Автомобиллар техник ҳолатининг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар - Транспорт - Рефераты

Автомобиллар техник ҳолатининг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Автомобиллар техник ҳолатининг ўзгаришига таъсир этувчи омиллар Техник ҳолатнинг эксплуатация шароитида ўзгариш сабаблари: -деталларнинг юкланиш даражаси; -деталларнинг бир − бирига нисбатан ўзаро ҳаракати; - деталлар материалларида физик-кимёвий ўзгаришлар; -ташқи муҳитнинг таъсири (қуёш радиацияси, ҳарорат, намлик, шамол тезлиги, ҳаво таркибидаги чанг миқдори ва ҳ. к); -бошқа сабаблар. Объектларнинг тузилмавий параметрлари вақт бўйича шакл ва бошқа ўзгаришларга мойил бўлади ва, натижада, ейилиш, занглаш, чарчаш бузилишлари, пластик шакл ўзгаришлар, ҳарорат таъсиридаги бузилишлар, емирилиш, эскириш ва бошқа жараёнлар рўй беради. Эскириш − бу э ксплуатация жараёнида автомобил техник ҳолати параметрларининг доимий ва узлуксиз ташқи муҳит таъсирида ўзгаришидир. Масалан, резина-техник буюмлари ўзининг мустаҳкамлигини ва эластиклигини оксидланиш, иссиқ ёки совуқ ҳарорат, намлик, қуёш радиацияси ҳамда мой, ёнилғи ёки суюқликларнинг кимёвий таъсирида йўқотади. Мойлаш материаллари ейилганлик махсулотлари билан ифлосланади, қовушқоқлик ҳарактеристикалари ёмонлашади, улардаги қўшилмаларнинг кучи йўқолади ва ҳ.к. Мисол тариқасида автобусларнинг 0...100 минг км эксплуатацияси давомидаги бузилишларини кўриб чиқамиз (2.1-жадвал). 2.1-жадвал Тошкент шаҳрида эксплуатация қилинган ПАЗ-3205 ва Отайўл автобуслари 100 минг км гача юрганда содир бўлган бузилишлари рўйхати Т .р. Бузилишлар сабаблари Бузилиш улушлари, % ПАЗ- 3205 Отайўл 1 Ейилиш 54,68 59,9

. 2 . Пластик деформация ва емирилиш, шу жумладан: узилиш, қирқилиш, кесилиш чўзилиш, эгилиш, эзилиш 15,46 6,44 9,02 16,04 13,06 2,98 3 . Чарчаш бўйича емирилиш, шу жумладан: дарз кетиш синиш майдаланиш, қатламларга ажралиш 10,34 0,77 3,71 5,86 9,21 1,37 2,98 4,86 4 . Иссиқ ҳолатда бузилиш, шу жумладан: куйиш, қисқа туташув ёниб кетиш кўмир ҳолатига келиш 6,01 1,49 2,52 2,00 9,39 9,39 − − 5 . Бошқа сабаблар 13,51 5,46 Жами 100,00 100,00 Автомобилнинг физик эскириши асосан емирилиш, занглаш ва ейилиш жараёнида юз беради. Емирилиш деталларга даврий юкламалар таъсир этганда рўй беради. Бундай юкламалар деталларнинг бардошлилик чегарасидан юқори бўлади. Секинаста пайдо бўладиган чарчаш дарзлари маълум юкламалар сонидан кейин деталларни чарчаш емирилишига олиб келади. Деталларнинг чарчаш мустаҳкамлиги асосида (масалан, рессоралар, кронштейнлар, ярим ўқлар, рама) ва, асосан, оғир эксплуатация шароитларида уларнинг чидамлилиги аниқланади. Занглаш (коррозия) атроф-муҳитнинг деталга тажовузкорона таъсиридан келиб чиқади. Бунда металл оксидланади, мустаҳкамлиги пасаяди, ташқи

кўриниши ёмонлашади. Занглашнинг асосий сабаблари - ташқи муҳитдаги туз эритмалари, сув ва тупроқдаги кислоталар ва ишлатилган газлардаги айрим элементлар. Занглашга кўпроқ кузов, кабина, рама, таъминот ва совитиш тизимлари, қувур ўтказгичлар мойил бўлади. Кузовнинг занглашга бардошлиги унинг чидамлилигини белгилайди. Автомобил деталларининг ейилиши асосан ишқаланишга боғлиқ. Ишқаланиш деб ўзаро боғланишда ишлайдиган икки жисм (детал)нинг бир-бирига нисбатан силжишида пайдо бўладиган қаршиликка айтилади. Жисмларнинг силжиш йўлида пайдо бўладиган ишқаланиш кучини бартараф этиш ишқаланиш иши деб айтилади. Деталлар ейилишининг жадаллиги ишқаланиш ишига, унинг йўлига ва ишқаланиш шароитларига боғлиқ. Айланаётган деталлар учун ишқаланиш йўли (масалан, тирсакли валнинг подшипниги) вал айланишлари сонининг унинг айлана узунлигига кўпайтмаси билан топилади. Тўғри ҳаракат қилаётган деталлар учун эса (масалан, поршен ҳалқалари) ишқаланиш йўли юришлар сонининг юриш узунлигига кўпайтмаси билан аниқланади. Ишқаланиш асосан уч турдан иборат: а) Қ уруқ ишқаланиш . Бундай ишқаланишда объектнинг сиртлари бевосита туташиб, бир-бирига ўзаро таъсир кўрсатади. Улар орасида мой бўлмайди (масалан, автомобил ғилдиракларининг тормоз устқўймалари билан барабанлари ёки илашув муфтаси дисклари орасидаги ишқаланиш). Қуруқ ишқаланишда туташган деталлар микронотекисликларининг бир-бирига тегишидаги қаршиликлар ва унда пайдо бўладиган молекуляр илашув натижасида ишқаланиш кучи содир бўлади. Молекуляр илашувлар эса микронотекисликлар контактларида жуда катта солиштирма босимларнинг вужудга келиши натижасида пайдо бўлади. б) Суюқ ишқаланиш - ички ишқаланиш ёки гидродинамик ишқаланиш деб ҳам аталади. Объектнинг ишқаланаётган сиртлари орасидаги мой қатлами сиртнинг микронотекисликларини кўмиб кетади ва натижада

ишқаланиш фақат молекулаларнинг мой қатламидаги ҳаракатидан пайдо бўлади. Бу тур ишқаланишда ишқаланиш кучи мойнинг ички қаршилиги ҳисобига содир бўлади. Суюқ ишқаланиш тирсакли вал подшипнигида, ишлаш тартиботининг турғунлиги шароитида кузатилади. в) Чегаравий ишқаланиш . Бундай ишқаланиш юқори солиштирма юклама шароитларида, фақат шу деталлар сиртига шимилган мой молекулалари қатламлари билан чегараланган пайтда содир бўлади. Масалан, узатмалар қутиси, орқа кўприк бош узатмаси тишли ғилдираклари, зўлдирли подшипниклар ва х. к.. Ейилиш деб ўзаро боғланишда ишлайдиган детал сиртқи қатламларининг ишқаланиш кучлари ва улар билан бирга содир бўладиган мураккаб физиккимёвий жараёнлар таъсиридаги емирилишига айтилади. Ейилганлик - ўзаро боғланишда ишлайдиган деталларнинг ейилиши натижаси бўлиб, у ўлчамлар, шакллар, ҳажм ва оғирликлар ўзгаришида намоён бўлади. Ейилганлик оқибатида ўзаро боғланишда ишлайдиган сиртлар емирилади, кинематик алоқалар бузилади ва натижада узел ёки механизм ишдан чиқади. Ейилиш турларининг таснифи . Ейилиш ўз навбатида қуйидаги турларга бўлинади: а) Механик ейилиш : - абразив ейилиш - ишқаланаётган сиртлар орасида жойлашган қаттиқ абразив заррачаларнинг (чанг, қум ва бошқалар) кесувчанлик таъсири натижасидир (колодка ва барабан, шкворен бирикмаси, рессорнинг бармоқ ва втулкаси ораларидаги ейилишлар). Абразив заррачалар таркибига ишқаланаётган деталларнинг ейилиш маҳсулотлари ҳам киради; - шакл ўзгариши натижасидаги ейилиш - деталларга жуда катта юкламалар таъсир этганда рўй бериб, унинг натижасида сирт қатламларининг силжиши кузатилади ва деталларнинг ўлчамлари ўзгаради (масалан тормоз механизмидаги бронзали эксцентрик втулка ва х. к.);

- мўрт бузилиш ейилиши - ишқаланаётган деталлардан бирининг сиртқи қатлами ишқаланиш ва парчинланиш натижасида мўртлашиб, бузилиб кетади ва ўз остидаги бўш қатламларни очиб қўяди. Бундай бузилишлар, асосан, эгилувчан (пўлат) ёки мўрт (чўян) деталларнинг оқувчанлик ёки мустаҳкамлик чегараларидан ўтиб кетганда содир бўлади; - чарчаш натижасидаги ейилиш - ишқаланаётган деталга унинг чидамлилик чегарасидан юқорироқ даврий юкламалар таъсири оқибатида юзага келади (масалан, подшипник зўлдирларининг чопиш йўлаклари). б) Молекуляр-механик ейилиш: - адгезион ейилиш -ишқаланаётган сирт материалларининг молекуляр илашуви натижасида пайдо бўлади. Бундай ейилиш механизмларнинг мослашув (чиниқтирув) даврида кузатилади ва механизмларнинг тирналишига, ҳаракатланмаслигига ва бузилишига олиб келади. Шунинг учун мослашув даврида автомобилларга навбатдаги сервис хизмати кўрсатилишидан олдин «бепул сервис хизмати кўрсатиш» белгиланган (ЎзДЭУ автомобиллари учун 1000...2000 км; СамКочАвто − 3000...4000 км оралиғида); - атомлар танлаб ўтиши шароитидаги ейилиш − спиртглицеринли аралашма билан мойланиб ишлайдиган “пўлат − бронза” жуфтларида кузатилади. Бу шароитда пўлат детал юзаларида қалинлиги 1...2 мкм бўлган мис парда ҳосил бўлади ва, натижада, ишқаланиш кучи тахминан 10 мартага камайиб, жуфтликнинг ейилишини секинлаштиради. Худди шундай ҳодиса “пўлат – пўлат” жуфтлигида ишлайдиган машиналарда, масалан, рўзғор совитгичининг компрессоридаги фреон аралашма билан мойланадиган қисмларда ҳам кузатилади. в) Коррозион - механик ейилиш . Бундай ейилиш механик ейилиш ва атроф-муҳитнинг тажовузкорона таъсири остида пайдо бўлиб, ишқаланиш сиртларида беқарор оксид пардалари ҳосил бўлади, сиртлар механик ишқаланиш натижасида сидирилади ва жараён такрорланаверади. Бундай ейилиш занглаш элементлари (олтингугурт, органик кислоталар) таъсирида

цилиндр-поршен гуруҳларида, гидрокучайтиргичларда, гидравлик юритмали механизмларда кузатилади. Кичик тебранишлар ва атроф-муҳитнинг тажовузкорона таъсири остида содир бўладиган ейилишлар фреттинг-коррозия ейилишлари деб аталади (масалан, тирсакли вал бўйинчаларининг вкладишлари ва у ётган асос орасида); г) Кавитацион ейилиш. Кавитацион ейилиш суюқлик оқимида пайдо бўладиган ҳаво пуфаклари ёрилиши натижасидаги жуда кўп гидравлик зарбалар таъсирида рўй беради. Автомобилнинг айрим деталлари бундай бузилишга мойил (цилиндрларнинг ҳўл гильзалари, сув насосининг парраги ва бошқалар); д) Эрозион ейилиш деталга нисбатан ҳаракатланаётган суюқлик ёки газ таъсирида детал сиртидан металл бўлакчаларининг ажралиб чиқишида намоён бўлади. (Масалан, двигател клапани, карбюратор жиклёри ва бошқалар). Автомобил деталлари ейилишининг ҳарактерли қонуниятлари 2.3- расмда келтирилган.

Похожие

Техник тизимларнинг ишлаб чикариш таркибига ва шакллаштириш услубига таъсир этувчи омиллар.

Автомобиллар техник эксплуатациясининг ривожланиш истикболлари

Транспорт воситаларининг иш шароитлари. Транспорт воситалари унумдорлигига таъсир этувчи омиллар ва экология.

Хавфсиз ҳаракатланишни таъминлашда транспорт воситалари техник ҳолатининг аҳамияти

Йўлнинг ишлаш шароитига таъсир этувчи табиий омиллар. ЎзР худудида табиий иқлим шароитларининг ўзгариш қонуниятлари.