-расм).

1-расм. Автомобилларга ТХК ва таъмирлаш тизимининг тузилмаси. 1 – ишлаётган автомобиллар парки; 2 – автомобиллар ишлаганда пайдо бўладиган бузилишлар оқими (500-700 номдаги); 3 – иш қобилиятини таъминлаш стратегияси бўйича оқимнинг тақсимланиши; 4 – II-стратегия – таъмир - иш қобилиятини тиклаш (кқ300 ÷ 400); 5 – I-техник хизмат кўрсатиш – иш қобилиятини сақлаб туриш (Sқ200 ÷ 300); 6 – ТХКнинг иш қобилиятини сақлаб туриш тактикаси бўйича бўлиниши; 7 – ишлаш давомийлиги бўйича профилактика қилиш – I-I тактика; 8 – I - II техник ҳолати бўйича профилактика қилиш; 9 – ўзининг оптимал l s давомийлиги бўлган профилактик амаллар (хизмат кўрсатиш турлари бўйича); 10 – амалларни техник хизмат кўрсатиш бўйича гуруҳлаш 11 – амалларни таъмир турлари бўйича гуруҳлаш; 12 – ТХК ва таъмир тизими: ТХК ва Т турлари (автомобил ва агрегатларни жорий ва мукаммал таъмирлаш), меъёрлар, технология ва ташкили. АТК автомобиллари ишлаганда пайдо бўладиган бузилишлар оқими иш қобилиятини таъминлаш стратегияси бўйича қуйидагиларга тақсимланади: 1. Таъмирлаш орқали иш қобилиятини тиклаш стратегияси. Бунда амаллар таъмир турлари бўйича гуруҳланади (автомобил ва агрегатларнинг мукаммал таъмири, жорий таъмири). 2. ТХК орқали иш қобилиятини сақлаб туриш стратегияси. Бунда иш қобилятини сақлаб туриш ва ишлаш давомийлиги бўйича профилактика

қилиш тактикалари орқали ўзининг мақбул даврийлиги бўлган профилактик амаллар хизмат кўрсатиш турлари бўйича гуруҳланади (кундалик хизмат кўрсатиш, ТХК-1, ТХК-2 ва ҳ.к). Автомобил иш қобилиятини тадқиқот этиш сарфларининг 80-87% ни профилактик амаллар номи ва улар давомийлигини аниқлаш, 13-20% ни таъмир турлари сони ва улар давомийлигини аниқлашга кетади. Амалларни гуруҳлашда ТХК нинг шу тури даврийлиги айрим амалларнинг мақбул даврийлигидан мажбурий тарзда оғади. Бунда “гуруҳий” даврийлик усули қўлланилади [2] . ТХК даврийлигининг бажарилиши асосий амалларнинг мақбул даврийлигига тенглаштирилади. Таҳлиллар кўрсатишича, ТХК нинг 2-3 тури қўлланилганда ташкилий сарфлар минимумни ташкил этади. Автомобил транспортининг қўп йиллик тажрибасидан қуйидагилар маълум: Россияда ва Мустақил ҳамдўстлик давлатларида ТХК нинг уч босқичи: КХК, ТХК-1 ва ТХК-2 (кейингиси билан бирга мавсумий хизмат ўтказилади) тизими кенг тарқалган. АҚШ да кўп босқичли ТХК тизими қўлланади. Муҳандис-техникавий хизмат яхши ташкил қилинган корхоналар уч босқични (А,В,С) 60% юк, 50% автобус корхоналари, икки босқичлини 20 ва 23%, тўрт босқичлини 15 ва 18%, кўп босқичлини 5 ва 9% автокорхоналар қўллаганлар. ТХК яхши ташкил қилинмаган корхоналар учун (даврийлик сақланмаган, ҳамма номдаги ишлар бажарилмаган, иш ҳажми қисман бажарилган) биринчи босқич сифатида ТХК нинг бир босқичли тизимини (бир хил ТХК), кейинчалик кўп босқичли тизимга ўтишини тавсия этиш мумкин. Фирма усулида сервис хизмат кўрсатилаётган тизим бундан истисно, чунки унда даврийлик бир хил, лекин ишлар номи ва ҳажми автомобилнинг юрган йўли ўзгариши билан ўзгариб боради.

Катта юк кўтарувчи автомобиллар, ўзи ағдаргич карьрер автомобиллари, катта сиғимли автобуслар учун ТХК ва Т нинг ўзига хос тизими ва меъёрлари қўлланилиши мумкин. Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тизимининг мазмуни Автомобиллар техник эксплуатациясининг дунё амалиётида техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг режавий-огоҳлантирувчи тизими қабул қилинган. ТХК ва Т тизимининг қуйидаги даражалари белгиланган: - Федерал, тармоқлараро ва тармоқ даражаларидаги тизим меъёрлари ва талаблари мулкчилик шаклидан ва муассасавий бўйсунишидан қатъий назар барча ёки аксар таъкидланган ташкилотлар учун мажбурий бўлади. Масалан, “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низоми”, “Автотранспорт корхоналарини технологик лойиҳалашнинг тармоқ меъёрлари” ва бошқалар; - Тармоқ ичидаги даражадаги тизимда бирлашмалар, ҳолдинглар, хиссадорлик жамиятлари, транспорт компаниялари эксплуатация хусусиятлари ва тўпланган тажрибалари асосида, режавий-огоҳлантирувчи тизим тамойилларини сақлаган ҳолда “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низоми” меъёрларидан фойдаланиб, ўзлари учун ТХК ва Т тартиботларини ишлаб чиқадилар. Бунда шу бирлашмага кирувчи корхоналар гуруҳи учун тизим тавсиялари мажбурий бўлади. Масалан, ўз таркибида илмий тадқиқот институтлари бўлган ёки уларнинг хизматларидан фойдаланган ёки йирик мутахассислар гуруҳига эга бўлган йирик бирикма ва компаниялардан Мосшаҳартранс, Мосавтотранс, АҚШ почта хизмати автотранспорт компанияси, Ангрен “Автонефтранс” корхонаси ва бошқалар.

Касбий ижтимоий даражадаги тизимда ТХК ва Т тизимини ишлаб чиқишни ижтимоий ташкилотлар, ассоциация ва бирлашмалар амалга оширади, аммо тизим тамойиллари ва меъёрлари транспорт корхоналари учун тавсия сифатида бўлади. Масалан, АҚШ нинг SAE мухандис жамиятининг техник хизмат кўрсатиш бўйича қўмитаси томонидан ишлаб чиқилган техник хизмат кўрсатишнинг режавий огоҳлантирувчи тизими ва бошқалар. Бу усул билан ишлаб чиқилган тавсиялар жуда нуфузли бўлиб катта кўламдаги ва қимматбаҳо кузатувларни ўтказиш ва тизимни ишлаб чиқиш учун имконияти бўлмаган кўпчилик автотранспорт корхоналари томонидан тўлиқ ёки тўғрилаб фойдаланилади. “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ҳақидаги Низоми” бир неча ўнлаб йиллар давомида шаклланиб, такомиллашган. 1943 йилда “Автомобилларга профилактик хизмат кўрсатиш ҳақидаги Низом” тасдиқланган эди. 1947, 1949, 1954, 1963, 1974, 1989-1994 йилларда бу ҳужжат, автомобиллар конструкцияси такомиллашуви, ишлаш шароитининг ўзгариши, тўпланган тажрибаларни ҳисобга олган ҳолда такомиллашиб борган. 1963 йилда собиқ Иттифоқнинг автомобилсозлик саноати намояндаси бўлган - Машинасозлик ва автоматлаштириш Давлат қўмитаси ва автомобил транспорти намоёндаси бўлган - собиқ РСФСР автомобил транспорти ва шоссе йўллари вазирлиги томонидан “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш” ҳақидаги Низом ишлаб чиқилган ва тасдиқланган. 1984 йилда собиқ Иттифоқ автомобилсозлик саноати ва собиқ РСФСР автомобил транспорти вазирликлари томонидан янги “Автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига ТХК ва Т ҳақидаги Низом” тасдиқланган.

У автомобил конструкцияси, ишончлилиги ва ишлаш шароити ўзгаришини ҳисобга олади, икки қисмдан иборат. Биринчи қисмда ТХК ва Т асослари, тармоқдаги техник сиёсат, ТХК ва таъмир турлари ва вазифалари, даврийлик, иш ҳажми, автомобил ва агрегатлар ресурси, ТХК ва ЖТ да туриш меъёрлари, ТХК нинг намунавий умумлашган амаллар номлари, эксплуатация шароитини ҳисобга олиш ва меъёрларини тузатиш усулари, ТХК ва таъмирни ташкил қилиш бўйича асосий қоидалар келтирилган. Иккинчи қисмда муайян автомобил русумлари ва модификациялари бўйича меъёрлар, шу жумладан: ТХК ва Т турлари, ТХК даврийлиги, амаллар рўйхати ва иш ҳажми, автомобил ресурси (ёки мукаммал таъмиргача босган йўли), иш ҳажмининг иш турлари бўйича тақсимоти, химмотологик карта ва бошқа кўрсатмалар келтирилган. Бу Низомда асосан собиқ иттифоқ автомобил заводларида ишлаб чиқарилган автомобиллар учун меъёрлар келтирилган бўлиб, ҳозиргача ўша автомобил русумлари учун амал қилади. Низомда қуйидаги ТХК ва Т турлари ва вазифалари келтирилган. Кундалик хизмат кўрсатишнинг вазифалари қуйидагилардир: ҳаракат хавфсизлигини таъминлашга қаратилган умумий назорат; автомобилнинг ташқи кўринишини керакли даражада сақлаб туриш; уни ёнилғи, мой ва совутиш суюқликлари билан тўлдириш, ҳаракат таркибининг баъзи турлари учун кузовни санитария ишловидан ўтказиш; ТХК ҳаракат таркибининг ишидан кейин ёки йўлга чиқишидан олдин бажарилади. ТХК-1, ТХК-2 нинг вазифаси - автомобил агрегат ва механизмларининг техник ҳолати параметрларининг ўзгариши жадаллигини камайтириш, бузилиш ва носозликларни олдини олиш ва аниқлаш, назорат, мойлаш, қотириш, созлаш ва бошқа ишларни ўз вақтида бажариш йўли билан атроф муҳит муҳофазаси, ҳаракат хавфсизлиги ва ишдаги тежамкорликни таъминлаш.

Ташхсилаш ишлари (ташхислаш жараёни) ТХК ва таъмирнинг технологик элементи бўлиб, тегишли ишларни бажариш вақтида автомобилнинг техник ҳолати ҳақида маълумотлар беради. Вазифаси, даврийлиги, номи ва бажариладиган жойига қараб, ташхислаш ишлари 2 турга бўлинади: умумий (ТШ-1) ва элементлар бўйича чуқурлаштирилган (ТШ-2) ташхислаш. ТХК ўрнатилган даврийлик чегарасида, амаллар рўйхатига киритилган таъсирлар бўйича, автомобил агрегатлари, узеллари ва тизимларининг бузилмасдан ишлашини таъминлаши зарур. Йилига 2 марта ўтказиладиган мавсумий хизматнинг вазифаси - ҳаракатдаги таркибни мавсум ўзгаришига, йил фаслларига қараб эксплуатацияга тайёрлашдир. Техник хизмат кўрсатиш автотранспорт корхоналарининг ўзида (комплекс АТК) ёки ихтисослашган автосервис ва таъмир корхоналарида, техник хизмат кўрсатиш станцияларида, таъмирлаш устахоналарида, марказлашган техник хизмат кўрсатиш базаларида ўтказилади. Таъмирлаш, ишнинг вазифаси ва характерига қараб мукаммал ва жорий турларга бўлинади. Мукаммал (капитал) таъмирлаш автомобиль ва агрегатларнинг йўқотган иш қобилиятларини қатъийлаштирилган тиклаш учун хизмат қилади ва кейинги мукаммал таъмирлашгача ёки ҳисобдан чиқаришгача янги автомобиль ва агрегатнинг 80% ресурсини таъминлаши лозим. Агрегатни мукаммал таъмирлаш уни тўлиқ қисмларга ажратиш, нуқсонларни аниқлаш, тиклаш ёки деталларни алмаштириб йиғиш, созлаш ва синашни кўзда тутади. Агрегатнинг базавий ва асосий деталлари таъмир- талаб бўлганда, уни тўлиқ қисмларга ажратиш ва иш қобилиятини жорий таъмир йўли билан тиклаш мумкин бўлмаган ҳолда, мукаммал таъмирга юборилади. Мукаммал таъмир асосан АТК ларга ва бошқа автотранспорт эгаларига хизмат кўрсатадиган ихтисослашган автотаъмир корхоналарида бажарилади.

Жорий таъмир пайдо бўлган бузилиш ва носозликларни бартараф этиш ҳамда автомобил ва агрегатларни мукаммал таъмиргача ресурс меъёрларини таъминлаш учун белгиланган. Унинг характерли ишлари қуйидагилар: ажратиш, йиғиш, чилангарлик, нуқсонларни аниқлаш, пайвандлаш, бўяш, детал ва агрегатларни алмаштириш. ЖТ да базавийлардан ташқари, чегаравий ҳолатга етган деталларни алмаштиришга йўл қўйилади. Автомобил жорий таъмирлашда мукаммал ёки жорий таъмир талаб қиладиган айрим агрегатлар, механизмлар ва деталлар алмаштирилиши мумкин. ЖТ, таъмирланган агрегат ва механизмлар навбатдаги ТХК-2 дан кам бўлмаган йўлни босгунча бузилмасдан ишлашини таъминлаши лозим. Республикада ишлатилаётган автомобиллар учун технологик ҳисобда ТХК ва Т меъёрлари ва уларни тўғрилаш коэффициентлари собиқ Иттифоқнинг 1984 йилдаги “Автомобил транспорти ҳаракат таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тўғрисида Низоми” да [3] ва 1996 ҳамда 1999 йиллардаги "Ўзбекистон Республикаси автомобил транспорти ҳаракат таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тўғрисида Низом" да [5] келтирилган. 1999 йил чиқарилган Низомда Ресубликамизда чиқарилаётган ва хориждан келтирилган янги автомобиллар меъёрлари ҳам келтирилган. Агар лойиҳаланаётган АТКлардаги автомобиллар 1984 йилдан олдин собиқ Иттифоқда ишлаб чиқарилган бўлса, у ҳолда 1963 ва 1974 йиллардаги собиқ Иттифоқ Низоми меъёрларидан фойдаланиш лозим. Ўзбекистон Республикаси "Низоми"даги меъёрлар собиқ Иттифоқ Низоми меъёрларини Республика табиий-иқлим шароитини ҳисобга олувчи (К 3 ) тўғрилаш коэффициенти қийматларига кўпайтириш орқали берилган. Истиқболли автомобилларга мўлжалланган янги корхоналар лойиҳалашда ТХК ва Т меъёрлари "АТК ларни технологик лойиҳалашнинг тармоқ меъёрлари" (ТЛТМ-01-91) дан олиш мумкин. [4]

Низомда автомобилларнинг мукаммал таъмирлашгача йўли ва мукаммал таъмирланмайдиган янги автомобилларнинг ресурс йўли 1-жадвалда келтирилган, 1-жадвал Ишлатиш шароитининг I тоифаси, республиканинг иқлимий кичик тумани IV Г учун. Ҳаракатдаги таркибнинг Русуми Ресурси, минг км. ГАЗ-2410 енгил автомобили 270 ЛАЗ-695 автобуси 324 ЗИЛ -130 юк автомобили 270 МАЗ-9397 ярим тиркамаси 288 Изоҳ: Бу меъёрлар Собиқ Иттифоқ Низоми меъёрларини Республикамиз табиий-иқлим шароитини ҳисобга олувчи тўғрилаш коэффициенти қиймати (К 3 қ0,9) га кўпайтириш орқали берилган L ГАЗ К − 2410 = 300 ⋅ 0,9 = 270 минг км. Собиқ Иттифоқ автозаводларида ишлаб чиқарилган автомобиллар учун икки босқичли техник хизмат кўрсатиш (ТХК-1, ТХК-2) тизими амал қилади. (2-жадвал). 2-жадвал Ҳаракатдаги таркибга техник хизмат кўрсатиш даврийлиги, минг.км Ҳаракатдаг и таркиб Собиқ Иттифоқ Низоми 1984й Ўзбекистон Республикаси Низоми 1999й ТЛТМ-91 ТХК- 1 ТХК- 2 ТХК- 1 ТХК- 2 ТХК- 1 ТХК- 2 Енгил автомобиллар 4 16 3,6 14,4 5 20 Автобуслар 3,5 14 3,15 12,6 5 20 Юк автомобилл ари ва улар 3 12 2,7 10,8 4 16

базасидаги автобуслар Тиркама ва ярим тиркамалар 3 12 2,7 10,8 4 16 Изоҳлар. 1. ТЛТМ-91 –технологик лойиҳалашнинг тармоқ меъёрлари истиқболий автомобилларга мўлжалланган 2. Ўзбекистон Республикаси меъёри Собиқ Иттифоқ меъёрини тўғрилаш коэффициенти қиймати (К 3 қ0,9) га кўпайтириш орқали аниқланган. АТК бўйича ТХК ва ЖТ меъёрий иш ҳажми "Ўзбекистон Республикаси автомобил транспорти ҳаракат таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тўғрисида Низом" га (1996 йил) асосан ёки Низомда автомобил русуми келтирилмаган бўлса, қайси туркумга киришига қараб ёки автомобил ишлаб чиқарган заводнинг тавсияси Ўз Р автомобил ва дарё транспорти агентлиги, Республика давлат стандарти ёки бошқа ташкилот томонидан сифатининг меъёрий талабларга мослиги ҳақидаги хулосасига асосан танлаб олинади [1]. “Ўзбекистон Республикаси автомобил транспорти ҳаракатдаги таркибига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш тўғрисидаги Низом” да ТХК ва ЖТ иш ҳажми меъёрлари, жумладан айрим автомобиллар учун қуйидаги меъёрлар келтирилган (3-жадвал). Бу меъёрлар қуйидаги шароитларга мос: - ишлатиш шароити I тоифа (К 1 қ 1,0); - асосий (базавий) автомобил (К 2 қ 1,0); - Республиканинг иссиқ, қуруқ иқлимий кичик тумани; - IV тажовузкор бўлмаган атроф-муҳит (К 3 қ 1,0); - автомобилнинг юрган йўли мукаммал таъмиргача юриладиган йўл меъёрининг 50...75% ни ташкил этади (К 4 қ 1,0);

- АТКдаги автомобиллар сони – 200...300, технологик мос гуруҳлар сони 3, (К 5 қ 1.0). 3-жадвал Ҳаракатдаги таркибнинг ТХК ва ЖТ иш ҳажми меъёрлари Ҳаракатдаг и таркиб русуми Бир марта хизмат кўрсатиш иш ҳажми, ишчи-соат ЖТ, ишчисоат/1000 км КХК ТХК-1 ТХК-2 ГАЗ-24-01 енгил автомобилл ари 0,35 2,5 10,5 3,3 ЛАЗ-695Н автобуси 0,8 5,8 24,0 6,5 ЗИЛ-130 юк автомобили 0,45 2,5 10,6 4,0 Барча турдаги ярим тиркамалар 0,3 1,0 5,0 1,45 Бошқа шароитлар қуйидаги тўғрилаш коэффициентлари орқали ҳисобга олинади. (4, 5, 6, 7, 8 - жадваллар) 4-жадвал Ишлатиш шароитларига кўра меъёрларни тузатиш коэффициенти - К 1 Ишла- тиш тоифаси Меъёрлар Техник хизмат кўрсатиш даврийлиги Жорий таъмирлаш меҳнатининг со- лиштирма ҳажми Мукаммал таъмиргача юрилган йўл Двигателла р Бошқа агрегатлар *

I 1,0 1,0 1,0 1,0 II 0,9 1,1 0,8 0,9 III 0,8 1,2 0,7 0,8 IV 0,6 1,5 0,5 0,6 *- Автомобил учун ҳам шу қийматларни олиш мумкин. 5-жадвал Ҳаракатдаги таркибнинг турлари ва унинг ишини ташкил этишга кўра меъёрларни тузатиш коэффициенти - К 2 Ҳаракатдаги таркиб тури ва унинг ишини ташкил этиш Меъёрлар ТХК ва ЖТ меҳнат ҳажми Агрегатларнинг мукаммал таъмиргача юрган йўли * Заҳира қисмлар сарфи 1 2 3 4 База (асос) автомобили 1,00 1,00 1,00 Мингашма шатакчилар 1,1 0,95 1,05 Бир тиркамали автомобиллар 1,15 0,9 1,1 Икки тиркамали автомобиллар 1,2 0,85 1,2 5 км дан ортиқ масофада ишлайдиган ўзи ағдаргич автомобиллар 1,15 0,85 1,2 Бир тиркамали ёки қисқа масофада (5 км.гача) ишлайдиган ўзи ағдаргич автомобиллар 1,2 0,8 1,25 Икки тиркамали ўзи ағдаргич автомобиллар 1,25 0,75 1,3 Ихтисослаштирилган 1,1 - -

ҳаракатдаги таркиб (ускуналарнинг мураккаблигига кўра) 1,2 * - Автомобил учун ҳам шу қийматларни олиш мумкин. 6-жадвал Иқлим шароитига кўра меъёрларни тўғрилаш коэффициенти - К 3 К 3 = К 3 I ⋅ K 3 II Иқл имга кўра кичи к туман Туманнинг тавсифи Меъёрлар Заҳир а қисмлар сарфи Техник хизмат кўрса- тиш даврий- лиги Жори й таъмир- лаш меҳнати Мукаммал таъмир- лаш меҳнати- нинг солиштирма ҳажми 1 2 3 4 5 6 IV Г Коэффициент К 3 I Иссиқ қуруқ х 1,0 1,0 1,0 1,0 IV А Жуда иссиқ х қуруқ 0,9 1,1 0,9 1,1 Коэффициент К 3 II Қорақалпоғистон республикасининг Орол денгизи чегарасида жойлашган иқлими тажовузкор туманлар 0,9 1,1 0,9 1,1 7-жадвал Жорий таъмирлашнинг солиштирма меҳнат ҳажми (К 4 ) ва ишлатиш бошлангандан буён юрилган йўлга кўра, ТХК ва ЖТ да туриш муддати (К I 4 ) меъёрларини тузатиш коэффициентлари

Ишлатиш бошлангандан буён юрилган йўлнинг мукаммал таъмир даврийлигига нисбатан улуши Автомобиллар Енгил автомобил- лар Автобусл ар Юк автомобиллари К 4 КI 4 К 4 КI 4 К 4 КI4 0 дан 0,25 гача 0,4 0,7 0, 5 0, 7 0,4 0,7 0,25 дан 0,5 гача 0,7 0,7 0, 8 0, 7 0,7 0,7 0,5 дан 0,75 гача 1,0 1,0 1, 0 1, 0 1,0 1,0 0,75 дан 1,0 гача 1,4 1,3 1, 3 1, 3 1,2 1,2 1,0 дан 1,25 гача 1,5 1,4 1, 4 1, 4 1,3 1,3 1,25 дан 1,5 гача 1,6 1,4 1, 5 1, 4 1,4 1,3 1,5 дан 1,75 гача 2,0 1,4 1, 8 1, 4 1,6 1,3 1,75 дан 2,0 гача 2,2 1,4 2, 1 1, 4 1,9 1,3 2,0 дан ортиқ 2,5 1,4 2, 5 1, 4 2,1 1,3 8-жадвал Техник хизмат кўрсатиш ва жорий таъмирлаш иш ҳажми меъёрларини автомобиллар сони ва технологик мос келувчи гуруҳлар сонига боғлиқ ҳолда тўғрилаш коэффициенти - К 5 Автотранспорт корхонасида хизмат кўрсатиладиган ва таъмирланадиган автомобиллар сони Ҳаракатдаги таркибнинг технологик мос келувчи гуруҳлари сони 3 дан кам 3 3 дан ортиқ 100 гача 1,15 1,2 1,3

100 дан 200 гача 1,05 1,1 1,2 200 дан 300 гача 0,95 1,0 1,1 300 дан 600 гача 0,85 0,9 1,06 600 дан ортиқ 0,8 0,85 0,95 Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлашнинг фирмавий тизимлари Бу тизимлар режавий-огоҳлантирувчи стратегияга асосланган бўлиб, автомобил заводлари томонидан ишлаб чиқилади. Хар бир автомобилга уни эксплуатация қилиш бўйича қўлланма ва сервис китобчаси ҳавола қилинади. Қўлланмада автомобилни ишга тушириш, унинг техник таснифи, бошқариш тизимлари ва кузов жиҳозларининг ўрнашиши, автомобилга техник хизмат кўрсатиш ҳақида кўрсатмалар келтирилади. Автомобил Сервис китобчасида автомобил ва унинг эгаси тўғрисида маълумот, заводнинг кафолати ва автомобилни сотишга тайёрлаш, бепул хизмат кўрсатиш, кафолатли таъмир, даврий техник хизмат кўрсатиш ва уни китобчада белгилаб бориш тўғрисида маълумотлар келтирилади. Баъзи автомобиллар (Волга, Москвич, Жигули ва бошқалар) таъмири бўйича махсус адабиётлар чоп этилган. Фирмавий техник хизмат кўрсатиш, одатда, ўзгармас даврийлик билан ўтказилиши режалаштирилади ва унинг даврийлиги ривожланган мамлакатларда шахсий енгил автомобилларнинг ўртача юрган йўли – 15 минг км.га тенглашади. ( ВАЗ -2110, 2112, Волво -400,700,900, Мацда 626, KJA MotorsSpectra, Rio, Magentis Sportage, Carnival ва бошқ .). Оғир эксплуатация шароити учун “Мазда” автомобили ТХК даврийлиги 1,5 марта қисқартирилиши (10 минг км) тавсия этилади. Иссиқ иқлим шароитида “ВАЗ”, “Нексия” ва бошқа русумли автомобиллар учун ҳам ТХК даврийлиги қилиб 10 минг км тавсия қилинади. Ҳар қайси навбатдаги ТХК тури ўзининг амаллар номига эга ва у олдингиси билан 47-78% мос тушади (9-жадвал)

9-жадвал ВАЗ-2110 автомобил учун ТХК босқичлари меъёрлари тавсифи Сер вис талони рақами Ишлаш давомийлиги, минг.км Йириклаштирилган амаллар сони Ўртача иш ҳажми меъёрла ри, ишчи- соат Жами Олдинги хизмат кўрсатиш билан мос ке- лади, % 2 15 24 - 2,62- 2,80 3 30 37 62 5,85 4 45 27 78 4,69 5 60 37 70 6,85 6 75 25 76 3,88 7 90 38 47 7,74 8 105 24 №2 талонга мос келади 2,80 Tоyota ва UZ DEAWOO автомобиллари учун ТХК даврийлиги 10 минг км олинган, аммо иш ҳажмлари тоқ талонли (№ 1,3...) ТХК лар учун қайтарилади жуфт талонли (№ 2,4...) ТХК лар учун эса, ўзгариб боради [9] (10-жадвал). 10 - жадвал Tayota ва UZ DEAWOO автомобиллари учун ТХК меъёрлари Даврийл ик минг.км Иш ҳажми, ишчи-соат LC Prado Camry 2.4 Corol la Tico Damas Nexia 10 000 2.0 1.2 1.2 3 3 3 20 000 3.6 2.2 2.2 4 4.5 4

30 000 2.0 1.2 1.2 3 3.2 3 40 000 7.1 0 0 4.5 4.7 4.5 50 000 2.0 1.2 1.2 3 3.2 3 60 000 3.6 2.2 2.2 4.5 4.7 4.5 70 000 2.0 1.2 1.2 3 3.2 3 80 000 7.1 6 6 4.5 4.7 4.5 90 000 2.0 1.2 1.2 4.5 4.7 4.5 100 000 6.6 2.2 2.2 Аммо KJA Motors автомобиллари учун ТХК даврийлиги 15 минг км олинган, иш ҳажмлари эса хар қайси талон учун ҳар ҳил белгиланган [9]. Баъзи заводлар автомобил ёшига қараб иш хажмининг ошишини кўзда тутади. Масалан, ВАЗ да иш ҳажмини 5-8 йил ишлаш давомийлигида – 10%, 8 йилдан ортиғида – 20 % ошириш тавсия қилинади. Завод тавсияларида одатда, жорий таъмир иш ҳажмлари кўрсатилмайди. Бу эса, автомобиллар ишончлилиги умумий баҳосини (ТХК ва ЖТ меъёрлари), ишлаб чиқариш минтақаларидаги постларни, устахоналарнинг технологик ҳисобини қийинлаштиради. Фирмавий сервис хизмат кўрсатишда техник хужжатларнинг бут эмаслиги (айниқса автомобил эгаларига етказилмаслиги), ишлаш шароити ҳисобининг сустлиги, жорий таъмир иш ҳажмининг йўқлиги бу тизимнинг камчилиги ҳисобланади. Автомобилларнинг халқаро алмашинуви (экспорт, импорт, лизинг, туризм) ни ҳисобга олиб, автотранспорт ва ахборот компаниялари (масалан “Оутодейт” компанияси ва бошқалар) томонидан 40-45 заводнинг 600-700 турдаги енгил автомобиллари учун ТХК ва Т тизимида қўлланиладиган иш ҳажми меъёрлари, автомобилнинг диагностик параметрлари чоп этилиб борилади.

Техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш меъёрларини ресурслар бўйича тўғрилаш Ресурслар бўйича тўғрилашнинг асосий вазифалари қуйидагилардир: - объектив таъсир кўрсатадиган омилларнинг АТЭ меъёрларига таъсирини сон жиҳатдан ҳисобга олиш; - тариф ва таннарх ўзгаришида текширувчи ташкилотлар (солиқ ва транспорт инспекцияси, прокуратура, маҳаллий маъмурият) олдида ҳуқуқий асосларга эга бўлиш ва бошқалар. Ресурс бўйича тўғрилашда эталонга нисбатан берилган шароит учун тўғрилаш коэффициентлари ёрдамида АТЭ меъёрлари ўзгартирилади. Муайян шароит учун АТЭ меъёрлари қуйидагича аниқланади: 1) ТХК даврийлиги: L i = L i M ⋅ K 1 ⋅ K 3 , (1) 2) Автомобилнинг мукаммал таъмиргача ёки ресурс йўли: L K = L M K ⋅ K 1 ⋅ K 2 ⋅ K 3 , (2) 3) ТХК иш ҳажми: t iTXK = t iTXKM ⋅ K 2 ⋅ K 5 , (3) 4) Жорий таъмирлаш иш хажми: t ЖТ = t ЖТ M ⋅ K 1 ⋅ K 2 ⋅ К 3 ⋅ К 4 ⋅ К 5 , (4) бу ерда: L M i , L M K , t iTXK M , t ЖТ M - ТХК даврийлиги, мукаммал таъмиргача ёки ресурс йўли, ТХК иш ҳажми ва ЖТ иш хажмининг меъёрий қийматлари (Низомдан олинади); К 1 - ишлатиш шароитини ҳисобга олувчи коэффициент (4-жадвал); К 2 - автомобил турини ва унинг ишини ташкил қилинишини ҳисобга олувчи коэффициент (5-жадвал); К 3 - иқлим шароитини ҳисобга олувчи коэффициент (6-жадвал); К 4 - автомобилнинг ишлатиш бошлангандан буён юрган йўли (ёки “ёши”) ни ҳисобга олувчи коэффициент (7- жадвал); К 5 – автомобиллар сони ва мос гуруҳини ҳисобга олувчи коэффициент (8- жадвал).

Мисол. Иссиқ иқлим худудида III ишлатиш шароити тоифасида ишлаётган автопоезд КамАЗ-5320+ГКБ 8328-030 нинг мукаммал таъмиргача босган йўли ҳамда биринчи ва иккинчи ТХК лар даврийлиги аниқлансин. Ечим: Ўзбекистон Республикаси 1966 йил Низомидан қуйидаги меъёрларни танлаб оламиз. L М МТ қ 270 000 км, L М 2 қ 108 00 км, L 1 М қ 3600 км, К 1 қ 0,8; К 2 қ 0,9; К 3 қ 1,0. Мукаммал таъмиргача босган йўли: L МТ = L М МТ ⋅ К 1 ⋅ К 2 ⋅ К 3 = 270000 ⋅ 0,8 ⋅ 0,9 ⋅ 1,0 = 204400 км ТХК-1 даврийлиги: L 1 = L 1 М ⋅ К 1 ⋅ К 3 = 3600 ⋅ 0,8 ⋅ 1,0 = 2880 км ТХК-2 даврийлиги: L 2 = L М 2 ⋅ К 1 ⋅ К 3 = 10800 ⋅ 0,8 ⋅ 1,0 = 8640 км

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР 1. Асатов Э.А., Тожибоев А.А. «Ишончлилик назарияси ва диагностика асослари». Ўқув қўлланма.- Т.: «Эзгулик манбаи нариёти», 2006.- 160 б. 2. Надёжность в технике. Методў оценки показателей надёжности по экспериментальнўм даннўм. Методические указания. РД50-690-89., М.: Издательство стандартов, 1990 –132 с. 3. Эксплуатация дорожнўх машин. Учебник для вузов / А.М. Шейнин, Б.И. Филиппов, В.А. Зорин и др.: Под ред. А.М. Шейнина. – М.: Транспорт, 1992 –328 с. 4. Я.Б. Шор, Ф.И. Кузьмин. «Таблицў для анализа и контроля надёжности» М.: Издательство «Радио», 1968. – 288 с. 5. Проников А.С. Параметрическая надёжность машин. -М.: Изд-во им. Н.Э. Баумана, 2002.-560с. 6. Техническая эксплуатация автомобилей: Учебник для ВУЗов. 4-е изд., перераб. и дополн. / Е.С.Кузнецов, А.П.Болдин, В.М. Власов и др.-М.: Наука, 2004. 535 с. 7. Техническая эксплуатация автомобилей: Учебник для ВУЗов. / Под ред. Г.В. Крамаренко. 2-е изд., перераб. и доп. / и др. - М.: Транспорт, 1983. - 488 с. 8. Диагностика технического состояния автомобилей. Говоруҳенко Н.Я. Изд-во «Транспорт», 1970 г., стр. 1-256. 9. Мирошников Л.В. и др. Диагностирование технического состояния автомобилей на автотранспортнўх предприятиях. М., «Транспорт», 1977.

Похожие

Автомобилларга техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш (тхк ва т) тизими

Автомобилларга сервис усулида хизмат кўрсатиш

Автомобилларнинг электр жиҳозларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси

Автомобилларни таъмирлаш ва уларга техник хизмат кўрсатиш фанини предмети

Бошқариш механизмларига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишлари технологияси