Avtomobil transportida ortish-tushirish ishlarini - Транспорт - Рефераты

Avtomobil transportida ortish-tushirish ishlarini

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68 KB

A vtomobil transportida ortish-tushirish ishlarini tashkil etish va mexaniatsiyalash. Reja. 1. Transport vositalarining ortish va tushirish punktlarida turish vaqti meyorlari . 2. Ortish-tushirish punktlari va ularning o‘tkazuvchanligi . 3. Ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalash vositalarini tanlash . 4. Orti sh -tushirish mashinalarining ish unumi . 5. Uyib tashiluvchi yuklarni ortish-tushirish ishlarini tashkil etish va mexanizatsiyalash. 6. O g‘ ir va ulkan yuklarni statsionar va ko‘chma kranlar yordamida ortish-tushirish . 7. Yuk oluvchi va tashuvchi moslamalar .

Har qanday yuk tashish transport jarayonini amalga oshirishda yuklarni transport vositasiga ortish bilan bogliq sermehnat, ba’zida esa jismonan ogir ish bajarishga to‘gri keladi. Tashish nihoyasiga yetganda esa yuklarni tushirish zarur bo‘ladi. Yuularni tushirish ham sermehnat hamda jismonan ogir ishlardan biridir. Ortish-tushirish ishlari asosiy va qo‘shimcha operatsiyalardan iborat bo‘ladi. Asosiy operatsiyalarga quyidagilar kiradi: shtabellar yoki boshqa saqlash joylaridan yuklarni olish; ortish joyiga keltirish; transport vositasiga ortish; tushirishda shu operatsiyalarning aksi bajariladi. +o‘shimcha operatsiyalarga quyidagilar kiradi: yuklarni taraga joylash va zaruriyatga ko‘ra markirovkalash; tarozidan o‘tkazish (hajmini o‘lchash); xujjatlarni tayyorlash; yuklarni boglab mahkamlash yoki boglovdan bo‘shatish, ustini brezent bilan yopish va boshqalar. Amaliyotda avtomobillarni ortish-tushirish opearsiyalarda bekor turish vaqti ularning liniya (ish)da bo‘lish vaqtlarining uchdan biriga to‘gri keladi. Avtomobil transporti uchun xarakterli bo‘lgan qisqa masofalarga yuk tashishda ba’zi yuklar uchun avtomobillarning ortish-tushirish operatsiyalarida bo‘lish vaqti ulushi 50 va undan ham ortiq foizlarni tashkil etadi. Shularga ko‘ra, transport vositalaridan foydalanish samaradorligi o‘zgarib turadi. Ortish-tushirish ishlarini to‘gri tashkil etish va ularni zaruriyatga ko‘ra mexanizatsiyalash avtomobillarning bo‘sh turish vaqtlarini hamda tashish bilan bogliq xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Avtomobillarda yuk tashishni tashkil etish amaliyotida yuk ortish-tushirish joylarida avtomobillarning barcha bekor turish (sababidan qat’i nazar) vaqtlari orti- tushirish vaqtiga kiritiladi. Ortish-tushirish vaqti quyidagi elementlardan iborat: kutib qolish vaqti; avtomobilning manyovr qilishiga sarflangan vaqt; ortish-tushirishning o‘ziga sarflangan vaqt; xujjatlarni rasmiylashtirishga sarflangan vaqt. Mexanizatsiyalashtirilmagan ortish-tushirish ishlarida barcha operatsiyalar ishchilarning qo‘l mehnati bilan bajariladi. Mexanizatsiyalashtirilgan ortish- tushirish ishlarida esa barcha operatsiyalar turli mashina va mexanizmlar

yordamida bajariladi. Mexanizatsiyalashtirilgan ortish-tushirish usulini qo‘llash transport vositalarining ayni operatsiyalarni bajarishda bekor turib qolishini kamaytiribgina qolmay, ogir va sermehnat operatsiyalarni bajarishni yengillashtiradi. Yuk ortish-tushirish ishlarini bajarishda 16 yoshdan kichik bo‘lgan shaxslarni ishlatish qat’iyan man etiladi. Y o‘l yordamida bilan bir yerdan ikkinchi yerga tashiluvchi yuklar 16 dan 18 yoshgacha bo‘lgan o‘spirin yigitlar uchun 16,4 kg va qizlar uchun 10,25 kg, ayollar uchun 80 kg dan ortiq bo‘lmasligi shart. 80 kg dan ortiq yuklarni bir yerdan ikkinchi yerga ko‘chirish yoki ortish- tushirish ishlarini bajarish faqatgina mexanizmlar yordamtda amalga oshirilishi zarur. 1. Transport vositalarining ortish va tushirish punktlarida turish vaqti meyorlari . Avtomobillarda yuk tashishni tashkil etish va tezkor rejalashtirishda, ekspluatatsion hisoblarni bajarishda hamda avtotransport korxonasi yuk egalari bilan shartnomalar tuzishda avtomobil (avtopoyezdlar)ning ortish va tushirish punktlarida turish vaqti muyayan meyor darajasida bo‘lishiga erishish lozim. Ko‘p yillik tajribalar shuni ko‘rsatadiki, ortish-tushirish ishlarini bajarishda avtomobillarning ayni operatsiyalarda bekor turish vaqtlari mexanizatsiyalashtirilgan yoki mexanizatsiyalashtirilmagan usullar uchun defferensiallangan bo‘lishi lozim. 2. Ortish-tushirish punktlari va ularning o‘tkazuvchanligi. Ortish-tushirish punkti deganda har qanday yuk jo‘natish yoki qabul qilish, ba’zi hollarda esa jo‘natish va qabul qilish obektlari tushuniladi. Bularga sanoat korxonalari, qurilish maydonlari, savdo bazalari va shunga o‘xshash obektlar kiradi. Ortish-tushirish obektlarining o‘tkazuvchanlik xususiyati deyilganda bunday punktlarda bir soat davomida ko‘pi bilan qatcha miqdordagi transport vositasi birligi bo‘lishi tushuniladi. Aksariyat hollarda transport vositalari soni o‘rniga tonna o‘lchamdagi bir soat ichida ortiluvchi yoki tushuriluvchi yuk

hajmlari qabul qilinadi. Har qanday punktning o‘tkazuvchanlik xususiyati Q o(t) , shu punktdagi ortish yoki tushirish posti miqdori va har bir tonna yukni ortish yoki tushurish uchun zarur vaqt i o(t) ga hamda ortish va tushirish ishlarining tashkil etilishi, omborning yuk oboroti va uning jihozlanganligiga bogliqdir. Bir o‘rin (post)ning bir soatdagi o‘tkazuvchanlik xususiyati.) ( ) ( /1 То То Q   , t / soat; Agar ayni punktda X o(T) o‘rin bo‘lsa, н То То Х Q     ) ( ) ( / , t / soat; bunda  n -avtomobillarning ortish yoki tushurish o‘rinlariga notekis kelish koeffitsiyenti. Biror punktning o‘tkazuvchanlik xususiyati bir soat ichida nechta avtomobil (avtopoyezd)ga yuk ortilganligi yoki tushurilganligi bilan ham aniqlanishi mumkin. Doimiy ortish-tushirish punktlari quyidagi kompleks jihozlarga ega bo‘lishi kerak: 1) yuk xovlisi maydonlarida bemalol harakatlanishni ta’minlovchi kiruv yo‘llari; 2) zarur miqdordagi ko‘tarish-eltish mashina va mexanizmlari, zaruriyatga binoan kichik mexanizatsiya vositalari; 3) yuklash ishlari xarakteriga ko‘ra usti yopiq binolar va omborlar, yuk saqlash uchun ochiq va yarim ochiq (ayvon) maydonchalar; 4) yuk egalari va transport vositalari bemalol foydalana oladigan tarozilar; 5) qorongida ishlash uchun atrofni yoritish jihozlari; 6) xizmat va maishiy binolar. Ortish-tushirish joylari soni mazkur punktning o‘tkazuvchanlik xususiyatiga mos bo‘lishi, ya’ni 1 soat ichida zarur bo‘lgan yuklash operatsiyasi hajmi yoki

avtomobillar soniga munosib bo‘lishi lozim. Ma’lum T soatda Q tonna yukni ortish yoki tushirish uchun zarur bo‘lgan joylar miqdori quyidagicha aniqlanadi:Т Q Х н То То То / ) ( ) ( ) (    . Agar yuklanuvchi tonna yuklar o‘rniga o‘sha vaqt ichida yuklanuvchi avtomobillar soni A o(T) berilgan bo‘lsa, yuklov joylari soni quyidagicha aniqlanadi: Т q А Х н То ст н То То / ) ( ) ( ) (     orti-tushirish punktlarini joylashtirishda yuk hovlilariga omborlarning joylashganligi, ularga keluvchi yo‘llarning qulayligi, ortish-tushirish mashinalarini joylashtirish va boshqa ekspluatatsion-texnik talablarni inobatga olish zarur. Ortish-tushirish ishlarini tashkil etishda bir vaqtning o‘zida bir necha postlarga zarurat bo‘lsa, ularga qo‘yiluvchi avtomobil (avtopoyezdlar)ni hisobga oluvchi ish fanti uzunligini aniqlash zarur. Avtomobillarni ortish-tushirishga qo‘yilishi yon tomonlama, orqa tomonlama hamda qiya burchak usulda bo‘lishi mumkin. Yuklov fronti quyidagi nisbatlarga binoan aniqlanadi: avtomobillarni yon tomonlama qo‘yishda м а а L Х Lф а ТО , ) ()(    avtomobillarni orqa tomonlama qo‘yishda м b b В Х Lф ТО , ) ()(    bunda: Lf-ortish yoki tushirish fronti uzunligi; La-avtomobil uzunligi; V-avtomobil eni; a va b-avtomobillar orasidagi masofa. 3. Ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalash vositalarini tanlash . Ortish-tushirish mashina va mexanizmlari turini tanlash deyilganda yuqori samara bilan foydalanish maqsadida ularning texnik, ekspluatatsion va ekalogik

sifatlarini aniqlash va baho berish tushuniladi. Bunday tanlovlar, ko‘pincha muayyan punktdagi mexanizatsiyalash usullariga, ya’ni aniq sharoit hamda texnologik jarayonlarga bogliqdir. Ortish-tushirish ishlarini kichik va katta mexanizatsiyalashgan ajratish mumkin. Ortish-tushirish operatsiyalarini kichik mexanizatsiyalashda oddiy mexanzmlar va turli moslamalar (blok, chigir, qo‘l kuchi bilan ishlovchi ko‘chma kranlar, harakatlanuvchi aravalarga o‘rnatilgan jihozlar va h.k.) ishlatiladi. Ortish-tushirish ishlarini katta mexanizatsiyalashda, odatda. Kichik mexanizatsiya jihozlari o‘rniga, yuqori unumli, statsionar va ko‘chma murakkab yuklash mashina va mexanizmlari ishlatiladi. Doimiy, ko‘p massali barqaror yuk oboroti bo‘lgan ortish-tushirish punktlarida (temir yo‘l katta bekatlarida, suv xavzalari port va bekatlarida, yirik (ombor)larda, ulkan sanoat korxonalarida) katta mexanizatsiyalashni qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Barcha ortish-tushirish ishlarida ishlatiluvchi mexanizmlarni asosiy uch guruhga: statsionar (ko‘chmas), ko‘chma hamda transport vositalariga o‘rnatilgan xillarga bo‘lish mumkin. Katta massali va yuk oboroti barqaror punktlarda statsionar mexanizmlardan foydalanish maqsadga muvofiq, chutki bunda ulardan unumli foydalanish imkoniyatlari ko‘proq bo‘ladi. 4. Orti sh -tushirish mashinalarining ish unumi . Har qanday mashinaning ish unumi vaqt birligida (soat, smena, sutka, oy, yil) uning yordamida ishlab chiqarilgan mahsulot miqdori bilan aniqlanadi. Transport operatsiyasida ishlatiluvchi ortish-tushirish mashina va mexanizmlarining ish unumi ham ana shunday yo‘l bilan aniqlanadi. Faqat ularning o‘ziga xos xususiyati shundan iboratki, bunda ishlab chiqarilgan mahsulot tonnada o‘lchanuvchi ortilgan yoki tushirilgan yuk miqdoridir. Ba’zi mashina (mexanizm)lar yoki yuk turlariga ko‘ra ortish-tushirish ishlari bo‘yicha ish unumi dona yoki kubmetrda ham o‘lchanishi mumkin.

Barcha qo‘llanuvchi ortish-tushirish uskuna (mashina va mexanizm)larini ikki turga bo‘lish mumkin: ish organi davriy harakatlanuvchi, bunda ortish va tushirish ishlari bir yoki bir necha qaytariluvchi ish sikllarida bajariladi (kranlar, ekskavatorlar, ortkichlar va shu kabilar); ish organi uzluksiz harakatlanuvchi. Bunda mashina (mexanizm)ning ish organi ortish yoki tushirish ishlarini bajarishda uzluksiz harakatlanadi. Masalan, transportyorlar (yuklarni joydan-joyga beto‘xtov uzatuvchi mexanizm), elevatorlar, pnevmatik qurilma va shu kabilar. Ish organi davriy harakatlanuvchi ortish-tushirish mashinalarining, ish unumi quyidagi formula bilan aniqlanadi: кt q W / 3600   , t / soat bunda: W-mashinaning bir soatlik ish unumi, t; q-mashina (mexanizm)ning yuk ko‘taruvchanligi, t; t k -sekundda o‘lchanuvchi yuklash operatsiyasi to‘liq sikl vaqti;  -mexanizmlar ishida yo‘qotishlarni hisobga oluvchi koeffitsiyent (taxminan 0,9 ga teng). Agar ish organi davriy harakatlanuvchi mashina sochiladigan yuklarni ortishda qatnashsa va uning yuk ko‘taruvchanligi o‘rniga cho‘michining hajmi ma’lum bo‘lsa, bunday mashinaning ish unumi quyidagi formula bilan aniqlanadi: кt VX W / 3600   , t / soat bunda:  -1 kub metr yukning hajmiy ogirligi. T; V-cho‘mich yoki boshqa ushlagichning hajmi, m 3 ; X-to‘ldirish koeffitsiyenti.

5. Uyib tashiluvchi yuklarni ortish-tushirish ishlarini tashkil etish va mexanizatsiyalash . Qurilish materiallarining yarmida ko‘pi, tog-kon sanoatida ochiq usulda qazib olinadigan yuklar transport vositalariga uyib ortilishi mumkin. Uyib tashiladigan qurilish yuklari (shagal, chaqir tosh, qum, grunt va boshqalar) va tog jinslarining o‘ziga xos (individual) xususiyatlari bo‘lishiga qaramay, ularning ko‘p jihatidan o‘zaro yaqin tomonlari. Uyib tashiluvchi yuklarni ortishlikda turli ekskavatolardan foydalaniladi. Zanjirli yoki gildirakli, bir cho‘michli ekskavatorlar asosan yer ishlarida (chuqurlar kovlashda), konlarda ishlashda hamda ortish-tushirish va montaj ishlarida qo‘llaniladi. Avtomobillarni yuklashda asosan 8 xil tur va o‘lchamli qurilish va kon ekskavatorlaridan foydalaniladi. Ular cho‘michlari hajmi 0,15 dan 4 m 3 gacha bo‘lib, bir-biridaf dvigatelining quvvati va kran jihozining yuk momenti bilan farqlanadi (7-jadval). Q urilish va kon ekskavatorlarining tur va o‘lchamlari 7-jadval Cho‘michining hajmi, m 3 0,25 0,25(0,3! 0,4(0,5) 0,65 1,0 1,6 2,5 4,0 Q uvvati, ot kuchida 16 25 40 63 100 160 240 400 Yuk momenti, tm chiqariluvchi tanchlari bilan - 12,5 25 50 100 200 400 800 Chiqariluvchi tayanchlarisiz 4 8 16 32 63 125 250 500 Avtomobil. Ensiklopedik lugat-ma’lumotnoma M-1968, 407 bet.

Ishlov beriladigan grunt turi ekskavatorning ish organini tanlashga katta ta’sir etadi. Ekskavatorlar bilan ishlov berishdagi qattiqligi bo‘yicha gruntlar 6 guruhga bo‘linadi. yengil (bo‘sh) gruntlarga zarrachalari o‘zaro kam bogliqlikga ega (I va II guruh) gruntlar kirib, ularga qum va unga yaqin gruntlar, ya’ni loy qismi 1 / 3 qismidan ko‘p bo‘lmagan hamda tarkibida o‘simliklari bor gruntlar kiradi. Zichroq gruntlarga 1 / 3 dan 2 / 3 gacha qismi loy zarrachali va loyli gruntlar kiradi. Yirik toshli (harsang) gruntlar (V va VI guruh) tosh jinsli bo‘lib, odatda, ortish uchun ular oldindan yumshatilgan bo‘lishi lozim. Ekskavatorlarning gruntlar guruhi hamda zaboylar konfiguratsiyasiga ko‘ra quyidagicha ish organlari tanlanadi: - agar zaboy ekskavator turish joyi sathidan yuqori bo‘lsa, «to‘gri kerakli»ligi tanlanadi; - agar zaboy ekskavator turish sathidan pastda hamda gruntlar yumshoq va o‘rtacha qattiq (mustahkam) bo‘lsa, «kuragi teskari o‘rnatilgan»ligi tanlanadi; - agar zaboy aksariyat holda ekskavator turish joyidan pastda, gruntlar yumshoq va o‘rtacha qattiq bo‘lsa, «draglayn» (cho‘michi tros bilan boglangan)lari tanlanadi. Agar uyib tashiluvchi yuklar oldindan yumshatilgan bo‘lsa, ularni ortish uchun turli xil ortkich (pogruzchik)lar qo‘llanilsa ham bo‘ladi. Bunda ko‘pincha o‘z harakati bilan obekt xududida ko‘chib yuruvchi ortkichlarning ahamiyati katta. Ular yuklarni qisqa masofaga ko‘tarib borib, transport vositasiga yuklash imkonini beradi. Bunday ortkichlarning, ayniqsa avtomobillar ortish joyiga yaqin kelolmaydigan obektlardagi ahamiyati beqiyosdir.

1. O g‘ ir va ulkan yuklarni statsionar va ko‘chma kranlar yordamida ortish-tushirish . Vazni ogir yuklarga mehnat xavfsizligi nuqtai nazaridan vazni 80 kg va undan ortiq yuklar kiradi. Avtomobil transportida yuk tashish qoidalariga binoan, vazni ogir yuklarga, ya’ni mexanizm yordamisiz ortib bo‘lmaydigan yuklarga vazni 250 kg dan ortiq, dumalatib sudraladigan yuklarga 400 kg dan ortiq yuklar shartli ravishda kiritiladi. Ortish-tushirish operatsiyalarini bajarish nuqtai nazaridan ogir vaznli yuklar bir turda emas. Avtomobil transportida tashiladigan barcha yuklar ichida uyib tashiluvchi yuklardan keyingisi yoki ikkinchi o‘rinda turuvchi ogir yuklar vaznli va uzun o‘lchamli yukardir. Lekin ortish-tushirish operatsiyalarini bajarish qiyinligi va ogirligiga ko‘ra ularni mexanizatsiyalashning ahamiyati kattadir. Muayyan ortish-tushirish joylariga doimiy yoki uzoq vaqt ishlashga mo‘ljallinib o‘rnatilgan yuk ko‘targichlar statsionar va yarim statsionar kranlar qatoriga kiradi. Ayni obekt ichida konstruksiyasiga ko‘ra qiyinchiliksiz ko‘chuvchi ortkichlar ko‘chma kranlardir. Bunday kranlarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirishda ularni demontaj-montaj qilish talab etilmaydi. Ba’zida ularni treyler va aravachalar yordamida ko‘chiriladi. To‘rt tayanchli ko‘priksimon kranlarda yuklarni uch yo‘nalish, ya’ni yuqoriga (pastga), ko‘ndalang va bo‘ylama yo‘nalishlarda siljitish mumkin. Minorali kranlar asosan qurilishlarda yuklarni vertikal yo‘nalishda harakatlantirish uchun xizmat qiladi, shuningdek ortish-tushirish operatsiyalarini ham bajaradi. Portal kranlar suv havzalari yoqasida hamda ulkan gidrotexnik qurilishlarda ishlatilib, ularning ishlash tamoyili minorali kranniki bilan bir xil. Portal kranning yuk ko‘taruvchanligi ancha katta bo‘lishi bilan birga strelasining uzunligi ham nisbatan kattadir.

Avtomobil shassisi yoki boshqa o‘ziyurar shassiga o‘rnatilgan kranlar donali yuklarni avtomobillarga ortish-tushirish hamda montajlash ishlarini bajarishda qo‘llaniladi. Avtoyuklagich-eng universal ortish-tushirish mexanizmidir. Ayniqsa, ular yuk hovlilari va ombor ichida qisqa masofalarga yuk ko‘tarib berish hamda ortish- tushirish ishlarini bajarishda beqiyos samaralidir. Avtoyuklagichlar avtomobil shassisida yoki elektr quvvati (akkumulyator batareyasi) bilan harakatlanadi. Kichik gabaritli, akkumulyatorli yuklagichlar ombor ichidagi shtabellar orasidagi tor yo‘laklarga harakatlanishi oson. Ularning manyovr qilishi avtokranga nisbatan ancha yuqori. Bunday yuklagichlar avtofugon va temir yo‘l yuk vagonlari ichiga kirib ortish-tushirish ishlarini bemalol bajaradi. Elektr yuklagichlar ham ko‘targichlar tuplami bilan ta’minlanadi. 7. Yuk oluvchi va tashuvchi moslamalar. Ortish-tushirish mashinalarining unumli ishlashi, ko‘p jihatdan, yuklarni ilgaklarga ilish, qisib ko‘tarish va qisqich ushlagichlardan bo‘shatish operatsiyalariga sarflangan vaqtga bogliqdir. Shuning uchun ham ortish-tushirish ishlarini mexanizsiyalashda yuk oluvchi (yukni ilib-qisib mahkamlash) moslamalarini to‘gri tanlashning ahamiyati kattadir. Bunday moslamalar quyidagi asosiy talablariga javob berishi lozim: yuk turi va xarakteriga mosligi; yuklarni qisqa (minimal) vaqt ichida qisib olish va qisqichdan tez bo‘shatish (iloji boricha, qisib olish yoki undan bo‘shatish avtomatlashtirilgan bo‘lishi lozim); taraga va yukning o‘ziga shikast yetkazmaslik; vazni yengil, o‘zi mustahkam va tez ishlatila olishi.

Adabiyotlar 1. Xo‘jayev B.A. Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari.T.:«O‘zbekiston», 2002. -240 b. 2. Xodjayev B.A. Avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1991. -400s. 3. Xodjayev B.A. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. T.: « O‘qituvchi », 1984. 4. Xo‘jayev B.A. Avtomobil transporti iqtisodiyoti. T.: «O‘qituvchi», 1992.

5. Xodosh M.S. Gruzoviye avtomobilniye perevozki. M.:«Transport»,1986- 208s. 2. L. L. Afanasev, N. B. Ostrovskiy, S. M. Sukerberg “Yedinaya transportnaya sistema i avtomobiln i ye perevozki”. M. “Transport”, 1984 g. 3. E. Karimov “ Avtomobil larda yuk tashish va uni tashkil qilish” T.: Sharq, 2002 y . 4. A. I. Paliy, Z. V. Polovin shikova “ Avtomobilniye perevozki ” (zadachnik), M. “Transport” 1982 y. 5. N. Arifjanova, M. Yoqubov “Avtomobillarda yuk va passajirlar tashish asoslari” fanidan masalalar to‘plami, TAYI 2006 y.

Похожие

Avtomobil transportida menejment

Avtomobil transportida yuk tashishni tashkil etish asoslari

Yuklash-tushirish va tashish mashinalari

Yuk tashishni tashkil etish tizimlari

Maxsuslashtirilgan harakatlanuvchi tarkibga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlashni o'ziga xos xususiyatlari