Yuklash-tushirish va tashish mashinalari - Транспорт - Рефераты

Yuklash-tushirish va tashish mashinalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

20.83984375 KB

Yuklash-tushirish va tashish mashinalari Reja: 1. Yuklash-tushirish ishlarini mexanizatsiyalashtirish mashinalari 2. Avtomobil transportida ortish-tushirish ishlarini tashkil etish va mexanizatsiyalash

1. YUKLASH-TUSHIRISH ISHLARINI MEXANIZATSIYALASHTIRISH MASHINALARI Qishloq xo‘jaligida ishlatiladigan transport vositalari asosan yuk avtomobillari MTÇ, TTÇ va boshqa rusumdagi transport traktor, 2ÏTÑ-5-793Ä1 va 2ÏTÑ-4-Ý31 o‘zi ag‘daradigan traktor tirkamalari yordamida paxta, g‘alla, pichan somon, poxol va boshqa sochiluvchan yuklarni tashiladi. 2ÏTÑ-5-793Ä1 o‘zi ag‘daradigan traktor tirkamasining texnik ko‘rsatkichlari: Yuk ko‘tarish kuchi, kg .............................................5000 Massasi, kg................................................................ 1740 Eng katta harakat tezligi, km/soat.................................. 35 Platforma hajmi, m ..................................................... 6,69 G‘ildiraklarning o‘qlari orasidagi masofa, mm...........2500 G‘ildiraklar oralig‘i, mm .......................................... 1800 Tormoz yuritmasi ............................pnevmatik 4 g‘ildirakli Ko‘tarilgan platformaning og‘ish burchagi, grad........... 45 Transport vositalari. Transport vositasi deyilganda yuk va passajirlarni tashishga mo‘ljallangan ishlab chiqarish jihozi tushuniladi. Davlat standartiga binoan umum foydalanish yo‘llarida ishlatishga mo‘ljallangan avtomobillar ikki A va B guruhga bo‘linadi. A guruhdagi avtomobil va avtopoyezdlar uchun bir o‘qdan yo‘lga tushuvchi eng ko‘p og‘irlik 100 kH dan ortiq bo‘lmasligi lozim. Bunda yonma-yon o‘qlar orasidagi masofa kamida 2,5 m bo‘ladi. Bunday avtomobillar yo‘l qoplamasi kapital va takomillashtirilgan I va II texnik kategoriyali yo‘llardagina ishlatiladi. B guruhdagi avtomobil va avtopoyezdlar uchun bir o‘qdan yo‘lga tushuvchi eng ko‘p massa og‘irligi 60 kH dan ortmasligi kerak. Bunda ham yonma-yon o‘qlar orasidagi masofa kamida 2,5 m bo‘ladi. Bunday avtomobillar umum foydalaniladigan barcha texnik kategoriyali yo‘llarda ham ishlatilishi mumkin. Umum foydalanish avtomobil yo‘llarida ishlatiluvchi barcha avtomobil va avtopoyezdlar, ularning o‘lcham va massalarini cheklovchi talablarga javob berishi lozim. Bunday talablar barcha davlatlarda tegishli qonunlar asosida belgilanadi.

Egar tyagachli va bitta yarim tirkamali avtopoyezdlarning uzunligi 20 m dan, ikki va undan ortiq tirkamali avtopoyezdlarniki esa 24 m dan oshmasligi lozim. Yuk avtomobillari o‘qidan yo‘l qoplamasiga tushuvchi kuchlar chegarasi avvalgi paragrafda berilgan. Avtomobil transportida yuk tashishni tashkil qilish asoslari. Yuk tashishni tashkil etish deyilganda yuklarni belgilangan joyga o‘z vaqtida va urintirmagan holda minimal pul va moddiy harajat bilan yetkazib berish bilan bog‘liq transport operatsiyalari tizimi tushuniladi. Avtomobil transportida yuk tashish va uni rejalashtirish asoslari quyidagilardan iborat: — xalq xo‘jaligi rejasi asosida joriy (yil, chorak, oy) va operativ (kun, smena) yuk tashish rejalari tuzish; — mijozlar (yuk egalari) va avtomobil transporti korxonasi o‘rtasida shartnomalar tuzish; — transport vositasining joylardagi ishini tashkil etish va uni boshqarish; — bajariladigan ishlarni nazorat qilish, hisoblab borish va tahlil etish. Yuk tashish obyektlariga kon qazish va ishlov berish sanoatlari, qurilish, savdo va boshqa tashkilotlarning mahsulotlari hamda uy-ro‘zg‘or buyumlari kiradi. Egasiga yetkazib berish maqsadida qabul qilinib, tashilayotgan predmetlar yuk deb ataladi. Boshqa o‘lchamlar (litr, dona, kub metr) tonnaga o‘tkaziladi. Aksariyat yuklar tarasiz tashiladi va ularni tarasiz tashish deyiladi. Yuk (tovar)ning sof og‘irligi netto, yukning tara bilan og‘irligi brutto, taraning o‘z og‘irligi tara deb ataladi. Tashishni tashkil etishda yuklar tonnalarda o‘lchanuvchi brutto bilan hisoblab boriladi. Transport va ortish-tushirish vositalari yuklar xususiyatlariga va o‘z navbatida yuklar ma’lum transport va ortish-tushirish vositalari talablariga mos bo‘lishi talab etiladi. Ko‘pchilik yuklar atrof-muhit ta’siriga moyil bo‘ladi. Ba’zi yuklar havoning namligi ta’sirida korroziya (zanglash)ga uchraydi; ayrim yuklar (tez buziluvchi

oziq-ovqat buyumlari)ga yuqori darajali harorat, sabzavot va ho‘l meva hamda boshqa ba’zi yuklarga esa sovuq havo ta’sir etadi. Tashish jarayonida barcha yuklar turli xususiyatlariga ko‘ra guruhlanadi: masalan, zarur bo‘lgan transport vositasi turi, joylashtirish (upakovkalash) xarakteri, omborlarda saqlash sharoiti. Yuklar klassi va h.k. Turlariga ko‘ra: sanoat, qishloq xo‘jalik, qurilish, savdo va kommunal xo‘jalik yuklari bo‘lishi mumkin. Ortish-tushirish ishlariga ko‘ra yuklar: donali, uyib tashiluvchi va quyuluvchi yuklarga bo‘linadi. Tarali yuklar, odatda, donali yuklarga kiritiladi. Uyib tashiluvchi yuklarga sochiluvchan yuklar (qum, shag‘al, toshko‘mir, o‘tin va h.k.) kiradi. Sochiluvchan yuklarga don va shunga o‘xshash mahsulotlar kiradi. Donali yuklarni tashishda ular joy miqdori bilan hisoblab boriladi. Og‘irligiga ko‘ra yuklar me’yoriy og‘irlikda va og‘ir massali yuklarga bo‘linadi. Tarali va donali yuklarning joiz me’yoriy og‘irligi 250 kg, dumalatiladigan yuklar uchun 400 kg. Ko‘rsatilgan miqdordan og‘ir bo‘lgan yuklar og‘ir massali yuklar qatoriga kiritiladi. Agar yuk og‘irligi 4—5 tonnadan ortiq bo‘lsa, uni tashish uchun maxsus transport vositasi talab qilinadi. O‘lchamlariga ko‘ra yuklar: gabaritdagi, ya’ni avtomobilning standart kuzovida tashilishi mumkin bo‘lgan yuklar va nogabarit yuklarga bo‘linadi. Nogabarit yuklarga balandligi 2,5 m, eni 2,0 m va uzunligi 3,5 m (uzun o‘lchovli yuklardan tashqari)dan ortiq o‘lchamli yuklar kiradi. Uzun o‘lchamli yuklarga uzunligi kuzov uzunligiga qo‘shimcha uning uchdan bir qismi va undan ham uzun yuklar kiradi. Nogabarit yuklar faqatgina davlat avtomobil nazorati (DAN) ruxsatiga binoan va qizil chiroq (belgi) o‘rnatilgan holda tashilishi mumkin. Tashish shartlariga ko‘ra yuklar quyidagicha tasniflanishi mumkin: — oddiy, ya’ni hech qanday maxsus moslama talab etmaydigan; — tez buziluvchi (oziq-ovqat mahsulotlari), ularni tashish uchun maxsus sanitariya va harorat shart-sharoitlari zarur; 10— M.Melibayev — o‘tkir va yoqimsiz xidli;

— tirik jonzotlar (mol va qushlar). Bunday mollarni tashish uchun transport vositalari tashiluvchi mollarni yo‘lda oziqlantirish va ular ahlatini tozalash va h.k.larga moslangan bo‘lishi zarur. Omborlarda saqlash shart-sharoitlariga ko‘ra yuklar 4 guruhga bo‘linadi: — yog‘ingarchilik va harorat o‘zgarib turishidan buzilmaydigan (qum shag‘al, maydalangan tosh, toshko‘mir va h.k.). Bunday yuklarni usti ochiq maydonchalarda saqlash mumkin. — yog‘ingarchilik ta’sirida buziladigan (metall va metall buyumlar, g‘isht va h.k). Bunday yuklar usti berk ayvonchalarda saqlanishi zarur. — yog‘ingarchilik va haroratning o‘zgarishi natijasida buziluvchi yuklar. Bunday yuklarni berkitilgan va issiq (sovuq)ni izolatsiyalovchi va mo‘tadil haroratli xonalarda saqlash talab etiladi (tez buziluvchi tovarlar muzlatgichlarda, muzlashi mumkin bo‘lmagan suyuqliklar esa isitiluvchi omborlarda va h.k); — maxsus rezervuar (idish)larda saqlanuvchi yuklar (suyuq yonilg‘i, moylar va shu kabilar). Joylab saranjomlash (upakovkalash) harakteriga ko‘ra yuklar tarali va tarasiz xillarga bo‘linadi. Yuklarni tasniflash transport vositasi, tashish usullaridan yaxshiroq foydalanish, ortish-tushirish ishlarida mexanizatsiyadan foydalanish uchun zarurdir. Tara va uning xizmati. Ortish va tushirish, tashish va saqlash operatsiyalarida yuklar buzilishining oldini olish uchun taralardan foydalaniladi. Taralar mustahkam, ko‘p marotaba foydalanishga mo‘ljallangan va iloji boricha, arzon materiallardan yasalgan bo‘lishi zarur. Taralar gabariti, shakli, unga joylashtiruvchi yukning og‘irlik miqdori hamda ishlatuvchi materiallarga ko‘ra o‘z standart (andaza)lariga ega. Taralar quyidagicha ajratiladi: — qattiqlik darajasiga ko‘ra: a) ma’lum shaklli qattiq (yashik, bochka va h.k.); b) yumshoq (qoplar), o‘z shaklini yuk to‘ldirilgandan so‘ng oladi; d) o‘rtacha qattiqlikdagi;

— materialiga ko‘ra: yog‘ochdan yasalgan; shishali, sopol (keramika), qog‘oz- kartonli, to‘qima korzina. Odatda, tashish, ortish va tushirish operatsiyalarida yuklarning butligini saqlash maqsadida taralar markirovkalanadi. Markirovkalash to‘rt xil bo‘ladi: — tovar markirovkasi-ishlab chiqaruvchi zavod nomi, yuk turi va uning og‘irligi ko‘rsatiladi; — yuk markirovkasi-jo‘natilish va qabul qilish joyi; — transport markirovkasi-to‘ldirilgan tovar xujjati nomeri (tartibi) va joylar soni ko‘rsatiladi; — maxsus markirovka-yukning ayrim xususiyatlari ko‘rsatiladi: „surilmasin“, „ustki qismi“, „ehtiyot bo‘ling — sinadi“ yoki fujer rasmi, „nurdan saqlang“ va h.k. Markirovkada ko‘rsatilgan talablarni bajarish tashiluvchilar, ortish va tushirish operatsiyasini bajaruvchilar, omborlarda saqlovchilar va boshqa shaxslar uchun majburiydir. Taralar konteyner va tagliklar ko‘rinishida bo‘ladi. Konteyner — bu ko‘p marotaba ishlatiluvchi tara bo‘lib, ular transport vositalaridagi ortish-tushirish ishlarini mexanizatsiyalashga imkon beradi. Davlat standartlariga binoan konteynerlar brutto massasi 10, 20 va 30 tonnali ko‘p yuk tashuvchi (suv va quruqlik transportlarida qo‘llaniluvchi), 2,5—5 tonali (temir yo‘llarda qo‘llaniluvchi) va kam tonnali (0,625—1,25 t) avtomobil konteynerlariga bo‘linadi. Konteynerlarda yuk tashishning asosiy afzalliklari quyidagilardan iborat: — ortish va tushirish operatsiyalarida transport vositalarining turib qolishi kamayadi; — mehnat sarfi kamayadi, chunki transport vositasi ðlatformasidan yuklarni tushirishga nisbatan konteynerdan tushirish va unga ortish ancha kam mehnat talab qiladi;

— aralash transport turlarida tashishda konteynerlarda yuk tashish o‘ng‘ayligi. Chunki bir transport turidan ikkinchisiga konteynerni o‘tkazishda, plombasining butligi tekshiriladi, xolos. hujjat almashuvi ancha osonlashadi. Yuklar yig‘iluvchi punktlar yuk hosil etuvchi punktlar deb ataladi. Yuk yig‘iluvchi va qabul etiluvchi asosiy punktlarga sanoat korxonalari, jamoa va fermer xo‘jaliklari, tegirmon (elevator)lar, suv portlari, aeroportlar, qurilish maydonlari, moddiy-texnika ta’minoti baza va omborlari, do‘kon va shu kabilar kiradi. Asosiy yuk hosil etuvchi punktlar xarakteri ayni xudud va undan tashqarida foydalanuvchi va iste’mol etiluvchi sanoat yoki qishloq xo‘jalik mahsulotlari turi bilan bog‘liqdir. Avtomobil transporti bilan jo‘natiluvchi umumiy yuk miqdori ishlab chiqaruvchi korxonalar quvvati, qishloq xo‘jaligi maydonlari va ulardagi ish unumdorligi bilan bog‘liqdir. Yuk hosil etuvchi punktlar qatoriga har kuni kam miqdorda yuk tashiladigan bir qancha obyektlar ham kiritilishi mumkin. Bularga bozorlar, do‘konlar, aholi yashovchi joylardan chiquvchi axlatlarni tashish kiradi. 2. AVTOMOBIL TRANSPORTIDA ORTISH-TUSHIRISH ISHLARINI TASHKIL ETISH VA MEXANIZATSIYALASH Har qanday yuk tashish transport jarayonini amalga oshirishda yuklarni transport vositasiga ortish bilan bog‘liq sermehnat, ba’zida esa jismonan og‘ir ish bajarishga to‘g‘ri keladi. Tashish nihoyasiga yetganda esa yuklarni tushirish zarur bo‘ladi. Yuklarni tushirish ham sermehnat hamda jismonan og‘ir ishlardan biridir. Ortish-tushirish ishlari asosiy va qo‘shimcha operatsiyalardan iborat bo‘ladi. Asosiy operatsiyalarga quyidagilar kiradi: shtabellar yoki boshqa saqlash joylaridan yuklarni olish; ortish joyiga keltirish; transport vositasiga ortish; tushirishda shu operatsiyalarning aksi bajariladi. Qo‘shimcha operatsiyalarga quyidagilar kiradi: yuklarni taraga joylash va zaruriyatga ko‘ra markirovkalash; tarozidan o‘tkazish (hajmini o‘lchash); hujjatlarni tayyorlash; yuklarni bog‘lab mahkamlash yoki bog‘lovdan bo‘shatish, ustini brezent bilan yopish va boshqalar.

Amaliyotda avtomobillarni ortish-tushirish operatsiyalarida bekor turish vaqti ularning liniya (ish)da bo‘lish vaqtlarining uchdan biriga to‘g‘ri keladi. Avtomobil transporti uchun xarakterli bo‘lgan qisqa masofalarga yuk tashishda ba’zi yuklar uchun avtomobillarning ortish-tushirish operatsiyalarida bo‘lish vaqti ulushi 50 va undan ham ortiq foizlarni tashkil etadi. Shularga ko‘ra, transport vositalaridan foydalanish samaradorligi o‘zgarib turadi. Ortish-tushirish ishlarini to‘g‘ri tashkil etish va ularni zaruriyatga ko‘ra mexanizatsiyalash avtomobillarning bo‘sh turish vaqtlarini hamda tashish bilan bog‘liq xarajatlarni kamaytirish imkonini beradi. Avtomobillarda yuk tashishni tashkil etish amaliyotida yuk ortish-tushirish joylarida avtomobillarning barcha bekor turish (sababidan qat’i nazar) vaqtlari ortish-tushirish vaqtiga kiritiladi. Ortish-tushirish vaqti quyidagi elementlardan iborat: kutib qolish vaqti; avtomobilning manyovr qilishiga sarflangan vaqt; ortish-tushirishning o‘ziga sarflangan vaqt; hujjatlarni rasmiylashtirishga sarflangan vaqt. Mexanizatsiyalashtirilmagan ortish-tushirish ishlarida barcha operatsiyalar ishchilarning qo‘l mehnati bilan bajariladi. Mexanizatsiyalashtirilgan ortish- tushirish ishlarida esa barcha operatsiyalar turli mashina va mexanizmlar yordamida bajariladi. Mexanizatsiyalashtirilgan ortish-tushirish usulini qo‘llash transport vositalarining ayni operatsiyalarni bajarishda bekor turib qolishini kamaytiribgina qolmay, og‘ir va sermehnat operatsiyalarni bajarishni yengillashtiradi. Yuk ortish-tushirish ishlarini bajarishda 16 yoshdan kichik bo‘lgan shaxslarni ishlatish qat’iyan man etiladi. Qo‘l yordamida bir yerdan ikkinchi yerga tashiluvchi yuklar 16 dan 18 yoshgacha bo‘lgan o‘spirin yigitlar uchun 16,4 kg va qizlar uchun 10,25 kg, ayollar uchun 80 kg dan ortiq bo‘lmasligi shart. 80 kg dan ortiq yuklarni bir yerdan ikkinchi yerga ko‘chirish yoki ortish- tushirish ishlarini bajarish faqatgina mexanizmlar yordamida amalga oshirilishi zarur. Ortish-tushirish punktlari va ularning o‘tkazuvchanligi. Ortishtushirish punkti deganda har qanday yuk jo‘natish yoki qabul qilish, ba’zi hollarda esa

jo‘natish va qabul qilish obyektlari tushuniladi. Bularga sanoat korxonalari, qurilish maydonlari, savdo bazalari va shunga o‘xshash obyektlar kiradi. Ortish-tushirish obyektlarining o‘tkazuvchanlik xususiyati deyilganda bunday punktlarda bir soat davomida ko‘pi bilan qancha miqdordagi transport vositasi birligi bo‘lishi tushuniladi. Aksariyat hollarda transport vositalari soni o‘rniga tonna o‘lchamdagi bir soat ichida ortiluvchi yoki tushiriluvchi yuk hajmlari qabul qilinadi. Har qanday punktning o‘tkazuvchanlik xususiyati, shu punktdagi ortish yoki tushirish posti miqdori va har bir tonna yukni ortish yoki tushirish uchun zarur vaqtga hamda ortish va tushirish ishlarining tashkil etilishi, omborning yuk oboroti va uning jihozlanganligiga bog‘liqdir. Og‘ir va ulkan yuklarni statsionar va ko‘chma kranlar yordamida ortish- tushirish Vazni og‘ir yuklarga mehnat xavfsizligi nuqtayi nazaridan vazni 80 kg va undan ortiq yuklar kiradi. Avtomobil transportida yuk tashish qoidalariga binoan, vazni og‘ir yuklarga, ya’ni mexanizm yordamisiz ortib bo‘lmaydigan yuklarga vazni 250 kg dan ortiq, dumalatib sudraladigan yuklarga 400 kg dan ortiq yuklar shartli ravishda kiritiladi. Ortish-tushirish operatsiyalarini bajarish nuqtayi nazaridan og‘ir vaznli yuklar bir turda emas. Avtomobil transportida tashiladigan barcha yuklar ichida uyib tashiluvchi yuklardan keyingisi yoki ikkinchi o‘rinda turuvchi og‘ir yuklar vaznli va uzun o‘lchamli yuklardir. Lekin ortish-tushirish operatsiyalarini bajarish qiyinligi va og‘irligiga ko‘ra ularni mexanizatsiyalashning ahamiyati kattadir. Muayyan ortish-tushirish joylariga doimiy yoki uzoq vaqt ishlashga mo‘ljallanib o‘rnatilgan yuk ko‘targichlar statsionar va yarim statsionar kranlar qatoriga kiradi. Ayni obyekt ichida konstruksiyasiga ko‘ra qiyinchiliksiz ko‘chuvchi ortkichlar ko‘chma kranlardir. Bunday kranlarni bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirishda ularni demontaj-montaj qilish talab etilmaydi. Ba’zida ularni treyler va aravachalar yordamida ko‘chiriladi. To‘rt tayanchli ko‘priksimon kranlarda yuklarni uch yo‘nalish, ya’ni yuqoriga (pastga), ko‘ndalang va bo‘ylama yo‘nalishlarda siljitish mumkin.

Minorali kranlar, asosan, qurilishlarda yuklarni vertikal yo‘nalishda harakatlantirish uchun xizmat qiladi, shuningdek, ortishtushirish operatsiyalarini ham bajaradi. Portal kranlar suv havzalari yoqasida hamda ulkan gidrotexnik qurilishlarda ishlatilib, ularning ishlash tamoyili minorali kranniki bilan bir xil. Portal kranning yuk ko‘taruvchanligi ancha katta bo‘lishi bilan birga strelasining uzunligi ham nisbatan kattadir. Avtomobil shassisi yoki boshqa o‘ziyurar shassiga o‘rnatilgan kranlar donali yuklarni avtomobillarga ortish-tushirish hamda montajlash ishlarini bajarishda qo‘llaniladi. Avtoyuklagich — eng universal ortish-tushirish mexanizmidir. Ayniqsa, ular yuk hovlilari va ombor ichida qisqa masofalarga yuk ko‘tarib berish hamda ortish- tushirish ishlarini bajarishda beqiyos samaralidir. Avtoyuklagichlar avtomobil shassisida yoki elektr quvvati (akkumulator batareyasi) bilan harakatlanadi. Kichik gabaritli, akkumulatorli yuklagichlar ombor ichidagi shtabellar orasidagi tor yo‘laklarga harakatlanishi oson. Ularning manyovr qilishi avtokranga nisbatan ancha yuqori. Bunday yuklagichlar avtofurgon va temir yo‘l yuk vagonlari ichiga kirib ortish-tushirish ishlarini bemalol bajaradi. Elektr yuklagichlar ham ko‘targichlar to‘plami bilan ta’minlanadi.

ADABIYOT 1. Iofinov S. A., Babenko E.P., Zuyev Y.A. Mashina-traktor parkidan foydalanishga oid spravochnik. T., „Mehnat“, 1988. 2. Shoumarova M., Abdullayev T. Qishloq xo‘jaligi mashinalari T., „O‘qituvchi“, 2002. 3. B.M.Tojiboyev. Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish. T., „Mehnat“, 2002. 4. B.M. Tojiboyev, A.S.Sirojiddinov. Chorvachilik va chorvachilikni mexanizatsiyalashga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at. T., Uzgiðrozem, 1994. 5. Matchonov R.D., Usmonov A.S. Agrosanoat mashinalari. Ma’lumotnoma. T., „Yangi asr avlodi“, — 2002.

Похожие

Yengil avtоmоbillarda yo‘lovchilarni tashish

Ferma ichki transporti

Kartoshka kovlash va yig‘ish mashinalari

Avtomobil transportida ortish-tushirish ishlarini

Urug‘ ekish mashinalari